Ustawa z dnia..2013r. o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego Projekt Art. 1 W ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego, (Dz. U. z 2012 r., poz. 803) wprowadza się następujące zmiany: 1) Dodaje się preambułę w następującym brzmieniu: W celu wzmocnienia ochrony i rozwoju rodzinnych gospodarstw rolnych, które w myśl Konstytucji stanowią podstawę ustroju rolnego Rzeczypospolitej Polskiej, dla zapewnienia właściwego zagospodarowania ziemi rolnej w Polsce, w trosce o zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego obywateli i dla wspierania zrównoważonego rolnictwa prowadzonego w zgodzie z wymogami ochrony środowiska i sprzyjającego rozwojowi obszarów wiejskich, uchwala się niniejszą ustawę. 2) Po art. 2 dodaje się art. 2a w następującym brzmieniu: Art. 2a 1. Nabywcą nieruchomości rolnej o powierzchni nie mniejszej niż 1 ha, zwanym dalej nabywcą, może być wyłącznie rolnik indywidualny, osobiście prowadzący lub zamierzający utworzyć i osobiście prowadzić gospodarstwo rodzinne. 2. Nabycie nieruchomości rolnej może nastąpić jedynie w celu utworzenia, bądź powiększenia gospodarstwa rodzinnego, z zachowaniem jego maksymalnej normy obszarowej, określonej w art. 5 ust. 1 pkt 2. 3. Nabywca obowiązany jest osobiście prowadzić gospodarstwo rolne, do którego została włączona lub które stanowi nabyta nieruchomość rolna, przez okres co najmniej 10 lat od dnia nabycia. W okresie tym nieruchomość nie może być zbywana, obciążona, ani oddawana w użytkowanie innym osobom. 4. Sąd na wniosek nabywcy nieruchomości rolnej zezwoli na zbycie, obciążenie bądź oddanie w użytkowanie nieruchomości rolnej przed upływem okresu 10 lat od dnia nabycia tej nieruchomości, jeżeli konieczność zbycia, obciążenia lub oddania jej w użytkowanie wynika z przyczyn losowych, niezależnych od nabywcy. 3) W art. 3 ust. 4 wyrazy 5 ha zastępuje się wyrazami 1 ha 4) W art. 4 ust. 1 wyrazy 5 ha zastępuje się wyrazami 1 ha 5) W art. 6: a) w ust. 2 pkt. 1 po lit. b dodaje się lit. c w następującym brzmieniu: c. osiąga z prowadzenia gospodarstwa rolnego dochód stanowiący nie mniej niż jedną czwartą część wszystkich osiąganych dochodów, chyba że powierzchnia prowadzonego gospodarstwa rolnego nie przekracza 20 ha. b) Po ust. 4 dodaje się ust. 5 w następującym brzmieniu:
5. Minister właściwy w sprawach rolnictwa i rozwoju wsi określi w drodze rozporządzenia sposób ustalenia dochodu z gospodarstwa rolnego, o którym mowa w ust. 2 pkt 1 lit. c oraz określi wzór zaświadczenia o wysokości tych dochodów. 6) W art. 9: a) Ust. 1 otrzymuje następujące brzmienie: 1. Czynność prawa dokonana niezgodnie z przepisami ustawy lub bez zawiadomienia uprawnionego do prawa pierwokupu lub bez powiadomienia Agencji, w przypadku określonym w art. 4 ust. 1, a także czynność prawna zbycia, obciążenia lub oddania w użytkowanie nieruchomości w okresie, o którym mowa w art. 2 a ust. 3, jest nieważna. b) Po ust. 1 dodaje się ust. 1a w następującym brzmieniu: 1a. Za czynność dokonaną niezgodnie z przepisami ustawy uważa się również nabycie nieruchomości rolnej o powierzchni nie przekraczającej 300 ha, jeśli celem nabycia jest faktycznie włączenie tej nieruchomości do innego gospodarstwa, którego powierzchnia wskutek tego faktycznego włączenia przekracza 300 ha. c) Po ust. 1a dodaje się ust. 1b w następującym brzmieniu: 1b. Za czynność dokonaną niezgodnie z przepisami ustawy uważa się również nabycie nieruchomości rolnej, jeśli z okoliczności nabycia wynika, że nabywca nie miał zamiaru osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego w okresie, o którym mowa w art. 2a ust. 3. d) Po ust. 1b dodaje się ust. 1c w następującym brzmieniu: 1c. W razie stwierdzenia nieważności nabycia nieruchomości z przyczyn określonych w ust. 1c, sąd stwierdza nabycie własności nieruchomości na rzecz Agencji, za zapłatą równowartości pieniężnej. 7) Po art. 15 dodaje się art. 15 a o brzmieniu: Art. 15a Przepisy art. 2a, 3, 4, 6 i 9 nie naruszają odrębnych zasad sprzedaży nieruchomości rolnych, określonych w ustawie z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2012 r. poz. 1187). Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z upływem 14 dni od dnia ogłoszenia.
Uzasadnienie Projektowane zmiany w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego zmierzają do wzmocnienia ochrony ziemi rolniczej w Polsce przed jej spekulacyjnym wykupywaniem przez osoby krajowe i zagraniczne, niegwarantujące zgodnego z interesem społecznym wykorzystania nabytej ziemi na cele rolnicze. Wnioskodawcy wychodzą bowiem z założenia, że dotychczasowe przepisy tej ustawy w połączeniu z przepisami prawa europejskiego nie stanowią dostatecznej gwarancji w tym zakresie. 1 maja 2016 roku mija 12 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej i w tym dniu zakończy się zapisany w załączniku 12 Traktatu akcesyjnego 12-letni okres ochronny na zakup polskiej ziemi rolnej przez cudzoziemców. Istnieje zagrożenie, że po tej dacie polska ziemia rolnicza będzie przedmiotem wzmożonego zainteresowania nabywców z innych krajów Unii Europejskiej, zwłaszcza tych, gdzie ceny ziemi rolnej są znacznie wyższe niż w Polsce i gdzie istnieją silne bariery prawne uniemożliwiające nabycie ziemi rolnej przez cudzoziemców, a także przez własnych obywateli, niebędących rolnikami. Takie bariery istnieją m.in. we Francji, Niemczech, Danii, czy w Hiszpanii. Poza tym, z uwagi na prognozowane w przyszłości coraz większe problemy z zapewnieniem bezpieczeństwa żywnościowego, w związku z kurczeniem się zasobów ziemi uprawnej na świecie, spodziewane jest wzmożone zainteresowanie się ziemią rolniczą z tego powodu, że jej zakup oznaczał będzie korzystną lokatę kapitału. Powyższe obawy wzmacnia okoliczność, że polscy rolnicy są dyskryminowani zaniżoną, znacznie odbiegającą od średniej w UE, wielkością dopłat bezpośrednich dla rolników, co sprawia, że słabiej dotowani polscy rolnicy nie będą na równi konkurować w ubieganiu się o nabycie ziemi z silniej dotowanymi rolnikami z wielu innych krajów Unii Europejskiej. Wzmożone zainteresowanie nabywców głównie zagranicznych ziemią rolną w Polsce jest obserwowane już obecnie, a przejawem tego są liczne transakcje nabywania ziemi rolnej przez zagraniczne osoby fizyczne i prawne, które wykorzystują do tego celu obywateli polskich, nazywanych potocznie słupami, którzy są finansowani przez zagranicznych nabywców i tylko tytularnie są właścicielami ziemi, a w rzeczywistości ziemia rolna pozostaje w dyspozycji podmiotów zagranicznych, które przygotowują się do formalnego nabycia własności po 1 maja 2016 roku. Ta sytuacja była i jest przedmiotem bardzo
dramatycznego protestu rolników, głównie z województwa zachodniopomorskiego, którzy chcieliby powiększać swoje gospodarstwa, a nie mogą tego czynić, gdyż w konkurencji do zakupu ziemi, zarówno z zasobów Skarbu Państwa, jak i w obrocie prywatnym, przegrywają z fikcyjnymi nabywcami finansowanymi przez rzeczywistych nabywców zagranicznych. Organizacje rolnicze szacują, że ta sytuacja może dotyczyć już setek tysięcy hektarów ziemi rolnej w Polsce. Proceder ten należy uznać za wysoce niebezpieczny i prowadzący do sytuacji, że polska ziemia rolna stanie się własnością zagranicznych podmiotów w skali nieporównywalnej z innymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Jest to sytuacja niebezpieczna również z tego powodu, że polska ziemia rolna w znacznej skali może trafiać w ręce właścicieli, którzy nie będą zainteresowani jej uprawą, a tylko, albo głównie, lokatą kapitału. Może to być istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego Polski, a także zagrożenie dla interesu ekonomicznego całej polskiej gospodarki, w której produkcja rolnicza odgrywa istotną rolę. Z tych względów zasady obrotu ziemią rolną powinny być poddane ściślejszej kontroli i do tego zmierza przedstawiony projekt. Z projektu tego wynikają następujące główne ograniczenia swobody obrotem ziemią rolną: 1. Nabywcami własności ziemi rolnej o powierzchni co najmniej 1 ha mogą być tylko rolnicy indywidualni, prowadzący lub zamierzający tworzyć gospodarstwa rodzinne. Projekt wyłącza możliwość nabywania nieruchomości rolnych przez spółki, spółdzielnie i inne podmioty, realizując w ten sposób ściśle konstytucyjną zasadę oparcia ustroju rolnego na gospodarstwach rodzinnych. Rolnicy indywidualni mogą się oczywiście zrzeszać w spółdzielnie, spółki i inne organizacje, wnosząc do nich swoje udziały także w postaci nieruchomości rolnych, jednakże nabycie nieruchomości rolnej powinno zawsze następować na rzecz rolnika indywidualnego. 2. Projekt wprowadza ściślejszą definicję rolnika indywidualnego, przez dodanie do niej kryterium dochodowego. Za rolnika indywidualnego może być uznany tylko ten rolnik, który osobiście pracuje w prowadzonym gospodarstwie, natomiast warunek osobistej pracy w gospodarstwie jest spełniony między innymi wtedy (to jest zmiana dodana przez projekt), gdy dochody z prowadzenia gospodarstwa są nie niższe, niż jedna czwarta część wszystkich jego dochodów. Chodzi tu o wyeliminowanie możliwości spekulacyjnego zakupu ziemi rolnej przez przysłowiowych rolników z Marszałkowskiej, czyli osoby, których zasadnicza aktywność życiowa i zawodowa ma miejsce poza rolnictwem, a zakup ziemi traktują oni jako formę lokaty kapitału. Należy dodać, że kryterium dochodowe jest też proponowane przez Komisję Europejską do definicji aktywnego rolnika, uprawnionego do otrzymywania dopłat bezpośrednich, a zatem jest to możliwa forma definiowania kto jest, a kto nie jest rolnikiem. Kryterium dochodowe miałoby jednak zastosowanie do gospodarstw powyżej 20 ha, w przypadku mniejszych gospodarstw konieczne jest na ogół poszukiwanie przez rolnika innych źródeł dochodu i wobec tych niewielkich gospodarstw wymaganie kryterium dochodowego byłoby nadmiernym i biurokratycznym ograniczeniem. Praktyczne zastosowanie kryterium dochodowego nie powinno nastręczać trudności, projektodawcy zakładają, że Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi określi sposób ustalania dochodu z gospodarstwa rolnego, a jego porównanie z dochodami z innych źródeł może być przeprowadzone za pomocą deklaracji PIT. 3. Nabycie własności nieruchomości rolnej musi wiązać się z zamiarem utworzenia bądź powiększenia gospodarstwa rodzinnego, czyli gospodarstwa od 1 do 300 ha. Obrót ziemią rolna musi się zawierać w tych granicach. Jednocześnie projektodawcy chcą zapobiec transakcjom pozornym, których celem jest tworzenie gospodarstw większych
niż 300 ha, dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy dwóch lub więcej właścicieli prowadzi w rzeczywistości jedno gospodarstwo rolne, o wielkości powyżej 300 ha. Tu jest zmiana dość istotna, bowiem obecnie gospodarstwa powyżej 300 ha mogą być tworzone, natomiast nowelizacja to wyklucza. 4. Projekt zmierza do zapewnienia, by ziemia rolna pozostawała w rękach rzeczywistych rolników, w związku z czym wprowadza instrumenty kontroli, czy nabywca nieruchomości rolnej po nabyciu w rzeczywistości powiększył lub utworzył gospodarstwo rolne i osobiście je prowadzi. Nabycie własności nieruchomości rolnej musi się łączyć z wymogiem osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego, w skład którego wchodzi nabyta nieruchomość, z zakazem zbywania, obciążania oraz wydzierżawiania nabytej nieruchomości rolnej. W przypadkach losowych zgodę na zbycie, obciążenie lub oddanie w użytkowanie nieruchomości rolnej przed upływem 10 lat wydawałby sąd. Zbycie, obciążenie lub oddanie w użytkowanie nabytej nieruchomości bez zgody sadu byłoby nieważne z mocy prawa. Jeśli natomiast nabywca nie wywiązywałby się w okresie 10 lat z obowiązku osobistego prowadzenia gospodarstwa, wówczas czynność prawna w wyniku której nieruchomość została nabyta, uznawana byłaby za nieważną. W takim przypadku, sąd, stwierdzając nieważność nabycia, jednocześnie orzekałby o nabyciu nieruchomości przez Agencję za zapłatą równowartości pieniężnej na rzecz nabywcy. 5. Projekt przewiduje też zmianę, że kontrola obrotu nieruchomościami rolnymi przez Agencję dotyczy każdej nieruchomości, która może samodzielnie stanowić gospodarstwo rolne, tj. nieruchomości o powierzchni co najmniej 1 ha, zamiast dotychczasowych 5 ha. Wynika to z celu nowelizacji, którym jest poddanie transakcji obrotu ziemią ściślejszej kontroli i nadzorowi państwa. 6. Projekt dodaje też do ustawy preambułę, w której podkreśla się konstytucyjna zasadę oparcia ustroju rolnego na gospodarstwach rodzinnych, poza tym odwołuje się do celów polityki rolnej, między innymi wynikających ze Wspólnej Polityki Rolnej UE, a więc bezpieczeństwo żywnościowe, ochronę środowiska i rozwój obszarów wiejskich. Projektodawcy wychodzą z założenia, że w ważnych regulacjach ustawowych preambuła powinna być zamieszczana, jako wyraz woli ustawodawcy i wskazówka do wykładni przepisów tej ustawy. Należy podkreślić, ze projekt nie narusza odrębnych zasad sprzedaży nieruchomości rolnych z zasobów Agencji Nieruchomości Rolnych. Przewidziane dla tej sprzedaży przejściowe zasady, określone w ustawie o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa są niezbędne dla sprawnego rozdysponowania zasobów rolnych Agencji, są tam też niezbędne pewne szczególne preferencje, między innymi dla pracowników byłych PGR, czy dla rolników, którzy zbyli swoje nieruchomości bądź zostali z nich wywłaszczeni na cele publiczne. Projektodawcy wychodzą z założenia, że obecne regulacje prawne, dotyczące zbywania nieruchomości rolnych Skarbu Państwa są wystarczające, a szwankuje jedynie ich realizacja. Agencja ma możność zbywania nieruchomości na rzecz rolników w przetargach ograniczonych, może też kontrolować, czy nabywcy są rolnikami, czy są rzeczywistymi czy fikcyjnymi nabywcami, niekorzystanie z tych instrumentów wynika raczej z braku woli politycznej, a nie z przepisów prawa. Dlatego nie ma powodów nowelizować przepisów dotyczących sprzedaży nieruchomości przez Agencję. Należy natomiast wyraźnie zaznaczyć, że projektowana ustawa utrudni, albo wręcz zlikwiduje proces fikcyjnych transakcji na tzw. słupów, nie będzie bowiem możliwe nabycie nieruchomości od słupa przez osobę nie będącą rolnikiem i nie zamierzająca osobiście prowadzić nabytego gospodarstwa.
Wszystkie proponowane w projekcie rozwiązania mają swoje odpowiedniki w różnych państwach członkowskich Unii Europejskiej, np. wymóg co najmniej 25%-owych dochodów rolnika istnieje w prawie hiszpańskim, obowiązek osobistego użytkowania zakupionej ziemi istnieje w prawie francuskim i w prawie duńskim, z kolei w prawie niemieckim istnieją możliwości administracyjnej ingerencji w prawo własności w sytuacji, gdy wchodzi w grę zagrożenie nadmiernej koncentracji ziemi, bądź też transakcja jest uznawana jako spekulacyjna. Przyjęcie zmian legislacyjnych zawartych w projekcie prowadzić będzie do rzeczywistego, a nie jedynie deklaratywnego oparcia ustroju rolnego w Polsce na gospodarstwach rodzinnych, będzie to więc wypełnienie normy art. 23 Konstytucji RP, zgodnie z którym podstawą ustroju rolnego w Polsce są gospodarstwa rodzinne. Projekt jest zgodny z prawem Unii Europejskiej. Przede wszystkim nie różnicuje on ograniczeń w prawie do nabycia nieruchomości rolnej ze względu na obywatelstwo, czy narodowość nabywców. Proponuje restrykcyjne zasady, ale równe i takie same dla każdego nabywcy, niezależnie czy jest on nabywcą polskim, czy też pochodzącym z innego kraju członkowskiego w Unii Europejskiej (w stosunku do potencjalnych nabywców ziemi rolnej pochodzących spoza krajów Unii Europejskiej, pozostają w mocy ograniczenia zawarte w przepisach ustawy z 1920r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców). Należy w szczególności przywołać art. 345 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który jednoznacznie stanowi, że traktaty nie przesądzają zasad prawa własności w państwach członkowskich. Wypływa stąd wniosek, że kształtowanie zasad nabywania własności i stosowanie uzasadnionych i racjonalnych ograniczeń w tym zakresie pozostawione jest suwerennym decyzjom państw członkowskich. Polska powinna zatem skorzystać z normy art. 345 Traktatu i zasady nabywania ziemi rolnej w Polsce uregulować w sposób zapewniający jak najlepsze wykorzystanie polskiej ziemi rolnej, a jednocześnie niedyskryminujące żadnych potencjalnych nabywców ze względu na ich przynależność państwową. Projekt wywołuje pozytywne skutki społeczne i jest zgodny z prawem Unii Europejskiej. Uchwalenie ustawy zawartej w projekcie nie spowoduje bezpośrednich kosztów dla budżetu państwa.