WARUNKI YCIA LUDNOŒCI W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM W 2007 R.

URZ D STATYSTYCZNY W POZNANIU WARUNKI YCIA LUDNOŒCI W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM W 2007 R. POZNAÑ, GRUDZIEÑ 2008

Opracowanie: Wydzia³ Analiz, Wydzia³ Statystyki Spo³ecznej Grafika, sk³ad komputerowy i elektroniczna wersja publikacji: Wydzia³ Analiz PROSIMY O PODANIE RÓD A PRZY PUBLIKOWANIU DANYCH US ISSN 1895 0817

Przedmowa Publikacja Warunki ycia ludnoœci w województwie wielkopolskim jest opracowaniem cyklicznym, przedstawiaj¹cym kszta³towanie siê zmiennych z ró nych obszarów przestrzeni spo³eczno-gospodarczej, maj¹cych wp³yw na jakoœæ ycia mieszkañców Wielkopolski. Tegoroczna edycja dotyczy zasadniczo roku 2007, jednak prezentacja danych w d³u szym szeregu czasowym (w czêœci tabelarycznej) oraz przyjêcie jako podstawy odniesieñ roku 2000 (w czêœci analitycznej) pozwala wychwyciæ pewne prawid³owoœci i tendencje, a tak e zaobserwowaæ i wskazaæ kierunki oraz tempo rozwoju ró nych dziedzin ycia spo³eczno-gospodarczego Wielkopolski w latach 2000 2007. Opracowanie nie wyczerpuje d³ugiej listy zmiennych opisuj¹cych warunki ycia ludnoœci, ograniczaj¹c siê tylko do charakterystyki wybranych elementów, których dobór wynika czêsto z dostêpnoœci porównywalnych danych. Publikacja sk³ada siê z dwóch zasadniczych czêœci: tabelarycznej i analitycznej. W czêœci tabelarycznej zestawiono dane, porz¹dkuj¹c je dziedzinowo, okreœlaj¹c stan oraz wyznaczaj¹c wskaÿniki dynamiki i struktury, a tak e zaprezentowano je w przekroju terytorialnym, z odniesieniem do informacji ogólnopolskich oraz do innych województw. Uzupe³nieniem czêœci tabelarycznej jest komentarz analityczny, w którym dokonano syntezy wyników badañ. Polecaj¹c uwadze Pañstwa opracowanie Warunki ycia ludnoœci w województwie wielkopolskim w 2007 r., wierzê, e spe³ni ono oczekiwania sta³ych i nowych czytelników, a zawarte w nim informacje oka ¹ siê przydatne i zachêc¹ do pog³êbionej analizy tej ciekawej i wa nej problematyki. Dyrektor Urzêdu Statystycznego w Poznaniu dr Jacek Kowalewski Poznañ, grudzieñ 2008 r.

Preface The publication Life conditions of the population in the Wielkopolskie Voivodship isape- riodical elaboration presenting a picture of variables concerning various aspects of the social and economic space affecting life quality of inhabitants of the Wielkopolska region. The current output concerns mainly the year 2007 but the presentation of the data in longer time series (done in the table part) as well as the assumption of the year 2000 as a reference date (in the analytical part) enables to recognize some regularities and trends and indicate directions and tempo of changes of development in various domains of the social and economic life of the Wielkopolska region in years 2000 2007. The elaboration does not contain the complete long list of variables that can describe life conditions of the population and its content is restricted only to characteristics of selected problems which choice was often resulted from degree of availability of comparable data. The publication consists of two basic parts: the table and the analytical part. In the table part, data were ordered by domains (whereby the current condition was assessed and indices of dynamics and structure were determined) and presented in the territorial cross-section relating them to the respective values for Poland and other voivodships. A supplement to the table part is the analytical commentary where a summary of results of the surveys was provided. Recommending you the publication Life conditions of the population in the Wielkopolskie Voivodship in 2007, I believe that it will satisfy expectations of its permanent and new readers and that information contained in it will be useful and will encourage them to an accomplishment of deeper analysis of those interesting and important problems. Director of Statistical Office in Poznañ Dr. Jacek Kowalewski Poznañ, December 2008

OBJAŒNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH Kropka (.) zupe³ny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych. Kreska ( ) zjawisko nie wystêpuje. Znak (x) wype³nienie pozycji jest niemo liwe lub niecelowe. W tym oznacza, e nie podaje siê wszystkich sk³adników sumy ogólnej. Znak (*) dane zosta³y zmienione w stosunku do publikowanych wczeœniej. WA NIEJSZE SKRÓTY z³ z³oty tys. tysi¹c szt sztuka kpl komplet g gram kg kilogram t tona m 2 metr kwadratowy km 2 kilometr kwadratowy ha hektar m 3 metr szeœcienny dam 3 dekametr szeœcienny hm 3 hektometr szeœcienny l litr kw h kilowatogodzina kj kilod ul d doba cd. ci¹g dalszy dok. dokoñczenie NSP Narodowy Spis Powszechny Nr numer Dz. U. Dziennik Ustaw NFZ Narodowy Fundusz Zdrowia Uwaga: Ze wzglêdu na elektroniczn¹ technikê przetwarzania danych, w niektórych przypadkach sumy danych z ni szych poziomów klasyfikacji mog¹ siê ró niæ z tytu³u zaokr¹gleñ od podanych wielkoœci ogó³em na wy szych poziomach klasyfikacji.

SPIS RZECZY CONTENTS Str. Page PRZEDMOWA... PREFACE... 3 4 Objaœnienia znaków umownych. Wa niejsze skróty.... Symbols. Major abbreviations... 5 UWAGI METODYCZNE... METHODOLOGICAL NOTES... 11 WYNIKI BADAÑ SYNTEZA... RESULTS OF SURVEYS SYNTHETIC 17 Procesy demograficzne... Demographical processes... 17 Ochrona œrodowiska... Environmental protection... 20 Rynek pracy... Labour market... 24 Wynagrodzenia i œwiadczenia spo³eczne... Wages and salaries. Social security benefits... 27 Bud ety gospodarstw domowych... Household budgets... 29 Zasoby mieszkaniowe... Dwelling stocks... 31 Transport i ³¹cznoœæ... Transport and communication... 35 Baza noclegowa... Tourist accommodation facilities... 37 Ochrona zdrowia... Health care... 39 Edukacja... Education... 41 Kultura... Culture... 43 Bezpieczeñstwo publiczne... Public safety... 45 Produkt krajowy brutto... Gross domestic product... 47 Podsumowanie... Summary... 49 TABLICE TABLES Tabl. Tabl. Str. Page Powierzchnia i granice województwa wielkopolskiego... Area and borders of the Wielkopolskie Voivodsip.... 1 52 Podstawowe dane demograficzne (2000, 2004 2007)... Basic demographical data (2000, 2004 2007)... 2 52 Œcieki przemys³owe i komunalne odprowadzone do wód powierzchniowych lub do ziemi (2000, 2004 2007)... Industrial and municipal waste water discharged into surface waters or into the ground (2000, 2004 2007)... 3 53 Oczyszczalnie œcieków komunalnych (2000, 2004 2007)... Municipal waste water treatment plants (2000, 2004 2007)... 4 53 Emisja i redukcja przemys³owych zanieczyszczeñ powietrza (2000, 2004 2007)... Emission and reduction of industrial air pollutants (2000, 2004 2007)... 5 54 Ochrona przyrody (2000, 2004 2007)... Nature protection (2000, 2004 2007)... 6 54 Pracuj¹cy w gospodarce narodowej (2000, 2004 2007)... Employed persons in national economy (2000, 2004 2007)... 7 55 Aktywnoœæ ekonomiczna ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej w 2007 r.... Economic activity of population aged 15 and more in 2007... 8 55 Bezrobotni zarejestrowani (2000, 2004 2007) Registered unemployed persons (2000, 2004 2007)... 9 55 6

Tabl. Tabl. Str. Page Wydatki Funduszu Pracy (2000, 2004 2007) Expenditures of Labour Fund (2000, 2004 2007)... 10 56 Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej wed³ug sekcji (2000, 2004 2007)... Average monthly gross wages and salaries by sections in national economy (2000, 2004 2007)... 11 56 Emerytury i renty (2000, 2004 2007)... Retirement pays and pensions (2000, 2004 2007)... 12 57 Przeciêtny miesiêczny dochód rozporz¹dzalny w gospodarstwach domowych (2000, 2004 2007)... Average monthly available income of households (2000, 2004 2007)... 13 57 Przeciêtne miesiêczne wydatki w gospodarstwach domowych (2000, 2004 2007).... Average monthly expenditures of households (2000, 2004 2007)... 14 58 Przeciêtne miesiêczne spo ycie niektórych artyku³ów ywnoœciowych w gospodarstwach domowych (2000, 2004 2007)... Average monthly consumption of selected foodstuff in households (2000, 2004 2007) 15 58 Zu ycie gazu, energii elektrycznej i wody w gospodarstwach domowych (2000, 2004 2007) Consumption of gas, electricity and water in households (2000, 2004 2007)... 16 59 Wyposa enie gospodarstw domowych w niektóre przedmioty trwa³ego u ytkowania (2000, 2004 2007)... Households furnished with selected durable goods (2000, 2004 2007)... 17 59 Œrednie ceny detaliczne wybranych towarów i us³ug konsumpcyjnych (2000, 2004 2007) Average retail prices of selected goods and services (2000, 2004 2007)... 18 59 Dynamika przeciêtnych wynagrodzeñ, emerytur i rent, dochodu rozporz¹dzalnego i wydatków w gospodarstwach domowych oraz cen towarów i us³ug konsumpcyjnych (2004 2007) Dynamics of average gross wages and salaries, retirement pays and pensions, available income and expenditures of households as well as price indices of consumer goods and services (2004 2007)... 19 61 Pojazdy samochodowe (2000, 2004 2007).. Road vehicles (2000, 2004 2007).... 20 61 ¹cznoœæ (2000, 2004 2007)... Communication (2000, 2004 2007)... 21 61 Sklepy wed³ug form organizacyjnych (2004 2007)... Shops by organizational forms (2004 2007) 22 62 Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania (2000, 2004 2007)... Collective tourist accommodation establishments (2000, 2004 2007)... 23 62 Zasoby mieszkaniowe (2000, 2004 2007).. Dwelling stocks (2000, 2004 2007)... 24 63 Mierniki zaludnienia mieszkañ (2000, 2004 2007)... Population dwellings indices (2000, 2004 2007)... 25 63 Mieszkania zamieszkane wyposa one w instalacje (2000, 2004 2007)... Inhabited dwellings fitted with installations (2000, 2004 2007)... 26 64 Mieszkania, izby i powierzchnia u ytkowa mieszkañ oddanych do u ytkowania wed³ug form w³asnoœci budownictwa (2000, 2004 2007) Niektóre mierniki w zakresie mieszkañ oddanych do u ytkowania (2000, 2004 2007)... Dwellings, rooms and usable floor space of dwellings completed by forms of construction ownership (2000, 2004 2007)... 27 64 Selected indices of dwellings completed (2000, 2004 2007)... 28 65 Pracownicy medyczni (2000, 2004 2007).. Medical personnel (2000, 2004 2007)... 29 65 Ambulatoryjna opieka zdrowotna (2004 2007) Out-patient health care (2004 2007)... 30 66 Szpitale (2000, 2004 2007)... Hospitals (2000, 2004 2007)... 31 66 Apteki i punkty apteczne ogólnodostêpne (2000, 2004 2007)... Public pharmacies and pharmaceutical outlets (2000, 2004 2007)... 32 67 7

Tabl. Tabl. Str. Page ³obki (2000, 2004 2007)... Nurseries (2000, 2004 2007)... 33 67 Placówki opiekuñczo-wychowawcze (2004 2007)... Care and education centres (2004 2007) 34 67 Rodziny zastêpcze (2000, 2004 2007)... Foster families (2000, 2004 2007).... 35 67 Zak³ady stacjonarnej pomocy spo³ecznej (2000, 2004 2007)... Stationary social welfare facilities (2000, 2004 2007)... 36 68 Udzielone œwiadczenia pomocy spo³ecznej (2000, 2004 2007)... Provided social assistance benefits (2000, 2004 2007)... 37 68 Edukacja wed³ug szczebli kszta³cenia (2000/2001 2007/2008).... Education by level (2000/2001 2007/2008) 38 69 Internaty w liceach ogólnokszta³c¹cych i szko³ach zawodowych (2000/2001 2007/2008)... Studenci i absolwenci szkó³ wy szych (2000/2001 2007/2008).... Boarding-schools in general secondary and vocational schools (2000/2001 2007/2008)... 39 71 Students and graduates of higher education institutions (2000/2001 2007/2008)... 40 71 Students of higher education institutions receiving scholarships (2000/2001 2007/2008)... 41 71 Studenci szkó³ wy szych otrzymuj¹cy stypendia (2000/2001 2007/2008)... Domy i sto³ówki studenckie (2000/2001 Student dormitories and canteens 2007/2008)... (2000/2001 2007/2008)... 42 72 Wychowanie przedszkolne (2000, 2004 2007) Pre-primary education (2000, 2004 2007) 43 72 Biblioteki publiczne (2000, 2004 2007)... Public libraries (2000, 2004 2007)... 44 72 Muzea (2000, 2004 2007)... Museums (2000, 2004 2007)... 45 73 Teatry i instytucje muzyczne (2000, 2004 2007)... Theatres and music institutions (2000, 2004 2007)... 46 73 Kina (2000, 2004 2007)... Cinemas (2000, 2004 2007)... 47 73 Kluby sportowe (2000, 2004, 2006)... Sports clubs (2000, 2004, 2006)... 48 73 Przestêpstwa stwierdzone w zakoñczonych postêpowaniach przygotowawczych (2000, 2004 2007)... Ascertained crimes in completed preparatory proceedings (2000, 2004 2007)... 49 74 Wydatki bud etów jednostek samorz¹du terytorialnego wed³ug dzia³ów (2004 2007) Expenditure of local self-government entities budgets by divisions (2004 2007)... 50 76 Produkt krajowy brutto (2000, 2004 2006) Gross domestic product (2000, 2004 2006) 51 78 Nominalne dochody w sektorze gospodarstw domowych (2000, 2004 2006)... Nominal income in the households sector (2000, 2004 2006)... 52 78 Produkt krajowy brutto na 1 mieszkañca wed³ug podregionów (2000, 2004 2006)... Gross domestic product per capita by subregions (2000, 2004 2006)... 53 78 Wybrane dane o podregionach i powiatach w 2007 r.... Selected data by subregions and powiats in 2007.... 54 79 Wybrane wskaÿniki w przekroju miasto wieœ (2000, 2005 i 2007)... Selected indicies in urban rural areas section (2000, 2005 i 2007)... 55 84 Województwo wielkopolskie na tle kraju w 2007 r.... Wielkopolskie Voivodship against the background of Poland in 2007... 56 85 ANEKS Wybrane dane o podregionach (NTS 3) i powiatach (NTS 4) w 2007 r.... ANNEX Selected data by subregions (NUTS 3) and powiats (NUTS 4) in 2007... 57 92 8

WYKRESY CHARTS Str. Page 1.Liczba kobiet na 100 mê czyzn wed³ug wieku Number of females per 100 males by age w 2007 r.... in 2007... 17 2.Ludnoœæ w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym Working and non-working age population w latach 2000 i 2007... in 2000 and 2007... 18 3.Ruch naturalny ludnoœci w 2007 r....vital statistics in 2007... 19 4.Emisja zanieczyszczeñ powietrza w latach 2000 2007....Emissions of air pollutants in 2000 2007 20 5.Œcieki przemys³owe i komunalne wymagaj¹ce Industrial and municipal waste water oczyszczania w 2007 r.... requiring treatment in 2007.... 22 6.Zmieszane odpady komunalne zebrane z gospodarstw Mixed municipal waste collected from domowych w 2007 r.... househols in 2007... 23 7.Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych Legally protected areas possessing unique prawnie chroniona w 2007 r.... environmental value in 2007... 24 8.Stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce Registered unemployment rate in Poland by wed³ug województw w 2007 r.... viovodships in 2007... 25 9.Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2007 r. Registered unemployment rate in 2007 (w%)...(in %)... 26 10.Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie brutto Average monthly gross wages and salaries w Polsce wed³ug województw w 2007 r.... in Poland by voivodships in 2007... 27 11.Przeciêtna miesiêczna emerytura i renta brutto Average monthly gross reitrement pay and w Polsce wed³ug województw w 2007 r.... pension in Poland by voivodships in 2007 28 12.Dochód rozporz¹dzalny i wydatki w gospodarstwach domowych w Polsce wed³ug województw Available income and expenditures of house- w 2007 r.... holds in Poland by voivodships in 2007.. 29 13.Struktura wydatków w gospodarstwach domowych Structure expenditures of households in w 2007 r.... 2007... 30 14.Zasoby mieszkaniowe w Polsce wed³ug województw Dwelling stocks in Poland by voivodships w 2007 r.... in 2007... 31 15.Mieszkania zamieszkane wyposa one w instalacje w Polsce wed³ug województw w 2007 r. Inhabited dwellings fitted with installations in Poland by voivodships in 2007... 32 16.Mieszkania oddane do u ytkowania w Polsce Dwellings completed in Poland by voivodships in 2007... wed³ug województw w 2007 r.... 33 17.Mieszkania oddane do u ytkowania...dwellings completed... 34 18.Samochody osobowe na 1000 ludnoœci Passenger cars per 1000 population in w Polsce wed³ug województw w 2007 r.... Poland by voivodships in 2007... 35 19.Standardowe telefoniczne ³¹cza g³ówne na 1000 ludnoœci w Polsce wed³ug województw Standard telephone main line per 1000 population in Poland by voivodships in 2007 w 2007 r.... 36 9

Str. Page 20.Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania w 2007 r.... blishments in 2007... 38 Collective tourist accommodation esta- Degree of exploitation of beds in tourist 21.Stopieñ wykorzystania miejsc noclegowych accommodation establishments in Poland w Polsce wed³ug województw w 2007 r.... by voivodships in 2007... 39 22.Ludnoœæ objêta opiek¹ zdrowotn¹ w Polsce Population under health care in Poland wed³ug województw w 2007 r.... by voivodships in 2007... 40 23.Liczba uczniów na 1 szko³ê w roku szkolnym Pupils and students per school in the 2007/2008... 2007/2008 school year... 41 24.Dzia³alnoœæ bibliotek publicznych w Polsce Activity of public libraries in Poland by wed³ug województw w 2007 r.... voivodships in 2007... 43 25.Widzowie w kinach na 1000 ludnoœci w Polsce Audience in cinemas per 1000 population wed³ug województw w 2007 r.... in Poland by voivodships in 2007... 45 26.WskaŸnik wykrywalnoœci sprawców przestêpstw Rates of detectability of delinquents in stwierdzonych wed³ug powiatów w 2007 r.... ascertained crimes by powiats in 2007... 46 27.Udzia³ regionów i województw w tworzeniu Share of regions and voivodships in generation of the gross domestic product in 2006 47 produktu krajowego brutto w 2006 r.... 28.Produkt krajowy brutto na 1 mieszkañca w Polsce wed³ug województw (2000, 2005, Gross domestic product per capita in Poland by voivodships (2000, 2005, 2006).. 2006)... 48 10

UWAGI METODYCZNE 1. Dane o ludnoœci faktycznie zamieszka³ej, pocz¹wszy od roku 2000, zbilansowano na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoœci i Mieszkañ 2002 oraz danych ze sprawozdawczoœci bie ¹cej z ruchu naturalnego i migracji ludnoœci, uwzglêdniaj¹c: zmiany spowodowane ruchem naturalnym (urodzenia, zgony) i migracjami ludnoœci (zameldowania i wymeldowania na pobyt sta³y z innych województw i z zagranicy), ró nice miêdzy liczb¹ osób zameldowanych na pobyt czasowy ponad 2 miesi¹ce w województwie a liczb¹ osób czasowo nieobecnych. 2. Przez ludnoœæ w wieku produkcyjnym rozumie siê ludnoœæ w wieku zdolnoœci do pracy. Dla mê czyzn jest to wiek 18 64 lat, dla kobiet 18 59 lat. Przez ludnoœæ w wieku nieprodukcyjnym rozumie siê ludnoœæ w wieku przedprodukcyjnym, tj. do 17 lat, oraz ludnoœæ w wieku poprodukcyjnym, tj. mê czyzn w wieku 65 lat i wiêcej, kobiety 60 lat i wiêcej. 3. Przyrost naturalny jest ró nic¹ miêdzy liczb¹ urodzeñ ywych i zgonów w danym okresie. 4. Wspó³czynnik dzietnoœci oznacza liczbê dzieci, które urodzi³aby przeciêtnie kobieta w ci¹gu ca³ego okresu rozrodczego (15 49 lat) przy za³o eniu, e w poszczególnych fazach tego okresu rodzi³aby z intensywnoœci¹ obserwowan¹ w badanym roku, tzn. przy przyjêciu cz¹stkowych wspó³czynników p³odnoœci z tego okresu za niezmienne. 5. Przeciêtne dalsze trwanie ycia wyra a œredni¹ liczbê lat, jak¹ ma jeszcze do prze ycia osoba w wieku x lat, przy za³o eniu sta³ego poziomu umieralnoœci z okresu, dla którego opracowano tablice trwania ycia. 6. Œcieki przemys³owe to œcieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi siê dzia³alnoœæ przemys³ow¹, handlow¹, sk³adow¹, transportow¹ lub us³ugow¹, niebêd¹ce œciekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi. Œcieki przemys³owe wymagaj¹ce oczyszczania to œcieki odprowadzone sieci¹ kana³ów lub rowów otwartych bezpoœrednio do wód powierzchniowych, do ziemi lub do sieci kanalizacyjnej z jednostek produkcyjnych (³¹cznie z zanieczyszczonymi wodami ch³odniczymi i zanieczyszczonymi wodami z odwadniania zak³adów górniczych oraz obiektów budowlanych). Dane o œciekach oczyszczanych dotycz¹ œcieków oczyszczanych mechanicznie, chemicznie, biologicznie oraz o podwy szonym usuwaniu biogenów i odprowadzonych do wód lub do ziemi. 7. Œcieki komunalne to œcieki bytowe (z zamieszkanych budynków i osiedli mieszkaniowych oraz z terenów us³ugowych) lub mieszanina œcieków bytowych ze œciekami przemys³owymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi. Dane o œciekach komunalnych obejmuj¹ œcieki odprowadzone sieci¹ kanalizacyjn¹ przez jednostki bêd¹ce w gestii przedsiêbiorstw i zak³adów wodoci¹gowo-kanalizacyjnych, dla których organem za³o ycielskim jest wojewoda (lub bêd¹cych pod zarz¹dem samorz¹dów terytorialnych) oraz wszystkich jednostek nadzoruj¹cych pracê zbiorowego odprowadzania œcieków poprzez sieæ kanalizacyjn¹ (w tym równie spó³dzielni mieszkaniowych, spó³ek wodnych, zak³adów us³ug wodnych, zak³adów pracy itd.). Œcieki te przed odprowadzeniem do odbiornika powinny byæ w ca³oœci poddane procesom oczyszczania, st¹d w statystyce zosta³y ujête jako œcieki wymagaj¹ce oczyszczania. Dane te nie obejmuj¹ wód opadowych i infiltracyjnych odprowadzanych sieci¹ kanalizacyjn¹. 8. Oczyszczalnie œcieków komunalnych obejmuj¹ wszystkie jednostki (oczyszczalnie) pracuj¹ce na sieci kanalizacyjnej. Nie s¹ objête badaniami statystycznymi oczyszczalnie przydomowe 11

(przyzagrodowe) lub oczyszczaj¹ce œcieki wy³¹cznie dowo one (czyli oczyszczalnie niepracuj¹ce na sieci kanalizacyjnej). Podwy szone usuwanie biogenów w œciekach nastêpuje w oczyszczalniach œcieków o wysoko efektywnych technologiach oczyszczania (g³ównie biologicznych, a tak e chemicznych) umo liwiaj¹cych zwiêkszon¹ redukcjê azotu i fosforu. 9. Przez zanieczyszczanie powietrza rozumie siê wprowadzanie do atmosfery substancji sta³ych, ciek³ych lub gazowych w iloœciach, które mog¹ ujemnie wp³ywaæ na zdrowie cz³owieka, klimat, przyrodê yw¹, glebê, wodê lub spowodowaæ inne szkody w œrodowisku. Wielkoœæ emisji z poszczególnych Ÿróde³ i rodzajów zanieczyszczeñ (okreœlonych prawnie) mo e byæ ustalona przez pomiary albo na drodze obliczeñ z bilansu surowcowo-paliwowego w oparciu o wskaÿniki emisji zanieczyszczeñ dla charakterystycznych procesów technologicznych. Dane o emisji py³ów dotycz¹: py³ów ze spalania paliw, py³ów cementowo-wapienniczych i materia³ów ogniotrwa³ych, krzemowych, nawozów sztucznych, wêglowo-grafitowych, sadzy oraz innych rodzajów zanieczyszczeñ py³owych. Dane o emisji gazów dotycz¹: dwutlenku siarki, tlenku wêgla, dwutlenku wêgla, tlenków azotu, wêglowodorów oraz innych rodzajów zanieczyszczeñ gazowych. Ze wzglêdu na to, e wielkoœæ emisji dwutlenku wêgla charakteryzuje siê du ymi bezwzglêdnymi wartoœciami, prezentowany w publikacji wskaÿnik stopnia redukcji zanieczyszczeñ gazowych zosta³ wyliczony i przedstawiony w warunkach porównywalnych z latami poprzednimi, tzn. z pominiêciem wielkoœci emisji dwutlenku wêgla. Dane o iloœci zatrzymanych i zneutralizowanych zanieczyszczeñ py³owych oraz gazowych (wed³ug rodzajów) obrazuj¹ rozmiary zanieczyszczeñ zredukowanych w urz¹dzeniach do ochrony powietrza, zainstalowanych w zak³adach uznanych za szczególnie uci¹ liwe dla atmosfery. 10. Informacje o pracuj¹cych dotycz¹ osób wykonuj¹cych pracê przynosz¹c¹ im zarobek lub dochód. Do pracuj¹cych zalicza siê: osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracê, powo³anie, wybór lub mianowanie) lub stosunku s³u bowego, pracodawców i pracuj¹cych na rachunek w³asny, osoby wykonuj¹ce pracê nak³adcz¹, agentów (³¹cznie z pomagaj¹cymi cz³onkami ich rodzin oraz osobami zatrudnionymi przez agentów), cz³onków spó³dzielni produkcji rolniczej (rolniczych spó³dzielni produkcyjnych, innych spó³dzielni zajmuj¹cych siê produkcj¹ roln¹ i spó³dzielni kó³ek rolniczych), rolników indywidualnych, duchownych pe³ni¹cych obowi¹zki duszpasterskie. 11. Dane o bezrobociu rejestrowanym dotycz¹ osób zarejestrowanych w powiatowych urzêdach pracy, niezatrudnionych i niewykonuj¹cych innej pracy zarobkowej, zdolnych i gotowych do podjêcia zatrudnienia w pe³nym wymiarze czasu pracy, nieucz¹cych siê w szkole w systemie dziennym. Stopê bezrobocia rejestrowanego obliczono jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludnoœci aktywnej zawodowo, tj. bez osób odbywaj¹cych czynn¹ s³u bê wojskow¹ oraz pracowników jednostek bud etowych prowadz¹cych dzia³alnoœæ w zakresie obrony narodowej i bezpieczeñstwa publicznego. Stopê bezrobocia rejestrowanego podaje siê z uwzglêdnieniem pracuj¹cych w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie wyszacowanych na podstawie wyników spisów. 12

D³ugotrwale bezrobotni s¹ to osoby pozostaj¹ce w rejestrze powiatowego urzêdu pracy ³¹cznie ponad 12 miesiêcy w okresie ostatnich 2 lat, z wy³¹czeniem (od listopada 2005 r.) okresów odbywania sta u i przygotowania zawodowego w miejscu pracy. 12. Dane o aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej opracowano na podstawie reprezentacyjnego Badania Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci (BAEL), prowadzonego w cyklu kwartalnym. Badaniem objête s¹ osoby bêd¹ce cz³onkami wylosowanych gospodarstw domowych. Podstawowe kryterium podzia³u na aktywnych i biernych zawodowo stanowi praca, tzn. fakt wykonywania, posiadania b¹dÿ poszukiwania pracy, w tygodniu objêtym badaniem. Do aktywnych zawodowo zaliczono osoby pracuj¹ce i bezrobotne. Pracuj¹cy to osoby, które w badanym tygodniu: wykonywa³y pracê przynosz¹c¹ dochód lub zarobek albo pomaga³y w prowadzeniu rodzinnej dzia³alnoœci gospodarczej, nie wykonywa³y pracy (np. z powodu choroby, urlopu, strajku), ale formalnie mia³y pracê. Bezrobotni to osoby, które w okresie badanego tygodnia nie by³y osobami pracuj¹cymi, aktywnie poszukiwa³y pracy i by³y gotowe j¹ podj¹æ. Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej obliczono jako udzia³ aktywnych zawodowo w liczbie ludnoœci (w wieku 15 lat i wiêcej) ogó³em oraz danej grupy. WskaŸnik zatrudnienia obliczono jako udzia³ pracuj¹cych w liczbie ludnoœci (w wieku 15 lat i wiêcej) ogó³em oraz danej grupy. 13. Wydatki Funduszu Pracy obejmuj¹ zasi³ki dla bezrobotnych oraz wydatki zwi¹zane z aktywnymi formami pomocy bezrobotnym. Informacje o wydatkach Funduszu Pracy podaje siê zgodnie z ustaw¹ z dnia 20 IV 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, obowi¹zuj¹c¹ od 1 VI 2004 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, z póÿniejszymi zmianami). Zasi³ki i œwiadczenia przedemerytalne od 1 VIII 2004 r. finansowane s¹ z bud etu pañstwa (na mocy ustawy z dnia 30 IV 2004 r. o œwiadczeniach przedemerytalnych Dz. U. Nr 120, poz. 1252); do 31 VII 2004 r. finansowane by³y ze œrodków Funduszu Pracy. 14. Przeciêtne wynagrodzenie miesiêczne przypadaj¹ce na 1 zatrudnionego obliczono, przyjmuj¹c: wynagrodzenia osobowe, bez wynagrodzeñ osób wykonuj¹cych pracê nak³adcz¹ oraz uczniów, a tak e osób zatrudnionych za granic¹, wyp³aty z tytu³u udzia³u w zysku i w nadwy ce bilansowej w spó³dzielniach, dodatkowe wynagrodzenia roczne dla pracowników jednostek sfery bud etowej, honoraria wyp³acone niektórym grupom pracowników za prace wynikaj¹ce z umowy o pracê, np. dziennikarzom, realizatorom filmów, programów radiowych i telewizyjnych. 15. Przeciêtn¹ miesiêczn¹ emeryturê i rentê obliczono, dziel¹c ogóln¹ kwotê œwiadczeñ emerytalno-rentowych przez odpowiadaj¹c¹ im liczbê œwiadczeniobiorców. 16. Badania bud etów gospodarstw domowych s¹ podstawowym Ÿród³em informacji o dochodach, wydatkach, spo yciu ywnoœci oraz o wyposa eniu gospodarstw domowych w przedmioty trwa³ego u ytkowania. Badania te s¹ realizowane przez obserwacjê wybranych drog¹ losow¹ gospodarstw domowych, a ich wyniki uogólnia siê na ca³¹ zbiorowoœæ prywatnych gospodarstw domowych obywateli Polski. Nie obejmuje siê nimi gospodarstw zbiorowego zakwaterowania i gospodarstw obcokrajowców. Dochód rozporz¹dzalny gospodarstwa domowego tworz¹ wszystkie bie ¹ce pieniê ne i niepieniê ne (m.in. wartoœæ artyku³ów otrzymanych nieodp³atnie oraz spo ycia naturalnego) dochody gospodarstwa domowego pomniejszone o podatki od dochodów, spadków i darowizn oraz nieruchomoœci. Dochód rozporz¹dzalny przeznaczony jest na wydatki konsumpcyjne i przyrost oszczêdnoœci. 13

Dochód do dyspozycji w badaniu bud etów gospodarstw domowych jest to dochód rozporz¹dzalny pomniejszony o pozosta³e wydatki typu: dary przekazane innym, niektóre podatki (m.in. podatek od spadków) oraz wydatki nieprzeznaczone bezpoœrednio na cele konsumpcyjne. Dochód do dyspozycji przeznaczony jest na wydatki na towary i us³ugi konsumpcyjne oraz przyrost oszczêdnoœci. Wydatki gospodarstwa domowego obejmuj¹ wydatki na towary i us³ugi konsumpcyjne (w tym tak e wartoœæ artyku³ów otrzymanych nieodp³atnie oraz spo ycia naturalnego, tj. artyku³ów pobranych z indywidualnego gospodarstwa rolnego lub dzia³ki, b¹dÿ z prowadzonej dzia³alnoœci gospodarczej na w³asny rachunek) oraz pozosta³e wydatki (dary, op³aty celne i skarbowe, sk³adki ubezpieczeniowe). Spo ycie (w ujêciu iloœciowym) artyku³ów ywnoœciowych w gospodarstwach domowych obejmuje artyku³y zakupione, otrzymane bezp³atnie, pobrane z u ytkowanego gospodarstwa rolnego (dzia³ki) lub z prowadzonej dzia³alnoœci na w³asny rachunek (np. sklepu, piekarni). Dane nie obejmuj¹ artyku³ów spo ywanych w placówkach gastronomicznych, sto³ówkach oraz bufetach pracowniczych. 17. Informacje o zasobach mieszkaniowych i mieszkaniach oddanych do u ytkowania dotycz¹ mieszkañ, a tak e izb i powierzchni u ytkowej w tych mieszkaniach, znajduj¹cych siê w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych. Dane nie obejmuj¹ lokali zbiorowego zamieszkania. Dane o zasobach mieszkaniowych uzyskiwane na podstawie bilansu zasobów mieszkaniowych, wed³ug stanu w dniu 31 XII do roku 2001 dotyczy³y wy³¹cznie mieszkañ zamieszkanych; od 2002 r. obejmuj¹ informacje o zasobach mieszkaniowych zamieszkanych i niezamieszkanych. 18. Do 2003 r. informacje o liczbie sklepów i stacji paliw opracowane by³y na bazie rejestru i pe³nych badañ statystycznych. Pocz¹wszy od 2004 r. w zakresie podmiotów, w których liczba pracuj¹cych jest mniejsza od 10, powy sze informacje dotycz¹ jednostek aktywnych prowadz¹cych dzia³alnoœæ gospodarcz¹. Dane dla tych podmiotów uogólniono w oparciu o wyniki badania reprezentacyjnego przeprowadzonego na 5-procentowej próbie. Podzia³u sklepów wed³ug form organizacyjnych dokonano na podstawie wielkoœci powierzchni sprzeda owej sklepów i rodzaju sprzedawanych w nich towarów. Domy towarowe i handlowe s¹ to sklepy wielodzia³owe, prowadz¹ce sprzeda szerokiego i uniwersalnego asortymentu, g³ównie towarów nie ywnoœciowych, o powierzchni sal sprzeda- owych: domy towarowe 2000 m 2 i wiêcej, domy handlowe od 600 do 1999 m 2. Supermarkety s¹ to sklepy o powierzchni sprzeda owej od 400 m 2 do 2499 m 2, prowadz¹ce sprzeda g³ównie w systemie samoobs³ugowym, oferuj¹ce szeroki asortyment artyku³ów ywnoœciowych oraz artyku³y nie ywnoœciowe czêstego zakupu. Hipermarkety s¹ to sklepy (zwykle z parkingiem samochodowym) o powierzchni sprzeda- owej od 2500 m 2, prowadz¹ce sprzeda g³ównie w systemie samoobs³ugowym, oferuj¹ce szeroki asortyment artyku³ów ywnoœciowych i nie ywnoœciowych czêstego zakupu. Sklepy powszechne s¹ to sklepy prowadz¹ce sprzeda g³ównie towarów ywnoœciowych codziennego u ytku, o powierzchni sal sprzeda owych od 120 do 399 m 2. Sklepy wyspecjalizowane s¹ to sklepy prowadz¹ce sprzeda szerokiego asortymentu artyku³ów do kompleksowego zaspokojenia okreœlonych potrzeb, np. ubioru, wyposa enia mieszkañ, sklepy motoryzacyjne, meblowe, sportowe itp. Do innych sklepów zaliczono sklepy o powierzchni sal sprzeda owych do 119 m 2. 19. Dane o pracownikach medycznych ochrony zdrowia obejmuj¹ osoby pracuj¹ce w wymiarze pe³nego etatu, w wymiarze godzin przekraczaj¹cym pe³ny etat oraz w niepe³nym 14

wymiarze godzin w stosunku do czasu pracy okreœlonego obowi¹zuj¹cymi przepisami dla danego rodzaju pracy, jeœli ta praca ma dla nich charakter podstawowy i maj¹ podpisany kontrakt z NFZ; osoby te niezale nie od wymiaru czasu pracy s¹ liczone raz. 20. Porady udzielone przez lekarzy i lekarzy dentystów w zakresie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej podaje siê ³¹cznie z badaniami profilaktycznymi i z poradami lekarskimi udzielonymi w izbach przyjêæ szpitali ogólnych. Dane obejmuj¹ równie porady udzielone przez lekarzy i lekarzy dentystów prowadz¹cych praktykê lekarsk¹. 21. Dane z zakresu edukacji i wychowania dotycz¹: wychowania przedszkolnego, szkó³ dla dzieci i m³odzie y (podstawowych, gimnazjów, szkó³ specjalnych ponadgimnazjalnych przysposabiaj¹cych do pracy, zasadniczych szkó³ zawodowych, liceów ogólnokszta³c¹cych, uzupe³niaj¹cych liceów ogólnokszta³c¹cych, techników, techników uzupe³niaj¹cych, liceów profilowanych oraz szkó³ artystycznych daj¹cych uprawnienia zawodowe), szkó³ policealnych i wy szych, a tak e szkó³ dla doros³ych (podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych, ³¹cznie ze szko³ami ponadpodstawowymi i ich oddzia³ami). 22. Dane o teatrach i instytucjach muzycznych dotycz¹ zawodowych: teatrów dramatycznych i muzycznych, filharmonii, orkiestr i chórów oraz zespo³ów pieœni i tañca. 23. Informacje o kinach dotycz¹ dzia³alnoœci kin sta³ych ogólnie dostêpnych, tj. powo³anych do publicznego udostêpniania filmów w formie projekcji na seansach filmowych, bez wzglêdu na rodzaj stosowanego noœnika filmu (taœma œwiat³oczu³a, taœma magnetyczna eksploatowana w technice wideo). 24. Miejsca noclegowe w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania wykazywane s¹ wed³ug stanu w dniu 31 lipca w nastêpuj¹cych obiektach: hotelach, motelach, pensjonatach, innych obiektach hotelowych, domach wycieczkowych, schroniskach, oœrodkach wczasowych, kolonijnych i szkoleniowo-wypoczynkowych oraz w domach pracy twórczej, ogólnodostêpnych domkach turystycznych, kempingach, polach biwakowych, oœrodkach do wypoczynku sobotnio-niedzielnego i œwi¹tecznego, w zak³adach uzdrowiskowych i pozosta³ych obiektach niesklasyfikowanych. 25. Przestêpstwo stwierdzone jest to zdarzenie, co do którego w zakoñczonym postêpowaniu przygotowawczym potwierdzono, e jest przestêpstwem. Przestêpstwo jest to zbrodnia lub wystêpek œcigany z oskar enia publicznego lub z oskar enia prywatnego objêty oskar eniem prokuratora, a nadto ka dy wystêpek skarbowy, których charakter jako przestêpstwa zosta³ potwierdzony w wyniku postêpowania przygotowawczego. 26. WskaŸnik wykrywalnoœci sprawców przestêpstw jest to stosunek procentowy liczby przestêpstw wykrytych do ogólnej liczby przestêpstw stwierdzonych. 27. Wartoœæ dodana brutto mierzy wartoœæ nowo wytworzon¹ w wyniku dzia³alnoœci produkcyjnej jednostek instytucjonalnych. Obliczana jest jako ró nica miêdzy produkcj¹ globaln¹ a zu yciem poœrednim i jest wyra ona w cenach bazowych. 28. Produkt krajowy brutto (PKB) obrazuje koñcowy rezultat dzia³alnoœci wszystkich podmiotów gospodarki narodowej. Stanowi sumê wartoœci dodanej brutto wytworzonej przez wszystkie jednostki instytucjonalne, powiêkszon¹ o podatki od produktów i pomniejszon¹ o dotacje do produktów. PKB jest prezentowany w cenach rynkowych. 29. Dochody pierwotne brutto w sektorze gospodarstw domowych sk³adaj¹ siê z dochodu mieszanego brutto, dochodów zwi¹zanych z prac¹ najemn¹ (obejmuj¹cych ca³kowite koszty zwi¹zane z zatrudnieniem) oraz dochodów z tytu³u w³asnoœci. 15

Dochody do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych powstaj¹ w wyniku skorygowania dochodów pierwotnych brutto o podatki od dochodów i maj¹tku, sk³adki na ubezpieczenia spo³eczne, œwiadczenia spo³eczne inne ni transfery socjalne w naturze (œwiadczenia z ubezpieczeñ spo³ecznych pieniê ne, œwiadczenia z pomocy spo³ecznej pieniê ne) oraz inne transfery bie ¹ce. Dane za lata 2000 2005 dotycz¹ce nominalnych dochodów w sektorze gospodarstw domowych zosta³y zmienione w stosunku do publikowanych wczeœniej. Dokonane zmiany wynikaj¹ z weryfikacji danych w rachunkach narodowych z tytu³u uwzglêdnienia zrewidowanych przez Narodowy Bank Polski danych bilansu p³atniczego. Zastosowana zosta³a nowa metoda szacunku wynagrodzeñ i przekazów zarobków Polaków pracuj¹cych za granic¹. 30. W stosunku do obowi¹zuj¹cej Polskiej Klasyfikacji Dzia³alnoœci (PKD) w publikacji zastosowano skróty; skrócone nazwy oznaczone zosta³y w tablicach znakiem Δ. Zestawienie zastosowanych skrótów i pe³nych nazw podaje siê poni ej: handel i naprawy skrót obs³uga nieruchomoœci i firm administracja publiczna i obrona narodowa; obowi¹zkowe ubezpieczenia spo³eczne i zdrowotne sekcje PKD pe³na nazwa handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artyku³ów u ytku osobistego i domowego obs³uga nieruchomoœci, wynajem i us³ugi zwi¹zane z prowadzeniem dzia³alnoœci gospodarczej administracja publiczna i obrona narodowa; obowi¹zkokowe ubezpieczenia spo³eczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne 31. Dane w ujêciu przestrzennym prezentowane s¹ w uk³adzie Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), która zosta³a opracowana na podstawie Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS), obowi¹zuj¹cej w krajach Unii Europejskiej, zgodnie z Rozporz¹dzeniem (WE) Nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 V 2003 r. (Dz. Urz. UE L 154 z 21 VI 2003 r., z póÿniejszymi zmianami). Klasyfikacja ta ma na celu zapewnienie zbierania, opracowywania i udostêpniania na obszarze UE porównywalnych danych dla okreœlonych statystyk regionalnych pañstw cz³onkowskich. Dane dla podregionów odpowiadaj¹ poziomowi NTS 3. W województwie wielkopolskim poziom ten obejmuje 5 jednostek (podregiony: pilski, poznañski, kaliski, koniñski oraz miasto na prawach powiatu Poznañ), a od 1 I 2008 r. 6 jednostek (podregiony: kaliski, koniñski, leszczyñski, pilski, poznañski oraz Poznañ). Podregiony grupuj¹ jednostki szczebla powiatowego (poziom NTS 4 ). Dane wed³ug nowego podzia³u prezentowane s¹ w Aneksie do niniejszej publikacji. 32. W tablicach zawieraj¹cych informacje w podziale na miasta i wieœ, przez miasta rozumie siê obszar po³o ony w granicach administracyjnych tych jednostek. 33. Poczynaj¹c od 2000 r., przeliczeñ na 1 mieszkañca (1000 ludnoœci itp.) dokonano, wykorzystuj¹c dane o liczbie ludnoœci, skorygowane wynikami Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoœci i Mieszkañ 2002. 34. Nazwy województwo wielkopolskie i Wielkopolska s¹ u ywane zamiennie. 35. Rozszerzone wyjaœnienia dotycz¹ce poszczególnych pojêæ znaleÿæ mo na w publikacjach tematycznych GUS i Urzêdu Statystycznego w Poznaniu. 16

WYNIKI BADAÑ SYNTEZA Procesy demograficzne Wed³ug stanu na koniec 2007 r. województwo wielkopolskie zamieszkiwa³y 3386882 osoby. W porównaniu z poprzednim rokiem oznacza to przyrost ludnoœci o 0,2%, a w odniesieniu do roku 2000 o 1,2% (w kraju liczba ludnoœci w ci¹gu 7 lat zmniejszy³a siê o 0,4%). Wielkopolska zajmuje 9,5% obszaru Polski i jest 2. co do wielkoœci województwem w kraju. Liczba ludnoœci, stanowi¹ca 8,9% ogó³u ludnoœci Polski, lokuje j¹ na miejscu 3., po województwach mazowieckim (13,6% ludnoœci) i œl¹skim (12,2%), natomiast bior¹c pod uwagê gêstoœæ zaludnienia, województwo wielkopolskie znajduje siê na miejscu 9. Wiêkszoœæ mieszkañców Wielkopolski zamieszkuje miasta, jednak przewaga ludnoœci miejskiej systematycznie maleje. W 2007 r. mieszkañcy miast stanowili 56,6% populacji województwa wielkopolskiego, tj. o 0,3 pkt. mniej ni przed rokiem i o 1,3 pkt. mniej ni w 2000 r. (w kraju udzia³ ludnoœci miejskiej wynosi³ œrednio 61,2%; 61,3% w 2006 r. i 61,9% w 2000 r.). W Wielkopolsce utrzymuje siê liczebna przewaga kobiet. Podobnie jak w poprzednich latach, w 2007 r. na 100 mê czyzn przypada³o przeciêtnie 106 kobiet (w kraju 107), przy czym w miastach wspó³czynnik feminizacji by³ wy szy i wynosi³ 111 kobiet na 100 mê czyzn wobec 101 na wsi (podobne proporcje zanotowano w kraju). Przewaga liczebna kobiet wzrasta z wiekiem (zob. wykres 1). O ile w przedziale wiekowym od 0 do 39 lat na 100 mê czyzn w Wielkopolsce przypada³o œrednio 96 kobiet, to powy ej 80 roku ycia kobiet by³o 2,4-krotnie wiêcej ni mê czyzn (wspó³czynnik feminizacji wyniós³ 244). Na wsi mê czyÿni przewa- aj¹ liczebnie d³u ej ni w mieœcie. W przedziale wiekowym od 0 do 56 lat na 100 mê czyzn na wsi przypada³y œrednio 94 kobiety, podczas gdy w mieœcie wspó³czynnik feminizacji w tej grupie wiekowej kszta³towa³ siê na poziomie 102. Wykres 1. LICZBA KOBIET NA 100 MÊ CZYZN WED UG WIEKU W 2007 R. Stan w dniu 31 XII Obserwacja zmian w strukturze ludnoœci wed³ug biologicznych grup wieku wskazuje na postêpowanie procesu starzenia siê mieszkañców województwa wielkopolskiego. Udzia³ ludnoœci z przedzia³u wiekowego 0 17 lat zmniejszy³ siê z 25,4% w 2000 r. do 20,7% w 2007 r. (w kra- 17

ju spadek z 24,4% do 19,6%), natomiast udzia³ ludnoœci w wieku 50 lat i wiêcej wzrós³ w tym czasie z 26,3% do 31,2% (w kraju z 27,7% do 33,0%). Wiek œrodkowy mieszkañców Wielkopolski w 2007 r. wyniós³ 35,8 lat, wobec 33,9 w 2000 r. Mediana wieku w kraju przesunê³a siê w tym czasie z 35,4 do 37,3 lat. W 2007 r. nast¹pi³y dalsze przesuniêcia w strukturze ludnoœci wed³ug ekonomicznych grup wieku (zob. wykres 2). Ludnoœæ w wieku produkcyjnym (kobiety od 18 do 59 lat, mê czyÿni od 18 do 64 lat), która w 2000 r. obejmowa³a 61,0% populacji województwa wielkopolskiego w 2007 r. stanowi³a 64,9% (w kraju udzia³ ludnoœci w wieku produkcyjnym zwiêkszy³ siê w tym czasie o 3,6 pkt. do 64,4%). Udzia³ ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym zmniejszy³ siê z 25,4% w 2000 r. do 20,7% w 2007 r. (w kraju 19,6% wobec 24,4% w 2000 r.). Stosunkowo najmniejszy pozostaje odsetek ludnoœci poprodukcyjnej, choæ jej liczebnoœæ w ci¹gu 7 lat wzros³a o 7,9%; udzia³ tej grupy w 2007 r. wyniós³ 14,4% i w porównaniu z rokiem 2000 zwiêkszy³ siê o 0,9 pkt. (w kraju 16,0%; wzrost o 1,2 pkt.). Na 100 osób w wieku produkcyjnym w województwie wielkopolskim w 2007 r. przypada³y 54 osoby w wieku nieprodukcyjnym (przed- i poprodukcyjnym), tj. o 10 osób mniej ni w 2000 r. (w kraju obci¹ enie demograficzne w ci¹gu 7 lat zmniejszy³o siê o 9 osób z 64 w 2000 r. do 55 w 2007 r.). Wykres 2. LUDNOŒÆ W WIEKU PRODUKCYJNYM I NIEPRODUKCYJNYM W LATACH 2000 i 2007 Stan w dniu 31 XII Istotny wp³yw na stan ludnoœci maj¹ zjawiska okreœlane jako ruch naturalny. W 2007 r. w województwie wielkopolskim zarejestrowano 38114 urodzeñ ywych, co w przeliczeniu na 1000 ludnoœci da³o wspó³czynnik na poziomie 11,28 wobec 10,81 przed rokiem i 10,52 w 2000 r. (w kraju wspó³czynnik urodzeñ ukszta³towa³ siê na poziomie 10,18 wobec 9,81 w 2006 r. i 9,89 w 2000 r.). W 2007 r. zanotowano w Wielkopolsce 31017 zgonów, w tym 255 zgonów niemowl¹t. Wspó³czynnik zgonów, liczony na 1000 ludnoœci, który w 2000 r. wynosi³ 9,53 i w kolejnych latach obni a³ siê, w 2006 r. ponownie wzrós³ do 9,16, a w 2007 r. osi¹gn¹³ 9,18 (w kraju wspó³czynnik zgonów zwiêkszy³ siê z 9,62 w 2000 r. 18

do 9,90 w 2007 r.). Pomimo wzrostu liczby zgonów (w porównaniu z poprzednim rokiem), w województwie wielkopolskim utrzymuje siê przewaga urodzeñ ywych nad liczb¹ zgonów decyduj¹ca o dodatnim przyroœcie naturalnym (zob. wykres 3). Wspó³czynnik liczony na 1000 ludnoœci w 2007 r. ukszta³towa³ sie na poziomie 2,10 (wobec 1,65 przed rokiem) i nale a³ do najwy szych w Polsce. Wiêkszy przyrost naturalny zanotowano tylko w województwie pomorskim 2,68, a wspó³czynnik liczony dla kraju wyniós³ 0,28. W województwie wielkopolskim najwiêksza przewaga urodzeñ ywych nad zgonami wyst¹pi³a w powiatach: poznañskim (gdzie wspó³czynnik przyrostu naturalnego wyniós³ 4,53 ), obornickim (4,08 ), œremskim (4,07 ) i rawickim (3,96 ). Ujemny przyrost naturalny odnotowano jedynie w Kaliszu (-1,16 ) i powiecie kaliskim (-0,35 ). Wykres 3. RUCH NATURALNY LUDNOŒCI W 2007 R. 19

Wielkopolska jest województwem o stosunkowo du ym natê eniu migracyjnym. Odp³yw w ruchu wewnêtrznym w 2007 r. dotyczy³ tu 50335 osób, przy czym wiêksz¹ liczebnoœæ migrantów zanotowano jedynie w województwach mazowieckim i œl¹skim. Nap³yw migracyjny, który obj¹³ 53461 osób, lokowa³ Wielkopolskê na 2. miejscu za województwem mazowieckim, a saldo migracji wewnêtrznej (3126 osób) na miejscu 3. po województwach mazowieckim (14946 osób) i ma³opolskim (3323 osoby). Poza granicami Polski w 2007 r. osiedli³o siê na sta³e 1853 mieszkañców województwa wielkopolskiego (o 19,2% mniej ni przed rokiem), natomiast z zagranicy przyby³o tu 599 osób (o 48,6% wiêcej ni w 2006 r.). Saldo migracji sta³ej liczone na 1000 ludnoœci w województwie wielkopolskim wynios³o 0,55 (wobec 0,16 przed rokiem), podczas gdy wskaÿnik dla kraju mia³ wartoœæ ujemn¹ i wyniós³ -0,54. Najwiêkszy nap³yw migracyjny zanotowano w powiecie poznañskim, gdzie wspó³czynnik migracji sta³ej ukszta³towa³ siê na poziomie 24,27, natomiast relatywnie du y odp³yw wyst¹pi³ w Koninie i Poznaniu, gdzie saldo migracji sta³ej na 1000 ludnoœci wynios³o, odpowiednio: -8,00 i -5,53. Ochrona œrodowiska Na jakoœæ ycia mieszkañców w istotny sposób wp³ywa stan œrodowiska naturalnego. W 2007 r. w województwie wielkopolskim zak³ady uznane za szczególnie uci¹ liwe dla czystoœci powietrza wyemitowa³y 7,0 tys. ton zanieczyszczeñ py³owych, pochodz¹cych g³ównie ze spalania paliw (85,9%). Emisja py³ów zmniejszy³a siê o 31,6% w porównaniu z poprzednim rokiem i o 46,8% w odniesieniu do roku 2000 (w Polsce zanotowano spadek emisji, odpowiednio: o 7,5% i o 47,5%). W skali kraju zanieczyszczenia py³owe, wyemitowane w 2007 r. w Wielkopolsce, stanowi³y 7,4% (7,3% w 2000 r.). Wykres 4. EMISJA ZANIECZYSZCZEÑ POWIETRZA W LATACH 2000 2007 20

W 2007 r. w Wielkopolsce wyemitowano do atmosfery ³¹cznie 18294,2 tys. ton zanieczyszczeñ gazowych, z czego 98,8% stanowi³ dwutlenek wêgla. Emisja zanieczyszczeñ gazowych zwiêkszy³a siê o 1,8% w porównaniu z poprzednim rokiem i o 7,9% w stosunku do 2000 r. (w skali kraju emisja gazów osi¹gnê³a rozmiary zbli one do ubieg³orocznych, a w porównaniu z 2000 r. wiêksze o 9,7%). Wœród zanieczyszczeñ gazowych najbardziej szkodliwe s¹ tlenki siarki i azotu oraz gazy cieplarniane (dwutlenek wêgla i metan). Emisja dwutlenku siarki w Wielkopolsce w 2007 r. wynios³a 164,5 tys. ton (o 2,0% mniej ni przed rokiem); tlenków azotu wyemitowano 29,4 tys. ton (o 2,5% mniej); dwutlenku wêgla 18076,5 tys. ton (o 1,8% wiêcej); tlenku wêgla 11,4 tys. (o 15,4% mniej), a metanu 11,0 tys. ton (o 5,1% wiêcej); zob. wykres 4. Na1km 2 w 2007 r. wyemitowano przeciêtnie 0,2 ton zanieczyszczeñ py³owych (wobec 0,3 ton w 2006 r. i 0,4 ton w 2000 r.) oraz 7,3 ton zanieczyszczeñ gazowych, bez dwutlenku wêgla (wobec 7,5 ton na km 2 przed rokiem i 5,9 ton w 2000 r.). Najwiêcej przemys³owych zanieczyszczeñ powietrza w województwie wielkopolskim emituj¹ przedsiêbiorstwa dzia³aj¹ce na terenie Konina (34,4% ogó³u zanieczyszczeñ py³owych i 54,8% zanieczyszczeñ gazowych), Poznania (odpowiednio: 12,0% i 9,3%), a tak e zlokalizowane w powiecie tureckim (odpowiednio: 11,9% i 26,0%). W 2007 r. za szczególnie uci¹ liwe dla czystoœci powietrza atmosferycznego w Wielkopolsce uznano 111 zak³adów, tj. o 2 wiêcej ni przed rokiem. Urz¹dzenia do redukcji zanieczyszczeñ py³owych posiada³y 83 zak³ady, a do redukcji zanieczyszczeñ gazowych 19 zak³adów. W zainstalowanych urz¹dzeniach zatrzymano b¹dÿ zneutralizowano 1235,8 tys. ton py³ów i 15,2 tys. ton zanieczyszczeñ gazowych. Stopieñ redukcji wytworzonych zanieczyszczeñ py³owych w województwie wielkopolskim w 2007 r. wyniós³ 99,4%, czyli o 0,2 pkt. wiêcej niz w 2006 r. i o 0,7 pkt. wiêcej ni w 2000 r. (w kraju 99,5% wobec 99,0% w 2000 r.).w najwy szym stopniu zanieczyszczenia py³owe zredukowanno w powiatach grodziskim (w 100%) i tureckim (w 99,8%) oraz w Koninie (99,6%) i Poznaniu (99,4%). W przypadku zanieczyszczeñ gazowych w Wielkopolsce stopieñ ich redukcji w ci¹gu roku zmniejszy³ siê o 1 punkt (z 7,5% do 6,5%), osiagaj¹c poziom ni szy od notowanego w 2000 r. (7,9%). Redukcja zanieczyszczeñ gazowych (bez dwutlenku wêgla) w kraju w 2007 r. wynios³a 50,5% (wobec 49,7% w 2006 r. i 43,7% w 2000 r.). Zanieczyszczenia gazowe w najwiêkszym stopniu zosta³y zredukowane w powiatach w¹growieckim (98,5%) i ostrzeszowskim (80,0%) oraz w Lesznie (26,6%) i Poznaniu (24,1%). W 2007 r. do wód powierzchniowych na obszarze województwa wielkopolskiego odprowadzono ³¹cznie 1694,4 hm 3 œcieków przemys³owych i komunalnych, co w skali kraju stanowi³o 17,8% (wiêcej œcieków wytworzy³o jedynie województwo mazowieckie 28,4%). Przewa aj¹ œcieki przemys³owe; bezpoœrednio do wód powierzchniowych lub do ziemi trafi³o ich 1589,5 hm 3, z czego 94,4% to wody ch³odnicze umownie czyste (w kraju stanowi³y one œrednio 89,3%). Z ogó³u œcieków w Wielkopolsce oczyszczenia wymaga³o 194,1 hm 3 ; w 2007 r. oczyszczono je w 98,7% (w kraju w 93,0%). W 2007 r. w Wielkopolsce wytworzono o 0,4% œcieków mniej ni przed rokiem i o 4,2% mniej ni w 2000 r. (w kraju, odpowiednio: o 2,2% mniej i o 3,9% wiêcej). Zmniejsza siê iloœæ zanieczyszczeñ, odprowadzanych do wód lub ziemi bezpoœrednio z zak³adów przemys³owych; w 2007 r. iloœæ œcieków przemys³owych zmala³a o 0,5% w porównaniu z rokiem poprzednim 21

i by³a o 3,7% mniejsza ni w 2000 r. (w kraju odnotowano spadek o 2,5% w stosunku do 2006 r. i wzrost o 7,6% w relacji do roku 2000). Iloœæ zanieczyszczeñ odprowadzanych w województwie wielkopolskim sieci¹ kanalizacyjn¹ w odniesieniu do poprzedniego roku wzros³a o 1,6% (w kraju pozosta³a na poziomie zbli onym do notowanego w 2006 r.), ale zmniejszy³a siê w porównaniu z 2000 r. (spadek o 11,6%; w kraju o 15,3%). W 2007 r. najwiêcej œcieków spoœród ogó³u oczyszczonych poddano oczyszczaniu chemicznemu b¹dÿ z podwy szonym usuwaniem biogenów (45,4% wobec 16,6% w 2000 r.) (w kraju znaczenie tej metody oczyszczania wzros³o z 26,9% w 2000 r. do 47,1% w 2007 r.). W województwie wielkopolskim nadal du e znaczenie ma mechaniczna metoda oczyszczania œcieków; w 2007 r. w sposób mechaniczny oczyszczono tu 45,0% ca³kowitej iloœci oczyszczanych œcieków przemys³owych i komunalnych (53,3% w 2000 r.; w kraju, odpowiednio: 28,5% w 2007 r. wobec 33,3% w 2000 r.). Œcieki oczyszczane biologicznie w 2007 r. stanowi³y w Wielkopolsce 9,5% (30,1% w 2000 r.), podczas gdy w kraju wykorzystanie biologicznych metod oczyszczania kszta³towa³o siê na poziomie 24,4% (39,8% w 2000 r.). Spoœród ogó³u œcieków wymagaj¹cych oczyszczania, a niepoddanych temu procesowi (2,5 hm 3 ), w roku 2007 sieci¹ kanalizacyjn¹ odprowadzono 19,7% (w poprzednim roku 36,0%, a w 2000 r. 80,8%; w kraju, odpowiednio: 60,7% wobec 65,7% i 83,2%). Wykres 5. ŒCIEKI PRZEMYS OWE I KOMUNALNE WYMAGAJ CE OCZYSZCZANIA W 2007 R. W 2007 r. w województwie wielkopolskim dzia³a³y 422 oczyszczalnie œcieków, w tym 309 komunalnych. Z oczyszczalni tych w 2007 r. skorzysta³o w Wielkopolsce 61,8% ogólnej liczby mieszkañców. W wiêkszoœci powiatów udzia³ by³ mniejszy od œredniej wojewódzkiej. Najpe³niej z oczyszczalni œcieków korzystali mieszkañcy Leszna (99,9% ogólnej liczby ludnoœci), Poznania (96,1%) oraz Konina (80,0%). W 2007 r. w ca³ym województwie wielkopolskim zak³ady oczyszczania zebra³y 809,6 tys. ton odpadów komunalnych zmieszanych, z tego 575,5 tys. ton z gospodarstw domowych. Na 1 mieszkañca przypada³o 170,2 kg odpadów, tj. o 5,3 kg mniej ni w 2006 r. (zob. wykres 6). Z ka dym rokiem coraz powszechniejsze staje siê selekcjonowanie odpadów. W 2007 r. w Wielkopolsce zebrano 55,5 tys. ton odpadów komunalnych wyselekcjonowanych, tj. o 14,0% wiêcej 22