Warszawa, dnia 22 lutego 2011 r. RPO 665000-VII-720.6/11/MC Informacja o czynnościach przeprowadzonych z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich w Pomieszczeniach dla Osób Zatrzymanych przy Komisariacie Policji w Poznaniu - Stare Miasto (wyciąg) 1. Wprowadzenie. Działając z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich, w dniu 28 stycznia 2011 r., do pomieszczeń dla osób zatrzymanych przy Komisariacie Policji w Poznaniu Stare Miasto (zwanych dalej: PdOZ lub Izbą), udali się przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich z Zespołu Krajowy Mechanizm Prewencji. Wykonując zadania Krajowego Mechanizmu Prewencji, przedstawiciele Rzecznika sprawdzili na miejscu sposób traktowania osób zatrzymanych, dokonując oceny pod względem ich ochrony przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem. Przeprowadzone czynności polegały na: wysłuchaniu informacji przedstawionej przez Naczelnika Wydziału Prewencji oraz Kierownika PdOZ przy Komisariacie Policji w Poznaniu Stare Miasto, oglądzie wszystkich pomieszczeń Izby, w tym sprawdzeniu stanu wyposażenia pokoi dla zatrzymanych, przeprowadzeniu rozmów w cztery oczy z czterema osobami zatrzymanymi w PdOZ; zapoznaniu się z regulaminem pobytu osób umieszczonych w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia.
Pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich poinformowali Naczelnika Wydziału Prewencji oraz Kierownika PdOZ o ustaleniach dokonanych w ramach powyższych czynności, a także wysłuchali ich uwag i wyjaśnień. Ponadto, po zakończeniu wizytacji analizie poddano protokół kontroli sanitarnej przeprowadzonej w dniu 28 lipca 2009 r. przez Zespół Państwowej Inspekcji Sanitarnej MSWiA na obszarze województwa wielkopolskiego oraz dane statystyczne dotyczące osób umieszczonych w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych w latach 2009-2010. 2. Charakterystyka Pomieszczeń dla Osób Zatrzymanych. Pomieszczenia dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia usytuowane są na pierwszym piętrze Komisariatu Policji w Poznaniu Stare Miasto. Izba przeznaczona jest dla kobiet i mężczyzn, zatrzymanych w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa oraz doprowadzonych w celu wytrzeźwienia. Od osób doprowadzonych w celu wytrzeźwienia nie są pobierane opłaty za pobyt. Pojemność PdOZ wynosi 26 miejsc, jednak faktycznie Izba dysponuje 24 miejscami. W pokoju sześcioosobowym istnieje możliwość obserwacji przez wizjer jedynie czterech podestów do spania, dlatego też pokój ten funkcjonuje z przeznaczeniem dla czterech osób. W ocenie przedstawicieli Rzecznika należałoby rozważyć zainstalowanie monitoringu w tym pomieszczeniu. Ponadto w dniu wizytacji dwa pokoje z powodu awarii zostały wyłączone z użytku (uszkodzenie stolika przymocowanego do podłogi, remont pokoju). Nadzór nad PdOZ sprawuje Naczelnik Wydziału Prewencji. Służbę w Izbie pełni 10 funkcjonariuszy oraz kierownik. Odbywa się ona w 12 godzinnym systemie zmianowym. Czynności związane z osadzeniem w Izbie kobiety wykonuje funkcjonariuszka Policji. W trakcie wizytacji Izby, przebywało w niej sześć osób zatrzymanych oraz jedna osoba doprowadzona w celu wytrzeźwienia. 2
3. Ogląd Izby. Przeprowadzony ogląd całej Izby oraz uzyskane w związku z tym informacje pozwoliły stwierdzić, iż w skład pomieszczeń dla osób zatrzymanych w Poznaniu - Stare Miasto wchodzi: osiem pokoi dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia, pokój sanitarny służący do utrzymania higieny osobistej, toaleta, pomieszczenie do przygotowania lub podgrzewania posiłków, pokój lekarski, szatnia dla zatrzymanych, szatnia dla funkcjonariuszy, magazyn do przechowywania bielizny pościelowej czystej oraz odzieży zastępczej pełniący jednocześnie funkcję gabinetu kierownika PdOZ, magazyn brudnej bielizny pościelowej oraz pokój dyżurnego. Wszystkie pokoje dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia zostały wyposażone w analogiczny sposób. Znajdują się w nich podesty do spania, stoliki oraz taborety. W dwóch pokojach w dniu wizytacji brakowało stołu (pomieszczenie nr 5 i 6), a w jednym nie było wystarczającej liczby taboretów (pomieszczenie nr 6). Wszystkie stoły i taborety stanowiące wyposażenie pokoi dla zatrzymanych mają ostre krawędzie, co jest niezgodne z 7 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 października 2008 r., w sprawie pomieszczeń w jednostkach organizacyjnych Policji przeznaczonych dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia oraz regulaminu pobytu w tych pomieszczeniach (Dz. U. z 2008 r. Nr 192, poz. 1187), zwanego dalej rozporządzeniem. Sprzęty w pokojach dla zatrzymanych przymocowane są do podłogi (z wyjątkiem pokoju, w którym zgłoszono awarię). W drzwiach pokoi zainstalowano wizjery umożliwiające obserwację osób tam przebywających. Okno w każdym z pomieszczeń jest zabezpieczone od wewnątrz metalową siatką, od zewnątrz zaś kratą. Pod oknem znajduje się grzejnik centralnego ogrzewania osłonięty metalową siatką. Każdy z pokoi wyposażony jest w przycisk instalacji przyzywowej, umożliwiający w razie potrzeby wezwanie pracownika Izby. W pomieszczeniach funkcjonuje wentylacja grawitacyjna. Ściany pomieszczeń są zniszczone, ze znacznymi ubytkami. W dniu wizytacji w pokojach było brudno. Oświetlenie sztuczne zabezpieczono metalową 3
siatką, w ocenie przedstawicieli Rzecznika, jest ono wystarczające do czytania i pisania. W Izbie nie wyodrębniono pomieszczenia do używania wyrobów tytoniowych przez osoby zatrzymane. Z informacji udzielonej w tym zakresie przez Kierownika Izby wynika, że zatrzymanym zgłaszającym chęć skorzystania z tego prawa, umożliwia się palenie papierosów w toalecie. Depozyt wartościowy, który zatrzymany posiada przy sobie, jest rejestrowany i przechowywany w kopertach opisanych imieniem i nazwiskiem zatrzymanego, w metalowej szafie, w pokoju dyżurnego. W tym pomieszczeniu przeprowadzana jest również kontrola osobista zatrzymanego. Pokój sanitarny wyposażono w 2 stanowiska prysznicowe oraz 6 zlewów. Pomimo sprawnej wentylacji grawitacyjnej, ściany są zniszczone, w wielu miejscach widoczne były zacieki. W toalecie zamontowano zlew oraz 2 sedesy. Tylko jeden z nich jest osłonięty przesłoną w wysokości ok. 1 m. W pomieszczeniu było brudno, a sprzęty były znacznie wyeksploatowane. Pomimo wentylacji mechanicznej utrzymywał się nieprzyjemny zapach. W korytarzu, w pobliżu pomieszczenia sanitarnego, na kratach wisiały znacznie zużyte ścierki jak ustalono w rozmowie z Kierownikiem PdOZ były to ręczniki przeznaczone dla zatrzymanych. W szatni usytuowano 10 drewnianych szafek na odzież dla zatrzymanych. Ponadto, w pomieszczeniu tym przechowywane są materace oraz czyste koce. Nie wyznaczono jednak miejsca przeznaczonego na rzeczy osobiste chorych zakaźnie osób zatrzymanych, co jest niezgodne z 10 pkt 2 wymienionego wyżej rozporządzenia. Wyodrębniono pomieszczenie spełniające rolę magazynu czystej pościeli, ręczników, koców, poduszek i materacy. Przedmioty te przechowywane są na metalowych półkach oraz szafkach. W dniu wizytacji jedna z półek wykorzystywana była jako prowizoryczne biurko do pracy dla Kierownika PdOZ. W odrębnym pokoju składowane są brudne koce, pościel i ręczniki. Do czasu przekazania rzeczy do pralni firmie zewnętrznej. Są one przechowywane w 4
koszach. W plastikowym pojemniku składowana jest odzież oraz pościel użytkowana przez osoby chore zakaźnie. Posiłki dla zatrzymanych przygotowywane są przez Ośrodek Szkolenia Policji w Kiekrzu. Dostarczane są one w jednorazowych, utrzymujących ciepło opakowaniach. Ponadto, osadzeni w Izbie zatrzymani mają zapewnione dodatkowe napoje - herbatę, co jest istotne zwłaszcza w przypadku osób doprowadzonych do wytrzeźwienia. Zastrzeżenia wizytujących wzbudził sposób, w jaki podawane było śniadanie dla zatrzymanych. Chleb, wędlina oraz kawałek masła rozdawane były zatrzymanym na kawałku zielonego ręcznika papierowego, przypominającego wyglądem papier toaletowy. W ocenie przedstawicieli Rzecznika taka forma podawania zatrzymanym posiłków narusza prawo zatrzymanych do poszanowania ich godności i może stanowić jeden z przejawów poniżającego traktowania przebywających w Izbie osób. Zatrzymani mogą zapoznać się z treścią regulaminu pobytu w Izbie, który został umieszczony na drzwiach dyżurki. Wizytującym przedstawiono również jego treść przetłumaczoną na języki obce: niemiecki, bułgarski, angielski i włoski. Przed umieszczeniem w Izbie, badaniu lekarskiemu poddawane są wszystkie osoby zatrzymane w celu wytrzeźwienia, pozostałe tylko wówczas, gdy jest taka potrzeba lub zatrzymany tego żąda. Wzywany jest wówczas lekarz pogotowia, a badanie odbywa się w pokoju lekarskim. W pomieszczeniu tym jest urządzenie do pomiaru zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu (alkosensor). W dniu wizytacji posiadał on ważne świadectwo wzorcowania (do dnia 10 kwietnia 2011 r.). Oprócz dwóch szafek, w których znajdowały się środki higieniczne oraz opatrunkowe, pokój lekarski wyposażono w kozetkę, biurko oraz krzesła. W pomieszczeniu było bardzo brudno. Przy zlewie wisiały stare, zużyte ścierki pełniące funkcję ręczników. 4. Rozmowy z zatrzymanymi. W czasie wizytacji w PdOZ pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich przeprowadzili anonimowe rozmowy indywidualne z czterema osobami zatrzymanymi. Tematem rozmów było poszanowanie przysługujących im 5
praw podczas zatrzymania przez Policję i pobytu w PdOZ. Zostały one przeprowadzone w sposób uniemożliwiający osobom postronnym zapoznanie się z treścią udzielonych odpowiedzi. Jedna z osób, z którymi rozmawiano zgłosiła zastrzeżenia co do sposobu zatrzymania, wskazując iż w jego trakcie została wypchnięta z samochodu i rzucona na ziemię. Jednakże zatrzymany nie zdecydował się złożyć oficjalnej skargi. Pozostali zatrzymani, z którymi rozmawiano nie zgłosili zastrzeżeń w tym zakresie. Nie przyjęto również uwag co do legalności pobytu oraz traktowania przez funkcjonariuszy Policji w czasie umieszczenia i pobytu w Izbie. Jeden z zatrzymanych stwierdził, iż nie został poinformowany czy zgodnie z jego prośbą zawiadomiono wskazaną przez niego osobę najbliższą. Wszyscy rozmówcy przyznali, iż nie zostali pouczeni o przysługujących im w czasie pobytu w Izbie prawach i obowiązkach, nie zostali zapoznani z Regulaminem pobytu osób umieszczonych w PdOZ, a także nie poinformowano ich o prawie wniesienia zażalenia do sądu na zatrzymanie w terminie 7 dni. Ponadto, dwóch rozmówców stwierdziło, iż nie umożliwiono im skorzystania z prasy. Wszyscy ankietowani ocenili warunki bytowe panujące w PdOZ jako złe. Jeden z zatrzymanych przyznał, iż nie został powiadomiony, że ma możliwość skorzystania z prysznica. Uwagi rozmówców dotyczyły również sposobu w jakim podawane jest śniadanie, w tym braku talerzy, a także brudnych materacy i koców, oraz wyposażenia pokoi brak stołów i taboretów. Dwóch ankietowanych skarżyło się również na brak ręczników, wskazując iż każdorazowo po umyciu rąk i twarzy musieli wycierać się w papier toaletowy. Funkcjonariusze pełniący służbę w PdOZ dniu wizytacji poinformowali przedstawicieli Rzecznika, iż w Izbie nie jest realizowane uprawnienie osoby zatrzymanej do zakupu z posiadanych środków pieniężnych prasy, papierosów i środków higieny osobistej. 5. Analiza dokumentacji Izby Z przekazanych przedstawicielom RPO danych statystycznych wynika, że w 2010 r. w Izbie przebywało łącznie 2347 osób, w tym 10 osób doprowadzono w 6
celu wytrzeźwienia. Do dnia 28 stycznia 2011 r. w PdOZ zatrzymanych zostało 12 osób. Z udzielonych przez Kierownika Izby wyjaśnień wynika, iż w latach 2009-2010 nie było wydarzeń nadzwyczajnych. W 2010 r. nie stosowano również środków przymusu bezpośredniego. Państwowy Inspektor Sanitarny MSWiA na obszarze województwa wielkopolskiego po przeprowadzeniu kontroli sanitarnej w dniu 28 lipca 2009 r. stwierdził uchybienia w postaci braku opracowanych instrukcji postępowania z brudną i czystą bielizną pościelową oraz instrukcji przeprowadzania dezynfekcji. 6. Wnioski i zalecenia. Ustalenia poczynione przez pracowników Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych przy Komisariacie Policji w Poznaniu Stare Miasto wykazały, że podstawowe zadanie, jakie prawo stawia przed tego typu placówką, tj. izolowanie osób zatrzymanych, realizowane jest w niej prawidłowo. Niemniej jednak po dokonaniu oglądu pomieszczeń Izby, przeprowadzeniu rozmów indywidualnych z zatrzymanymi, przeanalizowaniu dokumentacji zebranej podczas wizytacji oraz wysłuchaniu Naczelnika Wydziału Prewencji oraz Kierownika Izby stwierdzono, że w celu poprawy stanu przestrzegania praw przysługujących osobom umieszczanym w Izbie należy: 1. przeprowadzić generalny remont pomieszczeń zgodnie ze standardami określonymi w rozporządzeniu. Istnieje potrzeba znacznego dofinansowania PdOZ w Poznaniu Stare Miasto. Komendant Główny Policji, a następnie Komendant Wojewódzki Policji, jako bezpośredni dysponenci środków finansowych, powinni rozważyć uwzględnienie remontu tej Izby w planie inwestycji na najbliższy okres. Remont większości pomieszczeń, a w szczególności pokojów dla zatrzymanych i sanitariatów, należy uznać za konieczny. Bardzo złe warunki bytowe panujące w Izbie mogą prowadzić do nieludzkiego traktowania umieszczonych w niej osób; 7
2. wyposażyć pokoje dla osób zatrzymanych w taborety lub ławy bez ostrych krawędzi oraz uzupełnić o uzupełnić wyposażenie w tych pokojach, gdzie go brakuje; 3. wyposażyć natrysk oraz sedes w przesłony zapewniające intymność podczas korzystania z nich; 4. wydawać posiłki dla zatrzymanych w naczyniach jednorazowego użytku; 5. rozważyć zainstalowanie monitoringu w pokoju sześcioosobowym, funkcjonującym jako czteroosobowy; 6. zapewnić odpowiednie pomieszczenie do pracy Kierownikowi Izby; 7. zwrócić uwagę policjantom pełniącym służbę w PdOZ na konieczność realizacji obowiązku pouczania osób zatrzymanych o przysługujących im prawach; 8. rozważyć wprowadzenie alternatywnego sposobu zapoznawania się przez osoby zatrzymane z przysługującymi im w trakcie pobytu w Izbie prawami. Możliwość zapoznania się z treścią Regulaminu przez osobę zatrzymaną w trakcie kontroli przeprowadzanej w izbie dyżurnej, uznać należy w kontekście informacji przekazanych w tym zakresie przez rozmówców za niewystarczającą; 9. wyznaczyć i oznakować miejsce do palenia tytoniu, zgodnie z rozporządzeniem; 10. umożliwić zatrzymanym dokonywanie zakupów z własnych środków pieniężnych wyrobów tytoniowych, prasy, przedmiotów osobistego użytku służących do utrzymania higieny osobistej, zgodnie z 11 ust. 1 pkt. 8 regulaminu pobytu osób umieszczonych w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia, stanowiącego załącznik do rozporządzenia; 11. wymienić zużyte ręczniki dla osób zatrzymanych na nowe; 12. wydzielić w szatni dla zatrzymanych miejsce na rzeczy osobiste osób zatrzymanych chorych zakaźnie; 13. przeprowadzać regularne sprzątanie pomieszczeń przeznaczonych dla osób zatrzymanych. 8
W odpowiedzi Zastępca Dyrektora Biura Prewencji Komendy Głównej Policji poinformował, że stwierdzone nieprawidłowości zostały poddane analizie i objęte szczególnym nadzorem instancyjnym, a podjęte przez kierownictwo wizytowanej jednostki działania pozwoliły na wyeliminowanie większości z nich. Jednocześnie wyjaśnił, że dostosowanie pomieszczeń do obowiązujących standardów technicznych generuje znaczne koszty. Ograniczenia finansowe uniemożliwiają w krótkim czasie dokonanie niezbędnych remontów we wszystkich pomieszczeniach, które tego wymagają. Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu nie posiada w 2011 r. wystarczającego zabezpieczenia finansowego pozwalającego na przeprowadzenie wszystkich wymaganych w tym obiekcie inwestycji. Z tego względu w omawianych pomieszczeniach prace remontowe ograniczone zostaną jedynie do usunięcia ostrych krawędzi w stołach i taboretach oraz wyposażenia węzła sanitarnego w przesłony zapewniające intymność. Przeprowadzenie remontu generalnego, możliwe będzie dopiero po otrzymaniu przez KWP w Poznaniu niezbędnych środków finansowych. Komendant Komisariatu Policji skierował do właściwej komórki organizacyjnej KMP w Poznaniu pismo o uzupełnienie brakującego wyposażenia pokoi. Trudna sytuacja finansowa, wiąże się również z niemożnością natychmiastowego zrealizowania wniosku o wymianę będących na wyposażeniu PdOZ ręczników. W związku z tym jest ona dokonywania sukcesywnie, w miarę posiadanych na ten cel środków. Zapewniono, że przekazywane do używania osobom zatrzymanym ręczniki są czyste, a ich kolor nie jest efektem zabrudzenia, a jedynie częstego ich prania. Uregulowano kwestię przechowywania rzeczy osób chorych zakaźnie. Umieszczane są one w wydzielonej szafce depozytowej, która podlega dezynfekcji każdorazowo po jej opróżnieniu. Zapewniono również pomieszczenie do pracy policjantowi wyznaczonemu do sprawowania nadzoru nad pełnieniem służby w PdOZ. 9
Od marca 2011 r. wprowadzono również grafik sprzątania pomieszczeń, na podstawie którego będzie można jednoznacznie ustalić jakie pomieszczenia i kiedy zostały posprzątane. Szczególnemu wyjaśnieniu podlegał problem sposobu podawania posiłków osobom umieszczonym w PdOZ. KMP w Poznaniu zadeklarowała, że wizytowana jednostka jest zaopatrzona w wystarczającą liczbę naczyń jednorazowego użytku, na których wydawane są posiłki. Papierowe ręczniki są jedynie dołączane do podawanych posiłków i mają pomóc osobom zatrzymanym w utrzymaniu czystości. Kierownictwo jednostki zostało zobligowane do objęcia szczególnym nadzorem kwestii dotyczących realizacji obowiązku pouczania osób zatrzymanych o przysługujących im prawach, a także umożliwiania zatrzymanym dokonywania zakupów z własnych środków pieniężnych. Regulamin pobytu został umieszczony w widocznym miejscu na drzwiach wejściowych do pokoju dyżurnego. Osobie przyjmowanej do PdOZ umożliwia się swobodne zapoznanie się z jego treścią. Nawiązując zaś do zagadnienia dotyczącego wyznaczenia i oznakowania miejsca do palenia tytoniu, zaznaczono, iż dopuszczalność używania wyrobów tytoniowych na terenie obiektów podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych była przedmiotem wystąpienia Komendanta Głównego Policji skierowanego do Komend Wojewódzkich Policji oraz Komendy Stołecznej Policji. W powyższym wystąpieniu kierownicy jednostek organizacyjnych Policji zostali zobligowani do zapewnienia realizacji prawa osób zatrzymanych lub doprowadzonych do wytrzeźwienia, dotyczącego możliwości palenia wyrobów tytoniowych. 10