Kalendarz ogrodnika
Kalendarz ogrodnika El bieta Adamska
Copyright 2005 by De Facto Redakcja: Andrzej WoŸniak Sk³ad i ³amanie: De Facto Projekt ok³adki: De Facto ISBN 83-89667-21-5 Wydawnictwo De Facto Warszawa Druk i oprawa: WZDZ - Drukarnia Lega, Opole
Wstêp Wszyscy zwolennicy prac ogrodowych wiedz¹ jak wa na jest cyklicznoœæ zajêæ. Kiedy zapadn¹ ju decyzje dotycz¹ce kszta³tu ogrodu i wyboru odpowiednich roœlin, co wymaga niema³ej wiedzy, pojawia siê problem jak te skarby pielêgnowaæ dla obopólnej radoœci. Przez kilka lat œcina³am wyschniête zdrewnia³e ga³¹zki hortensji ogrodowej (dopiero po jej posadzeniu dowiedzia³am siê jakie warunki glebowe lubi) i by³am mocno zdziwiona dlaczego, choæ ka d¹ wiosn¹ staje siê coraz piêkniejszym krzewem, to jednak nie kwitnie. Dziœ wiem jak j¹ pielêgnowaæ, aby póÿnym latem cieszyæ siê bujnymi kwiatostanami. Nie wszystkie hortensje zakwitaj¹ tak póÿno, ale ta roœnie od pó³nocnej strony, co ma znaczenie. Wa ny jest te rodzaj od- ywki, któr¹ zasilam ziemiê, nie wspomi- 5
naj¹c o rodzaju gleby. Mogê równie wp³ywaæ na kolor jej kwiatów podlewaj¹c j¹ odpowiednim œrodkiem zawieraj¹cym siarczan glinu, który powoduje zmianê barwy z ró owej na niebiesk¹. Kolor kwiatów zale y od ph gleby, odczyn kwaœny kwiaty niebieskie, zasadowy ró owe. Hortensje (w zale noœci od gatunku) wymagaj¹ zwykle okrycia bry³y korzeniowej przy srogich zimach. U mojej odmiany kwiaty pojawiaj¹ siê na pêdach dwuletnich, nie wolno wiêc ich œcinaæ. Pierwsza zasada mówi, e kupuj¹c roœlinê do ogrodu nale y zebraæ jak najwiêcej informacji dotycz¹cych zarówno jej pokroju, rodzaju kwiatów czy wybarwienia, tempa wzrostu, wielkoœci i czasu w jakim go osi¹gnie, ale równie sposobu pielêgnacji. Czêsto sadzi³am w ogrodzie dwie jednakowe roœliny, kupione jednoczeœnie. Zupe³nie inaczej wygl¹daj¹ po latach. Decyduje 6
nas³onecznienie, ale i otoczenie, s¹siedztwo oraz sposób pielêgnacji. Wycina³am z prasy kolorowej artyku³y odnosz¹ce siê do moich nowych zielonych dzieci i powoli uczy³am siê rozpoznawaæ ich potrzeby. Powsta³ z tego kalendarz ogrodnika. Drug¹ niezwykle wa n¹ zasad¹ jest postêpowanie z roœlinami zgodnie z kalendarzem ksiê ycowym. Wp³ywa na to istniej¹ca od wieków tradycja. To pielêgnacja ogrodu i wnikliwa obserwacja roœlin kaza- ³a mi zastanowiæ siê nad tym jak fazy ksiê- yca wp³ywaj¹ na nas, ludzi. Trzeci¹ zasadê nazwa³abym harmoni¹, poniewa zak³adaj¹c ogród sporo wiedzia- ³am ju o zasadach feng shui, ale kierowa- ³am siê raczej intuicj¹ i dlatego tak lubiê wszystkie moje ogrodowe zak¹tki. Harmonia to pewien szczególny rodzaj relacji miêdzy nami i roœlinami, o które dbamy 7
w ci¹gu ca³ego roku, obserwuj¹c cykle ich narodzin. Zak³adaj¹c ogród najpierw nale y ustaliæ z jakim rodzajem gleby ma siê do czynienia, czyli co bêdziemy mogli na niej posadziæ. S¹ roœliny, które nie bêd¹ ros³y na glebie kwaœnej, mimo wysi³ków w³o onych w jej odkwaszanie. W uproszczeniu klasyfikacja rodzajów gleb wygl¹da nastêpuj¹co: Gleby piaskowe przewiewne, przepuszczalne z niewielk¹ iloœci¹ gliny i próchnicy, ubogie w sk³adniki pokarmowe. Wymagaj¹ czêstego podlewania. Dobrze na nich roœnie lilak, wawrzynek, budleja, lawenda, tulipany. Mo na je ulepszyæ przez dodanie gliny lub torfu. Gleby gliniaste zimne, kwaœne, zwiêz³e, nieprzepuszczalne, nieprzewiewne, wymagaj¹ obornika lub kompostu. S¹ odpowiednie dla maku, bergenii, ylistka, cisu. Na glebach wilgotnych doskonale siê czuj¹ ró aneczniki, azalie, wrzosy. 8
Gleby bielicowe ubogie, jeœli chodzi o próchnicê, œrednio wilgotne, kwaœne, s³abo przepuszczalne, wymagaj¹ wapnowania i nawo enia obornikiem. Mo na na nich uprawiaæ kapustê, kalafiory i cebulê, ogórki, pomidory, marchew, buraki, pietruszkê, fasolê i selery. Gleby lessowe przewiewne, wilgotne, przepuszczalne, najlepsze z mo liwych, podobnie jak gleby madowe, powsta³e z osadów rzecznych i gleby torfowe, czy czarnoziemy. Próchnica jest g³ównym Ÿród³em sk³adników pokarmowych dla roœlin, glebê ciê - k¹ czyni bardziej przewiewn¹, a w lekkiej sprzyja lepszemu magazynowaniu wody. O jakoœci gleby œwiadczy barwa, ale wiêcej siê dowiemy, jeœli rozetrzemy w d³oniach grudkê ziemi. Kiedy zlepi siê w mokraw¹ bry³kê, mo emy przypuszczaæ, e mamy do czynienia z gleb¹ wilgotn¹. Gdy zlepiona grudka przy ugniataniu rozpadnie siê na kilka mniejszych, gleba jest œrednio wilgotna. Je eli siê rozsypie w d³oniach, to nieomylny znak, e jest sucha. Du e znaczenie ma te odczyn gleby, wiele roœlin bowiem nie znosi gleby zakwaszonej. Je eli chcemy uprawiaæ je w ogrodzie, trzeba jej przywróciæ odczyn obojêtny. 9
Idealna gleba, na której wszystkie roœliny bêd¹ dobrze ros³y, powinna byæ przepuszczalna, przewiewna (³atwo obsychaj¹ca wiosn¹), yzna, dostatecznie wilgotna, nawet w czasie posuchy. Na ka dym rodzaju gleb nale y sadziæ inne roœliny, ale ka dy kawa³ek ziemi mo - na przekszta³ciæ w czarowny ogród. Wybieraj¹c drzewa lub krzewy do ogrodu trzeba równie uwzglêdniæ ich wielkoœæ po osi¹gniêciu wieku dojrza³ego, to zmusi nas do pozostawienia wolnej przestrzeni niezbêdnej im do ycia. Jeœli jesteœmy niecierpliwi, wype³nijmy tê przestrzeñ tworz¹c grupy bylin lub roœlin jednorocznych. Pojedyncze drzewo lub krzew mo e stanowiæ wa ny element architektoniczny ogrodu i mo e staæ siê centralnym punktem skupiaj¹cym uwagê obserwatorów. Podejmuj¹c decyzjê warto uwzglêdniæ, kiedy roœlina zakwita, na jaki kolor, jakie roœliny znajd¹ siê w tle, czy jej elementy wybarwiaj¹ siê w ró nych porach roku na 10
interesuj¹ce odcienie czerwieni, ó³ci i fioletów. Urz¹dzanie ogrodu podobne jest do meblowania mieszkania. Poza urod¹ liczy siê funkcjonalnoœæ. Zastanówmy siê gdzie ustawiæ altankê, o jakiej porze dnia znajdziemy woln¹ chwilê, aby w niej odpocz¹æ. Jak najlepiej usytuowaæ kompostownik, czy szopê na narzêdzia. Którêdy powinna przebiegaæ œcie ka i jaki nadaæ jej kszta³t (wed³ug chiñskiej sztuki aran acji ogrodów lepiej, aby by³a wij¹ca siê ni prosta, wtedy bowiem dobra energia bêdzie kr¹ y- ³a we w³aœciwym czasie, niezbyt szybko, nie tworz¹c tak zwanych zatrutych strza³, typowych dla prostych œcie ek), z jakiego wykonaæ j¹ materia³u. Naj³atwiej zdecydowaæ siê na styl: formalny, w którym dominuj¹ formy geometryczne, strzy one ywop³oty; romantyczny, pe³en bujnych kwiatów i takich detali jak popiersie bo ka, czy g³owa amora; wiejski, podzielony na czêœci z warzywnikiem i zak¹tkiem rabatkowym; 11
naturalny, umiejêtnie odtwarzaj¹cy roœliny wystêpuj¹ce w dzikiej przyrodzie; wschodni, z krêtymi œcie kami, kar³owatymi drzewami iglastymi, kwitn¹cymi azaliami, z kamiennymi lampionami, wirem i umiejêtnie u³o onymi kamieniami; po³udniowy, pe³en ³anów lawendy, pachn¹cych zió³ i ciep³olubnych roœlin w terakotowych donicach (oleandry, wawrzyny), z charakterystyczn¹ sylwetk¹ cyprysa w tle. Wybór stylu u³atwi podjêcie decyzji co do wyboru drzew i krzewów oraz dominuj¹cych elementów wystoju. Kamieñ, drewno, wiklina, murki narzuc¹ wybór doniczek i drobnych elementów nadaj¹cych ca- ³oœci spójny charakter. Najpierw jednak trzeba poszukaæ odpowiedzi na pytanie czego szukamy w naszych kontaktach z przyrod¹: utraconego raju, piêkna, czy raczej korzyœci. Istnieje spory rynek specjalistów, którzy doradz¹ jakie roœliny s¹ modne, na co jest popyt. S¹ te mistrzowie, to dziêki ich pomocy powstaj¹ ogrodowe dzie³a sztuki, ale pozostaje codzienna pielêgnacja zgodna z porami roku i moim zdamiem jest to najmilszy z rodzajów pracy. Jak mówi chiñskie przys³owie Chcesz byæ przez ca³e ycie szczêœliwym cz³owiekiem, zostañ ogrodnikiem. 12
Styczeñ Kiedy styczeñ najostrzejszy, tedy roczek najp³odniejszy. Kiedy w styczniu lato, w lecie zima za to. Jeœli w styczniu pszczo³a z ula wylatuje, rzadko pomyœlny rok nam zwiastuje. Prace w ogrodzie zale ¹ od warunków pogodowych. Przy niskich temperaturach nale y sprawdziæ stan okrycia roœlin, szczególnie zimozielonych, wra liwych na mróz. 13
Jeœli prognozy przewiduj¹ opady œniegu, obwi¹zujemy iglaki, których ga³êzie pod ciê arem mokrego œniegu mog¹ siê po³amaæ. Zalegaj¹cy œnieg str¹camy. Posiadacze oczka wodnego lub stawu musz¹ dopilnowaæ, aby by³y na nich przerêble. Pod lodem powinna znajdowaæ siê kilkunastocentymetrowa przestrzeñ wype³niona powietrzem niezbêdnym rybom. Warto ustawiæ karmiki dla ptaków, wysypywaæ ró nego rodzaju ziarna (siemiê lniane, s³onecznik), zawiesiæ kawa³ek s³oniny, czyli dokarmiaæ je. Poza przyjemnoœci¹ obserwacji ich zachowañ p³yn¹ z tego wielkie korzyœci, jeœli polubi¹ nasz ogród. Bêd¹ niszczy³y szkodniki i dba³y o roœliny. Warto poznaæ ich zwyczaje. Na przyk³ad pracowite i piêknie œpiewaj¹ce kosy lubi¹ siê zadomawiaæ w iglakach. Jeœli na drzewach zosta³y owoce, które nie s¹ przysmakiem ptaków, tylko zatêch³e i zgni³e, zwane mumiami, powinno siê je zebraæ i najlepiej spaliæ, aby nie sta³y siê 14
skupiskiem zarodników chorób grzybowych. Trawniki nie lubi¹ deptania, jeœli zalega na nich œnieg, ale w czasie bezœnie nej pogody mo na je posypywaæ przesian¹ ziemi¹ kompostow¹ wzbogacon¹ fosforem i potasem. We wszystkich wiêkszych punktach sprzeda y roœlin mo na siê poradziæ specjalistów, opowiadaj¹c o roœlinach wymagaj¹cych szczególnej troski. Jeœli niektóre ga³êzie iglaków stopniowo brunatniej¹ i obumieraj¹, a nie jest to spowodowane chorob¹ (grzybami) ani dzia³alnoœci¹ szkodników, to powodem mo e byæ niedobór magnezu w glebie. Pod drzewa i krzewy wysypujemy w obrêbie bry³y korzeniowej nawóz wielosk³adnikowy zawieraj¹cy siarczan magnezu. Lepiej ten zabieg wykonaæ na wiosnê. Jest to dobry czas na przegl¹d wszelkiego rodzaju sekatorów i kosiarek oraz innych narzêdzi niezbêdnych do wykonywania prac ogrodowych. Wymagaj¹ one na- 15
ostrzenia, naoliwienia lub naprawy. Miejsca zardzewia³e czyœcimy we³n¹ stalow¹. Im ostrzejsze s¹ ostrza, tym szybciej zabliÿniaj¹ siê rany ciête na roœlinach. W sprzeda y jest wiele narz¹dzi u³atwiaj¹cych prace ogrodowe. Zima to dobry czas, aby dok³adnie im siê przyjrzeæ przed podjêciem decyzji jak¹ zakupiæ kosiarkê, czy niezbêdny w tym sezonie krawêdziak lub sadzak. Wiatry przynios³y po³amane ga³¹zki i liœcie, które warto zebraæ i sprawdziæ czy ga³êzie drzew iglastych, którymi przykryliœmy nasze rabatki, pozosta³y na swoich miejscach. Przy ³agodnej zimie ju w styczniu mog¹ siê pojawiæ na leszczynie pospolitej d³ugie blado ó³te bazie zwane kotkami. Ten spory krzew charakteryzuje siê fantazyjnie powykrêcanymi pêdami. W Niemczech sadzi siê je przed wyjœciem do domu i wczesn¹ wiosn¹ ubiera w kolorowe wydmuszki, zawieszaj¹c je na dekoracyjnych ga³¹zkach. 16
Dojrza³y osobnik jaœminu nagokwiatowego, osi¹gaj¹cy przy podporach wysokoœæ dwóch metrów, wczesn¹ wiosn¹ okryje siê ó³tymi kwiatami, które po przekwitnieniu nale y mocno przyci¹æ. Styczeñ to dobry czas, aby studiowaæ literaturê fachow¹, narysowaæ plany ogrodu, zapoznaæ siê z wymaganiami wybranych roœlin - czyli przygotowaæ siê do nadchodz¹cego sezonu ogrodniczego. 17
18
Luty Gdy luty z wichrami, rych³a wiosna przed nami. W lutym wiele wody, ca³e lato bez pogody. Gdy mróz w lutym mocno trzyma, wtedy ju nied³uga zima. Przy ³agodnych prognozach pogodowych mo na rozpocz¹æ sezon ciêcia i formowania drzew i krzewów. Dziêki temu zabiegowi nie tylko usuwamy martwe, chore i s³abe ga³êzie, lecz tak e regulujemy 19
iloœæ i jakoœæ kwiatów. Zwykle liczba kwiatów zmniejsza siê wraz z mijaj¹cymi latami. Do ponownego kwitnienia zmusza je w³aœnie pielêgnacyjne ciêcie. Dziêki niemu nadajemy koronie drzew i krzewów okreœlony kszta³t. Przy regularnym strzy eniu uzyskujemy bardziej zwart¹ i gêst¹ koronê, co jest nie bez znaczenia, zw³aszcza przy ywop³otach. Jest to ciêcie formuj¹ce. Przy ciêciu odm³adzaj¹cym stosuje siê przeœwietlanie, czyli usuwanie pêdów rosn¹cych do œrodka korony lub krzy uj¹cych siê albo Ÿle wykszta³conych, uzyskuj¹c przez to rzadsz¹ i bardziej roz³o yst¹ koronê. Przy uprawach drzew owocowych nale y rozpocz¹æ opryski preparatami przeciwko zimuj¹cym szkodnikom. Du e ró nice temperatur miêdzy dniem a noc¹ powoduj¹ nagrzewanie pni i gru- 20
bych konarów drzew, które w nocy siê wyziêbiaj¹, co mo e powodowaæ pêkanie kory i powstawanie ran zgorzelinowych. Zapobiega temu bielenie drzew wapnem (kilogram wapna gaszonego na 5 litrów wody). Jeœli zima jest sucha, a nie ma mrozów, mo na ogród podlaæ. Czêst¹ przyczyn¹ obumierania krzewów nie s¹ bowiem mrozy, ale brak odpowiedniego nawil enia. Nale y to jednak skonsultowaæ ze specjalistami w sklepach ogrodniczych. Oni œledz¹ warunki pogodowe i wiedz¹ kiedy maj¹ nadejœæ silne mrozy, które mog³yby spowodowaæ uszkodzenie œwie o podlanych krzewów. Jeœli zima nie jest zbyt mroÿna, mo na wysiaæ do skrzynek nasiona bylin odpornych na przymrozki, zdolnych do wykie³kowania po przemro eniu, takich jak: pierwiosnki, zawilce, sasanki, tawu³ki czy bergenie. 21
Wysiewamy do skrzynek begonie, lobelie, goÿdziki i ostró ki, ale nale y je pozostawiæ w temperaturze pokojowej. Kiedy roœliny wyrosn¹ i powstanie rozsada, musimy j¹ przed wysadzeniem do gruntu zahartowaæ, czyli ograniczyæ podlewanie i obni yæ temperaturê, po to by ³atwiej siê zaadaptowa³a w nowych warunkach. Wysadzamy do doniczek i skrzynek cebule hiacyntów, kosaæce, narcyzy, szafrany, powinny rosn¹æ w temperaturach nieco ni szych ni domowe. Przycinamy kwitn¹ce w lecie odmiany powojników w chwili gdy zaczynaj¹ rosn¹æ. Wycinamy najs³absze lub zniekszta³cone pêdy malin i je yn. Troska o ptaki powoduje, e pod koniec stycznia lub na pocz¹tku lutego zawieszam budki lêgowe. W sprzeda y pojawi³y siê budki polecane przez ornitologów, wraz z opisem w jakim miejscu nale y je 22
powiesiæ oraz informacj¹ jakiej wielkoœci otwór jest odpowiedni dla danego gatunku ptaków. Moje kopciuszki zlekcewa y³y fachowo przygotowane dla nich domki i zadomowi³y siê, zgodnie ze swoim zwyczajem, tu przy tarasie w starej budce (oczywiœcie uprz¹tniêtej jesieni¹). Mo e wiedz¹, e moje towarzystwo jest najlepsz¹ gwarancj¹ ich bezpieczeñstwa, chroni je przed kotami z s¹siedztwa. Jeœli cieszy nas obecnoœæ ptaków, musimy pamiêtaæ, e potrzebuj¹ wody, zarówno do picia jak i do k¹pieli. Naczynie nie mo e byæ g³êbokie, oko³o 10 cm, latem musi byæ uzupe³niane. Na dnie k³adziemy kilka kamyków, na których ptaki bêd¹ mog³y wygodnie stawaæ z uwagi na kszta³t ich ³ap. Ustawiamy naczynie w pe³nym s³oñcu, niedaleko ga³êzi, na których bêd¹ mog³y wyschn¹æ po k¹pieli. Zwolennicy ogródków warzywnych powinni pod koniec lutego wysiaæ w ciep³ym inspekcie sa³atê mas³ow¹, kalarepkê, wysadziæ rozsadê sa³aty, pomiêdzy któr¹ sieje siê rzodkiewkê. 23
Gdy ziemia rozmarznie, w inspekcie lub pod tunelem foliowym mo na wysiaæ szpinak, rzodkiewkê, marchew o krótkim okresie wegetacji oraz selery i pory na rozsadê. Pod koniec lutego nieœmia³o wychodz¹ przebiœniegi (œnie yczki), pierwsza w moim ogrodzie zapowiedÿ wiosny, zakwita mahonia, po niej krokusy i ranniki. Wtedy nadchodzi pora, aby na dobre zabraæ siê za prace ogrodowe. W lutym zakwitaj¹ wrzoœce czerwone, ma³e zimozielone krzewinki oraz kremowobia³e, pachn¹ce suchodrzewy, du e, roz³o yste krzewy wymagaj¹ce yznej, wilgotnej gleby. Zapachy to, podobnie jak kolory, wa ny aspekt przy planowaniu ogrodu. Aromatyczny zapach czeremchy, majowy zapach kwiatostanów drzew akacjowych, lawenda to przyk³ady ile radoœci mo e nam dostarczyæ umiejêtnie wykreowane otoczenie. Warto wiêc, decyduj¹c siê na zakup konkretnej roœliny, zapytaæ kompetentnych sprzedawców, czy w danej odmianie nie 24
ma roœlin pachn¹cych. Kiedyœ przypadkowo kupi³am ró ê pienn¹ o wielkich ó³tych kwiatach i wdziêcznej nazwie Frezja. Jej najwiêksz¹ zalet¹ jest aromatyczny zapach. Do sadzenia wonnych roœlin dobre s¹ s³oneczne, os³oniête miejsca, gdzie wiatr nie rozwiewa zapachu. S³odko pachn¹ niektóre odmiany magnolii, jab³onie, kaliny, floksy, smagliczki, budleje. Waniliowo i migda³owo pachn¹ z³otokapy, petunie i heliotropy. Cytrusowo: pysznog³ówki, ró e, skimie, woñcze. Egzotycznie: jaœmin, lilia, tytoñ, tuberoza. Delikatnie kwieciœcie pachnie konwalia, cyklamen, goÿdzik, groszek pachn¹cy, wiciokrzew, fio³ek wonny, lewkonie i (wieczorem!) maciejka. Nie sposób opisaæ wszystkich wra eñ zapachowych, ani sklasyfiko- 25
waæ zapachu poruszonego krzewu bazylii, miêty czy ywotnika szlachetnego. awka miêdzy krzewami dziekiej ró y, czy stó³ ustawiony w zak¹tku zio³owym zyskaj¹ na atrakcyjnoœci. 26
Marzec Czasem i w marcu zetnie wodê w garncu. Kiedy w marcu deszczu wiele, nieurodzaj zbo a œciele. Od dwudziestego marca zagrzewa niebo choæ starca. Od pogody w tym miesi¹cu zale y proces wegetacji wielu roœlin. Po kilku s³onecznych dniach piêkna roœlina kiwi okrywa siê soczystymi jasnozielonymi listkami. Wystarczy jeden przymrozek, typowy dla tej pory roku i z ga³¹zek smutno zwisaj¹ zbr¹zowia³e przemarzniête frêdzle pozosta³oœæ jêdrnej zieleni. Warto wiêc zapamiêtaæ, e roœliny rozkwitaj¹ce wczesn¹ wiosn¹ lub póÿn¹ jesieni¹ nie powinny byæ sadzone od wschodniej strony. W mroÿne poranki wczesne promienie s³oñca mog¹ 27
powodowaæ szybkie odtajanie, co przyspiesza pêcznienie i pêkanie p¹czków, kwiatów i liœci. Zdejmujemy wszelkiego rodzaju zimowe okrycia, usuwamy z rabatek liœcie. Rozkopujemy kopczyki ziemi, czyli odkrywamy roœliny, jeœli prognozy pogody s¹ korzystne, czyli nie zapowiadaj¹ mrozów. Jeœli nie ma ju œniegu, mo na przyst¹piæ do zasilania wieloletnich bylin. Porz¹dkujemy grz¹dki i dzielimy roœliny. Rozmna amy przez odk³ady wszelkiego rodzaju wrzosy i wrzoœce. Wiosna to czas, w którym ca³a przyroda budzi siê do ycia, ale jeœli chcemy mieæ naprawdê zadbany i piêkny ogród, trzeba systematycznie zasiliæ prawie wszystkie roœliny odpowiednimi dla nich od ywkami. Brak azotu mo e powodowaæ zahamowanie wzrostu roœlin, ó³knienie liœci i ich zmniejszenie siê. Poniewa jest wyp³ukiwany z gleby, nale y stale uzupe³niaæ jego zapasy. 28
Fosfor przyspiesza owocowanie i lepszy rozwój roœlin. Potas uodparnia na choroby. Roœliny cebulowe: narcyzy, tulipany, szafirki, hiacynty posypujemy saletr¹ amonow¹. Nie wolno jednak wykonywaæ tego zabiegu kiedy nad ziemi¹ pojawiaj¹ siê ju pierwsze kie³kuj¹ce roœliny, poniewa nawóz móg³by je uszkodziæ (w takiej sytuacji nale y sypaæ go obok). Z du ¹ ostro noœci¹ rozsypujemy równie obornik, niektóre roœliny Ÿle na niego reaguj¹. Marchew i buraki nale y uprawiaæ dopiero w drugim roku po takim nawo eniu. Krzewy i drzewa kwitn¹ce, których korzenie siêgaj¹ g³êboko, zasilamy na wiosnê jednorazowo, najlepiej nawozem naturalnym. Ró e zasila siê wiosn¹, stosuj¹c na zmianê nawozy organiczne (co 2 lata, przekopuj¹c je p³ytko) i mineralne, które wspomagaj¹ procesy próchniczotwórcze. 29
Bylinom wystarczy wiosenne zasilanie kompostem, roœliny jednoroczne wymagaj¹ zasilania nawozami mineralnymi. Roœliny cebulowe lepiej bêd¹ kwit³y, jeœli zasilimy je jesieni¹ specjalnym nawozem do roœlin cebulowych. Drzewa owocowe i krzewy jagodowe zasilamy wiosn¹ nawozami bogatymi w potas, lecz ubogimi w azot. W przypadku warzyw zasilanie zale y od upodobañ konkretnej roœliny. Przygotowujemy rabaty, wysiewamy nasiona, na przyk³ad groszku pachn¹cego czy smagliczki. Nasiona groszku ³atwiej wykie³kuj¹, jeœli je namoczymy. Pozostawione na noc miêdzy dwiema warstwami materia³u, dwukrotnie powiêksz¹ swoj¹ objêtoœæ. Nasiona groszku mo na wysiaæ do doniczek ju w listopadzie i pozostawiæ w zimnym inspekcie. Pod koniec marca przesadziæ do ogrodu. Jeœli zapowiada siê lekka zima i sadzimy groszek w ciep³ym, os³oniêtym od wiatru miejscu, warto wy- 30
siaæ nasiona do gruntu jesieni¹, poniewa roœlina wspaniale bêdzie kwit³a. Nasiona nie przetrwaj¹ jednak srogiej zimy. Istnieje wiele odmian groszku: pn¹cy, p³o ¹cy czy bardzo intensywnie pachn¹cy. Mo na go równie sadziæ w donicach na specjalnych podporach i, zrywaj¹c przekwit³e kwiaty, cieszyæ siê roœlin¹ kwitn¹c¹ przez ca³e lato. O tej porze roku zakwita leszczynowiec, nale ¹cy do rodziny oczarowatych, pochodz¹cy z Chin, ale z powodzeniem przyj¹³ siê u nas. Podobnie jak forsycja, ma ó³te kwiaty, które pojawiaj¹ siê przed liœæmi. Lubi glebê yzn¹, lekko kwaœn¹, dobrze zdrenowan¹. Roœnie wolno, najlepiej w lekkim pó³cieniu, owocuje po kilku latach od wysadzenia. Przycina siê go po przekwitnieniu. Trawnik wymaga dok³adnego wygrabienia i wertykulacji, czyli napowietrzenia lub przewietrzenia (s³u y do tego specjalna koñcówka pasuj¹ca do trzonka od grabi). Po tych zabiegach mo na go zasiliæ (w sprzeda y s¹ równie nawozy o przed³u- onym dzia³aniu). Pod koniec marca stosujemy œrodek chwastobójczy. 31
To równie odpowiedni czas na ciêcie krzewów, nale y przeprowadziæ je dopóki nie zacznie siê wegetacja, wtedy gdy ksiê- yca przybywa od nowiu do pe³ni dzia- ³a to stymuluj¹co na kr¹ enie soków roœlinnych i ma wp³yw na wytworzenie silniejszych p¹ków. W dawnych czasach ogrodnicy zalecali, aby wiêkszoœæ warzyw sadziæ kiedy ksiê yca przybywa. Wyj¹tkiem s¹ warzywa tworz¹ce g³ówki: sa³ata, kapusta, brukselka. Cztery fazy ksiê yca s¹ porównywane do czterech pór roku. Nów to odpowiednik zimowego snu. Pierwsza kwadra, od nowiu do pe³ni, czyli czas kiedy ksiê yca przybywa, odpowiada wioœnie i pocz¹tkowi lata. Strumieñ energii, yciodajnych soków jest skierowany od centrum roœliny (korzenia) do czêœci nadziemnych. W tym czasie powinno siê siaæ i sadziæ, przesadzaæ roœliny, które wydaj¹ owoce lub kwiaty w czêœci nadziemnej, bêd¹ wtedy nasycone energi¹ s³oñca, czyli okaza³e. Pe³nia ksiê yca to lato i rozkwit si³ witalnych, trwa 3 dni, nastêpuje wtedy najwiêk- 32
szy rozkwit si³ witalnych nadziemnej czêœci roœliny. W tym czasie sadzi siê roœliny zielne i zbiera owoce przeznaczone do przechowywania. Nie powinno siê przycinaæ roœlin, gdy utraci³yby zbyt du o yciodajnych soków. Trzecia kwadra, kiedy ksiê yca ubywa (od pe³ni do nowiu) to odpowiednik jesieni i przygotowanie do zimy. Aktywnoœæ biologiczna roœlin skierowana jest do centrum, czyli przechodzi z czêœci nadziemnej do podziemnej, nastêpuje aktywny wzrost czêœci podziemnej, wzrost czêœci nadziemnej ulega spowolnieniu. W okresie kiedy ksiê yca ubywa, zaleca siê wysiewanie, wysadzanie i przesadzanie roœlin okopowych, rzodkiewek, buraków, ziemniaków. Niektóre krzewy wymagaj¹ silnego ciêcia, dotyczy to tych roœlin, które kwitn¹ na pêdach jednorocznych (budleja, tawu³a drobna, tamaryszek, prusznik). Inne przycinamy nieznacznie (kaliny, tawu³y, ylistki, wajgelie). Równie derenie i wierzby wymagaj¹ mocnego ciêcia. Wierzba salix w wiêkszoœci swych licznych odmian, zró nicowanych pod wzglêdem wielkoœci 33
i pokroju drzew oraz krzewów, jako jedna z pierwszych pokrywa siê drobnymi kwiatami baziami. Wierzby s¹ roœlinami œwiat³olubnymi, o niewielkich wymaganiach glebowych, lubi¹ wilgoæ, ³atwo daj¹ siê formowaæ. Marzec to pora przycinania ywop³otów liœciastych. Panuje przekonanie, e iglaki mo na ci¹æ przez ca³y rok. Ja jednak robiê to wczesn¹ wiosn¹, zanim obudz¹ siê z zimowego snu. Chodzi nie tylko o nadanie im ciekawego kszta³tu, ale i zabiegi pielêgnacyjne, usuwaj¹ce po zimie wyschniête ga³¹zki. Zak³adaj¹c ogród posadzi³am zbyt du o roœlin, po latach muszê je mocno przycinaæ, niektóre nie przypominaj¹ ju swoich odpowiedników rosn¹cych w stanie naturalnym. Aby zapewniæ im odpowiednie nas³onecznienie, musia³am wiele z nich wyci¹æ. Lepiej wszystkie te korekty wykonaæ przed zasilaniem. Jeœli odcinamy spore ga³¹zki (o œrednicy wiêkszej ni œrednica o³ówka) nale y to miejsce posma- 34
rowaæ specjaln¹ maœci¹ ogrodnicz¹, która zabezpieczy roœlinê przed inwazj¹ drobnoustrojów. Wczesna wiosna to dobra pora na przyciêcie krzewów owocowych: porzeczek, agrestu. Nowo posadzone roœliny nale y przyci¹æ nad drugim lub trzecim oczkiem nad ziemi¹. Brzozy, wiœnie, klony i orzechy w³oskie powinno siê ci¹æ pod koniec lata, bowiem ich soki kr¹ ¹ na wiosnê zbyt intensywnie. Ciêcie pêdów drzew owocowych wykonujemy w odleg³oœci oko³o 5 mm od ywych p¹ków kwiatowych. Je eli przytniemy bli ej, mo emy uszkodziæ p¹ki, za dalekie przyciêcie spowoduje uschniêcie ³odygi. Rozwidlone ga³êzie przycinamy powy ej bocznych pêdów. Szczególnej troski wymagaj¹ ró e (ciêcie i zasilanie). Powinno siê je ci¹æ kiedy nabrzmiewaj¹ p¹czki. Opryskujemy drzewa owocowe (przed pêkaniem p¹ków). 35
W oczku wodnym lub stawie usuwamy glony, liœcie, do koszy z roœlinami wodnymi dodajemy yznej ziemi wymieszanej z nawozami. Ziemiê w koszach przykrywamy wirem, aby zapobiec jej wyp³ukiwaniu. Wed³ug feng shui, czyli chiñskiej sztuki aran acji otaczaj¹cego nas œwiata, woda w ogrodzie ma sens tylko wtedy, jeœli jest zadbana i przesycona promieniami s³oñca. Bagienna, brudna, martwa woda nie zapewni powodzenia w³aœcicielom. Zaopatrujemy siê w preparaty przeciwko œlimakom. Mo na zaprzyjaÿniæ siê z je em, którego zachêciliœmy do zamieszkania na dzia³ce, i który zajada siê œlimakami. Je lubi tak e orzechy, rodzynki, a nawet ciasto z miodem. Mieszka najchêtniej blisko ywop³otu w skrzynce ustawionej na liœciach (obci¹ onej kamieniem, z niezbyt du ym wejœciem). Do szczêœcia wystarczy mu niskie naczynie z wod¹. Ale jeœli przygarnêliœmy je a, nie wolno u ywaæ chemicznych œrodków nisz- 36
cz¹cych œlimaki. Mo na je zwalczaæ rozstawiaj¹c pu³apki piwne, rozsypuj¹c wir, ustawiaj¹c p³otki lub zbieraj¹c je rêcznie, najlepiej rano po deszczu lub wieczornym podlewaniu. Jeœli nie wytoczymy walki œlimakom, zjedz¹ doszczêtnie byliny i inne roœliny, które dopiero wschodz¹, ku naszej radoœci i dumie. Niecierpliwi mog¹ przygotowaæ w warunkach domowych roœliny, które po przymrozkach znajd¹ swoje miejsce w ogrodzie. Roœliny mateczne z³ocieni, przechowywane od jesieni w piwnicy, przenosimy do cieplejszego (8 12 C) pomieszczenia, podlewamy i zasilamy. U nasady starych ³odyg wyrastaj¹ m³ode pêdy. Na ³odygach pojawiaj¹ siê pêdy boczne, od³amujemy je i wyrzucamy. Kiedy m³ode pêdy u nasady ³odyg osi¹gn¹ d³ugoœæ 10 cm, zwykle na prze³omie marca i kwietnia, odcinamy je no em, tu pod wêz³em. Z sadzonek usu- 37
wamy dwa dolne listki, listki górne skracamy o po³ow¹. ody kê zanurzamy w œrodku przyspieszaj¹cym ukorzenianie i wysadzamy do pojemników nape³nionych ziemi¹ kwiatow¹ do wysokoœci 5 cm i warstw¹ piasku 5 cm. Sadzonki powinny rosn¹æ nachylone pod takim k¹tem, aby nie dotyka- ³y ziemi. Dla utrzymania wilgoci pojemnik z roœlinami przykrywamy przezroczyst¹ foli¹ lub szyb¹ i ustawiamy w zacienionym miejscu w temperaturze 15 18 C. Roœliny regularnie wietrzymy i zraszamy. Pod koniec miesi¹ca wysiewamy wysokie odmiany pomidorów i papryki. Wysiewamy te bób i groch. Wysadzamy szalotkê i czosnek. W marcu kwitn¹: przebiœniegi, stokrotki, fio³ki, szafran wiosenny, tasznik, zawilec, tulipan, ciemiernik, niezapominajka, sasanka (ozdobna zarówno jeœli chodzi o kwiaty, jak i pierzaste owocostany, pozo- 38
sta³oœci po nich) szafirek, hiacynt, narcyz, szachownica. Kwitn¹ te morele, kaliny, wiœnie, magnolie, œwidoœliwy, forsycje, jab³onie, oczary, pigwowce, wawrzynek wilcze³yko, topole i derenie. Komponuj¹c ogród warto poœwiêciæ czas na planowanie przestrzenne z uwzglêdnieniem pór kwitnienia roœlin oraz ich kolorystyki. 39
40
Kwiecieñ Chocia w kwietniu s³onko grzeje, nieraz pole œnieg zawieje. Kwiecieñ co deszczem rosi, wiele owoców przynosi. Gdy w kwietniu pszczo³y nie lataj¹, to d³ugie choroby zapowiadaj¹. Porê siewów wyznacza sama natura. Bazie na leszczynie, przebiœniegi i krokusy mówi¹, e przysz³a pora na wysiewanie rzodkiewki, kopru, cebuli, marchwi i pietruszki. Przed tym zabiegiem nale y zapoznaæ siê z informacjami zawartymi na opakowaniu, dotycz¹cymi odleg³oœci, g³êbokoœci oraz odpowiedniego przygotowania nasion do siewu. Rzodkiewkê wysiewamy na prze³omie marca i kwietnia co 1,5 cm w dziurkach o g³êbokoœci 1,5 cm w rzêdach co 10 cm. 41
Przy takim wysianiu nie bêdzie trzeba jej przerywaæ, czyli wyrywaæ zbêdnych roœlin. Przed posianiem nasion do otworów wlewamy wodê i czekamy a wsi¹knie. Taki zabieg przyspiesza kie³kowanie i wzrost roœlin, które po 8 tygodniach nadaj¹ siê do jedzenia. Pamiêtajmy, e liœcie smakuj¹ równie dobrze jak korzenie rzodkiewki i zawieraj¹ du o witamin oraz soli mineralnych. Sa³atê siejemy sukcesywnie w ma³ych iloœciach, w pó³cieniu. Nasiona wysiewamy co tydzieñ przez dwa miesi¹ce. Przerywamy siewki, eby odstêpy wynosi³y 5 cm. Po 4 8 tygodniach, kiedy roœliny osi¹gn¹ 10 12 cm wysokoœci, zbieramy liœcie, œcinaj¹c je oko³o 2 cm nad powierzchni¹ ziemi. Dziêki takiemu zabiegowi roœliny odbij¹ i po 7 8 tygodniach bêd¹ siê nadawa³y do kolejnego zbioru. Mo na taki zabieg powtarzaæ 2 3 razy. Sa³ata wymaga ci¹g³ego podlewania i zasilania co tydzieñ p³ynnym nawozem. Znakomicie wygl¹da jako obwódka rabaty kwiatowej. 42
W tym czasie w ogrodzie zakwita forsycja, krzew z rodziny oliwkowatych, której ó³te kwiaty pojawiaj¹ siê przed liœæmi. Lubi s³oneczne, os³oniête od wiatru stanowiska, gleby yzne, próchnicze, niezbyt ciê - kie, wilgotne. Wymaga ciêcia zaraz po kwitnieniu. Usuwamy pêdy, które kwit³y. Po zabiegach pielêgnacyjnych dezynfekujemy ostrza narzêdzi (przecieraj¹c szmatk¹ zmoczon¹ w bielince), zapobiegaj¹ce w ten sposób roznoszeniu siê chorób. Strzy emy lawendê, jeœli nie zrobiliœmy tego jesieni¹. Kwiecieñ jest najlepsz¹ por¹ na sadzenie drzew i krzewów owocowych. Nale y wykopaæ du o wiêkszy do³ek ni bry³a korzeniowa sadzonej roœliny, dno i boki spulchniæ, likwiduj¹c wiêksze grudy. Wype³niamy go yzn¹ ziemi¹ wymieszan¹ z kompostem. Przed posadzeniem m³odej roœliny wbijamy palik usztywniaj¹cy pieñ. Jego górny koniec powinien siêgaæ korony. 43
Przed posadzeniem skracamy równie o jedn¹ trzeci¹ wszystkie pêdy. Prawid³owe ciêcie u³atwia roœlinie rozpoczêcie wegetacji. Po posadzeniu ziemiê wokó³ pnia ostro nie ubijamy i dok³adnie podlewamy. Kupuj¹c roœlinê uwa nie przyjrzyjmy siê jej jakoœci. Pe³ne p¹ki, dobrze rozga³êzione pêdy, rozroœniêta bry³a korzeniowa œwiadcz¹ o prawid³owym rozwoju roœliny. Asymetryczny pokrój œwiadczy o jednostronnym oœwietleniu, krzywy pieñ drzewa nigdy siê nie wyprostuje. Gdy gleba ca³kowicie rozmarznie i obeschnie, wysadzamy do gruntu nowe byliny lub dzielimy i rozsadzamy stare. Ostró ki mo na rozmna aæ nie tylko przez podzia³, ale tak e przez sadzonkowanie. Kiedy ³odygi osi¹gn¹ 10 cm wysokoœci, ods³aniamy korzenie i odcinamy kilka pêdów z piêt- 44
k¹, czyli kawa³kiem bulwiastego korzenia. Rozdzielone sadzonki wysadzamy do œwie ego substratu. Jeœli jego powierzchniê pokryjemy perlitem, nie bêd¹ gni³y i szybciej siê ukorzeni¹. Pojemnik odstawiamy na 6 tygodni w widne, ale ch³odne miejsce. Takie kwiaty jak: smagliczki, b³awatki, ubiorki, lewkonie, s³oneczniki, rezedy czy trawy ozdobne nie lubi¹ pikowania. Wysadzamy je bezpoœrednio do doniczek lub gruntu. Trawnik (systematycznie niszczony przez goœci wpadaj¹cych na grila, krzes³a i sto³y rozstawiane latem, krety, czy zalegaj¹cy œnieg) wymaga pielêgnacji. Fachowe dbanie o niego sprowadza siê do czêstego koszenia, nawo enia, podlewania, napowietrzania. Lepiej roœnie, jeœli kosimy go czêsto, pozostawiaj¹c d³u sz¹ trawê, ni jeœli robimy to rzadziej, pozostawiaj¹c j¹ krótsz¹. Jego wysokoœæ powinna wynosiæ od 2 do 9 cm. Wœród podstawowych sk³adników pokarmowych trawnik najbardziej potrzebuje azotu, potasu i fosforu. Dziêki tym sk³adnikom trawa siê piêknie siê krze- 45
wi, korzenie prawid³owo siê rozwijaj¹, a my ogl¹damy gêsty, soczyœcie zielony dywan. Warto zapamiêtaæ, e nawozy zawieraj¹ce du o azotu stosujemy tylko na wilgotn¹ trawê, poniewa na suchej nawóz mo e j¹ wypaliæ. Pierwsze koszenie nowo za³o onego trawnika powinno siê wykonaæ kiedy trawa osi¹gnie wysokoœæ 6 cm. Alternatyw¹ dla trawnika jest ³¹ka z polnymi kwiatami. Pod³o e przygotowujemy tak, jak do zak³adania trawnika: dobrze udeptujemy i grabimy. Wysiewamy mieszankê nasion trawy, chabrów, maków i innych dzikich kwiatów. ¹kê trawnik kosimy na prze³omie lipca i sierpnia, kiedy minie pora kwitnienia i nasiona zd¹ ¹ siê wysiaæ. Zio³a powinny rosn¹æ na ka dej dzia³ce, ich kwiaty wabi¹ po yteczne owady, pszczo³y, korzystnie wp³ywaj¹ te na roœliny 46
rosn¹ce w s¹siedztwie. Bazylia odstrasza komary, lekko poruszona wydziela aromatyczny zapach. Mszyce, zwabione zapachem nasturcji, nie atakuj¹ innych upraw. Paleta ciekawych gatunków zió³ jest niezmiernie szeroka. Bordowoczerwona odmiana bazylii wspaniale siê prezentuje wœród roœlin o zielonym wybarwieniu liœci. Jeœli uprawiamy zio³a w doniczkach pamiêtajmy o czêstym nawo eniu i równomiernym nas³onecznieniu, dlatego musimy co jakiœ czas obracaæ doniczki. Wiêkszoœæ zió³ lubi s³oñce, ale pietruszka, szczypiorek, czy melisa dobrze znosz¹ cieñ. Aby zio³a uprawiane w doniczkach bujnie siê rozkrzewia³y, trzeba je co pewien czas przycinaæ (melisa, miêta). Zdrewnia³e zio³a, takie jak lawenda, sza³wia, tymianek, majeranek, hryzop powinny byæ przycinane wiosn¹. Przycinanie mo na zast¹piæ 47
uszczykiwaniem samych wierzcho³ków pêdowych. W kwietniu na dobre rozpoczynamy walkê z chwastami. Pielenie to spore utrapienie wszystkich posiadaczy dzia³ek. Aby temu zapobiec mo na grz¹dki œció³kowaæ rozrzuciæ korê. Kora zmieszana z ziemi¹ poprawia w³aœciwoœci powietrzne i wodne gleby. Kwiecieñ to dobry miesi¹c na sadzenie ywop³otów i pn¹czy. Starsze pn¹cza przycinamy, podwi¹zujemy do podpór. Sporym problemem s¹ w ogrodzie mrówki, z ³atwoœci¹ docieraj¹ce równie do ka dego zak¹tka domu. W sklepach ogrodniczych s¹ œrodki, pozwalaj¹ce radykalnie odgrodziæ im dostêp do domu, ale warto pamiêtaæ, e mrówki w ogrodzie, w ma³ych iloœciach, mog¹ byæ naszymi sprzymierzeñcami, poprawiaj¹ drena gleby i u³atwiaj¹ jej natlenianie. Jeœli znajdziemy woln¹ chwilê, warto siê zastanowiæ jak uatrakcyjniæ ogród. Jedn¹ 48
z propozycji jest stworzenie skalnika. Najlepiej w miejscu s³onecznym, na nierównoœci terenu. Potrzebujemy do tego kilku wiêkszych kamieni, wokó³ których wype³niamy przestrzeñ ziemi¹ zmieszan¹ z piaskiem i kompostem. Podczas uk³adania kamieni ubijamy ziemiê za, pod i pomiêdzy nimi, aby mrówki, œlimaki i myszy nie mog³y siê zadomowiæ. Miêdzy kamieniami sadzimy byliny skalne i kar³owate iglaki. Szczeliny wype³niamy ma³ymi roœlinami tworz¹cymi rozety lub wirem, daj¹cym iluzjê górskiego krajobrazu. Ju w nastêpnym roku kamienie pokryj¹ barwne kwitn¹ce kobierce. Pamiêtajmy, e niektóre odmiany roœlin rosn¹ bardzo szybko. P³o ¹ce roœliny posadzone na szczycie wzniesienia lub muru stworz¹ wra enie opadania i szybko pokryj¹ wolne przestrzenie. Ogród to nie tylko stanowiska s³oneczne ale i sporo miejsc zacienionych. W miejscach cienistych dobrze rosn¹: kokorycz, zanokcica, pragnia, cymbalaria, paprotka. W moim zacienionym zak¹tku roœnie kilka odmian paproci o zró nicowanym pokroju liœci i kolorze. Dobrze czuj¹ 49
siê tam ma³o wymagaj¹ce bergenie o du- ych skórzastych liœciach oraz funkie lubi¹ce podobne warunki glebowe, i zakwitaj¹ce o ró nych porach bia³ymi, ró owymi i lekko fioletowymi kwiatami. Wczesn¹ wiosn¹ du ym urozmaiceniem tego wilgotnego miejsca s¹ s³oneczne kaczeñce, a latem wysokie jêzyczki o br¹zowo fioletowych wielkich liœciach i ó³tych kwiatach. Warto wiedzieæ, e te roœliny, je eli posadzimy je w nas³onecznionych, suchych miejscach, w upalne dni maj¹ zwiêdniête, zwieszone liœcie. Mi³oœnicy wielkich dekoracyjnych bylin, powinni zwróciæ uwagê na rodgersjê, która równie lubi stanowiska pó³cieniste. Nas³onecznione zak¹tki lubi¹: smagliczka, agwin, dzwonek (niektóre odmiany wol¹ pó³cieñ), ubiorek, p³omyk skrzydlaty, rozchodnik, rojnik, brodziszek. W kwietniu zakwitaj¹ peonie. Co roku na rynku pojawiaj¹ siê nowe odmiany. S¹ to roœliny ma³o towarzyskie, wol¹ ukazywaæ swe piêkno samotnie lub na tle innych roœlin. Lubi¹ poranne s³oñce, nie znosz¹ gleb 50
zasadowych. W Chinach jest to kwiat najbardziej popularny, wiele parków mo e siê pochwaliæ kwiatami o czarnym wybarwieniu p³atków, które w po³¹czeniu z ró owymi okazami tworz¹ barwne kobierce. Moja peonia krzewiasta zakwita wczesn¹ wiosn¹ pojedynczymi kwiatami wielkoœci d³oni. Maj¹ bladoró owy kolor i s¹ zjawiskowo piêkne. Roœlina ta jest ³atwa w prowadzeniu i odporna na mrozy. Inn¹ równie popularn¹ roœlin¹ s¹ wszelkiego rodzaju prymule pierwiosnki. Nie lubi¹ one s³oñca w godzinach po³udniowych ani te miejsc suchych, lubi¹ natomiast wodê i pó³cieñ. Najlepiej je rozmna aæ przez podzia³, zaraz po przekwitnieniu, aby przed zim¹ roœliny zd¹ y³y siê ukorzeniæ. Ogrody tworz¹ nie tylko roœliny, ale i wygodnie zaprojektowane miejsca odpoczynku, tarasy, altany, pergole, meble wykonane z drewna, rattanu lub wikliny. Jeœli nie by³y odpowiednio zabezpieczone na zimê (najlepiej schowane) bêd¹ wymaga³y renowacji. Odrobina wody ze œrodkiem myj¹cym odœwie y wiklinê. Mo e warto pomalowaæ j¹ na ró owo i po³o yæ kwieciste poduszki? Drewno lepiej poci¹gn¹æ specjalnymi preparatami impregnuj¹co konserwuj¹cymi, które przywróc¹ im dawny blask. Zwo- 51
lennicy podk³adów kolejowych powinni pamiêtaæ, aby nie odpoczywaæ w bezpoœrednim ich towarzystwie, poniewa nas¹czone s¹ substancj¹ truj¹c¹, mocno toksyczn¹ (choæ tak mi³o pachn¹). Jeœli chcemy mieæ w ogrodzie antyczn¹ kolumnê, zegar s³oneczny lub inny element ozdobny, nie musi to oznaczaæ ruiny finansowej w³aœciciela. Mo na kupiæ taki element odlany z betonu i nadaæ mu omsza³y szlachetny wygl¹d. Wystarczy wymieszaæ w wiadrze kilka garœci mchu, piwa, i cukru i nanieœæ tak¹ substancjê pêdzlem na doniczkê lub inny element dekora- 52
cyjny. Pobudzi to do wzrostu mech i nada dekoracyjnemu elementowi spatynowany charakter. 53
54
Maj Kto siê akurat w maju urodzi, temu siê zwykle dobrze powodzi. Grzmot w maju sprzyja urodzaju. Jeœli w maju œnieg siê zdarzy, to lato dobrze wyparzy. Na pierwszego maja szron, obiecuje hojny plon. To miesi¹c najbardziej pracowity. Zwykle po Zimnych Ogrodnikach (13, 14, 15 maja) sadzimy rozsady jednorocznych roœlin ozdobnych. Fachowcy mog¹ zacz¹æ wysadzanie wczeœniej, nale y jednak pamiêtaæ, e takie roœliny jak niecierpki czy petunie s¹ bardzo wra liwe na niskie temperatury. Od wielu lat œledzê prognozy pogody i zwykle na pocz¹tku maja takie przymrozki siê zdarzaj¹. Kupuj¹c sadzon- 55
ki nale y zwróciæ uwagê, aby by³y to roœliny m³ode i jeszcze s³abo wykszta³cone, w p¹kach, a nie przekwit³e, wtedy przyjm¹ siê lepiej i d³u ej bêd¹ nas cieszyæ swoj¹ urod¹ w pe³nym rozkwicie. Nale y pamiêtaæ, e begonie, petunie i wiele innych bardzo silnie rosn¹. Wystarcz¹ dwie, trzy ma- ³e sadzonki, aby spora doniczka w krótkim czasie kipia³a bujn¹ zieleni¹. Zwykle po dwóch tygodniach od posadzenia powinno siê je zacz¹æ zasilaæ odpowiednim dla danego gatunku nawozem lub nawozem uniwersalnym wielosk³adnikowym, przeznaczonym do wszystkich roœlin kwitn¹cych (stosuje siê go w zale noœci od wymagañ zwykle raz w tygodniu, ale moja datura lubi byæ podlewana od ywk¹ niemal e codziennie). Wynosimy na s³oñce roœliny, które przezimowa³y w doniczkach i skrzynkach, ostro nie je hartuj¹c (oleandry, wawrzyny, bugenwilie). 56
Skrzynki balkonowe powinno siê wype³niaæ pe³nowartoœciow¹ urodzajn¹ mieszank¹ ziemi kwiatowej. Na dnie uk³adamy warstwê drena ow¹ ze wiru lub skorupek ceramicznych. Wspaniale wygl¹daj¹ po³¹czenia roœlin ró nych gatunków, kolorów i wysokoœci, musz¹ jednak mieæ podobne upodobania i rozwijaæ siê w podobnym tempie, aby jedne nie zag³uszy³y drugich i nie zabra³y im dostêpu do œwiat³a. Silnie rosn¹: surfinie, z³ocienie, uczep, werbeny. S³abo roœnie lobelia, eniszek meksykañski, starzec, sza³wia b³yszcz¹ca, goÿdzik brodaty. Skrzynki i doniczki mog¹ ozdobiæ nie tylko kwiaty, ich barwy, ale równie liœcie o ciekawych kszta³tach i rysunku. Srebrne liœcie kocanek i sza³wi lekarskiej, bia³oplamiste liœcie jasnoty i plektranu harmonijnie mo na w³¹czyæ w rabatow¹ grê kolorów. 57
Maj to pora walki z chwastami. Nie wolno dopuœciæ do ich kwitnienia. Mo na stosowaæ œrodki chemiczne, najlepsze efekty daje jednak ich rêczne usuwanie przy u yciu no a. Chwasty wieloletnie, takie jak powój, mniszek, szczaw, rozmna aj¹ siê nie tylko z nasion, ale tak e przez k³¹cza, bulwy, korzenie i cebulki. Przekopywanie i niszczenie czêœci nadziemnych motyk¹ lub no em mo e tylko wspomóc ich rozprzestrzenianie siê. Najlepsze efekty daje zastosowanie herbicydów, czyli chemicznych œrodków chwastobójczych. Chwasty jednoroczne rozmna aj¹ siê z nasion, nale y je szybko wyrywaæ rêcznie lub motyk¹, aby nie zd¹ y³y wytworzyæ nasion. Powinno siê to robiæ raz na tydzieñ od kwietnia do lipca. Trawnik ozdobny z wczesnowiosennymi kwiatami cebulowymi zaczynamy kosiæ po wyschniêciu liœci cebul. Pojawia siê problem co robiæ ze skoszon¹ traw¹. Najlepiej odk³adaæ j¹ na kompost, pamiêtaj¹c jednak o tym, e trawy 58
spryskanej herbicydami nie mo na u ywaæ przed up³ywem szeœciu miesiêcy. Warto sprawdziæ stan roœlin cebulowych. Egzemplarze zaatakowane przez wirusy nale y wyrwaæ z cebulami i spaliæ. Na ró ach i liliach mo e siê ju pojawiæ szara pleœñ lub mszyce. Zwalczamy je stosuj¹c œrodki chemiczne, zgodnie z zamieszczon¹ instrukcj¹. Mo na równie sadziæ w ogrodzie roœliny ulubione przez biedronki, które, jak wiadomo, przyjd¹ nam z pomoc¹ podczas walki wytoczonej mszycom. Rozpoczynamy regularne nawadnianie. Najlepsz¹ por¹ do podlewania jest wieczór, jest wtedy mniejsze parowanie i wiêcej wody przenika do gleby. Lepiej podlewaæ rzadziej, ale bardziej obficie. Pod koniec miesi¹ca, kiedy zakwitn¹ ró- e i inne krzewy kwitn¹ce d³ugo nale y pamiêtaæ o tym, e systematyczne ob³amywanie kwiatów po przekwitniêciu, a przed owocowaniem przed³u a kwitnienie roœliny i powoduje wyrastanie nowych pêdów kwiatostanowych. 59
Zwolennicy barwnych motyli mog¹ je zwabiæ do ogrodu dziêki posadzeniu miêty, wrzosów, budlei, floksów, lawendy, macierzanki. Wiêkszoœæ motyli sk³ada jaja na roœlinach rosn¹cych w pe³nym s³oñcu. Z tych jaj wylêgaj¹ siê jednak zjadaj¹ce roœliny g¹sienice. Dlatego najlepszym rozwi¹zaniem jest zachowanie niezbêdnej w przyrodzie harmonii i stworzenie ogrodu jak najbardziej przypominaj¹cego œrodowisko naturalne. Bazylia jest zio³em szczególnie ciep³olubnym, mo na j¹ wiêc wysadziæ do gruntu dopiero pod koniec maja. Jest to dobra pora na wszelkie aromatyczne zio³a: melisê, hryzop, cz¹ber, estragon, rutê, sza³wiê, tymianek (cytrynowy piêknie pachnie i, podobnie jak oregano czy miêta, znakomicie zimuje w naszym klimacie). Rozmaryn w polskim klimacie przemarza zim¹, lepiej go zasadziæ w doniczce i zim¹ przechowywaæ we wnêtrzu. Wspaniale prezentuje siê 60
spory krzew, ma wtedy wiêksze szanse, aby w s³oneczne lato zakwitn¹æ. W³aœciciele drzew owocowych musz¹ poddaæ je kolejnym opryskom przeciwko szkodnikom i chorobom. Sadz¹c m³ode drzewka i krzewy trzeba pamiêtaæ o pozostawieniu wokó³ nich rowka na wodê oraz o silnym przyciêciu. W pierwszym roku po posadzeniu nie pozwalamy drzewom owocowaæ. Wycinamy i palimy chore pêdy drzew owocowych, malin, je yn. Og³awiamy przekwit³e narcyzy, tulipany i inne cebulowe. Wysadzamy cebule i bulwy roœlin kwitn¹cych latem (dalie, z³ocienie, mieczyki). Pamiêtamy o sprawdzeniu jakie warunki lubi dana roœlina. Wysadzamy do gruntu ogórki, najlepiej w towarzystwie kukurydzy cukrowej, cukinii, dyni, kabaczków i pomidorów. Po przekwitniêciu ró aneczników i azalii wy³amujemy pozosta³oœci kwiatostanów, nie dopuszczaj¹c do zawi¹zywania 61
siê owoców. Ró aneczniki nale ¹ do rodziny wrzosowatych, która obejmuje oko³o 600 gatunków. Wiêkszoœæ z nich to zimozielone krzewy, niezwykle dekoracyjne w porze kwitnienia. Z powodzeniem hodujê na glebach kwaœnych odmiany zakwitaj¹ce wczesn¹ wiosn¹ o bladoró owym wybarwieniu kwiatów, jak i kar³owate ma³e skalne okazy o piêknych skórzastych liœciach, zakwitaj¹ce znacznie póÿniej na kolor purpurowy. Mam te rododendron, którego kwiaty s¹ koloru fioletowo pó³cieñ, nie lubi¹ zimnego wiatru. M³ode roœliny trzeba okrywaæ agrow³óknin¹, zabezpieczaj¹c je przed mrozem. Chodz¹c na wystawy roœlin, zachwyci³am siê kiedyœ przepiêknym egzemplarzem ró anecznika. Mimo e spe³ni³am wszystkie warunki, jakie by³y mu niezbêdne do ycia, nie uda- ³o mi siê uchroniæ go przed corocznym œciêciem czarownych kwiatostanów przez mróz. Warto przy zakupie dowiedzieæ siê 62
sk¹d pochodzi roœlina. Wiêkszoœæ prób przywo enia do Polski ciekawych okazów, rosn¹cych wczeœniej w innych warunkach klimatycznych koñczy³a siê fiaskiem. Ale egzotycznie wygl¹daj¹ce juki, zakwitaj¹ce pióropuszami bia³ych dzwonkowatych kwiatów, czy olœniewaj¹ca trawa pampasowa, czuj¹ siê w naszych warunkach dobrze. Zalet¹ juki s¹ sztywne mieczowate zimozielone liœcie. Lubi yzne, przepuszczalne gleby (na podmok³ych ginie), stanowiska s³oneczne i pó³cieniste nieco os³oniête. Trawa pampasowa wymaga okrywania na zimê. Istnieje wiele gatunków traw o ró norodnym wybarwieniu liœci, które doskonale siê komponuj¹ z roœlinami szerokolistnymi. Niektóre gatunki s¹ szczególnie ciekawe, jak trawa tygrysia, która ma liœcie w bia³o zielone pr¹ ki i wyraÿnie króluje nad otoczeniem z uwagi na swój prawie dwumetrowy wzrost. 63
W maju strzy emy ywop³oty z ligustru, zwracaj¹c baczn¹ uwagê na gniazda ptaków, w których mog¹ byæ m³ode pisklêta. Mo emy to zrobiæ, kiedy wylec¹ z gniazd, chocia warto wiedzieæ, e niektóre gatunki ptaków (kopciuszki) maj¹ pisklêta dwa razy do roku i chêtnie wracaj¹ do swoich ulubionych miejsc. Pamiêtajmy o dokarmianiu ryb. Nawozy mineralne i œrodki ochrony roœlin szybko rozpuszczaj¹ siê w wodzie. Kiedy dostan¹ siê do oczka wodnego, natychmiast rozprzestrzeni¹ siê po ca³ym zbiorniku, zatruwaj¹c jego mieszkañców. Stymuluj¹ równie rozwój glonów. Stosuj¹c nawozy w ogrodzie nale y zachowaæ bezpieczn¹ odleg³oœæ od zbiornika wodnego. Jeœli zajdzie koniecznoœæ opryskania preparatami chemicznymi roœlin porastaj¹cych brzeg 64
zbiornika, przenosimy je daleko od zbiornika w koszach, w których zosta³y posadzone. Zwracamy uwagê na wiatr, aby nie zwiewa³ do wody drobinek rozpylanego œrodka. W maju kwitn¹: czosnek, konwalia, firletka, kokoryczka, orlik, kosaciec, barwinek, hiacynt, pe³nik, urawka, wilczomlecz, ró aneczniki, azalie, ogniki, lilaki, irgi, krzewuszki, migda³ki trójklapowe, tamaryszki, powojniki, glicynie, wiciokrzewy, z³otolin japoñski, piêciorniki, berberysy, szczodrzeñce. 65
66
Czerwiec Czerwiec temu siê zieleni, kto do pracy siê nie leni. Czerwiec po deszczowym maju, zwykle d d ysty w naszym kraju. Kiedy deszcz przed Janem, wtedy rolnik panem. Na pocz¹tku miesi¹ca, kiedy przekwit³y ju tulipany i narcyzy, nale y je wyj¹æ z cebulkami, wysuszyæ w przewiewnym miejscu i pozostawiæ oczyszczone i przebrane do wrzeœnia, kiedy ponownie bêdziemy sadziæ je do gruntu. Powinno siê to robiæ po ca³kowitym zaschniêciu liœci, musz¹ bowiem zmagazynowaæ w swych cebulach odpowiedni¹ iloœæ substancji pokarmowych i uformowaæ p¹ki, z których w przysz³ym roku wyrosn¹ nowe liœcie, ³odygi i kwiaty. 67
Lilaki (czyli bzy) po przekwitniêciu pozbawiamy wyschniêtych kwiatostanów, aby skierowaæ wszystkie si³y roœliny na tworzenie nowych p¹ków kwiatowych. Warto wiedzieæ, e istnieje oko³o 1000 odmian bzu. Wymagaj¹ one dobrego prowadzenia w celu nadania im w³aœciwej formy, czyli odpowiedniego ciêcia. Ka dej jesieni œcinamy jeden z g³ównych najgrubszych pêdów, aby uzyskaæ nowy przyrost z korzeni roœliny, wycinamy równie wszystkie chore pêdy i zasilamy nawozem, aby pobudziæ wzrost nowych pêdów. Lilaki najlepiej rosn¹ i kwitn¹ w pe³nym œwietle. Skracamy pêdy owoconoœne winoroœli, zostawiaj¹c piêæ liœci za najwy ej wyrastaj¹cym kwiatem. Liœcie winoroœli na jesieni piêknie siê wybarwiaj¹. Przerzedzamy kwiaty lub zawi¹zki owoców jab³oni, grusz i brzoskwiñ. 68
Pielimy, odchwaszczamy i usuwamy samosiejki klonów, jesionów, brzóz, orzechów w³oskich i dêbów. Usuwamy trawê rosn¹c¹ pod drzewami i krzewami, wytyczamy lub grodzimy rabaty kwiatowe. Usuwamy przekwit³e pêdy ylistka, arnowca, kwiatostany z³otokapów. Wycinamy os³abione pêdy. Podlewamy roœliny, dbamy o trawnik (zasilamy go ponownie, jeœli nie zdecydowaliœmy siê na stosowanie nawozów o d³ugotrwa³ym dzia³aniu. Zawsze przed deszczami, nigdy w czasie suszy). Podlewanie jest w czerwcu najwa niejszym zabiegiem pielêgnacyjnym. Niektórych roœlin (szczególnie ciep³olubnych) nie nale y podlewaæ zimn¹ wod¹ z wodoci¹gu. Ró e nie lubi¹ spryskiwania, podlewamy wiêc sam¹ bry³ê korzeniow¹. 69
Jeœli hodujemy w ogrodzie dekoracyjn¹ roœlinê, jak¹ jest rabarbar, musimy pamiêtaæ, e od koñca czerwca nie nale y zrywaæ jego liœci w celach kulinarnych, poniewa w tym czasie gromadzi on w ogonkach liœciowych zbyt du o kwasu szczawiowego. Poza tym liœcie potrzebne s¹ roœlinie do zbierania substancji od ywczych odk³adanych w k³¹czach. Uszczykujemy sto ki wzrostu pêdów naw³oci ogrodowej, dziel anu, floksów, z³ocieni, astrów, goÿdzików, aby lepiej siê rozkrzewi³y i kwit³y. Roœliny nie bêd¹ zawi¹zywa³y nasion, a wszystkie si³y przeznacz¹ na wytworzenie nowych pêdów kwiatowych. Jeœli korzystamy z grila warto pamiêtaæ o tym, e gor¹ce powietrze mo e uszkodziæ znajduj¹ce siê zbyt blisko ga³êzie 70
krzewów i niskich drzew. Warto ustawiæ go w specjalnie do tego celu wyznaczonym miejscu, aby gor¹cy t³uszcz nie spali³ trawy. Pamiêtamy o dolewaniu do oczka czystej wody. Czyœcimy je, usuwamy glony i liœcie roœlin p³ywaj¹cych w celu zwiêkszenia iloœci œwiat³a docieraj¹cego do g³êbszych partii zbiornika wodnego. Zak³adaj¹c ogród wodny wybieramy roœliny o ró norodnych kszta³tach i kolorach liœci (p³askie liœcie lilii wodnych efektownie kontrastuj¹ ze spiczastymi pêdami kosaæców). Przed posadzeniem myjemy roœliny pod bie ¹c¹ wod¹. Roœliny wodne lubi¹ glebê bogat¹ w próchnicê. Nale y j¹ przesiaæ, usuwaj¹c patyki i chwasty, które po roz³o eniu zanieczyœci³yby wodê. Sadz¹c liliê wodn¹, musimy owin¹æ jej korzenie specjaln¹ darni¹, a nawet obci¹ yæ j¹ kamieniem, dziêki temu zabiegowi roœlina opadnie na dno i bêdzie mog³a siê ukorzeniæ. Roœliny powinno siê sadziæ w specjalnych koszykach, przez które korzenie mog¹ wyrastaæ na zewn¹trz. Takie koszyki wyk³adamy kilkoma warstwami gazy lub p³ótnem workowym, a na wierzch wsypujemy warstwê wiru akwariowego. NieŸle sprawdzaj¹ siê kawa³ki poñczoch lub rajstop, kilkakrotnie z³o one w kszta³t wo- 71
reczka, aby nie dopuœciæ do wymywania siê ziemi. Jeœli chcemy, aby w wodzie by³a fontanna, musimy uwa nie dobraæ roœliny, poniewa wiele z nich nie lubi wzburzania wody. Trzeba te zwróciæ uwagê na g³êbokoœæ na jakiej mog¹ rosn¹æ wybrane roœliny wodne. W czerwcu pamiêtamy o regularnym podlewaniu i zasilaniu roœlin rosn¹cych w doniczkach. Roœliny rosn¹ce w zawieszanych koszach równomiernie obracamy. W czasie upa³ów, niektóre bêd¹ wymaga³y przeniesienia w mniej nas³onecznione miejsce. Niecierpki nie cierpi¹ s³oñca. Lepiej sprawdziæ jakie s¹ wymagania roœlin przed ich zakupem. W cieniu dobrze rosn¹ konwalie, fio³ki, niektóre odmiany lilii, funkie, tytoñ ozdobny, miodunki, majówki groniaste czy kwitn¹ce jesieni¹ ziemowity. Wspaniale prezentuj¹ siê w donicach ró - nego rodzaju kompozycje. Co roku na rynku pojawiaj¹ siê nowe odmiany kwitn¹cych roœlin jednorocznych. Komponuj¹c ogród trzeba zaprojektowaæ równie miejsca zacienione. Ciemne mury mo na rozjaœniæ, sadz¹c pod nimi roœliny cieniolubne o jasnych kwiatach lub bluszcz o jasnozielonych lub ó³tawych listkach. Srebrne wybarwienie jasnoty plamistej o ywi zacieniony zak¹tek. 72