Rozkład materiału Na tropach przyrody. Klasa 6

Rozkład materiału Na tropach przyrody. Klasa 6 Zakres Dział 1. CHROŃMY PRZYRODĘ 12 godzin 1 Witaj, przyrodo! Planujemy wspólną pracę w klasie szóstej (lekcja organizacyjna)* Program nauczania i podręcznik; regulamin pracowni przyrodniczej; przedmiotowy system oceniania 2 Lekcja 1. Człowiek i przyroda Zależności między człowiekiem a przyrodą; środowisko; zasoby naturalne; zmiany dokonywane przez człowieka w środowisku i ich skutki; obszary chronione stworzone przez człowieka; 3 Lekcja 1a. Przekształcenia krajobrazu w mojej okolicy 4 Lekcja 2. Zanieczyszczenie środowiska 5 Lekcja 3. Badamy zanieczyszczenie powietrza 6 Lekcja 3a. Badamy wpływ zanieczyszczenia powietrza na porosty zmiany wprowadzane przez człowieka w najbliższej okolicy: budynki, drogi, pola uprawne itp. Termin: zanieczyszczenie środowiska; rodzaje zanieczyszczeń: smog, kwaśne opady, ścieki, nawozy i środki ochrony roślin, spaliny, pyły; skutki wywoływane przez rodzaje zanieczyszczeń: zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie gleby, zanieczyszczenie wody Etapy planowania doświadczenia naukowego; rodzaje zanieczyszczeń powietrza i źródła ich powstawania; wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie ludzi 4.1 rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi 5.2 wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska 5.4 podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka 6.5 podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach coddziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji 5.4 podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka 5.5 podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka 5.1 prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby) 5.5 podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka Zapoznanie uczniów z programem nauczania, podręcznikiem, regulaminem pracowni oraz sposobem oceniania, ewentualnie test diagnozujący Uzupełnianie schematu Co nam daje przyroda? ; wykonanie mapy myśli Wpływ człowieka na powietrze, wodę i glebę ; określanie, z jakich materiałów są wykonane wybrane przedmioty używane przez uczniów w życiu codziennym Analiza zdjęć satelitarnych najbliższej okolicy wymienienie przez uczniów elementów krajobrazu występujących w ich otoczeniu; określenie, czy są to elementy naturalne, czy wprowadzone przez człowieka; wskazanie korzyści i niedogodności związanych z występowaniem danego elementu krajobrazu w otoczeniu uczniów; wskazanie, których elementów krajobrazu jest za dużo, a których za mało Uzupełnianie schematu Przykłady zanieczyszczeń gleby, wody, powietrza oraz przewidywanie skutków wywołanych zanieczyszczeniem Wykonanie prostego przyrządu do pomiaru zapylenia powietrza; doświadczalne badanie zapylenia powietrza w pobliżu szkoły; planowanie i przeprowadzenie doświadczenia Co wpływa na zapylenie powietrza w mojej okolicy? obserwacja zanieczyszczeń osadzonych na samodzielnie wykonanych przez uczniów przyrządach ustawionych w dwóch miejscach; doświadczalne badanie wpływu sproszkowanej kredy na wzrost i rozwój rzeżuchy Określanie zanieczyszczenia powietrza na podstawie występowania porostów * Lekcja niezamieszczona w podręczniku 1

Rozkład materiału 7 Lekcja 4. Badamy zanieczyszczenie wody i gleby 8 Lekcja 5. Wpływ środowiska na zdrowie 9 Lekcja 6. Jak ograniczać zanieczyszczenia? 10 Lekcja 7. Co my możemy zrobić dla przyrody? Zakres Obserwacja zanieczyszczenia wody: badanie przejrzystości, koloru i zapachu wody; wpływ zanieczyszczeń zawartych w glebie na rośliny, na żywiące się nimi zwierzęta oraz na ludzi Jakość powietrza i jej wpływ na zdrowie człowieka; znaczenie temperatury powietrza dla zdrowia; znaczenie czystej wody dla zachowania zdrowia; wpływ światła naturalnego i sztucznego na zdrowie człowieka; zagrożenia dla zdrowia człowieka powodowane przez hałas Sposoby ograniczania negatywnego wpływu na środowisko szkodliwych ścieków, gazów i pyłów; metody unieszkodliwiania odpadów: recykling, spalanie, kompostowanie, składowanie Korzyści płynące z oszczędzania energii elektrycznej i wody; sposoby oszczędzania energii elektrycznej i wody; zasady segregacji odpadów w gospodarstwie domowym; wskazówki dotyczące zmniejszenia ilości odpadów w gospodarstwie domowym; zasady postępowania z dziko żyjącymi zwierzętami i roślinami 5.1 prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby) 5.5 podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka 5.5 podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka 5.2 wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska 5.3 proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu 5.2 wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska 5.3 proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu 6.8 uzasadnia potrzebę segregacji odpadów, wskazując na możliwość ich ponownego przetwarzania (powołując się na właściwości substancji) 10.6 uzasadnia potrzebę i podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej Obserwacja zanieczyszczenia wody w okolicy; badanie jakości wody: opadowej, pobranej ze zbiornika i cieku wodnego; doświadczalne badanie wpływu soli kuchennej i środków czystości na wzrost i rozwój rzeżuchy; uzupełnianie schematu Źródła zanieczyszczenia wody ; zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia Jak zanieczyszczenie wody nawozami wpływa na rozwój glonów? ; zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia Jak ocet wpływa na kiełkowanie fasoli? Podanie przykładów pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka; porównanie na podstawie etykiet składu kilku wód mineralnych, zwrócenie uwagi, że nie każda woda mineralna jest odpowiednia dla wszystkich; pogadanka o sposobach ochrony przed hałasem Przyporządkowywanie odpadów do odpowiedniego sposobu ich zagospodarowania; wykonanie plakatu Jakie korzyści niesie recykling? ; wykonanie mapy mentalnej dotyczącej sposobów ograniczenia zanieczyszczeń; pogadanka o powszechnie stosowanych sposobach ograniczania zanieczyszczeń na dużą skalę Opracowanie banku pomysłów na oszczędzanie energii elektrycznej oraz banku pomysłów na oszczędzanie wody; układanka Jakie śmieci pasują do jakich pojemników?; podanie propozycji, w jaki sposób można ograniczyć ilość śmieci w domu; zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia W jakim stopniu zgniatanie pustych opakowań zmniejsza ich łączną objętość? ; Ekologiczne zakupy plakat zachęcający innych do ochrony środowiska poprzez kupowanie artykułów ekologicznych, np. wielokrotnego użytku, w opakowaniach zbiorczych itp.; opracowanie komiksu Jak ja i moja rodzina możemy przyczynić się do ochrony środowiska? 11 Lekcja 8. Podsumowanie Treści nauczania z 1 7 4.1, 5.1, 5.2, 5.3, 5.4, 5.5, 6.5, 6.8, 10.6 Powtórzenie ustne, przyrodnicze gry dydaktyczne działu 1 12 Sprawdzian z działu 1 2

Zakres Dział 2. BUDOWA I WŁAŚCIWOŚCI SUBSTANCJI 11 godzin 13 Lekcja 9. Świat jest zbudowany z drobin Drobina jako element budujący wszystkie substancje; ruch drobin; mieszanie się substancji; dyfuzja 3.4 posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię, prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji) 3.5 opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny 3.7 podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku Doświadczenie badające, jak zmienia się objętość dwóch substancji po ich zmieszaniu (mieszanie wody ze spirytusem salicylowym i mieszanie piasku z łuskanym grochem); wykonanie modelu przedstawiającego mieszanie się substancji; wykonanie doświadczenia badającego mieszanie się drobin wody z drobinami soku; obserwacja zjawiska dyfuzji gazów na przykładzie perfum 14 Lekcja 10. Drobiny ciał stałych, cieczy i gazów Wybrane właściwości ciał stałych, cieczy i gazów; budowa drobinowa ciał stałych, cieczy i gazów 3.5 opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny 3.6 prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt i ściśliwość) Wykonanie modeli drobinowych: ciała stałego, gazu i cieczy; doświadczalne badanie ściśliwości gazu (powietrza) i cieczy (wody) za pomocą strzykawki oraz ciała stałego (lodu) 15 Lekcja 11. Rozpuszczanie się substancji Porównanie zjawisk rozpuszczania i topnienia; wpływ temperatury wody na rozpuszczanie się w niej substancji; wpływ mieszania na rozpuszczanie się substancji w wodzie; wykorzystanie wody mineralnej i zdemineralizowanej przez człowieka; przykłady cieczy niezawierających wody 3.5 opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny 14.2 odróżnia pojęcia: rozpuszczanie i topnienie, podaje przykłady tych zjawisk z życia codziennego 14.3 bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji: temperatura, mieszanie Doświadczalne badanie wpływu temperatury na szybkość rozpuszczania się substancji; zaprojektowanie i wykonanie doświadczenia badającego wpływ mieszania na szybkość rozpuszczania się substancji; porównanie zjawiska topnienia i rozpuszczania na przykładzie soli, wody i lodu; porównywanie składu różnych wód mineralnych podanego na ich etykietach; obserwacja kamienia odkładającego się w czajniku; podanie przykładów cieczy, które nie zawierają wody 16 Lekcja 12. Mieszaniny i sposoby rozdzielania ich składników Mieszaniny jednorodne i niejednorodne; sposoby rozdzielania składników mieszanin; praktyczne wykorzystanie sposobów rozdzielania składników mieszanin 14.5 odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych, podaje przykłady takich mieszanin z życia codziennego 14.6 proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (filtrowanie, odparowanie, przesiewanie) Obserwacja i porównywanie właściwości mieszanin uzyskanych w pracowni przyrodniczej: jednorodnej i niejednorodnej; uzupełnianie schematu podziału mieszanin przykładami z życia codziennego; doświadczalne badanie sposobów rozdzielania składników różnych mieszanin (przesiewanie, filtrowanie i odparowanie); uzyskiwanie soli z mieszaniny wody i soli za pomocą odparowywania wody; porównywanie sposobów uzyskiwania soli kamiennej i morskiej; planowanie i przeprowadzanie eksperymentów rozdzielania mieszanin: wody i piasku, piasku i żwiru, wody i soli, soli i piasku 17 Lekcja 13. O przewodzeniu ciepła Przewodzenie ciepła; dobre i słabe przewodniki ciepła; znaczenie przewodzenia ciepła w życiu codziennym (zastosowanie dobrych i słabych przewodników ciepła); przystosowania organizmów do zmiany temperatury 6.3 identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące ciepło 6.5 podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji Doświadczalne badanie przewodzenia ciepła przez różne substancje; podawanie przykładów zastosowania dobrych i słabych przewodników ciepła w życiu codziennym; przeprowadzenie doświadczeń badających szybkość przepływu ciepła między ciałami: Czy tkanina ogrzewa zawinięte w nią ciało? oraz Które substancje dobrze przewodzą ciepło?, określenie funkcji, jaką pełnią ubrania u człowieka, pióra u ptaków i sierść u ssaków; przeprowadzenie doświadczenia Czy tłuszcz jest dobrym przewodnikiem ciepła? 3

Rozkład materiału Zakres 18 Lekcja 14. Elektryzowanie się ciał Elektryzowanie się ciał; elektron; wyładowania atmosferyczne; zasady bezpieczeństwa podczas burzy; praktyczne wykorzystanie zjawiska elektryzowania się ciał 10.1 podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyładowania atmosferyczne, elektryzowanie się włosów podczas czesania) 10.2 demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływania na przedmioty wykonane z różnych substancji Doświadczalne badanie zachowania się naelektryzowanych ciał: skrawków folii aluminiowej i papieru, balonu oraz kawałków taśmy klejącej; wykonanie modelu pioruna za pomocą koperty samoklejącej; określanie przybliżonej odległości uderzenia pioruna od obserwatora z wykorzystaniem światła błyskawicy; prezentacja historyjki obrazkowej przedstawiającej przykłady prawidłowego zachowania się podczas burzy; pogadanka o praktycznym wykorzystaniu zjawiska elektryzowania się ciał 19 Lekcja 15. Badamy prąd elektryczny Prąd elektryczny; źródła prądu elektrycznego; bieguny baterii: dodatni i ujemny; przewodniki elektryczne; obwód elektryczny; przepływ prądu w obwodzie elektrycznym; budowa prostych obwodów elektrycznych 10.5 buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania przewodzenia prądu elektrycznego przez różne ciała (substancje) Modelowanie przepływu elektronów scenki; budowanie prostych obwodów elektrycznych; uzupełnianie schematu Jakie warunki muszą być spełnione, aby płynął prąd w obwodzie? 20 Lekcja 16. Jak działają urządzenia elektryczne? Wykorzystanie właściwości przewodników elektrycznych i izolatorów; skutki przepływu prądu; praktyczne wykorzystanie prądu elektrycznego w gospodarstwie domowym; napięcie elektryczne; wolt jako jednostka napięcia elektrycznego; dobór źródeł prądu do odbiorników z uwzględnieniem napięcia elektrycznego 10.3 wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do odbiorników, uwzględniając napięcie elektryczne 10.4 opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych, opisuje i stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi 10.5 buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania przewodzenia prądu elektrycznego przez różne ciała (substancje) Doświadczalne badanie przewodnictwa elektrycznego wybranych substancji; wskazanie na przykładach znaczenia przewodników prądu i izolatorów w życiu codziennym; przygotowanie plakatu przedstawiającego zastosowanie urządzeń elektrycznych w gospodarstwie domowym; odczytywanie wartości wymaganego napięcia z tabliczek znamionowych różnych urządzeń elektrycznych; przeprowadzenie doświadczenia Jak zmienia się działanie żarówki, gdy podłączamy ją do różnych napięć? 21 Lekcja 17. Co przyciągają magnesy? Magnes; budowa magnesu (bieguny: północny i południowy); oddziaływanie magnesu na przedmioty wykonane z różnych substancji; budowa i działanie kompasu; czynniki zakłócające działanie kompasu 10.7 bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a także oddziaływanie na różne substancje 10.8 buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki zakłócające prawidłowe działanie kompasu Przeprowadzenie doświadczenia Które substancje są przyciągane przez magnes i które substancje przyciągają magnes? ; pogadanka o praktycznym wykorzystaniu magnesów w życiu codziennym; doświadczalne badanie wzajemnego oddziaływania na siebie dwóch magnesów; określanie biegunów magnesów; budowanie prostego kompasu i posługiwanie się nim; doświadczalne badanie oddziaływania magnesu i żelaza na kompas; przeprowadzenie doświadczenia Co się dzieje ze stalowym przedmiotem, który dotknął magnesu? 22 Lekcja 18. Podsumowanie działu 2 23 Sprawdzian z działu 2 Treści nauczania z 9 17 3.4, 3.5, 3.6, 3.7, 6.3, 6.5, 10.1, 10.2, 10.3, 10.4, 10.5, 10.7, 10.8, 14.2, 14.3, 14.5, 14.6 Powtórzenie ustne, przyrodnicze gry dydaktyczne 4

Zakres Dział 3. SIŁY I RUCH 9 godzin 24 Lekcja 19. Zjawisko ruchu Ruch; prędkość ruchu i jej obliczanie; różne rodzaje ruchu 25 Lekcja 19a. Ćwiczymy wyznaczanie prędkości 26 Lekcja 20. Siły i ruch Skutki działania sił w przyrodzie; siły oporu 27 Lekcja 21. Masa ciała i siła grawitacji 28 Lekcja 22. Substancje cięższe i lżejsze Masa jako miara ilości substancji; waga (jako przyrząd); jednostki masy: gram, kilogram; siła grawitacji; znaczenie siły grawitacji w życiu codziennym Objętość substancji; porównanie masy ciał o tej samej objętości, ale wykonanych z różnych substancji; znaczenie gęstości substancji (bez wprowadzania tego terminu na ) w życiu codziennym; porównywanie ciał o tej samej objętości i różnej masie wykonanych z różnych substancji 29 Lekcja 23. Badamy siłę tarcia Siła tarcia i skutki jej działania; czynniki wpływające na siłę tarcia; sposoby pokonywania oraz zwiększania siły tarcia; znaczenie siły tarcia w życiu codziennym 15.1 opisuje różne rodzaje ruchu 15.2 interpretuje prędkość jako drogę przebytą w jednostce czasu, wyznacza doświadczalnie prędkość swojego ruchu, np. marszu lub biegu 15.3 bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których siły te zależą, podaje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wykorzystanie w życiu codziennym 6.5 podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji 6.2 porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji 6.5 podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji 15.3 bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których siły te zależą, podaje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wykorzystanie w życiu codziennym Obserwacja różnych rodzajów ruchu ciał (np. na filmach wyświetlanych przez nauczyciela); porównywanie prędkości różnych ciał; ocenianie, które ciało porusza się szybciej, a które wolniej; wprowadzenie jednostek opisujących prędkość ( m km s ; h ) Obliczanie przez uczniów prędkości własnego biegu na dwóch dystansach podczas zajęć terenowych; obliczanie prędkości wody w rzece podczas zajęć terenowych Pokaz i analiza skutków działania różnych rodzajów sił; pogadanka na temat siły oporu i przykładów ich działania z życia codziennego Obserwacja działania siły grawitacji na różne przedmioty (np. na rzuconą do góry piłkę, monetę); budowanie prostej wagi szalkowej z przedmiotów codziennego użytku; określanie mas różnych ciał za pomocą dostępnych wag; ważenie różnych przedmiotów za pomocą samodzielnie wykonanej wagi Doświadczalne znalezienie odpowiedzi na pytanie Czy ciała wykonane z różnych substancji, mające taką samą objętość, mają również taką samą masę? ; określanie zależności między objętością i masą ciał zbudowanych z tej samej substancji; porównywanie masy ciał o tej samej objętości, lecz zbudowanych z różnych substancji; porównywanie objętości ciał zbudowanych z różnych substancji, ale mających tę samą masę Doświadczalne określenie, od czego zależy siła tarcia; burza mózgów: jak zmniejszyć siłę tarcia oraz co ma wspólnego siła tarcia z naszym bezpieczeństwem; dyskusja na temat utrudnień i korzyści związanych z siłą tarcia 5

Rozkład materiału Zakres 30 Lekcja 24. Jak działają siły oporu powietrza i wody? Siły oporu powietrza i wody; porównanie sił oporu powietrza i wody; czynniki wpływające na siły oporu powietrza i wody; przystosowania organizmów wodnych do pokonywania lub wykorzystywania siły oporu wody; znaczenie sił oporu powietrza i wody w przyrodzie i w życiu codziennym 15.3 bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których siły te zależą, podaje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wykorzystanie w życiu codziennym Wykazanie za pomocą doświadczeń, że siły oporu powietrza i wody zależą od wielkości powierzchni i kształtu ciała; podanie przykładów wykorzystania sił oporu powietrza i wody w życiu codziennym; omówienie przystosowań roślin i zwierząt do pokonywania i wykorzystywania sił oporu powietrza i wody; przeprowadzenie oświadczenia Czy opór powietrza zależy od prędkości ciała? ; zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia sprawdzającego, w jaki sposób opór wody zależy od prędkości poruszających się w niej ciał 31 Lekcja 25. Podsumowanie Treści nauczania z 19 24 6.2, 6.5, 15.1, 15.2, 15.3 powtórzenie ustne, przyrodnicze gry dydaktyczne 32 działu 3 Sprawdzian z działu 3 Dział 4. ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE 11 godzin 33 Lekcja 26. Miejsce Ziemi we Wszechświecie Słońce jako przykład gwiazdy; Układ Słoneczny; planety; księżyce; Księżyc satelita Ziemi; założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika 34 Lekcja 27. Ziemia i jej model Zbliżony do kuli kształt Ziemi; znaczenie siły grawitacji; pośrednie dowody na kulistość Ziemi; globus jako model Ziemi; bieguny ziemskie; oś ziemska 35 Lekcja 28. Jak odnaleźć swój kraj na globusie? 36 Lekcja 29. Lądy i oceany na Ziemi Południki i równoleżniki; kierunki geograficzne na globusie i mapie; południki: 0 i 180 ; równik; półkule Ziemi Rozmieszczenie lądów i oceanów na kuli ziemskiej; krótka charakterystyka kontynentów i oceanów 11.2 wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od Słońca 11.3 wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika 11.1 opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu globusa 12.1 wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180, półkule, kierunki główne oraz lokalizuje kontynenty, oceany i określa ich położenie względem równika i południka zerowego 12.2 wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk zerowy i 180, bieguny 12.2 wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk zerowy i 180, bieguny Analiza fotografii lub plansz dydaktycznych przedstawiających Układ Słoneczny; budowa modelu Układu Słonecznego; przedstawianie wyszukanych wcześniej przez uczniów w różnych źródłach (encyklopedie, słowniki, internet) informacji o Mikołaju Koperniku; analiza map nieba Obserwacja, jak zmienia się widnokrąg w zależności od wysokości, na jakiej znajduje się obserwator; modelowanie znikania obiektów za widnokręgiem za pomocą globusa i klocka; analiza fotografii przedstawiającej Ziemię widzianą z kosmosu; wskazywanie na globusie osi ziemskiej oraz biegunów: północnego i południowego Porównanie południków i równoleżników na globusie (analogia do mandarynki i cytryny); określanie kierunków geograficznych na globusie i na mapie świata; wskazywanie na mapie świata obiektów znajdujących się na wschód, zachód, północ i południe od Polski; wskazywanie na globusie półkul Ziemi Analiza rozmieszczenia lądów i oceanów na Ziemi praca z globusem; określanie na globusie półkuli, na której się znajduje wybrany punkt na kuli ziemskiej; wskazywanie na mapie świata i na globusie poszczególnych kontynentów i oceanów 6

37 Lekcja 30. Ruch Ziemi wokół własnej osi 38 Lekcja 31. Ruch Ziemi dookoła Słońca Zakres Ruch obrotowy Ziemi i jego skutki: następstwo dni i nocy, różnica czasu Nachylenie osi ziemskiej; ruch obiegowy Ziemi i jego skutki: zmiana oświetlenia Ziemi w ciągu roku, występowanie astronomicznych pór roku, zmiana długości dnia i nocy w ciągu roku, zmiana wysokości górowania Słońca w ciągu roku 39 Lekcja 32. Zmiany pór roku Oświetlenie Ziemi w astronomicznych porach roku; zróżnicowanie ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi; zwrotniki: Koziorożca i Raka 40 Lekcja 33. Dlaczego w Afryce jest gorąco, a na biegunach zimno? 41 Lekcja 33a. Ćwiczymy posługiwanie się wykresem klimatycznym Klimat i elementy uwzględniane w jego badaniach; wykresy klimatyczne; znaczenie klimatu dla organizmów zamieszkujących Ziemię 11.6 prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi 11.7 odnajduje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a zmianą dnia i nocy 11.6 prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi 11.8 wykazuje zależność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku 11.8 wykazuje zależność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku Prezentacja ruchu obrotowego Ziemi za pomocą globusa; obserwacja zmiany oświetlenia Ziemi podczas ruchu obrotowego praca z globusem; obserwacja na mapie i globusie skutków ruchu obrotowego Ziemi (analiza różnicy czasu) Wykonanie doświadczenia Jak się zmienia oświetlenie Ziemi podczas ruchu obiegowego? ; obserwacja osi ziemskiej i oświetlenia półkul Ziemi podczas ruchu obiegowego na modelu i schemacie Analiza oświetlenia Ziemi o różnych porach roku na modelu i schemacie; podanie dat rozpoczęcia astronomicznych pór roku; określanie długości dnia i nocy w różnych porach roku; wykonanie doświadczenia Jak kulisty kształt Ziemi wpływa na zróżnicowanie oświetlenia? Omówienie zasad tworzenia wykresów klimatycznych; odczytywanie informacji o temperaturze powietrza i opadach atmosferycznych z wykresu klimatycznego; pogadanka na temat: Jak klimat wpływa na życie ludzi w różnych częściach świata? Analiza wykresów klimatycznych odczytywanie informacji o rocznym rozkładzie temperatury powietrza i opadów; rysowanie przez uczniów diagramu klimatycznego (na podstawie danych liczbowych) 42 Lekcja 34. Podsumowanie Treści nauczania z nr 26 33a 11.1, 11.2, 11.3, 11.6, 11.7, 11.8, 12.1, 12.2, 13.1 Powtórzenie ustne, przyrodnicze gry dydaktyczne działu 4 43 Sprawdzian z działu 4 Dział 5. WOKÓŁ EUROPY 8 godzin 44 Lekcja 35. Poznajemy mapy świata Mapa fizyczna świata; mapa polityczna świata; zniekształcenie obrazu Ziemi na mapach świata 12.2 wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk zerowy i 180, bieguny Analiza mapy fizycznej świata; analiza mapy politycznej świata; porównanie obrazu powierzchni Ziemi na mapie i globusie; wskazywanie na mapach świata wybranych elementów (krain geograficznych, kontynentów, oceanów, państw, miast) 7

Rozkład materiału 45 Lekcja 36. Jak poznawano świat? 46 Lekcja 37. Europa nasz kontynent 47 Lekcja 38. Polska jest jednym z państw Europy 48 Lekcja 39. W krajobrazie śródziemnomorskim 49 Lekcja 40. Wśród wysokich szczytów Alp Zakres Historia odkryć geograficznych; wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana i Jamesa Cooka; zdobycie biegunów Ziemi w XX wieku Położenie Europy na kuli ziemskiej; granice Europy; zróżnicowanie krajobrazów Europy Państwa Europy; miejsce Polski w Europie pod względem wielkości powierzchni i liczby mieszkańców; Unia Europejska: kraje członkowskie, cele powstania; państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice Morze Śródziemne: położenie i granice; klimat i krajobraz śródziemnomorski; roślinność śródziemnomorska i jej przystosowania do warunków życia; gospodarka krajów śródziemnomorskich: rolnictwo, połowy morskie, turystyka; obszar śródziemnomorski jako kolebka cywilizacji europejskiej Alpy: położenie w Europie, wysokości bezwzględne szczytów; krajobraz alpejski; piętra roślinne w Alpach; lodowiec górski; gospodarka w krajach alpejskich: turystyka, hodowla zwierząt 12.4 opisuje przebieg największych wypraw odkrywczych, w szczególności Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana 7.7 opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski), rozpoznaje je na ilustracji 7.6 lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice 7.7 opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski), rozpoznaje je na ilustracji 7.7 opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski), rozpoznaje je na ilustracji Pogadanka na temat odkryć geograficznych; wskazywanie na mapie świata i na globusie tras podróży Kolumba i Magellana; uzupełnianie tabeli przedstawiającej pozytywne i negatywne skutki odkryć geograficznych; prezentacja ilustracji i fotografii towarów i produktów będących jednym z celów organizowania wypraw w XV i XVI wieku; wykonanie ko skarbów zdobytych przez Europejczyków dzięki odkryciom geograficznym Wskazywanie na mapie świata Europy i jej granic; analiza zróżnicowania krajobrazów Europy na mapach: hipsometrycznej (fizycznej) i krajobrazowej Wskazywanie na mapie Europy wybranych państw; analiza wykresów słupkowych przedstawiających zaludnienie i powierzchnię wybranych państw europejskich; wskazywanie na mapie państw należących do Unii Europejskiej; wskazywanie na mapie Europy sąsiadów Polski; wykonanie minileksykonu państw sąsiadujących z Polską Wskazywanie na mapie Europy basenu Morza Śródziemnego; analiza wykresu klimatycznego dla obszaru śródziemnomorskiego; rozpoznawanie na ilustracjach charakterystycznych elementów krajobrazu śródziemnomorskiego; wykonanie folderu turystycznego zachęcającego do odwiedzenia obszaru śródziemnomorskiego Wskazywanie na mapie Europy obszaru Alp i państw alpejskich; wskazywanie na mapie Europy najwyższych szczytów Alp; rozpoznawanie na ilustracjach charakterystycznych elementów krajobrazu alpejskiego; analiza pięter roślinnych w Alpach; wykonanie folderu turystycznego zachęcającego do odwiedzenia Alp 50 Lekcja 41. Podsumowanie Treści nauczania z 35 40 7.6, 7.7, 12.2, 12.4 Powtórzenie ustne, przyrodnicze gry dydaktyczne działu 5 51 Sprawdzian z działu 5 Dział 6. Dookoła świata 16 godzin 52 Lekcja 42. Życie oceanu Oceany jako środowisko życia; podział wód oceanów na strefy życia; organizmy występujące w poszczególnych strefach życia; przystosowania organizmów oceanicznych do życia na różnej głębokości 12.3 charakteryzuje wybrane organizmy oceanu, opisując ich przystosowania w budowie zewnętrznej do życia na różnej głębokości Rozpoznawanie na planszach dydaktycznych i fotografiach wybranych organizmów żyjących w oceanach i wskazywanie ich przystosowań do życia na różnej głębokości; wykonanie plakatu przedstawiającego wybrane organizmy żyjące w poszczególnych strefach życia oceanów 8

Zakres 53 Lekcja 43. Strefy krajobrazowe na Ziemi Strefy krajobrazowe na Ziemi; położenie stref krajobrazowych względem równika; czynniki wpływające na rozmieszczenie stref krajobrazowych na Ziemi; krajobrazy górski i miejski jako przykłady krajobrazów astrefowych Wskazywanie na mapie krajobrazowej świata położenia stref krajobrazowych między równikiem a biegunami (krajobrazy strefowe); wskazywanie obszarów, na których występuje krajobraz górski (krajobraz niezwiązany z położeniem między równikiem a biegunami); praca w grupach dobieranie w pary nazw stref krajobrazowych z ich opisami 54 Lekcja 44. W wilgotnym lesie równikowym Strefa wilgotnych lasów równikowych: położenie na kuli ziemskiej, klimat, bogactwo gatunków organizmów; przystosowania organizmów do życia w wilgotnym i gorącym klimacie tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji Wskazywanie na mapie krajobrazowej świata rozmieszczenia lasów równikowych; analiza wykresu klimatycznego wybranego miejsca w strefie wilgotnych lasów równikowych; rozpoznawanie na ilustracjach wybranych roślin i zwierząt żyjących w lasach równikowych; wskazywanie przystosowań wybranych organizmów do życia w lesie równikowym; wykonanie plakatu przedstawiającego charakterystyczne rośliny i zwierzęta lasu równikowego 55 Lekcja 45. Jak żyją ludzie w lesie równikowym? Wpływ klimatu na życie ludzi w strefie wilgotnych lasów równikowych; Pigmeje mieszkańcy afrykańskich lasów równikowych; rolnictwo na terenie lasów równikowych; bogactwa lasów równikowych tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji Uzupełnianie schematu zawierającego przyczyny słabego zaludnienia lasów równikowych; rozpoznawanie na ilustracjach roślin uprawianych w strefie lasów równikowych; pogadanka o znaczeniu roślin uprawianych w strefie lasów równikowych dla człowieka; prezentacja wykonanych wcześniej przez uczniów albumów przedstawiających wybrane rośliny lasów równikowych 9

Rozkład materiału Zakres 56 Lekcja 46. Na bezkresnych obszarach sawann Sawanna: położenie na kuli ziemskiej, klimat, krajobraz, charakterystyczne zwierzęta i rośliny; przystosowania organizmów do życia na sawannie tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji Wskazywanie na mapie krajobrazowej świata rozmieszczenia sawann; analiza wykresu klimatycznego wybranego miejsca w strefie sawann; rozpoznawanie na ilustracjach wybranych roślin i zwierząt żyjących na sawannie i opisanie ich przystosowań do życia w środowisku; wykonanie plakatu przedstawiającego charakterystyczne rośliny i zwierzęta zamieszkujące sawanny; gra dydaktyczna Cechy charakterystyczne sawanny 57 Lekcja 47. Jak żyją ludzie na sawannach? Wpływ klimatu na życie ludzi zamieszkujących sawannę; Masajowie mieszkańcy afrykańskich sawann; rolnictwo, hodowla zwierząt; zagrożenia dla ludzi i zwierząt spowodowane okresowym niedoborem wody; turystyka na sawannach (safari) tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji Pogadanka na temat niedoboru wody w strefie sawann; wykonanie folderu reklamowego zachęcającego turystów do udziału w wyprawie na sawannę; gra dydaktyczna przygotowanie do wyjazdu do Tanzanii 58 Lekcja 48. Krajobrazy pustyń gorących Strefa pustyń gorących: położenie na kuli ziemskiej, klimat, krajobraz, rodzaje pustyń; charakterystyczne zwierzęta i rośliny oraz ich przystosowania do życia na pustyni tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji Wskazywanie na mapie krajobrazowej świata rozmieszczenia pustyń gorących; analiza wykresu klimatycznego wybranego miejsca w strefie pustyń gorących; rozpoznawanie na ilustracjach wybranych roślin i zwierząt żyjących na pustyniach gorących i opisanie ich przystosowań do środowiska, porównanie fenka i lisa rudego pod kątem ich przystosowania do życia w swoim środowisku; wykonanie plakatu przedstawiającego charakterystyczne rośliny i zwierzęta zamieszkujące pustynie gorące 10

59 Lekcja 49. Jak żyją ludzie na pustyniach gorących? 60 Lekcja 50. W stepie krainie traw Zakres Wpływ klimatu na życie ludzi na pustyniach; Tuaregowie mieszkańcy Sahary; oazy; karawany; turystyka; ropa naftowa Strefa stepów: położenie na Ziemi, klimat, krajobraz, rodzaje stepów; charakterystyczne zwierzęta i rośliny oraz ich przystosowania do życia na stepie; Mongołowie mieszkańcy azjatyckich stepów; życie ludzi na stepach: uprawa ziemi, pasterstwo 61 Lekcja 51. W lasach tajgi Strefa tajgi: położenie na Ziemi, klimat, krajobraz; charakterystyczne zwierzęta i rośliny oraz ich przystosowania do życia w tajdze tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji Praca w grupach wpływ klimatu na ubrania mieszkańców pustyń; źródła wody i jej wykorzystanie w oazach; rozpoznawanie na ilustracjach roślin uprawianych w oazach oraz opisanie ich znaczenia dla człowieka; wykonanie folderu reklamowego zachęcającego turystów do udziału w wyprawie na pustynię Wskazywanie na mapie krajobrazowej świata rozmieszczenia stepów; analiza wykresu klimatycznego wybranego miejsca w strefie stepów; porównanie klimatu i roślinności stepów z klimatem i roślinnością sawann; rozpoznawanie na ilustracjach wybranych roślin i zwierząt żyjących na stepach i opisanie ich przystosowań do życia w środowisku; wykonanie plakatu przedstawiającego charakterystyczne rośliny i zwierzęta żyjące na stepie; rozpoznawanie na ilustracjach i fotografiach roślin uprawianych na polach powstałych na stepie, znaczenie tych upraw dla człowieka Wskazywanie na mapie krajobrazowej świata położenia tajgi; analiza wykresu klimatycznego wybranego miejsca w strefie tajgi; rozpoznawanie na ilustracjach wybranych roślin i zwierząt żyjących w tajdze i opisanie ich przystosowań do życia w środowisku; wykonanie plakatu przedstawiającego charakterystyczne rośliny i zwierzęta żyjące w tajdze, porównanie zająca szaraka i zająca amerykańskiego pod kątem ich przystosowania do życia w swoim środowisku 11

Rozkład materiału Zakres 62 Lekcja 52. Jak żyją ludzie w tajdze? Wpływ klimatu na życie ludzi w tajdze; wieloletnia zmarzlina; Jakuci mieszkańcy tajgi, bogactwa naturalne tajgi: drewno drzew iglastych; złoża surowców mineralnych tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji Wskazywanie na mapie najważniejszych miast europejskiej oraz azjatyckiej tajgi i na tej podstawie formułowanie wniosków o zaludnieniu tej strefy krajobrazowej; uzupełnianie schematu dotyczącego cech i znaczenia wieloletniej zmarzliny; prezentacja fotografii i filmów przedstawiających życie ludzi w tajdze, opracowanie trasy wyprawy przez tajgę śladami polskich podróżników i odkrywców 63 Lekcja 53. Bezleśny krajobraz tundry Strefa tundry: położenie na Ziemi, klimat, krajobraz; dzień polarny i noc polarna; wieloletnia zmarzlina; charakterystyczne organizmy: zwierzęta, rośliny i porosty oraz ich przystosowania do życia w tundrze; Innuici mieszkańcy tundry; życie ludzi w tundrze: myślistwo, rybołówstwo, hodowla reniferów tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji Wskazywanie na mapie krajobrazowej świata położenia tundry; analiza wykresu klimatycznego wybranego miejsca w strefie tundry; porównanie tundry i tajgi pod względem warunków klimatycznych, roślinności i żyjących tam zwierząt; rozpoznawanie na ilustracjach wybranych zwierząt, roślin oraz porostów żyjących w tundrze i opisanie ich przystosowań do życia w środowisku; wykonanie plakatu przedstawiającego charakterystyczne rośliny i zwierzęta żyjące w tundrze, porównanie lisa polarnego i lisa rudego pod kątem ich przystosowania do środowiska, w którym żyją, prezentacja fotografii i filmów przedstawiających życie ludzi w tundrze 64 Lekcja 54. Krajobrazy pustyń lodowych Strefa pustyń lodowych: położenie na Ziemi, Arktyka, Antarktyda, klimat, krajobraz; przystosowania organizmów do życia na pustyni ; zdobywanie biegunów tajgi, tundry, pustyni, rozpoznaje je na ilustracji Analiza wykresu klimatycznego charakterystycznego dla pustyń lodowych; wskazywanie na mapie krajobrazowej rozmieszczenia pustyń lodowych; praca z tekstem popularnonaukowym porównanie Arktyki z Antarktydą; rozpoznawanie na podstawie ilustracji wybranych zwierząt charakterystycznych dla pustyń lodowych i określenie ich przystosowania do środowiska, w którym żyją; opracowanie na podstawie encyklopedii i słowników kalendarium wypraw na bieguny 12

65 Lekcja 55. Rośliny i zwierzęta na świecie Zakres Porównanie świata organizmów w różnych strefach krajobrazowych Przeprowadzenie doświadczenia Jak obecność i powierzchnia liści wpływają na utratę wody przez roślinę? ; porównanie przystosowań wybranych gatunków zwierząt i roślin do środowiska, w którym żyją; zadanie polegające na wymyśleniu przez ucznia nieistniejącego zwierzęcia i określeniu jego miejsca występowania, sposobu odżywiania oraz innych przystosowań do życia w swoim środowisku 66 Lekcja 56. Podsumowanie Treści nauczania z 42 55 12.3, 13.1, 13.2, 13.3, 13.4 Powtórzenie ustne, przyrodnicze gry dydaktyczne działu 6 67 Sprawdzian z działu 6 Projekty edukacyjne 21 godzin 68 Jak realizować projekt edukacyjny? Omówienie zasad i etapów tworzenia projektów edukacyjnych oraz sposobów ich prezentacji Analiza przykładowych projektów edukacyjnych, wyłonienie propozycji tematów projektów; podział klasy na grupy/zespoły 69 80 Realizacja projektów edukacyjnych w zespołach uczniowskich* Mapa najbliższej okolicy 2.3 orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą 2.4 identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej i w terenie 2.5 posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość na mapie z odległością rzeczywistą w terenie Planowanie prac i podział obowiązków między członków grupy; realizacja zadań Wizytówka naszego regionu 4.1 rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi 5.4 podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka 7.3 podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka; 7.4 wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki narodowe, podaje przykłady rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy * Lekcje niezamieszczone w podręczniku 13

Rozkład materiału 81 87 Podsumowanie projektów edukacyjnych* Zakres Określamy, skąd dobiega dźwięk Nasza przyrodnicza ścieżka edukacyjna Bezpieczne lądowanie kurzego jaja Filtr węglowy Prezentacje, omówienie i podsumowanie wykonanych projektów edukacyjnych 88 Pożegnanie z przyrodą* Podział nauk przyrodniczych i obszary ich badań; możliwości dalszego poszerzania wiedzy przyrodniczej 1.6 nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych 8.6 opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego 8.9 bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych 8.10 porównuje prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podstawie obserwacji zjawisk przyrodniczych, doświadczeń lub pokazów 4.1 rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi 5.4 podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka 7.3 podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka; 7.4 wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki narodowe, podaje przykłady rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy 15.1 opisuje różne rodzaje ruchu 15.3 bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których te siły zależą, podaje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wykorzystanie w życiu codziennym 14.6 proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (filtrowanie, odparowanie, przesiewanie) Ekspozycja i porównanie prac wykonanych w ramach projektów; podanie przykładów praktycznego wykorzystania efektów prac Uzupełnianie schematu przedstawiającego podział nauk przyrodniczych i obszarów ich badań * Lekcja niezamieszczona w podręczniku 14