ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 1979 z. 229 DOŚWIADCZENIA ZE STOSOWANIEM HERBICYDÓW NA RZEPAK OZIMY Barbara Pieczka Zakład Roślin Oleistych IHAR w Poznaniu Kierownik: doc. dr A. Horodyski Piotr Toboła Instytut Uprawy Roli i Roślin AR w Poznaniu Dyrektor: prof. dr K. Piechowiak \ WSTĘP Przy uprawie rzepaku ozimego po przedplonach wcześnie schodzących z pola istnieje możliwość ograniczenia rozwoju chwastów przez ich mechaniczne niszczenie w zespole uprawek przedsiewnych. Rzepak zasiany w starannie przygotowaną rolę rozwija się intensywnie i łatwiej zagłusza chwasty w jesieni. Jednak w miarę rozszerzania uprawy rzepaku, coraz częstszym przedplonem tej rośliny stają się później schodzące z pola zboża, a zwłaszcza jęczmień jary. Przy zbiorze jęczmienia kombajnem zbyt mało czasu pozostaje, aby można było zniszczyć chwasty przed siewem. Osypane ziarno jęczmienia wschodzi często jednocześnie z rzepakiem. Odrosty jęczmienia z osypanego ziarna ograniczają prawidłowy wzrost rzepaku w jesieni i obniżają jego zimotrwałość. W licznych gospodarstwach wskutek niedoboru rąk do pracy mechaniczne pielęgnowanie międzyrzędzi rzepaku nie jest wykonywane. Z tych względów zwalczanie chwastów w rzepaku za pomocą herbicydów nabiera coraz większego znaczenia w uprawie tej rośliny. MATERIAŁ I METODYKA W latach 1965 1976 w ZDAR Przybroda oraz w ZDUNG Zielecin i Baborówko przeprowadzono 30 doświadczeń polowych nad chemicznym zwalczaniem chwastów w rzepaku ozimym. Celem doświadczeń była oce-
60 B. PIECZKA, P. TOBOŁA na skuteczności działania sukcesywnie ukazujących się herbicydów. Do- świadczenia zakładano na glebie średnio zwięzłej i zwięzłej o odczynie od lekko kwaśnego do obojętnego. Przedplonem w 28 doświadczeniach były zboża, wśród których przeważał jęczmień i żyto, a tylko w 2 do- świadczeniach rzepak siany był po grochu. W doświadczeniach przeprowadzonych w latach 1965 1969 stosowa- no następujące herbicydy: Antyperz, Tecane, Nata, Dalapon, Omnidel i Avadex przeznaczone do niszczenia chwastów jednoliściennych (tab. 1). Tabela 1 Herbicydy stosowane w doświadczeniach przeprowadzonych w latach 1965 1969 Dawka Liczba Herbicydy ' preparatu Sposób i termin stosowania preparatu doświadпа 1 ha czeń Antyperz 30 60 1 a) bezpośrednio przed siewem 4 b) w fazie 3 4 liści 11 Tecane 10 40 kg w fazie 3 4 liści 8 Nata 15 30 Кё a) bezpośrednio przed siewem 5 b) w fazie 3 4 liści 8 Dalapon 8 15 kg przed siewem 10 Omnidel 8 15 kg przed siewem 10 Avadex 3 5 ] w fazie 3 4 liści 7 W latach 1970 1976 badano wartość herbicydów przeznaczonych do zwalczania w rzepaku chwastów jedno- i dwuliściennych. Badano: Tre- flan, Devrinol, Mesoranil, Trazalex, Antyperz, Ramrod, Semeron, Kerb i Benazolin stosowane pojedynczo oraz kombinacje dwóch herbi- cydów, a mianowicie: Treflan z Mesoranilem, Treflan z Surflanem oraz Mesoranil z Kerbem (tab. 2). Skład herbicydów porównywanych w doświadczeniach ulegał zmia- nom, ponieważ w okresie prowadzenia doświadczeń ukazywały się no- we herbicydy, natomiast inne były wycofywane z powodu ich toksycz- nego działania na roślinę uprawną lub niedostatecznego działania chwa- stobójczego. Z tego względu poszczególne herbicydy występowały w róż- nej liczbie doświadczeń. Termin i sposób stosowania oraz dawkę porów- nywanych herbicydów ustalano zgodnie z zaleceniami producenta (tab. 1i 2). Działanie herbicydów porównywano z obiektami kontrolnymi bez pielęgnowania i z pielęgnowaniem mechanicznym. Wartość herbicydu oceniano na podstawie analizy następujących cech: plony nasion rzepa- ku, ubytki roślin rzepaku powstałe podczas zimy oraz stopień zniszcze-
STOSOWANIE HERBICYDÓW NA RZEPAK 61 Herbicydy stosowane w doświadczeniach przeprowadzonych w latach 1970 1976 Tabela 2 Dawka Liczba Herbicydy preparatu Sposób i termin stosowania preparatu doświadna 1 ha czeń Trefian EC, 4] przed siewem pod glebogryzarke 19 Devrinol 50W 3 4 kg przed siewem zmieszane z glebą 12 Mesoranil 50WP 2 4 kg 10 Trazalex 8 10 kg 9 Antyperz 30 1 po zasiewie, przed wschodami 8 Ramrod 4 6 kg 7 Semeron 1 2 kg 7 Kerb 50W 1,5 3 kg w fazie 3 6 lisci 12 Benazolin 31 wiosną po ruszeniu wegetacji 6 Treflan EC, + 41 przed siewem pod glebogryzarkę 15 Mesoranil 50WP 1 2 kg po zasiewie, przed wschodami Treflan EC, + 41 przed siewem pod glebogryzarkę 9 Surflan 0,7 1 kg po zasiewie, przed wschodami Mesoranil 50WP + 1,5 2 kg po zasiewie, przed wschodami 9 Kerb 50W 1,5 kg w fazie 3 6 lisci nia populacji chwastów z uwzględnieniem ich składu gatunkowego. Plo- ny nasion poddano analizie wariancji w grupach doświadczeń, w któ- rych występował dany herbicyd. Plony nasion rzepaku i ubytki roślin rzepaku powstałe w czasie zimy wyrażono w liczbach względnych przyj- mując za 100 wyniki uzyskane na obiekcie z pielęgnowaniem mechanicz- nym. Stopień zniszczenia populacji chwastów wyrażono również w licz- bach względnych przyjmując jednak w tym wypadku za 100 liczbę chwastów na obiekcie bez pielęgnowania. WYNIKI BADAŃ Wyniki uzyskane z doświadczeń przeprowadzonych w latach 1965 1969, w których stosowano herbicydy niszczące chwasty jednoliścien- ne przedstawiono na rysunkach 1 3. Analiza wariancji plonów nasion rzepaku wykazała niewielką efek- tywność działania porównywanych herbicydów. Po zastosowaniu każde- go z herbicydów plon rzepaku był istotnie mniejszy od plonu po mecha- nicznym odchwaszczaniu międzyrzędzi rzepaku, natomiast nie uzyskano istotnej zwyżki plonów w stosunku do obiektu kontrolnego bez mecha- nicznego zwalczania chwastów. Największe przyrosty plonu w stosunku do obiektu bez pielęgnowania uzyskano po zastosowaniu herbicydów: Omnidel, Dalapon i Tecane, jednak różnice plonu nie zostały statystycz- nie udowodnione (rys. 1).
62 B. PIECZKA, P. TOBOŁA % 100 60-60 > 40-20 - 0 fo tb 2 30 gb 4 Ó 6 N= & 17 6 5 8 0 0 7 Rys. 1. Plony rzepaku ozimego bez pielęgnowania i po zastosowaniu herbicydów wyrażone w liczbach względnych. Plon nasion rzepaku pielęgnowanego mecha- nicznie = 100 (średnie z lat 1965-1969) I bez pielęgnowania, II NIR przy P = 0,05, III herbicydy: la Antyperz bezpośrednio przed siewem rzepaku, Ib Antyperz w fazie 3-4 liści rzepaku, 2 Tecane, 3a Nata bezpośrednio przed siewem rzepaku, 3b Nata w fazie 8-4 liści rzepaku, 4 Dalapon, 5 Omnidel, 6 Avadex, n liczba doświadczeń % 20 E 200 100 60-40 20 Rys. 2. Ubytki roślin rzepaku powstałe w czasie zimy po zastosowaniu herbicydów wyrażone w liczbach względnych. Ubytki roślin rzepaku pielęgnowanego mechanicznie = 100 (średnie z lat 1965-1969). Objaśnienia jak na rys. 1
INNANAAAANNAN MA MASS STOSOWANIE HERBICYDÓW NA RZEPAK 63 Ubytki roślin rzepaku powstałe w czasie zimy przedstawione w liczbach względnych ilustruje rysunek 2. Po zastosowaniu herbicydów z grupy TCA-Antyperz, Tecane i Nata ubytki roślin rzepaku zwiększyły się odpowiednio o 54 53,0 i 34 40%. Znacznie gorzej zimował rzepak po stosowaniu herbicydów z grupy DCP-Omnidel i Dalapon, zwiększając ubytki roślin rzepaku kolejno o 79 i 110%. Najniższy procent ubytków notowano po stosowaniu herbicydu z grupy kwasu karbaminowego- -Avadex (17 /0). 7 Ź Rys. 3. I Й 7 Z 1a 1b 2 30 9=9 8 5 4 8 Stopień zniszczenia chwastów herbicydami wyrazony w liczbach wzglednych. Liczba chwastów na obiekcie bez pielęgnowania = 100 (średnie z lat 1965-1969) chwasty jednoliścienne, II chwasty ogółem, III chwasty dwuliścienne. Pozostałe objaśnienia jak na rys. 1 Stopień zniszczenia chwastów przez badane herbicydy w porówna- niu do zachwaszczenia rzepaku bez pielęgnacji przedstawia rysunek 3. Herbicydy z grupy TCA-Antyperz i Nata zastosowane bezpośrednio przed siewem zniszczyły chwasty jednoliścienne w 78 82%/, natomiast Anty- perz, Nata oraz Tecane zastosowane w fazie 3 4 liści rzepaku zniszczy- ły chwasty jednoliścienne w 44 52%. Herbicydy z grupy DCP-Dalapon i Omnidel zniszczyły 54 579%/0 chwastów jednoliściennych. Avadex wy- kazał gorsze działanie chwastobójcze, niszcząc tylko w 410/0 chwasty jednoliścienne. Badane herbicydy znacznie słabiej niszczyły chwasty dwuliścienne. Najlepszym działaniem w tym zakresie odznaczały się An- typerz i Nata stosowane bezpośrednio przed siewem, niszcząc chwasty dwuliścienne w 30 40 /o oraz 48 52"/o chwastów ogółem. Wyniki doświadczeń przeprowadzonych w latach 1970 1976, w któ-
64 B. PIECZKA, P. TOBOŁA rych porównywano liczne herbicydy przeznaczone do zwalczania chwa- stów jedno- i dwuliściennych w rzepaku ozimym, a dopuszczone do sto- sowania w Polsce, przedstawiono na rysunkach 4 i 5 oraz w tabeli 3. o ro 190 80 / 1 2 3 4 5 6 7 8 GY И Р 7 2 6 7 9 9 Rys. 4. Plony rzepaku bez pielęgnowania i po zastosowaniu herbicydów wyrażone w liczbach względnych. Plon nasion rzepaku pielęgnowanego mechanicznie = 100 (średnie z lat 1970-1976) I bez pielęgnowania, II NIR przy Р = 0,05, ПТ herbicydy: I Treflan, 2 Devrinol, 3 Mesoranil, 4 Trazalex,» Antyperz, 6 Ramrod, 7 Semron, 8 Kerb, 9 Benazolin, 10 Treflan + Mesoranil, 11 Treflan + Surflan, 12 Mesoranil -- Kerb, n liczba doswiadczen 20. I 2 3 4 5 6 7 8 9 0 Ó 12 n= 19 12 J 9 8 7 7 2 6 18 3 9 Rys. 5. Ubytki roślin rzepaku powstałe w czasie zimy po zastosowaniu herbicydów wyrażone w liczbach względnych. Ubytki roślin rzepaku pielęgnowanego mechanicznie = 100 (średnie z lat 1970-1976). Objaśnienia jak na rys. 4
STOSOWANIE HERBICYDÓW МА RZEPAK 65 Analiza wariancji plonów nasion rzepaku w różnych punktach i la- tach wykazała istotne różnice w oddziaływaniu porównywanych kombi- nacji na plony rzepaku ozimego. We wszystkich grupach doświadczeń plony rzepaku bez pielęgnowania były istotnie niższe od plonu z pielęg- nowaniem mechanicznym. Herbicydy Treflan, Devrinol, Mesoranil, Ram- rod, Kerb oraz mieszanki Treflanu z Mesoranilem i Treflanu z Surflanem oraz Mesoramilu z Kerbem zwiększyły istotnie plon nasion rzepaku w porównaniu do plonu rzepaku niepielęgnowanego. Po zastosowaniu Tre- flanu, Devrinolu, Kerbu oraz mieszanek: Treflanu z Mesoranilem i Tre- flanu z Surflanem oraz Mesoranilu z Kerbem, plony rzepaku nie róż- niły się istotnie od plonów z pielęgnowaniem mechanicznym międzyrzę- dzi, natomiast różnice te były istotne po stosowanych herbicydach: Tra- zalex, Antyperz, Ramrod, Semeron i Benazolin. Zastosowanie Benazoli- nu obniżyło plon nasion najsilniej zarówno w stosunku do plonu rzepa- ku uzyskano z pielęgnacją jak i bez pielęgnacji (rys. 4). Ubytki roślin rzepaku ozimego powstałe w czasie zimy po zastoso- wanych herbicydach i ubytki roślin rzepaku pielęgnowanego mechanicz- nie przedstawiono na rysunku 5. Po zastosowaniu herbicydu, Treflan, Devrinol, Mesoranil, Semeron, Kerb oraz mieszanek Treflanu z Mesora- nilem czy Treflanu z Surflanem oraz Mesoranilu z Kerbem ubytki roślin powstałe w czasie zimy były podobne do ubytków powstałych na obiex- cie z pielęgnowaniem mechanicznym. Natomiast Trazalex, Benazolin, Antyperz i Ramrod spowodowały większe ubytki rzepaku odpowiednio 58, 50, 22 1 15"/o (rys. 5). W tabeli 3 przedstawiono stopień zniszczenia chwastów jedno- i dwu- liściennych przez herbicydy wyrażony w stosunku do liczby chwastów na obiekcie bez pielęgnowania mechanicznego przyjętej za 100. Stopień zniszczenia chwastów jedno- i dwuliściennych przez zastosowane herbi- cydy z wyjątkiem Benazolinu stosowanego wiosną kształtował się w granicach 33 70%0. Benazolin nie niszczył chwastów jednoliściennych, a tylko w 11% niszczył chwasty dwuliścienne. Najwięcej chwastów jed- noliściennych zostało zniszczonych po zastosowaniu Kerbu (91 /o), mie- szanki Mesoranilu z Kerbem (87%) i po stosowaniu Antyperzu (820). Dobrze również zwalczał chwasty jednoliścienne Devrinol (75/0). Stoso- wanie Treflanu pojedynczo oraz w mieszance z Mesoranilem niszczyło chwasty jednoliścienne w 55%, a z Surflanem w 60%. Ramrod niszczył chwasty jednoliścienne podobnie jak Treflan. Natomiast działanie takich herbicydów jak Semeron, Trazalex i Mesoranil na chwasty jednoliścien- ne w rzepaku ozimym było wyraźnie słabsze (20, 26 i 15"/o zniszczenia). W zwalczaniu chwastów dwuliściennych najlepsze wyniki dała mie- szanka Treflanu z Surflanem niszcząc je w 74/0, dobre wyniki uzyskano również stosując Mesoranil w mieszance z Kerbem (59'/0 zniszczenia) 5 ZPPNR z. 229
Е "1 эае т, *Оот= в ртемоч83]э1а 224 э124э140 ви м93$влацо в92эгт пиераэадэч UDAUUDIO$INMP I -OUp2( MOJSEMUD MOĄUNIEŚ UDAUZOJ EIUDZOZSIUZ UOIdOJS 9L6I OL6I 38] Z srupa.g 05 UuejJInS p" A + TBJOSOW U] 05 uolsws$ polwey ZIodAjuy Xo EZEI TJ Tru [OUIJAaQ] UEJJSIT, KISEMYJ + [ru че 21, + -Ozeusq = quo J -BIOS2JN] -BIOS2]N UEJJs1 I, L8 09 SS c 16 05 55 c8 9 ST SL LS OTUPSI$ 00T 98 ev sc OOT ce Е 0 05 0 9S ce ouuy 00T 00T 06 0 00T Ł9 00T ee 6Ł 00T 96 88 BUZOOJ BUIUSSTAM c8 cy ct 0 88 LI TS $8 0 SI 99 05 9911723! -- 0342 auuslogijoupa ( L L 6 S 6 S 5 9 9 Ł L er USZOPEIAM$ĘOP EQZOTT OL 69 S 9 19 $ 9 Se ce pe TS vs (3uusp$rnmp! suuslo$ijoupo() orupo1$ 6S PL cs IT 07 OV ŁC 8 88 ch ce cs orupoj$ 8T 09 ch LI OT 19 9 pl 60 ST C pe euuy L9 08 0 SL 1122839214 05 00T Ic ec 07 05 08 0 Lv 07 0 $8 230158 [ 0 0 cl 0 0 0 JISGEUJ 00T 0 00T 0 0 SE 60 0 0G LS 05 0 UEIUNY Lv cv ŁY 0 ЕТ 0 УС S cv 5 0 SC Poy 0 0 0 E 0 a 08 Sc 0 ЗЕЕ]. 0 LI 0 0 0 0 0 SZ 89429103 +- MOTĄPOZY 28 90 1? ce LL 89 87 05 86 YL 78 88 Орле) 00T oor GG OT 0 8 SL 98 00T BSOWOY QuUSTIOSIINMAG
STOSOWANIE HERBICYDÓW NA RZEPAK 67 oraz Treflan sam jak i w mieszance z Mesoranilem (52% zniszczenia). Mesoranil stosowany zwalczał chwasty dwuliścienne tylko w 43'/e, jednak by! nieco skuteczniejszy od Semeronu (40 /c), Trazalexu (387/0) i Devrinolu (32 /0). Najbardziej uciążliwymi chwastami dwuliściennymi w rzepaku ozi- mym były: komosa, gwiazdnica, chaber, rumian, rzodkiew świrzepa i gorczyca polna. Treflan zwalczał dobrze komosę, gwiazdnicę i jasnotę, natomiast nie zwalczał chabru, rumianu, a tylko w 25/09 niszczył rzodkiew i gorczycę polną. Mieszanina herbicydów: Treflan z Mesoranilem i Mesoranilu z Kerbem skutecznie zwalczała rumian. WNIOSKI 1. Plony rzepaku po zastosowaniu herbicydów z grup TCA, DCP i pochodnych kwasu karbaminowego były istotnie niższe od plonu rzepaku pielęgnowanego mechanicznie i nie były istotnie wyższe od plonu rzepaku bez pielęgnowania. 2. Herbicydy grupy TCA i DCP z wyjątkiem pochodnej kwasu karbaminowego Avadexu wyraźnie ujemnie wpływały na przezimowanie rzepaku. 3. Herbicydy z grupy TCA Antyperz i Nata stosowane bezpośrednio przed siewem rzepaku zwalczały wydatnie chwasty jednoliścienne, jednak wpływały ujemnie na plon nasion i przezimowanie rzepaku. 4. Do zwalczania chwastów jednoliściennych w rzepaku ozimym zalecić można herbicydy Kerb, Devrinol oraz mieszanki Treflanu z Surflanem i Mesoranilu z Kerbem. 5. Przy zachwaszczeniu rzepaku chwastami dwuliściennymi dobre wyniki uzyskano stosując Treflan lub mieszankę Treflanu z Surflanem czy Mesoranilu z Kerbem. 6. Występujący w rzepaku rumian był skutecznie zwalczany przez mieszankę Mesoranilu z Treflanem lub Mesoranilu z Kerbem. B. Ileuka, II. Toóona РЕЗУЛЬТАТЫ ОПЫТОВ ПО ПРИМЕНЕНИЮ ГЕРБИЦИДОВ В ОЗИМОМ РАПСЕ Резюме П период 1965-1976 гг. было проведено 30 опытов по химической борьбе с сорняками озимого рапса, в которых оценивали качество появляющихся па рынке новых гербицидов. В период 1965-1969 гг. оценка охватывала гербициды 5*
68 B. PIECZKA, P. TOBOŁA предназначенные только для уничтожения однодольных сорняков, тогда как в период 1970 1976 гг. гербициды по борьбе как с одно- так и двудольными сорняками. Критериями оценки качества гербицидов были: уровень урожаев рапса в сравнении с полученным в результате механических мероприятий по уходу, зимостойкость рапса степень уничтожения одно- и двудольных сор- няков. Гербициды из группы ТЦА Антыпэж и Ната, применяемые непосред- ственно перед севом рапса обнаружили положительные свойства в борьбе с однодольными сорняками, однако оказывали отрицательное влияние но урожай семян и зимовку рапса. Лля борьбы с однодольными сорняками можно рекомендовать гербициды Керб и Девриноль, а также сжесь Трефляна с Сурфляном и Трефляна с Месоранилом или Месоранила в Кербом. B. Pieczka, P. Toboła RESULTS OF EXPERIMENTS ON APPLICATION OF HERBICIDES IN WINTER RAPE Summary In the period 1965-1976 30 field experiments on the chemical weed control in winter rape were carried out. In the experiments the value of new herbicides successively appearing in the market was estimated. In the period 1965-1969 the herbicides appointed only for the control of monocotyledonous weeds were tested, whereas in the period 1970-1976 the tests comprised the herbicides appointed for the control of both mono- and dicotylenodonous weeds. The criteria of the herbicide value estimation were: the level of yielding of rape as compared to that obtained under the influence of mechanical treatment measures as well as the frost resistance and the destruction degree of mono- and dicotyledonous weeds. The herbicides of the TCA-Antyperz and Nata groups applied immediately after sowing of rape distinguished themselves by an efficient destruction of monocotyledonous weeds, but affected negatively the seed yield and the hibernation of rape. For the control of monocotyledonous weeds the Kerb and Devrinol herbicides and the mixtures of Treflan with Surflan and of Mesoranil with Kerb can be re- commended. At the infestation of rape with dicotyledonous weeds good results were obtained at application of Treflan or of the mixture of Treflan with Surflan and of Treflan with Mesoranil or of Mesoranil with Kerb.