SPRAWDŹ SIEBIE 3 Tekst 1 Nazwa oświecenie wywodzi się od prastarej i rozpowszechnionej w różnych kulturach metafory światła, znanej zwłaszcza z [...] wierzeń religijnych. W Biblii światłość przeciwstawiona ciemności oznacza przymioty boskie, tj. dobro i mądrość, udzielane ludziom w drodze łaski uświęcającej. Świeckie rozumienie antytezy światła i ciemności znała już starożytna szkoła stoików [...], tworząc teorię światła naturalnego jako wrodzonej właściwości umysłu. Nazwa oświecenie powstała w Niemczech i już w XVIII wieku rozpowszechniła się na inne obszary językowe. Mniej popularne były jej synonimy: używany w Anglii wiek rozumu i we Francji wiek filozofów. [...] Problem, czym jestoświecenie, żywo interesowałludzi epokifilozofów [...]. Przede wszystkim zdawano sobie sprawę z przełomowego charakteru epoki kierowanej przez oświecony rozum, który miał być [...]źródłem wiedzy o świecie i surowym sędzią wszystkiego, co przekazywała tradycja. [...] Kultura oświecenia rozwijała się w Europie w XVIII i na początku XIX stulecia. Jej centra znajdowały się w krajach Europy Zachodniej, we Francji, w Anglii oraz na obszarze języka niemieckiego. Szczególna rola przypadła Francji, Paryż bowiem był uważany za główny ośrodek kultury oświecenia, a język francuski stał się międzynarodowym językiem ludzi wykształconych; [...] Dzięki temu zostało ułatwione rozpowszechnianie się myśli oświeceniowej, zwłaszcza, że równocześnie nastąpił niebywały rozwój prasy i wydawnictw o międzynarodowym zasięgu. Okresy literackie, praca zbiorowa pod redakcją Jana Majdy 1. Z jakich dwóch źródeł wywodzi się nazwa oświecenie? Zaznacz właściwą odpowiedź. a. Z prastarej metafory i wierzeń religijnych. b. Ze szkoły stoickiej i kręgu kultury niemieckiej. c. Z Biblii i kręgu kultury greckiej. d. Z Anglii i Francji. 2. Wypisz z tekstu 1. inne określenia epoki oświecenia. 3. Który zestaw słów najpełniej oddaje sens nazwy epoki oświecenie? Wskaż poprawną odpowiedź. a. Wiara, czucie, intuicja. b. Mądrość, łaska, dobro. c. Dobro, prawda, miłość. d. Mądrość, wiedza, rozum. 4. Odpowiedz na pytania. a) Jaki język stał się dominujący wśród europejskich elit intelektualnych XVIII wieku? b) Dlaczego się tak stało?
5. Dzięki czemu idee oświeceniowe mogły się łatwo rozprzestrzeniać? Podaj dwie przyczyny. 1.... 2.... 6. Jaką rolę przypisywano w czasach oświecenia rozumowi? Odpowiedz własnymi słowami. Tekst 2 Zanim [...] nazwa romantyzm pojawiła się w takiej właśnie formie w latach dwudziestych XIX wieku i zaczęła wyróżniać określoną klasę zjawisk kultury duchowej i materialnej, znana była forma przymiotnikowa: romantyczny [...]. Nazywano tak [...] cechy wywodzące się zgodnie z etymologią* wyrazu, który pochodzi od słowa: romans ze średniowiecznej opowieści awanturniczo-miłosnej, nierzadko fantastycznej. [...] jako romantyczną najwcześniej określano poezję [...] przesyconą takimi pierwiastkami romansu rycerskiego, jak: fantastyka, cudowność, niezwykłość postaci i wydarzeń, które apelują do uczucia, wiary i wyobraźni pozarozumowych władz czytelnika. [...] słowo romantyczny zaczęło oznaczać pewne właściwości podobne do tych, jakie występowały w romansach, będące cechami ludzkiego usposobienia (człowiek romantycznego pokroju to znaczyło: idealista, marzyciel, melancholik, ktoś przesadnie uczuciowy) lub jeszcze powszechniej stosowano ten przymiotnik w odniesieniu do krajobrazu, dotyczyło to zarówno scenerii naturalnej, jak i pejzażu malarskiego; i tu znaczyło określenie romantyczny tyleż, co: malowniczy, nastrojowy, budzący silne emocje, pokrewny opisom spotykanym w literaturze uznawanej za romansową. etymologia pochodzenie słowa Okresy literackie, praca zbiorowa pod redakcją Jana Majdy 1. Tekst 2. przede wszystkim: a. opisuje cechy człowieka romantycznego. b. przedstawia główne idee epoki romantyzmu. c. wyjaśnia pochodzenie nazwy epoki: romantyzm. d. ukazuje najważniejsze osiągnięcia kultury epoki romantyzmu. 2. Zaznacz schemat, który przedstawia właściwą kolejność powstawania wyrazów. a. romans romantyczny romantyzm b. romantyczny romans romantyzm c. romantyzm romans romantyczny d. romans romantyzm romantyczny 3. Co oznaczał przymiotnik romantyczny? Wskaż poprawną odpowiedź. a. Malowniczy, nastrojowy pejzaż. b. Człowieka uczuciowego, idealistę, marzyciela. c. Poezję przesyconą fantastyką, cudownością, niezwykłością postaci i wydarzeń. Tekst 3 Ballady i romanse [Adama Mickiewicza] stanowiły tak ważne wydarzenie literackie, że datę ich wydania (1822) przyjmuje się za początek romantyzmu w Polsce. Jest to w historii literatury polskiej wyjątkowy przypadek, kiedy pojedyncze dzieło otwierało nową epokę.
Opowiedziane w Balladach niezwykłe, w większości zaczerpnięte z ludowych podań, historie rozgrywają się w miejscach realnych, które można znaleźć na mapie: w okolicach Nowogródka, nad jeziorem Świteź. Ten swojski, dobrze znany świat może jednak nagle odsłonić groźne, niepokojące oblicze. Jeziora, na przekór zdrowemu rozsądkowi, otwierają swoje głębie, dziewice zmieniają się w kwiaty lub kamienie, a umarli wstają z grobów. Natura znajduje się w ciągłym ruchu, nieustannie tworzy się i przekształca. [...] Świat pozaziemski wprowadził Mickiewicz również do II części Dziadów (wyd. 1823) [...]. Białoruski obrzęd dziadów [...] poświęcony był pamięci przodków. [...]JednakIIczęśćDziadów, podobnie jak Ballady i romanse, nie miała być zapisem ludowego obyczaju. Mickiewicz zamierzał stworzyć dramat narodowy, wywodzący się tak jak grecka tragedia z pradawnych obrzędów i stawiający pytania o rzeczy najważniejsze: naturę świata iczłowieka.[...] Joanna Knaflweska, Ilustrowane dzieje literatury polskiej 1. Wyjaśnij, dlaczego wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza było ważnym wydarzeniem. 2. Napisz, z jakiej tradycji wywodzą się historie opowiedziane w Balladach i romansach. 3. Napisz, na czym polegała swojskość, a na czym niezwykłość świata przedstawionego w Balladach i romansach. SWOJSKOŚĆ NIEZWYKŁOŚĆ 4. Skreśl wybrane słowo, tak żeby powstała prawdziwa informacja. Świat przedstawiony w balladach ma charakter statyczny/dynamiczny. 5. Jaki nastrój towarzyszył wydarzeniom przedstawionym w balladach? Podkreśl odpowiednie określenia. tajemniczy wesoły zabawny ponury pełen grozy senny pogodny 6. Zapisz tytuły dwóch znanych ci z lektury szkolnej ballad Adama Mickiewicza. Napisz, na czym polega odwołanie w tekstach wymienionych ballad do uczucia, wiary i wyobraźni czytelnika.
7. Napisz, jakie duchy ukazują się w trakcie opisanego w dramacie Mickiewicza obrzędu dziadów. 8. Napisz, na czym polega podobieństwo między romantycznym dramatem Adama Mickiewicza a tragedią grecką. Tekst 4 Zaproponowany przez to pokolenie [pokolenie pozytywistów] program, był programem minimum, bez marzeń, ale [...] bardzo odważnym. Hasło pracy organicznej wynikające z przekonania, że społeczności ludzkie funkcjonują na wzór żywych organizmów, tzn. wszystkie części muszą się harmonijnie rozwijać i współdziałać ze sobą najwcześniej zaczęto realizować w zaborze pruskim (ok. 1850). W zaborze rosyjskim często używano terminu praca u podstaw, kładąc szczególny nacisk na konieczność docierania z pomocą i oświatą do warstw najuboższych. Był to program pozytywny, czyli w potocznym znaczeniu trzeźwy, realny, praktyczny. Polscy pozytywiści (jak sami się nazwali) [...] domagali się, by swoje miejsce w literaturze znalazła także rzeczywistość materialna, nie tylko duchowa i metafizyczna 1. Oznaczało to oczywiście odwrót od liryki na rzecz prozy: noweli i powieści, które stały się ulubionymi gatunkami epoki. Po okresie triumfów trójcy romantycznych wieszczów nadszedł czas dla trójcy powieściopisarzy: Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej i Henryka Sienkiewicza. Pozytywizm nie był kierunkiem estetycznym i tylko w Polsce używa się tego terminu jako nazwy epoki literackiej, by podkreślić, że również ówczesna sztuka została podporządkowana zadaniom utylitarnym 2.Dominującym kierunkiem artystycznym był realizm, a w połowie lat 80. [XIX w.] także naturalizm. metafizyczny tajemniczy, niezwykły, oderwany od rzeczywistości utylitarny użyteczny Joanna Knaflweska, Ilustrowane dzieje literatury polskiej 1. Wymień pisarzy, którzy należeli do pokolenia pozytywistów. 2. Dlaczego program pozytywistów nazywano programem bez marzeń? Wskaż poprawną odpowiedź. a. Ponieważ byli oni ludźmi pozbawionymi wyobraźni. b. Nazwa ta oznaczała pogardę dla programu pozytywistów. c. Ponieważ koncentrowali się na realnych potrzebach społecznych. d. Nazywano go tak przewrotnie, bo w rzeczywistości krył wiele marzeń. 3. Napisz, gdzie najwcześniej rozwinęła się i co oznaczała idea pracy organicznej. 4. Co oznaczał termin praca u podstaw? Zaznacz poprawną odpowiedź. a. Wszystko trzeba zaczynać od początku. b. Pracamastanowićpodstawępozytywnegomyślenia. c. Najubożsi muszą intensywnie pracować, żeby się wzbogacić. d. Należy pracować nad potrzebami najuboższych warstw społecznych.
5. Wypisz z tekstu synonimy przymiotnika pozytywny. 6. Napisz, które gatunki literackie preferowali pozytywiści. 7. Dlaczego pozytywiści preferowali gatunki epickie? Wskaż właściwą odpowiedź. a. Gatunki liryczne stały się całkowicie niemodne. b. Gatunki epickie świetnie służyły tematyce metafizycznej. c. Łatwiej było w nich mówić o realnych problemach społecznych. 8. Co oznacza stwierdzenie, że sztuka pozytywistyczna została podporządkowana zadaniom utylitarnym? Zaznacz poprawną odpowiedź. a. Służyła zwracaniu uwagi na problemy społeczne. b. Artyści poprzez sztukę zabierali głos w ważnych kwestiach. c. Była użyteczna do rozpowszechniania idei pozytywistycznych. 9. Wpisz X we właściwe miejsca. Pozytywizm to nazwa epoki kulturalnej II połowy XIX wieku obowiązująca w całej Europie. Realizm i naturalizm były kierunkami artystycznymi dominującymi w II połowie XIX wieku. Pozytywista to człowiek zaangażowany społecznie. Pozytywista to człowiek pozytywnie myślący, optymista. PRAWDA FAŁSZ