Projekt realizowany w ramach Priorytetu 2 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu państwa Kompleksowe badanie zapotrzebowania rynku pracy kadr kwalifikowanych województwa opolskiego w celu dostosowania oferty edukacyjnej i szkoleniowej do jego potrzeb Temat 1: RYNEK PRACY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DO ROKU 2013 NA TLE ROZWOJU GOSPODARKI Część 2 Poziom wykształcenia ludności wojewodztwa opolskiego (w świetle wyników Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r.) OPOLE 2007 Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu Biuro Projektu: 1 Maja 13/2, 45-068 Opole, tel./faks 077/ 423 08 91
SPIS TREŚCI Wprowadzenie 2 1. Średni poziom wykształcenia ludności województwa opolskiego.. 2 1.1. Średni czas trwania nauki w Polsce. 2 1.2. Średni czas trwania nauki w województwie opolskim... 2. Poziom wykształcenia ludności... 14 2.1. Wykształcenie wyższe 14 2.2. Wykształcenie policealne... 20 2.3. Wykształcenie średnie razem. 23 2.4. Wykształcenie średnie zawodowe.. 27 2.5. Wykształcenie średnie ogólnokształcące 30 2.6. Wykształcenie zasadnicze zawodowe 33 2.7. Wykształcenie podstawowe ukończone. 37 2.8. Wykształcenie podstawowe nieukończone i brak wykształcenia.. 40 2.9. Ludność z nieustalonym poziomem wykształcenia 43 Spis tabel Spis map Spis wykresów Aneks 1. Liczba ludności województwa opolskiego w wieku 13 i więcej lat o określonym poziomie wykształcenia w poszczególnych gminach w 2002 r. 2. Liczba ludności województwa opolskiego w wieku 13 i więcej lat o określonym poziomie wykształcenia w poszczególnych gminach w 2002 r. 3. Odsetek ludności województwa opolskiego w wieku 13 i więcej lat o określonym poziomie wykształcenia w poszczególnych gminach w 2002 r. 4. Odsetek ludności województwa opolskiego w wieku 13 i więcej lat o określonym poziomie wykształcenia w poszczególnych gminach w 2002 r. 46 48 48 49 51 52 55 2
Wprowadzenie Zagadnienie poziomu wykształcenia ludności jest kwestią centralną w prawie wszystkich opracowaniach dotyczących jakościowego aspektu funkcjonowania populacji czy gospodarki na dowolnie wyznaczonych obszarach analizy. Waga czynnika edukacji znajduje swoje potwierdzenie zarówno w projekcjach zasad i kierunków rozwoju Unii Europejskiej (np. strategia lizbońska), jak i w syntetycznych miarach rozwoju społecznego (Human Development Index HDI). Przyjmując zatem za istotną potrzebę określenia poziomu edukacji ludności województwa opolskiego, podjęto próbę ustalenia przestrzennego zróżnicowania tej cechy w ramach poszczególnych gmin według danych Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r. Nie dysponujemy jednym zbiorowym dokumentem dla całego kraju, który zawierałby liczbę ludności o określonym poziomie wykształcenia (na terenie poszczególnych gmin), stąd porównawcze dane dla Polski prezentowane w niniejszym opracowaniu oparte zostały na autorskiej kwerendzie stron internetowych poszczególnych urzędów statystycznych. Należy także zwrócić uwagę na zastosowaną w opracowaniu bazę odniesienia, a mianowicie na to, iż dane o liczbie osób z określonym wykształceniem odnoszone są do zbioru ludności w wieku 13 i więcej lat. Stosowana równolegle w innych bazach danych i opracowaniach analitycznych węższa baza odniesienia (15 i więcej lat) zmienia wartości przeliczanych wskaźników, co wywołuje każdorazowa potrzebę przywoływania informacji, która z baz ma zastosowanie przy wykonywaniu obliczeń. Przestrzenny rozkład wartości zbudowano przy wykorzystaniu narzędzi graficznych Geomedia Intergraph i MS Map. 1. Średni poziom wykształcenia ludności województwa opolskiego 1.1. Średni czas trwania nauki w Polsce Punktem wyjścia do analizy poziomu wykształcenia ludności województwa opolskiego było ustalenie wielkości i przestrzennego rozmieszczenia syntetycznego wskaźnika tej cechy, tj. średniego czasu nauki dla obszaru całego kraju. Przyjęto, że sumaryczny poziom wykształcenia ludności dobrze opisuje miara wyrażona w postaci średniej liczby lat nauki jaką doświadczył poszczególny mieszkaniec danej gminy. Stosując średnie ważone ustalono wskazany czas nauki przeciętnego obywatela w 3
wieku 13 i więcej lat we wszystkich gminach w Polsce, przy czym wagami były lata nauki na poszczególnych poziomach edukacji 1. Statystyka zbioru średnia liczba lat nauki w gminach w Polsce w 2002 r. Miara Wartość Średnia zbioru gmin 10,6 Mediana 9,9 Odchylenie standardowe 0,6 Wariancja próbki 0,4 Kurtoza 0,8 Skośność 0,6 Zakres 5,2 Minimum 7,8 Maksimum 12,98 Ź r ó d ł o: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego T a b e l a 1 Z danych tabeli 1 wynika, iż średnia liczba lat nauki na jednego mieszkańca gminy w wieku 13 i więcej lat wyniosła (według ustaleń spisu z 2002 r.) 10,6 lat. Maksymalny wyliczony czas nauki jednego mieszkańca (przy przyjętych założeniach) to 12,98 lat (gmina Podkowa Leśna k. Warszawy), a minimalny 7,8 lat (gmina Rudnik k. Raciborza, województwo śląskie). Zbiór gmin wykazuje dużą asymetrię (współczynnik skośności wynosi 0,6 a asymetria ma charakter lewostronny 2 ). Rozkład danych jest przy tym różny od krzywej normalnej, a ponieważ wielkość współczynnika skupienia (kurtoza) wynosi 0,8, możemy przyjąć, że kształt rozkładu danych jest wyraźnie spłaszczony 3. mapa 1. Przestrzenny obraz rozkładu wielkości wskaźnika lat nauki w gminach Polski zawiera 1 Przyjęto następujące wagi: wykształcenie wyższe 16,75; policealne 14,00; średnie zawodowe 12,50; średnie ogólnokształcące 12,00; zasadnicze zawodowe 10,50; podstawowe ukończone 8,00; podstawowe nieukończone i brak wykształcenia 4,00. 2 Oznacza to, że miary pozycyjne mediana i modalna mają wyższe wartości niż średnia (x <Me < Mo), 3 Przyjmuje się, że przy kurtozie poniżej liczby 3, kształt krzywej rozkładu jest spłaszczony, powyżej 3 wysmukły. 4
Średnia liczba lat naukj 11,94 do 12,99 (6) 10,9 do 11,94 (181) 9,86 do 10,9 (1040) 8,82 do 9,86 (1215) 7,78 do 8,82 (36) Mapa 1. Średnia liczba lat nauki w gminach w Polsce w 2002 r. Przy konstrukcji map ułożono szereg rozdzielczy w taki sposób, aby różnice pomiędzy poszczególnymi klasami danych zawierały się w przedziale 1 roku średniego czasu trwania nauki. Przy takim założeniu ustalono, że liczba gmin o najdłuższym czasie średniego trwania nauki jednego mieszkańca gminy (powyżej 11,94 lat) dotyczyła zaledwie 6 tych jednostek samorządu terytorialnego, istotnie więcej gmin (181) pojawiło się w klasie o czasie trwania nauki o 1 rok krócej (10,9 11,94), natomiast o generalnej pozycji Polski w zakresie tego wskaźnika decyduje 1040 jednostek o średnim czasie trwania nauki w przedziale 9,86 10,9 lat, a zwłaszcza najliczniejsza grupa (1215), w których średni czas trwania nauki wynosi 5
8,82 9,86 lat. Ostatnia grupa gmin (36) to zbiór jednostek, w których obliczony czas lat nauki zawiera się w przedziale 7,78 8,82 lat. Wielkości wskaźnika poniżej 8 lat mogą świadczyć o kończeniu procesu edukacji w danej gminie poniżej ustawowego limitu (ukończenie szkoły podstawowej), jednakże uzyskane wielkości wymagają korekty z uwagi na występowanie na niektórych obszarach relatywnie wysokiej liczby osób opisywanych w spisie poprzez kategorię wykształcenie nieustalone. Rozmieszczenia obszarów o najwyższych i najniższych wielkościach czasu trwania nauki wykazuje zauważalne dysproporcje przestrzenne. Bardzo ogólna ocena przestrzennej dyspersji gmin o najwyższych wielkościach wskaźnika w Polsce, czyli średniego czasu pobierania nauki, nawiązuje wyraźnie do sieci miast, zwłaszcza dużych, nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Biorąc pod uwagę 50 gmin o najwyższych wielkościach ustalonej średniej lat nauki, widzimy dominację aglomeracji warszawskiej, istotną pozycję Poznania i sąsiednich gmin, zawiązki aglomeracyjne Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego w województwie śląskim i w Trójmieście w pomorskim oraz swoistą samotność Wrocławia. Z drugiej strony rozkładu danych zauważalne są niskie wielkości wskaźnika dla przygranicznej części województwa podlaskiego oraz wschodniej części opolskiego, w znacznej części zbieżne z geografią mniejszości narodowych białoruskiej i niemieckiej zamieszkujących wskazane tereny. 1.2. Średni czas trwania nauki w województwie opolskim Pozycja województwa opolskiego ustalona na podstawie wyliczonych wielkości wskaźnika średniego czasu trwania nauki (przypadająca na jednego mieszkańca w wieku 13 i więcej lat) nie jest korzystna. Przy średniej dla Polski (9,9 lat) dla opolskiego (tab. 2) jest ona niższa (9,7 lat), ale także, co istotne z punktu widzenia oceny konkurencyjności, gorsza aniżeli lokaty sąsiednich województw śląskiego i dolnośląskiego. Pozycja umownej średniej gminy na liście 2478 gmin w Polsce jest także odległa podobnie jak przy zastosowaniu kryterium czasu trwania nauki ustępujemy bowiem wyraźnie regionom sąsiednim 4. 4 Prezentowane dwa inne regiony wskazują na pozycję województwa opolskiego w odniesieniu do innych obszarów kraju. 6
Ranking województw w zakresie średniego czasu trwania nauki przypadającego na jedną osobę w wieku 13 i więcej lat w 2002 r. Województwo Średnia liczba lat nauki Średnia pozycja rankingowa Opolskie 9,7 1 449 Śląskie 10,2 821 Dolnośląskie 10,1 908 Podlaskie 9,5 1 825 Podkarpackie 10,3 1 082 Polska 9,9 1 239,5 T a b e l a 2 Charakterystyka statystyczna zbioru gmin województwa opolskiego zbliżona jest do statystyki gmin w Polsce z wyjątkiem trzech parametrów: średniego czasu trwania nauki przeciętnie jeden mieszkaniec regionu opolskiego pobiera naukę o 0,5 roku krócej niż jego odpowiednik w Polsce, kurtozy rozkład danych w województwie opolskim jest bardziej spłaszczony aniżeli w całej Polsce, skośność w Opolskiem, bardziej niż w Polsce, występuje duża asymetria, silnie lewostronna. Inny jest też zakres obliczonych danych wskaźnika średnia liczba lat nauki (5,2 pkt wskaźnika dla Polski przy 3,1 pkt dla opolskiego), ale wyjaśnia to różnica liczebności porównywanych zbiorów gmin. Statystyka zbioru średnia liczba lat nauki w gminach województwa opolskiego i w Polsce w 2002 r. Miara Wartość opolskie Polska Średnia 10,1 10,6 Średnia zbioru gmin 9,7 x Mediana 9,8 9,9 Odchylenie standardowe 0,7 0,6 Wariancja próbki 0,4 0,4 Kurtoza 0,3 0,8 Skośność -0,5 0,6 Zakres 3,1 5,2 Minimum 8,0 7,8 Maksimum 11,1 12,98 T a b e l a 3 Dla precyzyjnego wskazania zróżnicowania wielkości obliczonego wskaźnika średnia liczba lat nauki zastosowano procedurę standaryzacji danych, polegającą na obliczeniu 7
wielkości odchylenia standardowego od średniej dla województwa. Obliczenia wykonano po wprowadzeniu modyfikacji polegającej na zastąpieniu wielkości średniej dla zbioru gmin opolskich rzeczywistą średnią dla ludności całego regionu opolskiego 5. Zabieg ten formalnie modyfikujący wzór wyjściowy, pozwala na bezpośrednie pozycjonowanie danej gminy w odniesieniu do rzeczywistej średniej dla ludności regionu opolskiego. 2,0 1,5 1,0 0,5 wielkość odchylenia standardowego 0,0-0,5-1,0-1,5 0 10 20 30 40 50 60 70 80-2,0-2,5-3,0-3,5 numer kolejny gminy Wykres 1. Średnia liczba lat nauki w gminach województwa opolskiego na jedną osobę w wieku 13 i więcej lat w 2002 r. 5 Stosując za każdym razem zbiór osób w wieku 13 i więcej lat. 8
Wykaz gmin do wykresu 1 Lp. Gmina Powiat Wskaźnik standaryzowany 1 2 3 4 1 Opole Opole 1,5 2 Brzeg miasto brzeski 1,5 3 Prudnik prudnicki 0,7 4 Praszka oleski 0,6 5 Nysa nyski 0,6 6 Namysłów namysłowski 0,5 7 Komprachcice opolski 0,4 8 Tułowice opolski 0,3 9 Głubczyce głubczycki 0,3 10 Skarbimierz brzeski 0,2 11 Niemodlin opolski 0,2 12 Głuchołazy nyski 0,2 13 Kędzierzyn-Koźle kędzierzyńsko-kozielski 0,2 14 Strzelce Opolskie strzelecki 0,1 15 Paczków nyski 0,1 16 Kluczbork kluczborski 0,1 17 Kolonowskie strzelecki 0,0 18 Lubrza prudnicki 0,0 19 Otmuchów nyski 0,0 21 Zawadzkie strzelecki 0,0 22 Grodków brzeski -0,1 23 Lewin Brzeski brzeski -0,2 24 Głogówek prudnicki -0,2 25 Domaszowice namysłowski -0,3 26 Byczyna kluczborski -0,3 27 Skoroszyce nyski -0,3 28 Kietrz głubczycki -0,3 29 Wołczyn kluczborski -0,3 30 Pokój namysłowski -0,3 31 Rudniki oleski -0,3 32 Ozimek opolski -0,3 33 Olszanka brzeski -0,3 34 Lubsza brzeski -0,4 35 Dąbrowa opolski -0,4 36 Ujazd strzelecki -0,4 37 Olesno oleski -0,4 38 Świerczów namysłowski -0,4 39 Strzeleczki krapkowicki -0,5 40 Baborów głubczycki -0,5 41 Krapkowice krapkowicki -0,6 42 Leśnica strzelecki -0,6 43 Zębowice oleski -0,7 44 Pakosławice nyski -0,7 45 Biała prudnicki -0,7 46 Murów opolski -0,8 47 Kamiennik nyski -0,8 48 Dobrzeń Wielki opolski -0,8 9
cd. wykazu gmin 1 2 3 4 49 Branice głubczycki -0,8 50 Wilków namysłowski -0,9 51 Gorzów Śląski oleski -0,9 52 Prószków opolski -1,0 53 Izbicko strzelecki -1,0 54 Reńska Wieś kędzierzyńsko-kozielski -1,0 55 Korfantów nyski -1,2 56 Tarnów Opolski opolski -1,3 57 Łambinowice nyski -1,3 58 Chrząstowice opolski -1,3 59 Dobrodzień oleski -1,5 60 Bierawa kędzierzyńsko-kozielski -1,5 61 Zdzieszowice krapkowicki -1,6 62 Turawa opolski -1,7 63 Cisek kędzierzyńsko-kozielski -1,8 64 Lasowice Wielkie kluczborski -1,9 65 Walce krapkowicki -2,0 66 Polska Cerekiew kędzierzyńsko-kozielski -2,2 67 Popielów opolski -2,2 68 Gogolin krapkowicki -2,4 69 Radłów oleski -2,4 70 Jemielnica strzelecki -2,4 71 Pawłowiczki kędzierzyńsko-kozielski -3,0 72 Łubniany opolski -3,0 Uzyskany obraz wskazuje, że przeważająca część gmin posiada taką strukturę wykształcenia ludności, iż wyliczony wskaźnik średniego czasu nauki lokuje te jednostki samorządu poniżej średniej dla województwa. Zauważalne jest przy tym, że odchylenia standardowe o wartościach ujemnych lokują się znacznie dalej od średniej niż odchylenia standardowe o wartościach dodatnich. Zjawisko, gdy dwie gminy znajdują się, według wyliczonych relacji, w odległości ok. 3 odchyleń od średniej świadczy o występowaniu, zgodnie z regułą trzech sigm, w zbiorze gmin opolskich znacznego odejścia rozkładu wartości wskaźnika średni czas trwania nauki od rozkładu normalnego 6. W konsekwencji można przyjąć pogląd, iż w poziomie edukacji populacji regionu opolskiego występują znaczne dysproporcje przestrzenne (według wskazań syntetycznego wskaźnika). Potwierdzeniem tej tezy jest dyspersja chmury punktów ilustrujących lokalizację gmin o określonym poziomie wykształcenia. 6 Jednocześnie kolejne 5 gmin (czyli blisko 7% wszystkich gmin) znajduje się w odległości od -2 do -3 odchyleń standardowych od średniej wojewódzkiej, podczas gdy w rozkładzie normalnym wielkość ta oscyluje (prawo trzech sigm) w granicach (w jednym kierunku: + lub ) do 2,5%. 10
Gminy województwa opolskiego Odsetki osób w wieku 13 i więcej lat o określonym poziomie wykształcenia (spis 2002) 45,0 odsetek osób z wykszt.wyższym 40,0 odsetek osób z wykszt.policealnym odset osób o określonym poziomie wykształcenia 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 odsetek osób z wykszt. ogólnokształcącym odsetek osób z wykszt. średnim zawodowym odsetek osób z wykszt.zasadniczym zawodowym 10,0 odsetek osób z wykszt.podstawowym ukończonym 5,0 0,0 78,0 80,0 82,0 84,0 86,0 88,0 90,0 odsetek osób w wieku 13 i więcej lat odsetek osób z wykszt. podstawowe nieukończone i bez wykształcenia Wykres 2. Gminy województwa opolskiego o określonym odsetku osób na poszczególnych poziomach wykształcenia w 2002 r. Wszystkie wskaźniki budowane są w odniesieniu do subpopulacji ludności w wieku 13 i więcej lat, zasadne jest więc wskazanie na przestrzenne dyspersje udziału tej grupy w ludności ogółem. 11
Wilków k.namysłowa Namysłów Domaszowice Wołczyn Byczyna Praszka Gorzów Śląski Rudniki Świerczów Kluczbork Lubsza Pokój Radłów Brzeg miasto Skarbimierz Popielów Murów Lasowice Wielkie Olesno Paczków Kamiennik Pakosławice Otmuchów Olszanka k.brzegu Lewin Brzeski Grodków Skoroszyce Nysa Niemodlin Łambinowice Korfantów Tułowice Biała Głuchołazy Prudnik Lubrza k.opola Łubniany Dobrzeń Wielki Turawa Dąbrowa Komprachcice Prószków Tarnów Opolski Izbicko Strzelce Opolskie Gogolin Krapkowice Strzeleczki Zdzieszowice Ujazd k.kędzierzyna Leśnica Walce Głogówek Głubczyce Opole Chrząstowice Pawłowiczki Reńska Wieś Ozimek Polska Cerekiew Kędzierzyn-Koźle Cisek Zębowice Kolonowskie Zawadzkie Jemielnica Bierawa Dobrodzień Baborów odsetek ludności w wieku 13 i więcej lat 79.9 to 82.275 (4%) 82.275 to 84.65 (28%) 84.65 to 87.025 (56%) 87.025 to 89.4 (11%) Branice Kietrz Mapa 2. Odsetek ludności w wieku 13 i więcej lat w gminach województwa opolskiego w 2002 r. Średni czas nauki jest syntetyczna miarą (średnią ważoną), która pozwala na wstępną ocenę wysiłku edukacyjnego danej zbiorowości. 12
Wilków k.namysłowa Namysłów Domaszowice Wołczyn Byczyna Praszka Gorzów Śląski Rudniki Świerczów Kluczbork Lubsza Pokój Radłów Brzeg miasto Skarbimierz Popielów Murów Lasowice Wielkie Olesno Paczków Kamiennik Pakosławice Otmuchów Olszanka k.brzegu Lewin Brzeski Grodków Skoroszyce Nysa Niemodlin Łambinowice Korfantów Tułowice Biała Głuchołazy Prudnik Lubrza k.opola Łubniany Dobrzeń Wielki Turawa Dąbrowa Komprachcice Prószków Tarnów Opolski Izbicko Strzelce Opolskie Gogolin Krapkowice Strzeleczki Zdzieszowice Ujazd k.kędzierzyna Leśnica Walce Głogówek Głubczyce Opole Chrząstowice Pawłowiczki Reńska Wieś Ozimek Polska Cerekiew Kędzierzyn-Koźle Cisek Zębowice Kolonowskie Zawadzkie Jemielnica Bierawa Dobrodzień Baborów Średnia liczba lat nauki 8 to 8.775 (11%) 8.775 to 9.55 (23%) 9.55 to 10.325 (56%) 10.325 to 11.1 (10%) Branice Mapa 3. Średni czas trwania nauki osób w wieku 13 i więcej lat w gminach województwa opolskiego w 2002 r. Kietrz Dane zawarte w tabelach 4 i 5 potwierdzają generalnie wymowę mapy 5. Najwyższy poziom wskaźnika średni czas nauki występuje w największych miastach regionu: Opolu, Brzegu, Prudniku i Nysie. Bardzo wysoką (4) pozycję zajmuje gmina Praszka lokująca się wyżej aniżeli stolica powiatu Olesno. Interesujący jest także obecność gmin z okolic Opola, zwłaszcza Komprachcic, ale także Tułowic i Niemodlina. 13
Gminy województwa opolskiego o najwyższych wielkościach wskaźnika Gmina średni czas nauki w szkole w 2002 r. Powiat Odsetek ludności w wieku 13 i więcej lat Średnia liczba lat nauki Opole Opole 88,8 11,1 Brzeg miasto brzeski 86,4 11,1 Prudnik prudnicki 85,6 10,6 Praszka oleski 85,7 10,5 Nysa nyski 85,9 10,5 Namysłów namysłowski 85,5 10,4 Komprachcice opolski 87,4 10,4 Tułowice opolski 88,8 10,3 Głubczyce głubczycki 85,2 10,3 Skarbimierz brzeski 79,9 10,3 Niemodlin opolski 84,2 10,2 Głuchołazy nyski 85,4 10,2 Kędzierzyn-Koźle kędzierzyńsko-kozielski 86,4 10,2 Strzelce Opolskie strzelecki 85,9 10,2 T a b e l a 4 Na drugim końcu skali lokują się gminy o najniższych średnich czasach edukacji swoich mieszkańców. Różnica w średnim czasie nauki przypadającym na jednego mieszkańca gminy Opole (11,1 lat) i gminy Łubniany (8,0 lat) to praktycznie dystans jednego poziomu edukacji. Geografia niskich wielkości wskaźnika jest dość wyraźna i obejmuje przede wszystkim gminy na wschodzie regionu, nawiązując do przestrzennego rozkładu dwóch innych cech, a mianowicie geografii ludności autochtonicznej, a także geografii orientacji zawodowej mieszkańców tych gmin, związanej z drugim sektorem przemysł, budownictwo. Należy jednak wskazać, iż zależności te nie mają cech deterministycznych, bowiem wśród gmin w wysokim wskaźniku czasu trwania edukacji są także jednostki cechujące się zarówno zamieszkaniem ludności autochtonicznej, jak i pracujących w drugim sektorze. Gminy województwa opolskiego o najniższych wielkościach wskaźnika średnia liczba lat nauki Gmina w szkole w 2002 r. Powiat Odsetek ludności w wieku 13 i więcej lat Średnia liczba lat nauki 1 2 3 4 Dobrodzień oleski 85,4 9,1 Bierawa kędzierzyńsko-kozielski 86,9 9,0 Zdzieszowice krapkowicki 85,7 9,0 Turawa opolski 85,7 8,9 Cisek kędzierzyńsko-kozielski 87,3 8,8 T a b e l a 5 14
cd. tab. 5 1 2 3 4 Lasowice Wielkie kluczborski 84,8 8,8 Walce krapkowicki 86,6 8,7 Polska Cerekiew kędzierzyńsko-kozielski 86,8 8,6 Popielów opolski 86,2 8,6 Gogolin krapkowicki 86,4 8,5 Radłów oleski 83,5 8,4 Jemielnica strzelecki 86,1 8,4 Pawłowiczki kędzierzyńsko-kozielski 86,8 8,0 Łubniany opolski 87,2 8,0 2. Poziom wykształcenia ludności Wskaźnik średnia liczba lat nauki (średnia ważona) zbudowany jest z cząstkowych wskaźników trwania nauki na poszczególnych poziomach procesu edukacji, a zasadniczym powodem zastosowania tej miary była próba ukazania, jak wspomniano uprzednio, syntetycznego obrazu wysiłku edukacyjnego mieszkańców poszczególnych gmin. Bardziej precyzyjnymi, szczegółowymi narzędziami pomiaru poziomu edukacji są wskaźniki odnoszące się do poszczególnych faz procesu edukacji. Najczęściej stosowanym narzędziem jest wykorzystanie odsetka osób w danym przedziale wieku posiadających określony poziom wykształcenia. W trakcie realizacji prezentowanego raportu wykorzystano informacje odnoszące się do wszystkich wyróżnionych w oficjalnych danych spisowych poziomów wykształcenia, przedstawionych dla poszczególnych gmin. W celu określenia punktu odniesienia dla poszczególnych gmin województwa opolskiego wprowadzono wybrane statystyki ustalone dla zbioru wszystkich gmin w Polsce. Zabieg ten ma na celu skonkretyzowanie potencjalnych podobieństw (różnic) w rozkładach statystycznych wymienionych dwóch zbiorów 7. Prezentacja przestrzenna dotyczy gmin województwa opolskiego, przy czym w trzech przypadkach przywołano obraz całej Polski w odniesieniu do wskaźnika sumarycznego oraz do dwóch poziomów szczegółowych wykształcenia wyższego oraz zasadniczego zawodowego. Wybór poziomów szczegółowych podyktowany został istotnością i powszechnością wymienionych poziomów edukacji w regionie i w całej Polsce. 7 Precyzyjnie ujmując gminy województwa opolskiego są podzbiorem w zbiorze gmin polskich. 15
2.1. Wykształcenie wyższe Odsetek osób z wykształceniem wyższym(2002) 27,2 20,8 14,4 8 1,6 do do do do do 33,6 (1) 27,2 (8) 20,8 (39) 14,4 (307) 8 (2123) Mapa 4. Odsetek osób z wykształceniem wyższym w Polsce w 2002 r. 16
Gminy(20%) o najwyższym odsetku osób z wykształceniem wyższym(2002) 24,7 do 33,6 (2) 15,8 do 24,7 (32) 6,9 do 15,8 (462) Mapa 5. Gminy o najwyższych odsetkach osób z wykształceniem wyższym w Polsce w 2002 r. Bardziej sugestywną formą przekazu danych jest wyodrębnienie ze zbioru wszystkich gmin tych jednostek samorządu, które oznaczają się ekstremalnymi wielkościami danego 17
wskaźnika dodatnimi lub ujemnymi. Próbą takiej prezentacji jest wydzielenie gmin o najwyższych (lub najniższych) wielkościach odsetka danego poziomu edukacji. Geografia gmin o najwyższych udziałach osób z wykształceniem wyższym wykazuje (oczekiwaną) prawidłowość, a mianowicie jest adekwatna do sieci dużych miast. Można przyjąć, że tereny o podwyższonym wskaźniku wskazują na obszary metropolitalne w Polsce. Ta koncepcja stawia Opolskie z uwagi na procesy aglomeracyjne na dalszych pozycjach. Statystyka zbioru osoby z wykształceniem wyższym w gminach województwa opolskiego i w Polsce w 2002 r. Miara Wartość opolskie Polska Średnia 8,0 9,9 Średnia zbioru gmin 5,2 5,2 Mediana 4,6 4,1 Odchylenie standardowe 2,6 3,1 Wariancja próbki 6,7 9,6 Kurtoza 11,6 8,3 Skośność 2,7 2,4 Zakres 17,3 31,9 Minimum 2,0 1,6 Maksimum 19,2 33,5 T a b e l a 6 18
Wilków k.namysłowa Namysłów Domaszowice Wołczyn Byczyna Praszka Gorzów Śląski Rudniki Lubsza Świerczów Pokój Kluczbork Radłów Brzeg miasto Skarbimierz Popielów Murów Lasowice Wielkie Olesno Paczków Kamiennik Pakosławice Otmuchów Olszanka k.brzegu Lewin Brzeski Grodków Skoroszyce Nysa Niemodlin Łambinowice Korfantów Tułowice Biała Głuchołazy Prudnik Lubrza k.opola Łubniany Dobrzeń Wielki Turawa Dąbrowa Opole Chrząstowice Komprachcice Prószków Tarnów Opolski Izbicko Strzelce Opolskie Gogolin Krapkowice Strzeleczki Zdzieszowice Ujazd k.kędzierzyna Leśnica Walce Głogówek Głubczyce Pawłowiczki Reńska Wieś Ozimek Polska Cerekiew Kędzierzyn-Koźle Cisek Zębowice Kolonowskie Zawadzkie Jemielnica Bierawa Dobrodzień Baborów Odsetek osób z wykszt.wyższym 2 to 6.3 (77%) 6.3 to 10.6 (20%) 10.6 to 14.9 (1%) 14.9 to 19.2 (1%) Branice Kietrz Mapa 6. Odsetek osób z wykształceniem wyższym w gminach województwa opolskiego w 2002 r. W województwie opolskim geografia osób z wykształceniem wyższym (udziału w ogólnej liczbie ludności w wieku 13 i więcej lat) nawiązuje do sieci dużych miast, z wyraźną dominacją Opola. Ośrodek opolski cechuje się nie tylko wysokim poziomem wykształcenia mieszkańców (blisko 20% osób z wyższym wykształceniem), ale także wysokim poziomem koncentracji liczba ponad 22 tys. osób o tym poziomie wykształcenia jest większa niż łączna liczba osób z tym wykształceniem w Nysie, Brzegu, Kędzierzynie-Koźlu i Kluczborku, tj. w miastach aspirujących do roli ośrodków subregionalnych. 19
Gmina Gminy województwa opolskiego o najwyższych odsetkach osób z wykształceniem wyższym w 2002 r. Powiat Wyższe ogółem Odsetek osób z wykształceniem wyższym Opole Opole 22 087 19,2 Brzeg miasto brzeski 3 921 11,7 Nysa nyski 5 304 10,2 Kędzierzyn-Koźle kędzierzyńsko-kozielski 5 642 9,8 Namysłów namysłowski 1 936 8,6 Kluczbork kluczborski 2 852 8,5 Prudnik prudnicki 2 161 8,4 Praszka oleski 906 7,5 Głubczyce głubczycki 1 532 7,3 Strzelce Opolskie strzelecki 2 128 7,2 Olesno oleski 1 179 7,2 Komprachcice opolski 675 7,0 Krapkowice krapkowicki 1 503 6,9 Dobrzeń Wielki opolski 827 6,8 Gminy województwa opolskiego o najniższych odsetkach osób Gmina z wykształceniem wyższym w 2002 r. Powiat Wyższe ogółem Odsetek osób z wykształceniem wyższym Pakosławice nyski 109 3,4 Polska Cerekiew kędzierzyńsko-kozielski 141 3,3 Biała prudnicki 343 3,3 Bierawa kędzierzyńsko-kozielski 223 3,2 Reńska Wieś kędzierzyńsko-kozielski 238 3,1 Ujazd strzelecki 165 3,1 Strzeleczki krapkowicki 213 3,0 Pawłowiczki kędzierzyńsko-kozielski 227 3,0 Walce krapkowicki 149 2,8 Lasowice Wielkie kluczborski 166 2,7 Cisek kędzierzyńsko-kozielski 156 2,6 Zębowice oleski 88 2,4 Jemielnica strzelecki 160 2,4 Radłów oleski 76 2,0 T a b e l a 7 T a b e l a 8 O słabej pozycji konkurencyjnej Kędzierzyna-Koźla, drugiego co wielkości miasta w regionie, świadczy to, że praktycznie cały powiat kędzierzyńsko-kozielski to rejon zamieszkały przez ludność o najniższym odsetku osób z wykształceniem wyższym. 20
2.2. Wykształcenie policealne Udział osób z wykształceniem policealnym w województwie opolskim w ogólnej liczbie osób (w 13 lat i więcej) lokuje region poniżej średniej dla Polski. Oznacza to, że ta grupa ludności nie jest zbiorowością istotnie wpływająca, w sensie ilościowym, na wysokość poziomu wykształcenia w województwie opolskim. Statystyka zbioru gmin województwa opolskiego wykazuje różnice w porównaniu do odpowiednich danych dla Polski. Oprócz wskazanego uprzednio niższego udziału osób z tym wykształceniem w całej badanej populacji województwa, stwierdzić można znaczne spłaszczenie rozkładu i dużą asymetrię (w obu przypadkach większą aniżeli w Polsce). Potwierdzeniem tych ustaleń jest mały zakres dystans pomiędzy gminą o najwyższym odsetku osób z tym poziomem wykształcenia (Paczków 4,4%) a gminą z najniższym odsetkiem (Polska Cerekiew 0,9%) wynosi on 3,4 punktu procentowego, podczas gdy w Polsce ponaddwukrotnie więcej 7,7 pkt. Statystyka zbioru osoby z wykształceniem policealnym w gminach województwa opolskiego i w Polsce w 2002 r. Miara Wartość opolskie Polska Średnia 2,8 3,2 Średnia zbioru gmin 2,3 2,3 Mediana 2,2 2,0 Odchylenie standardowe 0,8 1,1 Wariancja próbki 0,7 1,1 Kurtoza -0,5 1,9 Skośność 0,5 1,3 Zakres 3,4 7,7 Minimum 0,9 0,4 Maksimum 4,4 8,2 T a b e l a 9 21
Wilków k.namysłowa Namysłów Domaszowice Wołczyn Byczyna Praszka Gorzów Śląski Rudniki Lubsza Świerczów Pokój Kluczbork Radłów Brzeg miasto Skarbimierz Popielów Murów Lasowice Wielkie Olesno Paczków Kamiennik Pakosławice Otmuchów Olszanka k.brzegu Lewin Brzeski Grodków Skoroszyce Nysa Niemodlin Łambinowice Korfantów Tułowice Biała Głuchołazy Prudnik Lubrza k.opola Łubniany Dobrzeń Wielki Turawa Dąbrowa Opole Chrząstowice Komprachcice Prószków Tarnów Opolski Izbicko Strzelce Opolskie Gogolin Krapkowice Strzeleczki Zdzieszowice Ujazd k.kędzierzyna Leśnica Walce Głogówek Głubczyce Pawłowiczki Reńska Wieś Ozimek Polska Cerekiew Kędzierzyn-Koźle Cisek Zębowice Kolonowskie Zawadzkie Jemielnica Bierawa Dobrodzień Baborów Odsetek osób z wykszt.policealnym 0.9 to 1.775 (32%) 1.775 to 2.65 (35%) 2.65 to 3.525 (20%) 3.525 to 4.4 (13%) Branice Kietrz Mapa 7. Odsetek osób z wykształceniem policealnym w gminach województwa opolskiego w 2002 r. Najwięcej osób z wykształceniem policealnym zamieszkuje głównie południe regionu opolskiego. Na 14 czołowych gmin, gdzie wykształcenie to plasuje się najwyżej aż 7 gmin leży przy granicy z Republiką Czeską. Liczebność tej grupy osób nie ma jednak znaczenia rozstrzygającego o poziomie edukacji mieszkańców danej gminy największy udział to 4,4% w gminie Paczków. 22
Gmina Powiat Policealne ogółem Odsetek osób z wykształceniem policealnym Paczków nyski 518 4,4 Kluczbork kluczborski 1 368 4,1 Praszka oleski 490 4,1 Prudnik prudnicki 1 002 3,9 Opole Opole 4 301 3,7 Otmuchów nyski 455 3,7 Głuchołazy nyski 825 3,7 Branice głubczycki 248 3,6 Brzeg miasto brzeski 1 204 3,6 Nysa nyski 1 731 3,3 Namysłów namysłowski 747 3,3 Głubczyce głubczycki 678 3,2 Rudniki oleski 226 3,1 Olesno oleski 498 3,0 Geografia osób z najniższym odsetkiem wykształcenia policealnego nawiązuje wyraźnie do rozmieszczenia osób z wykształceniem wyższym, wysoka jest tu reprezentacja gmin z powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego. Gminy województwa opolskiego o najniższych odsetkach osób Gmina z wykształceniem policealnym w 2002 r. Powiat Policealne ogółem Odsetek osób z wykształceniem policealnym Prószków opolski 134 1,5 Tarnów Opolski opolski 133 1,5 Gogolin krapkowicki 158 1,5 Bierawa kędzierzyńsko-kozielski 105 1,5 Świerczów namysłowski 46 1,5 Chrząstowice opolski 83 1,4 Ujazd strzelecki 76 1,4 Wilków namysłowski 53 1,4 Reńska Wieś kędzierzyńsko-kozielski 92 1,2 Radłów oleski 46 1,2 Łubniany opolski 93 1,2 Cisek kędzierzyńsko-kozielski 68 1,1 Izbicko strzelecki 48 1,0 Polska Cerekiew kędzierzyńsko-kozielski 40 0,9 T a b e l a 11 23
2.3. Wykształcenie średnie razem Statystyka zbioru osoby z wykształceniem średnim (razem) w gminach województwa opolskiego i w Polsce e 2002 r. Miara Wartość opolskie Polska Średnia 24,9 28,5 Średnia zbioru gmin 20,5 21,7 Mediana 19,8 20,4 Odchylenie standardowe 5,2 6,0 Wariancja próbki 27,3 35,6 Kurtoza 0,9 0,1 Skośność 0,9 0,8 Zakres 24,7 34,8 Minimum 11,5 7,6 Maksimum 36,2 42,4 T a b e l a 12 Wprowadzenie do niniejszego opracowania wielkości wykształcenia średniego razem jest zabiegiem obliczonym na wykazanie sumarycznej wielkości zbioru osób o tym poziomie wykształcenia. Możemy bowiem przyjąć, iż liczba (odsetek osób) z ukończonym wykształceniem średnim stanowi jeden z głównych wskaźników poziomu edukacji w regionie z jakościowego punktu widzenia. 24