Sprawozdanie z wizytacji Aresztu Śledczego Warszawa Służewiec przeprowadzonej w dniach od 5 do 9 września 2005 r. przez sędziego penitencjarnego Piotra Aleksandrowa. Poprzednia wizytacja przeprowadzona została w dniach od dnia 15 do dnia 19 listopada 2004 r. Obejmowała ona pracę Aresztu Śledczego Warszawa Służewiec w okresie od dnia l stycznia 2004 r. do dnia 31 października 2004 r. W zaleceniach powizytacyjnych wskazano na potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi na to by skrócony okresy pobytu skazanych w oddziale dla uzależnionych od alkoholu i w oddziale dla uzależnionych od alkoholu nie miał negatywnego wpływu na przebieg procesu terapeutycznego. Nadto wskazano na konieczność wydatnego skrócenia okresu oczekiwania na przyjęcie na terapię dla uzależnionych od środków odurzających. Zwrócono uwagę na potrzebę podejmowania szerszych działań rozpoznawczych i wychowawczych w celu eliminowania przypadków agresji wśród osadzonych. Obecna wizytacja obejmowała okres pracy Aresztu Śledczego Warszawa Służewiec od dnia l stycznia 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2005 r. Przeznaczenie Aresztu Śledczego Warszawa Służewiec określone zostało w załączniku do Zarządzenia nr 6/03 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia l września 2003 r. - z późniejszymi zmianami. Zgodnie z Zarządzeniem Wewnętrznym nr 8/2005 Dyrektora Aresztu Śledczego Warszawa Służewiec z dnia 25 kwietnia 2005 r. poszczególne oddziały przeznaczone zostały dla następujących kategorii osadzonych: Oddział AI - dla tymczasowo aresztowanych; Oddział AII - dla tymczasowo aresztowanych; Oddział AIII - dla tymczasowo aresztowanych; Oddział AIV - dla tymczasowo aresztowanych; Oddział CI - dla skazanych odbywających karę po raz pierwszy w warunkach zakładu karnego typu półotwartego, skierowanych do oddziału terapeutycznego dla uzależnionych od alkoholu, w którym wydzielono celę dla skazanych młodocianych - cela nr 111, skierowanych do takiego oddziału; Oddział CII - dla skazanych odbywających karę po raz pierwszy w warunkach zakładu karnego typu zamkniętego, skierowanych do oddziału terapeutycznego dla uzależnionych od środków odurzających lub substancji psychotropowych, w którym wydzielono cele: dla tymczasowo aresztowanych - cela nr 212 i dla skazanych młodocianych - cele nr 209 i 211, skierowanych do takiego oddziału; Oddział I - dla skazanych odbywających karę w warunkach zakładu karnego typu półotwartego odbywających karę po raz pierwszy, z wyznaczonymi celami dla skazanych młodocianych - cele nr 12, 17, 21; Oddział II - dla tymczasowo aresztowanych; Oddział III - dla tymczasowo aresztowanych oraz skazanych przebywających w związku z udziałem w czynnościach procesowych, którzy nie kwalifikują się do odbywania kary w Areszcie Śledczym w Warszawie Służewcu;
Oddział IV - dla osadzonych nowoprzyjętych oraz skazanych, którzy nie kwalifikują się do odbywania kary w Areszcie Śledczym w Warszawie Służewcu (oczekujących na wytransportowanie). Dodatkowo zastrzeżono, iż w zależności od populacji osadzonych przebywających w areszcie: - wyznaczone w oddziałach C I, C II, I cele dla skazanych młodocianych i tymczasowo aresztowanych mogą być przeznaczone dla skazanych odbywających karę po raz pierwszy; - wyznaczone w oddziałach III i IV cele dla tymczasowo aresztowanych mogą być przeznaczone dla skazanych i ukaranych; - wyznaczona w oddziale A I cela nr 101 dla niepełnosprawnych może być przeznaczona dla skazanych; - w przypadku konieczności osadzania skazanych w małych celach, mogą oni być osadzani w oddziale A II. Z chwilą wejścia w życie tego zarządzenia straciło moc Zarządzenie Wewnętrzne nr 11/04 Dyrektora Aresztu Śledczego w Warszawie Służewcu z dnia 24 maja 2004 r. Powyższe zmiany organizacyjne spowodowane zostały oddaniem do użytku z dniem 15 marca 2005 r. nowego obiektu mieszczącego Oddziały A I, II, III, IV. Pojemność Aresztu w sierpniu 2004 r. wynosiła 577 miejsc. Natomiast pojemność w sierpniu 2005 r. wynosiła już 658 miejsc. W 2004 r. przyjęto do Aresztu 2118 osadzonych. Natomiast do dnia 6 września 2005 r. przyjęto 1763 osadzonych. Według stanu na dzień 6 września 2005 r. zaludnienie w Areszcie wynosiło 810 osadzonych (w tym: 362 tymczasowo aresztowanych, 415 skazanych, 33 skazanych wobec których stosowane było również tymczasowe aresztowanie). Dane te wskazują, iż przeludnienie jednostki w dniu 6 września 2005 r. wynosiło 123 %. Stan ten od dłuższego czasu ma charakter trwały i nie ulega zmniejszeniu, lecz wykazuje tendencje zwyżkowe. W związku z przeludnieniem jednostki warunki osadzonych w dotychczasowych barakach są nadal trudne. Dostawianie łóżek w celach powoduje ciasnotę. Wejście na trzecią kondygnację łóżek dla mniej sprawnych fizycznie powoduje problemy. Z tym też związane są określone niebezpieczeństwa czego przejawem jest wypadek osadzonego W. C., który spadł z łóżka doznając urazu nogi. Aktualnie toczy się postępowanie odszkodowawcze przed Sadem Rejonowym dla W. w sprawie o sygn. ( ). Warunki bytowe osadzonych w pawilonie A są zdecydowanie lepsze, choć od maja 2005 r. zaczęto dostawiać tam dodatkowe łóżka w związku z przeludnieniem. Pomieszczenia pawilonu A nie są jednak wolne od wad (przykładowo wymienić należy: zbyt wysoko umieszczone telewizory nad drzwiami cel, konstrukcję drzwi do kącików sanitarnych). Nie można pominąć kwestii pól spacerowych przy pawilonie A. Podgląd bezpośredni przez wizjery nie daje bowiem pełnego wglądu na pole spacerowe. Zainstalowane kamery telewizji przemysłowej mają również ograniczony kąt widzenia. Umieszczenie ich natomiast ponad siatką zabezpieczającą powoduje w zależności od warunków atmosferycznych. W dniu 9 lipca 2005 r. około południa na polu spacerowym nr l pawilonu A
tymczasowo aresztowany A. S. stracił przytomność, w wyniku czego doznał niegroźnych obrażeń kończyn i twarzy. Funkcjonariusz pełniący służbę jako dozorujący nie widział osadzonego, ponieważ zdarzenie miało miejsce w punkcie niewidocznym przez wizjer i zamontowane kamery. Trafnie Dyrektor Aresztu Śledczego w piśmie z dnia ( ) do Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Warszawie stwierdził, że taki stan rzeczy jak martwe pola w kamerach oraz brak pomostu nad placami spacerowymi z którego dyżurny funkcjonariusz mógłby sprawować dozór stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa i porządku w Areszcie Śledczym Warszawa Służewiec. W rozmowach wizytującego z osadzonymi z wybranych losowo cel w poszczególnych oddziałach powtarzał się przede wszystkim temat przeludnienia i warunków mieszkalnych. W okresie od stycznia do sierpnia 2005 r. odnotowano szereg wypadków nadzwyczajnych spośród których wymienić należy: ujawnienie narkotyków -7 przypadków, ujawnienie telefonów komórkowych - 4 przypadki, pobicie osadzonego przez współosadzonych - 6 przypadków, znęcanie się nad osadzonym przez współosadzonych - l przypadek, ucieczka z miejsca pracy w systemie bez konwojenta - l przypadek, usiłowanie ucieczki z terenu jednostki - l przypadek, niezgodne z prawem pozbawienie wolności - l przypadek, zwolnienie skazanego przed terminem końca kary pozbawienia wolności - l przypadek. Na szczególna uwagę zasługują przypadki pobicia i znęcania wśród osadzonych. Agresja ta wynika pośrednio z wzrastającego przeludnienia jednostki i oscylowaniu przy granicy bezpieczeństwa bądź nawet przekraczanie jej kiedy to nawet najbardziej prawidłowa praca służb penitencjarnych i ochrony nie może zapobiec takim wypadkom nadzwyczajnym. Wskazać należy także na przypadek skazanego P. M., który w dniu 5 sierpnia 2005 r. nie został zwolniony na koniec kary co wynikło z rozbieżności pomiędzy zapisem w części A akt osobowych, gdzie jako koniec kary odnotowano dzień 5 sierpnia 2005 r., a zapisem w komputerowym systemie ewidencji osadzonych NOE, gdzie koniec kary został określony na dzień 7 września 2005 r. Wyrazić należy pogląd, iż wiążące powinny być zapisy zawarte w aktach osobowych osadzonego. Przypadek niezgodnego z prawem pozbawienia wolności dotyczył L. W. tymczasowo aresztowanego do dyspozycji Sądu Rejonowego dla W. w sprawie o sygn. ( ) w sytuacji, gdy miało miejsce przedawnienie karalności. Odnotować należy, iż w przypadkach wątpliwości co do prawidłowości zaliczenia na poczet kary pozbawienia wolności okresu tymczasowego aresztowania, a zwłaszcza okresu zatrzymania Dyrektor Aresztu Śledczego występował do właściwych organów sądowych o wydanie rozstrzygnięcia w trybie art. 13 1 kkw. W Areszcie Śledczym jest 7 cel izolacyjnych, w których w okresie ośmiu miesięcy 2005 r. przebywało 60 osadzonych i 4 cele zabezpieczające. Praktyka wymierzania kar dyscyplinarnych była nader wywarzona i nie budzi zastrzeżeń. Na uwagę zasługuje zdecydowana reakcja na ujawnione przypadki pobicia lub znęcania wśród współosadzonych skutkująca wymierzeniem kar dyscyplinarnych osadzenia w celi izolacyjnej oraz
niejednokrotnie skierowaniem, doniesienia do prokuratury w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa. Z zezwoleń na czasowe opuszczenie jednostki korzystało: na podstawie art. 138 1 pkt. 7 kkw - 9 skazanych przy 43 wyjściach; na podstawie art. 138 1 pkt 8 kkw - 4 skazanych przy 9 wyjściach; na podstawie art. 91 pkt. 7 kkw -3 skazanych przy 7 wyjściach. Z przepustek losowych korzystało 7 osadzonych, w tym 2 w asyście funkcjonariuszy Służby Więziennej. Nie odnotowano przypadków niepowrotu. Stwierdzić należy, iż praktyka udzielania powyższych zezwoleń była wyważona i nie budziła zastrzeżeń. W toku wizytacji dokonano analizy 70 opinii sporządzonych o skazanych ubiegających się o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Były one rzeczowe i wyczerpujące oraz stanowiły odbicie zapisów i ocen zawartych w aktach osobowych osadzonych. Wnioski Dyrektora Aresztu Śledczego w przedmiocie warunkowych zwolnień jak i stanowiska przedstawicieli Aresztu na posiedzeniach Sądu Penitencjarnego były konkretne i wyważone. W zakresie zatrudnienia osadzonych w okresie ośmiu miesięcy dane przedstawiały się następująco: skazani na terenie jednostki 765, co czyniło średnią miesięczną 96, na zewnątrz przy pracach publicznych 234, co czyniło średnią miesięczną 29, na zewnątrz przy pracach o celach charytatywnych 77, co czyniło średnią miesięczną 10, u kontrahentów 187, co czyniło średnią miesięczną 23, na terenie - nieodpłatnie 97, co czyniło miesięcznie 12; tymczasowo aresztowani 248, co czyniło miesięcznie 31. Zatrudnienie osadzonych poza funkcją wychowawczą wdrażania do pracy stanowi istotny czynnik wypełnienia wolnego czasu. W Areszcie Śledczym Warszawa Służewiec są dwa działy terapeutyczne: a) dla skazanych uzależnionych od alkoholu i b) dla skazanych uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych. Pojemność oddziału dla uzależnionych od alkoholu wynosi 29 miejsc i w czasie wizytacji było pełne wypełnienie. Od stycznia do sierpnia 2005 r. do oddziału przyjęto 94 skazanych. Średni czas oczekiwania na przyjęcie do oddziału to okres około sześciu miesięcy. Według stanu na pierwszą połowę września 2005 r. na przyjęcie do oddziału oczekiwało 69 skazanych. W ciągu ostatniego roku pojawił się problem wynikający ze zgłaszania do oddziału skazanych, którzy w wyroku skazującym mieli zastosowany przepis art. 62 kk. Tacy skazani przyjmowani byli do oddziału w ciągu miesiąca od zgłoszenia. Takie sytuacje powodowały, iż przyjmowanie innych skazanych przesuwane było na dalszy termin. Pojemność oddziału dla uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych wynosi 36 miejsc. W okresie wizytacji przebywało w nim 38 skazanych. Od stycznia do sierpnia 2005 r. do oddziału przyjęto 63 skazanych. Według stanu na dzień 7 września 2005 r. czas oczekiwania na przyjęcie do oddziału to okres 19 miesięcy. Na przyjęcie do oddziału oczekiwało 155 skazanych. Ten stan rzeczy powoduje, iż skazani z krótszymi karami pozbawienia wolności nie mają szans na odbycie terapii w oddziale dla uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych. W okresie od stycznia do sierpnia 2005 r. do Aresztu Śledczego wpłynęło do rozpatrzenia 115 skarg. Do pierwszej połowy września 2005 r. żadnej z nich nie uznano za zasadną. Podkreślenia wymaga fakt, iż niektórzy z osadzonych składali po kilka skarg. I tak: skazany J. U. złożył pięć
skarg. Osadzony ten składa skargi do wszelkich możliwych, jego zdaniem, instytucji. Dotyczyły one tych samych zagadnień, niejednokrotnie już rozpatrywanych przez adresatów skarg. Zarzuty formułowane przez tego skazanego były na ogół ogólnikowe i dotyczyły złego, jego zdaniem, traktowania co sprowadzało się do odmów przetransportowania go do Aresztu Śledczego Warszawa Białołęka. Także skazani R. P. i P. S. składali po kilka skarg tej samej treści. W kwietniu 2005 r. 56 skazanych złożyło skargi do Centralnego Zarządu Służby Więziennej na warunki socjalno-bytowe panujące w pawilonie mieszkalnym do którego zostali przeniesieni. Zmiana osadzenia związana była z modernizacja jednostki. Pawilon mieszkalny, w którym dotychczas przebywali skazani został wyburzony. Zasadność skarg była badana na miejscu przez funkcjonariuszy OISW w W. Żadna ze skarg nie została uznana za zasadną. Nastąpił nieznaczny wzrost skarg na sposób traktowania osadzonych przez funkcjonariuszy Służby Więziennej. Skarga skazanego A. T. zawierała zarzut dotyczący próby uderzenia go przez funkcjonariusza. Zarzut ten badany był na miejscu przez funkcjonariuszy OISW w Warszawie i został on uznany za nieuzasadniony. Inne skargi dotyczyły między innymi: niewłaściwej pracy wychowawcy - 3, szefa kuchni - 2, funkcjonariusza dozorującego spacer - 3. We wszystkich przypadkach zarzuty zostały uznane jako chybione. Reasumując pracę Aresztu Śledczego Warszawa Służewiec w czasie i zakresie objętym wizytacją ocenić należy pozytywnie. Niepokój budzi natomiast utrzymujące się na znacznym poziomie przeludnienie sięgające granic kontrolowanego bezpieczeństwa w jednostce i związane z tym, pośrednio, ujawnione przypadki agresji wśród osadzonych. Niepokojący jest nader długi okres oczekiwania na przyjęcie do oddziału terapeutycznego dla uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych. W związku z podjęciem budowy kolejnego pawilonu mieszkalnego zalecić należy by stwierdzone w toku dotychczasowej eksploatacji pawilonu A usterki i braki były eliminowane przed oddaniem go do użytku. Wskazać należy na konieczność dokonania zmian w zakresie pól spacerowych przy pawilonie A w taki sposób by wgląd przez wizjer lub kamerę telewizyjną nie nastręczał trudności. Poprzeć trzeba też dążenie kierownictwa Aresztu Śledczego do wykonania pomostu obserwacyjnego nad wspomnianymi polami spacerowymi. Z satysfakcją odnotować należy fakt zatrudniania, w różnych formach, sporej grupy osadzonych oraz właściwą pracę rozpoznawczą przy udzielaniu zezwoleń na czasowe opuszczanie jednostki przez skazanych. Warszawa, dnia 31 grudnia 2005 r.