Andrzejkowy njus biblioteczny Kto tak mądry, że zgadnie Co nam jutro przypadnie? Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba Kiedy się człowiek troszcze więcej, niźli trzeba. Jan Kochanowski, Księga I, Pieśń IX Dzisiaj oczekiwane zapewne długo przez Was, Drogie Młode Czytelniczki, Andrzejki. To szczególny dzień, a właściwie wieczór, w którym od dawien dawna spotykają się panny chcące dowiedzieć się, jaka przyszłość je czeka (a tak między nami, to raczej u boku jakiego kawalera czeka je ta przyszłość). Chciałabym w związku z tym miłym i wciąż popularnym zwyczajem opowiedzieć Wam pokrótce o jego początkach, a także podać sporą ilość przepisów na wróżby, które udało mi się zebrać, a z których to, mam nadzieję, chętnie skorzystacie. Wróżby czyniono już w czasach pogańskich. Ludzi zawsze bowiem ciekawiło, jaki los jest im pisany. Często korzystano z pomocy zawodowych wróżbiarzy, ale niekiedy próbowano na własną rękę przewidzieć swoją przyszłość. Po przyjęciu przez Polskę chrześcijaństwa (966 r.), Kościół próbował wszystkie zwyczaje związane z wróżeniem wyplenić. Jednak bezskutecznie. Ludowa tradycja wprzęgała bowiem katolickich świętych w patronowanie obyczajom wywodzących się jeszcze z czasów przedchrześcijańskich. W ciągu całego roku dni wróżebnych było sporo, ale szczególny status miały wróżby andrzejkowe. Wiązało się to zapewne z tym, że przypadały one na jeden z ostatnich dni przed adwentem, a często zdarzało się, że dzień ten wypadał na pierwsze dni tego okresu potem nie wypadało już wyprawiać wesołych zabaw i spotkań, szczególnie zaś przy muzyce. Świętymi, którzy przypisani zostali do zwyczaju wróżenia w okresie jesiennym, byli święci: Katarzyna i Andrzej. O świętej nie będę wspominała, bowiem zwyczaj obchodzenia Katarzynek umarł, niestety, śmiercią naturalną. Św. Andrzej zaś był jednym z pierwszych powołanych przez Jezusa apostołów bratem Szymona Piotra. Po śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa miał się udać z misją apostolską do Azji Mniejszej, Turcji i Grecji, która stała się ostatnim punktem jego ziemskiej pielgrzymki. Tam około roku 60 został skazany na męczeńską śmierć przez ukrzyżowanie na krzyżu w kształcie litery X, który od tamtej pory nosi imię św. Andrzeja. Został on patronem rybaków, żeglarzy i woziwodów; przywoływany był także w modlitwach o dobre małżeństwo. Na św. Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja. To powiedzenie dokładnie charakteryzuje rodzaj wróżb czynionych w ten wieczór były to głównie wróżby matrymonialne. Każda panna na wydaniu chciała poznać tajemnicę swej przyszłości, dowiedzieć się, kiedy wyjdzie za mąż i kim będzie jej wybranek. Najpopularniejsze i znane do dzisiaj są wróżby z lanego wosku. Ową przyszłość dziś bez wielkich mozołów wskazać może wosk stopiony lub ołów, gdy swobodną kroplą w wodę upadnie. Rzecz ciekawa co tam z niego się złoży? Pewno młodzian urodziwy a hoży! Co?...ten tłuścioch!...nie, pfe wosku, nieładnie! 1
Roztopiony wosk (albo ciekły ołów) lało się na zimną wodę, następnie wyciągało zastygnięto kawałki i ich cień rzucało się na ścianę. Z kształtów, które pojawiały się, starano się poznać prawdę o miłości, przyszłej rodzinie, życiu, ale też o śmierci. Zwykle jednak próbowano odczytać z kształtu zastygłego wosku, kim będzie przyszły wybranek. Bardzo podobną wróżbą było palenie kawałeczków papieru i przyglądanie się ich cieniom na ścianie. Andrzejkowych wróżb było bardzo dużo, a rekwizytów używanych do ich czynienia - jeszcze więcej. Komu powróżyć? Komu powróżyć? Z wosku i fusów, i kolców róży, z główki kapusty, jajek kokoszy, szprych od roweru, starych kaloszy, z kurzu spod łóżka, pierza z poduchy, z zupy grzybowej, bzyczenia muchy, z wiórka, ogórka, kurka i sznurka, z kości mamuta, pestki i piórka, z piegów, żarówki, z dwóch gwoździ z hakiem, z ręki i z nogi, i z figi z makiem, z tego, tamtego oraz owego mogę powróżyć wszystkim z wszystkiego. Ten żartobliwy wierszyk autorstwa Małgorzaty Strzałkowskiej wymienia mnóstwo rzeczy, które mogą posłużyć wróżce do przewidywania przyszłości. Czy faktycznie z wszystkiego można wróżyć? Tego nie wiem, ale zaprzęgnijcie Waszą wyobraźnię i inwencję do pracy, a przekonacie się o tym sami! Życzę wspaniałej, udanej zabawy związanej z wróżeniem będą po Waszej myśli. i niech te wróżby ANDRZEJKOWE WRÓŻBY Cukierki Jeden z cukierków ma pomiędzy podwójnym opakowaniem groszową monetę. Kto poczęstuje się cukierkiem z niespodzianką, ten będzie miał szczęście w nadchodzącym roku. Wychodzenie butów za próg Panny oddają po jednym bucie. Buty kolejno wędrują do drzwi (przekładany). Której panny but dosięgnie drzwi jako pierwszy, ta pierwsza wyjdzie za mąż. Rzucanie butów za siebie Stojąc tyłem do drzwi, panny kolejno rzucają swój but za siebie, ponad swoją głową. Jeśli but upadnie tak, że jego czubek skierowany będzie do wyjścia osoba rzucająca wyjdzie za mąż, ożeni się. Jeśli but zwrócony będzie do wnętrza rzucająca pozostanie w domu w stanie bezżennym. Wróżba z wykorzystaniem 3 talerzy Pod talerzami leżą: obrączka, mirt (listek), różaniec. Prowadzący za każdym razem tasuje talerze. Wylosowany symbol oznacza: obrączka rychłe zamążpójście, 2
listek mirtu długotrwałe panieństwo, kawalerstwo, różaniec pójście do klasztoru Wróżba z wykorzystaniem 5 talerzy Pod talerzami znajdują się: cukierek, piórko, ziarenko pieprzu, muszelka i kamyk. Każdy z rekwizytów ma swoje tajemnicze znaczenie: cukierek życie słodkie i wesołe piórko życie lekkie i przyjemne ziarenko pieprzu życie pełne przygód muszelka życie na morzu lub w dalekim kraju kamyk życie pracowite i pożyteczne Przekłuwanie serc Prowadzący wróżbę ma przygotowane 3 serca: z wypisanymi imionami z cechami osób z nazwą zawodu Podczas wróżby następuje przekłuwanie serc szpilką, a następnie odczytywanie zapisów z drugiej strony serc. Jeśli szpilka trafi w puste miejsce przy przekłuwaniu pierwszego serca (z imieniem), zabawę z sercami należy przerwać, gdyż na zamążpójście trzeba będzie poczekać. Wyciąganie kartek z imionami Panny otrzymują małe karteczki, na których wpisują imię, które im się podoba. Następnie wkładają je do różnych kolorowych pudełeczek, z których potem losują imiona wybrańców. Wykorzystanie symboliki cyfr daty urodzin Podstawą do wyliczenia jest data urodzenia, ale musi być ona wyrażona tylko jedną cyfrą (należy kolejno sumować cyfry tworzące pełną datę, otrzymana cyfra stanie się podstawą wróżby). Znaczenie cyfr: I Jedynka jest symbolem Słońca. Urodzenie pod tą cyfrą są ambitni i pewni siebie. Są to osoby uparte, wytrwałe w dążeniu do celu, godne zaufania, ale lubiące dominować. Często są to urodzeni wodzowie. Ich kolory to: żółty, złoty, pomarańczowy. Szczęśliwy kamień bursztyn. II Dwójka jest symbolem Księżyca. Są to osoby łagodne i wrażliwe, mają wiele fantazji, są uzdolnione artystycznie. Ich szczęśliwymi kolorami są odcienie zieleni i barwy od jasnożółtej do białej. Pomyślność przynosi im perła. III Trójka jest symbolem Jowisza. Osoby spod tej cyfry są dynamiczne i godne zaufania. Są bardzo ambitne i odpowiedzialne. Ich kolory to: fiolet, wszystkie odcienie głębokiego błękitu i czerwieni. Szczęśliwy kamień to ametyst. IV Czwórka jest związana z Uranem. Urodzeni pod czwórką są uparci i sentymentalni. Mają duże poczucie sprawiedliwości. Są godnymi zaufania i wiernymi przyjaciółmi. Szczęśliwe kolory: jasny błękit, odcienie szarości i szarosrebrzystości. Kamień: szafir i opal. 3
V Piątka jest symbolem Merkurego. Ludzie spod tego znaku są pogodni, impulsywni, żywotni, inteligentni, towarzyscy i wszechstronni. Ich kolory to biały i wszystkie odcienie różnych barw. Kamień diament. VI Szóstka jest symbolem planety Wenus (planety miłości). Są to osoby serdeczne, spokojne, towarzyskie. Ich najszczęśliwszymi kamieniami są turkusy, a kolorami wszystkie odcienie niebieskiego, fioletu i czerwonego. VII Siódemka jest symbolem Neptuna. Są to romantyczne, niespokojne duchy, tęskniące za przygodą. Szczęśliwe kolory tej cyfry to wszystkie odcienie zieleni. Kamienie opal, agat. VIII Ósemka jest symbolem Saturna. Ósemki są zamknięte w sobie i przez to często niedocenione. Często, gdy stają przed trudnościami, rezygnują z działania, ale gdy uda im się przez nie przebrnąć dochodzą do sukcesów i zaszczytów. Kolory to: ciemnozielony, ciemnoniebieski, purpurowy, czarny. Szczęśliwy kamień szafir. IX Dziewiątka jest symbolem Marsa. Osoby spod tej cyfry są niezależne i pełne pasji. Natury mają wojownicze, nie boją się konfliktów. Szczęśliwymi kolorami są wszystkie odcienie czerwieni. Kamienie: rubin, granat, koral. Trochę starsze wróżby: Wróżba z obierzyn Panna obiera jabłko starając się nie przerwać skórki. Uzyskaną obierzynę rzuca za siebie. Próbuje odczytać, jaką literę utworzyła ona na podłodze. Jest to pierwsza litera imienia przyszłego małżonka. Nasłuchiwanie szczekania psa Wieczorem, dzień przed Andrzejkami, dziewczęta wychodziły z domu i nasłuchiwały, gdzie szczeka pies. Z tamtej strony zjawią się bowiem swaty. Jeśli pies szczeka głośno, raźnie, to kawaler będzie młody. Jeśli szczeka chrapliwie stary, a jeśli skowyczy, przyszły małżonek będzie człowiekiem chorobliwym. Liczenie kołków w płocie Dziewczęta wiejskie wychodziły wieczorem przed dom i liczyły kołki w płocie do dziesięciu. Dziesiąty kołek przewiązywały wstążką. Rano wracały, aby dokładnie mu się przyjrzeć i na podstawie jego wyglądu odczytać wygląd przyszłego małżonka niski, wysoki, gruby, spróchniały. Inna wróżba z kołków polegała na związaniu ze sobą (wieczorem) cienką nitką kołka dziewiątego z dziesiątym. Jeśli do rana nitka wytrzymała, oznaczało to pomyślność w sprawach sercowych. Wróżba z ziaren jęczmienia Do wody panny wrzucały ziarna jęczmienia (wyłącznie!) i wpatrywały się w nie. Która pierwsza zauważyła kiełkujące ziarno, miała być szczęśliwa w małżeństwie. Wróżba z wypieczonego placuszka Po całodziennym poście dziewczęta wypiekały na noc placuszek według takiej receptury: 1 łyżeczka mąki, 1 łyżeczka wody i łyżeczka soli. Zjadały go i kładły się spać na gołej podłodze z kamieniem pod głową. Ten, który się przyśni, że podaje wodę, miał zostać mężem. 4
Wróżba z wałkownicą lub spodniami Na noc pod głową kładziono wałkownicę lub męskie spodnie. Ten, kto się przyśni będzie mężem. Wróżba z imionami chłopców lub igłami Do brzegów naczynia z wodą przyczepiano kartki z imionami chłopców. Na wodę puszczano świeczkę z skorupce z jajka lub w łupince włoskiego orzecha. Którą kartkę nadpali świeczka-stateczek, ten chłopiec będzie najbliższy sercu. Na wodę można było także rzucić dwie igły. Jeśli się zejdą, młodzi się połączą. Można też było puszczać dwie świeczki oznaczające kawalera i pannę. Jeśli się ze sobą zetkną przed nimi wspólne życie. Wróżba z podsłuchiwaniem Wieczorem dziewczęta stawały pod jakimś oknem lub drzwiami i podsłuchiwały rozmowy. Jeśli jako pierwsze dochodziły do uszu dziewczyny słowa w rodzaju: idź, zrób, przynieś oznaczało to rychłe zamążpójście. Jeśli usłyszała: siedź, zostaw, odejdź źle wróżyło to jej planom małżeńskim. Wróżba z karteczkami W wigilię Andrzeja na noc dziewczęta kładły pod poduszkę kilka kartek z wypisanymi na nich imionami męskimi i jedną pustą. Rano, zaraz po przebudzeniu, należało wyciągnąć jedną kartkę. Jeśli było na niej imię chłopca, znaczy, że ten właśnie zostanie jej mężem. Z tą wróżbą związane było przysłowie: Co się przyśni, to przyciśnij. Krótki materiał dotyczący Andrzejek opracowała i wróżby zebrała Wasza Szkolna Bibliotekarka Elżbieta Krajewska Źródła: 1. Święta w polskim domu : praktyczny poradnik/joanna Łagoda, Maja Ładoga- Marciniak, Anna Gotowiec 2. Rok polski/renata Hryń-Kuśmierek 3. Życie Szkoły 2002 nr 9 5