NATO relikt przyszłości czy gwarant naszej przyszłości? 1. Cele lekcji: a) Wiadomości Po zakończonej lekcji uczeń: - zna historię kształtowania się polityki bezpieczeństwa międzynarodowego w oparciu o NATO, - zna strukturę i państwa członkowskie wchodzące w skład NATO, - rozumie znaczenie przystąpienia Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego, - kojarzy terminy: bezpieczeństwo międzynarodowe, Traktat Północnoatlantycki, sojusz, zimna wojna. b) Umiejętności Po zakończonej lekcji uczeń: - potrafi wskazać na mapie zasięg terytorialny NATO, - potrafi wskazać rocznicę przystąpienia Polski do NATO, - umie korzystać z tekstów źródłowych, - umie konfrontować swoje poglądy ze zdaniem innych. 2. Metoda i forma pracy - praca z tekstem źródłowym ( encyklopedia, Traktat Północnoatlantycki, artykuły prasowe); - praca w grupach, - dyskusja, - metaplan, - burza mózgów.
3. Środki dydaktyczne - Opis NATO przedstawiony w Nowej 12 tomowa Popularnej Encyklopedii Powszechnej Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków, 1999 - Tekst Traktatu Północnoatlantyckiego zawarty na oficjalnej stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów: http://www.kprm.gov.pl/ (załącznik 2), - Wybrane materiały pochodzące z oficjalnej strona internetowej NATO : http://www.nato.int/ (załączniki 3 i 4), - duże kartki papieru, 4. Przebieg lekcji 1. Proszę uczniów, by w parach przeczytali tekst opisujący historię kształtowania się Sojuszu Północnoatlantyckiego zawarty w załączniku 1. Następnie proszę, aby na dużych kartkach papieru stworzyli chronologię wstępowania kolejnych państw do NATO a następnie po porównaniu wyników pracy na tablicy wypisali najważniejsze ich zdaniem daty w historii tyczące się NATO 3. Dokonuję podziału klasy na 6 grup. Każda z nich wyszukuje z tekstu Traktatu Północnoatlantyckiego informacji na temat: 1/ obowiązków członków NATO, 2/ postępowania w przypadku zbrojnej napaści na członka Sojuszu, 3/ warunków przystąpienia innych państw do Sojuszu, 4/ sposobu wejścia w życie Traktatu. następnie zapisują je na arkuszach papieru. Przez przyczepianie arkuszy na tablicę tworzony jest metaplan. 3. Proszę uczniów, by w parach zapoznali się z załącznikiem 4. Następnie proszę, by kolejno omówili przeznaczenie poszczególnych jednostek organizacyjnych Sojuszu Północnoatlantyckiego zgodnie z przedstawionym w załączniku 4 ogólnym schematem NATO 4. Synteza wiadomości metodą burzy mózgów. Wykorzystując wiadomości i umiejętności nabyte na lekcji uczniowie przystępują do wskazania na mapie i podziału państw przedstawionych z załączniku 3: Na mapach przedstawione zostały granice państw wchodzących w skład struktury NATO (mapa nr 1) oznaczonych cyframi od 1 do 26 oraz państw partnerskich w stosunku do NATO (mapa nr 2) oznaczonych cyframi od 27 do 46. Do legend z mapami przedstawionych państw należy przy fladze i nazwie danego państwa dopisać numer tego państwa z jednej z map.
5. Bibliografia 1. Nowa 12 tomowa Popularna Encyklopedia Powszechna Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków, 1999 2. Strona Internetowa: Tekst Traktatu Północnoatlantyckiego zawarty na oficjalnej stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów: http://www.kprm.gov.pl/ 3. Oficjalna strona Internetowa NATO : http://www.nato.int/ 4. Kupiecki R. NATO u progu XXI wieku, Warszawa, 2000 6. Załączniki Załącznik 1 NATO, North Atlantic Treaty Organization, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, Pakt Północnoatlantycki, sojusz polityczno-wojskowy państw Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i Kanady powołany w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 na podstawie uchwalonej przez Senat amerykański w czerwcu 1948 tzw. rezolucji Vandenberga, która wzywała do tworzenia bloków militarnych w celu zapobiegania sowieckiemu zagrożeniu. Układ podpisało 12 państw: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, a także Kanada i Stany Zjednoczone. 18 lutego 1952 do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, 5 maja 1955 przyjęto RFN, natomiast w 1982 Hiszpanię. W lipcu 1966 Francja opuściła wojskowe struktury Paktu, pozostając jedynie w strukturach politycznych. Grecja wycofała się ze struktur wojskowych po kryzysie cypryjskim w 1974, powróciła jednak do nich w 1980. Konsekwencją podpisania Paktu było zerwanie przez Stany Zjednoczone z polityką izolacjonizmu. Zgodnie z 51 artykułem Karty Narodów Zjednoczonych, na który powołują się sygnatariusze, układ ma charakter obronny. Treść jego przewiduje wzajemną pomoc wojskową na wypadek ataku na jednego z uczestników porozumienia, traktując ją jako wspólną obronę. Uznano także, że wspólna obrona będzie obowiązywała również wtedy, gdy taki atak nastąpi na obszarze na północ od zwrotnika Raka. Siedzibą władz NATO były kolejno Londyn (do 1952) i Paryż (do 1966), następnie Bruksela. Najwyższym i jedynym organem statutowym jest Rada Atlantycka, która ustanawia inne organy i ustala ich kompetencje. Zbiera się kilka razy w roku na szczeblu ministerialnym, ale praktycznie obraduje stale w osobach stałych przedstawicieli w randze ambasadorów. Pracami Rady kieruje sekretarz generalny. Do najważniejszych zadań Rady zalicza się: konsultacje polityczne pomiędzy członkami, wyznaczanie dyrektyw dla władz wojskowych, obronę cywilną, ustalanie wysiłku zbrojeniowego państw członkowskich. Najwyższym organem wojskowym jest Komitet Wojskowy, w skład którego wchodzą szefowie sztabów wszystkich państw członkowskich oprócz Islandii. Uchwały organów kolegialnych wymagają jednomyślności. Obszar strategiczny dzieli się na trzy dowództwa: Europy SACEUR, z siedzibą w Brukseli, Oceanu Atlantyckiego SACLANT, z siedzibą w Norfolk (Stany Zjednoczone) i kanału La Manche CHANCOM, z siedzibą w Portsmouth (Wielka Brytania), oraz jedną strategiczną Grupę Regionalną Kanada Stany Zjednoczone. Początkowo NATO funkcjonowało zgodnie z doktryną masowego odwetu, a od 1961 elastycznego reagowania. Po rozpadzie bloku sowieckiego, Pakt szuka nowej doktryny. W 1997 Pakt zaprosił Czechy, Polskę i Węgry do negocjacji mających na celu przyjęcie ich w poczet członków NATO. Państwa te zostały członkami NATO 12 marca 1999.
5 listopada 1998 ministrowie obrony Polski, Niemiec i Danii: J. Onyszkiewicz, V. Rühe i H. Haekkerup, podpisali konwencję o utworzeniu Międzynarodowego Korpusu Północno- Wschodniego NATO, z kwaterą główną w Szczecinie. Korpus rozpoczął działalność po przyjęciu Polski do NATO, w jego skład wchodzą: polska 12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana, niemiecka 14 Dywizja Grenadierów Pancernych i duńska Dywizja Zmechanizowana. Pierwszą samodzielną akcją zbrojną NATO była interwencja w Kosowie (24 marzec 1999 10 czerwiec 1999). 4 sierpnia 1999 Rada Północnoatlantycka zatwierdziła kandydaturę G. Robertsona na stanowisko sekretarza generalnego NATO. Robertson zastąpił J. Solanę w połowie października 1999. 22 września 2003 Jaap de Hoop Scheffer został wybrany kolejnym sekretarzem generalnym NATO. 29 marca 2004 członkami NATO zostają: Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia. źródło: Nowa 12 tomowa Popularna Encyklopedia Powszechna Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków, 1999 Załącznik 2 Traktat Północnoatlantycki Strony niniejszego Traktatu potwierdzają swą wiarę w cele i zasady Karty Narodów Zjednoczonych oraz pragnienie życia w pokoju ze wszystkimi narodami i wszystkimi rządami. Są zdecydowane ochraniać wolność, wspólne dziedzictwo i cywilizację swych narodów, oparte na zasadach demokracji, wolności jednostki i rządów prawa. Dążą do umacniania stabilizacji i dobrobytu na obszarze północnoatlantyckim. Są zdecydowane połączyć swe wysiłki w celu zbiorowej obrony oraz zachowania pokoju i bezpieczeństwa. W związku z powyższym uzgadniają one niniejszy Traktat Północnoatlantycki. Artykuł 1 Strony zobowiązują się, zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych, załatwiać wszelkie spory międzynarodowe, w które mogłyby zostać zaangażowanie, za pomocą środków pokojowych w taki sposób, aby pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe oraz sprawiedliwość nie zostały narażone na niebezpieczeństwo, jak również powstrzymywać się w swych stosunkach międzynarodowych od użycia lub groźby użycia siły w jakikolwiek sposób niezgodny z celami Narodów Zjednoczonych. Artykuł 2 Strony będą przyczyniały się do dalszego rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych przez umacnianie swych wolnych instytucji, przez przyczynianie się do lepszego zrozumienia zasad, na jakich opierają się te instytucje, oraz przez rozwijanie warunków dla stabilizacji i dobrobytu. Będą one dążyły do usuwania konfliktów w prowadzonej przez nie międzynarodowej polityce gospodarczej i będą popierały współpracę gospodarczą między wszystkimi stronami lub częścią z nich. Artykuł 3 Dla skuteczniejszego osiągnięcia celów niniejszego Traktatu Strony, każda z osobna i wszystkie razem, poprzez stałą i skuteczną samopomoc i pomoc wzajemną będą utrzymywały i
rozwijały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia zbrojnej napaści. Artykuł 4 Strony będą się wspólnie konsultowały, ilekroć zdaniem którejkolwiek z nich zagrożone będą integralność terytorialna, niezależność polityczna lub bezpieczeństwo którejkolwiek ze Stron. Artykuł 5 Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. O każdej takiej zbrojnej napaści i o wszystkich podjętych w jej wyniku środkach zostanie bezzwłocznie powiadomiona Rada Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko Rada Bezpieczeństwa podejmie działania konieczne do przywrócenia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Artykuł 6 Dla celów artykułu 5 uznaje się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej Stron obejmuje zbrojną napaść: - na terytorium którejkolwiek ze Stron w Europie lub Ameryce Północnej, na algierskie departamenty Francji, na terytorium Turcji lub na wyspy znajdujące się pod jurysdykcją którejkolwiek ze Stron na obszarze północnoatlantyckim na północ od Zwrotnika Raka; - na siły zbrojne, okręty lub statki powietrzne którejkolwiek ze Stron znajdujące się na tych terytoriach lub nad nimi albo na jakimkolwiek innym obszarze w Europie, na którym w dniu wejścia w życie Traktatu stacjonowały wojska okupacyjne którejkolwiek ze Stron, lub też na Morzu Śródziemnym czy na obszarze północnoatlantyckim na północ od Zwrotnika Raka. Artykuł 7 Niniejszy Traktat nie narusza i nie będzie interpretowany jako naruszający w jakikolwiek sposób ustanowione w Karcie prawa i obowiązki Stron będących członkami Narodów Zjednoczonych ani też nie narusza głównej odpowiedzialności Rady Bezpieczeństwa za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Artykuł 8 Każda Strona oświadcza, że żadne z wiążących ją obecnie zobowiązań międzynarodowych z którąkolwiek ze Stron lub z jakimkolwiek państwem trzecim nie stoi w sprzeczności z postanowieniami niniejszego Traktatu oraz zobowiązuje się do nie wiązania się jakimkolwiek zobowiązaniem międzynarodowym sprzecznym z niniejszym Traktatem. Artykuł 9 Strony niniejszym ustanawiają Radę, w której każda z nich będzie reprezentowana, w celu rozpatrywania spraw dotyczących realizacji niniejszego Traktatu. Rada będzie zorganizowana w taki sposób, żeby mogła zbierać się szybko w każdym czasie. Rada utworzy takie organy pomocnicze, jakie okażą się potrzebne; w szczególności utworzy ona natychmiast komitet obrony, którego zadaniem będzie zalecanie środków w celu realizacji artykułów 3 i 5. Artykuł 10 Strony mogą, za jednomyślną zgodą, zaprosić do przystąpienia do niniejszego Traktatu każde inne państwo europejskie, które jest w stanie realizować zasady niniejszego Traktatu i wnosić wkład do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Każde państwo zaproszone w ten sposób może stać się Stroną Traktatu, składając rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki dokument przystąpienia.
Rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki powiadomi każdą ze Stron o złożeniu każdego takiego dokumentu przystąpienia. Artykuł 11 Niniejszy Traktat podlega ratyfikacji, a jego postanowienia zostaną wprowadzone w życie przez Strony zgodnie z ich procedurami konstytucyjnymi. Dokumenty ratyfikacji zostaną złożone tak szybko, jak to jest możliwe rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki, który o każdym złożeniu powiadomi wszystkich innych sygnatariuszy. Traktat wejdzie w życie w stosunkach między państwami, które go ratyfikowały, gdy tylko zostaną złożone dokumenty ratyfikacji przez większość sygnatariuszy, włączając w to ratyfikacje Belgii, Francji, Kanady, Luksemburga, Niderlandów, Stanów Zjednoczonych i Zjednoczonego Królestwa, a w stosunku do innych państw z chwilą złożenia ich dokumentów ratyfikacji. Artykuł 12 Po upływie dziesięciu lat obowiązywania Traktatu lub kiedykolwiek po upływie tego okresu Strony, na żądanie którejkolwiek z nich, skonsultują się wspólnie w celu dokonania przeglądu Traktatu, uwzględniając czynniki, które w tym czasie będą mogły mieć wpływ na pokój i bezpieczeństwo na obszarze północnoatlantyckim, w tym rozwój zarówno powszechnych, jak i regionalnych porozumień przyjętych zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, a mających na celu utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Artykuł 13 Po upływie dwudziestu lat obowiązywania Traktatu każda ze Stron może przestać być Stroną Traktatu po upływie roku od notyfikacji o wypowiedzeniu skierowanej do rządu Stanów Zjednoczonych Ameryki, który poinformuje rządy innych Stron o złożeniu każdej notyfikacji o wypowiedzeniu. Artykuł 14 Niniejszy Traktat, którego teksty angielski i francuski są jednakowo autentyczne, zostanie złożony w archiwach rządu Stanów Zjednoczonych Ameryki. Należycie uwierzytelnione kopie Traktatu przekazane zostaną przez ten rząd rządom innych sygnatariuszy. Sporządzono w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 roku. źródło: ( http://www.kprm.gov.pl/7810_7957.htm ) Załacznik 3 Na poniższych mapach przedstawione zostały granice państw wchodzących w skład struktury NATO (mapa nr 1) oznaczonych cyframi od 1 do 26 oraz państw partnerskich w stosunku do NATO (mapa nr 2) oznaczonych cyframi od 27 do 46. Do legend z mapami państw przedstawionych
Mapa nr 1
Mapa nr 2
źródło: ( http://www.nato.int/docu/sec-partnership/sec-partner-pol.pdf ) Załącznik 4 NATO istnieje podział na pion wojskowy oraz cywilny. Pion wojskowy stanowią następujące organy: - Komitet Wojskowy, - Międzynarodowy Sztab Wojskowy, - Dowództwa Regionalne. Pion cywilny obejmuje: - Rada Północnoatlantycka, - Komitet Planowania Obrony,
- Grupa Planowania Nuklearnego, - Sekretariat Generalny. Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council - NAC) jest to podstawowy organ decyzyjny NATO. W jej skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich w randze ambasadorów; jest organem plenarnym, wyposażonym w prawo powoływania innych organów NATO. Obraduje ona na posiedzeniach odbywających się na następujących szczeblach: - szefów państw i rządów; są to tzw. szczyty NATO, zwoływane okazjonalnie, - ministerialnym; spotykają się ministrowie państw członkowskich, co najmniej dwa razy na rok, - stałych przedstawicieli; spotykają się regularnie, co najmniej raz w tygodniu przedstawiciele państw członkowskich. Mają oni rangę ambasadorów. Stali przedstawiciele tworzą Radę Stałych Przedstawicieli - na jej forum zapada większość decyzji. Rada Północnoatlantycka jest zwoływana na żądanie swego przewodniczącego lub któregokolwiek państwa członkowskiego. Przy podejmowaniu decyzji obowiązuje zasada jednomyślności - consensusu. Oznacza to, że nad daną sprawą nie odbywa się głosowania. Podejmowane przez Radę zalecenia nie mają charakteru wiążącego, bez względu na to, na jakim zapadły szczeblu. Do najważniejszych zadań Rady należą: - konsultacje polityczne pomiędzy członkami, - wyznaczanie dyrektyw dla władz wojskowych, - obrona cywilna, - ustalanie wysiłku zbrojeniowego państw członkowskich. Komitet Planowania Obrony (Defence Planning Committee - DPC), jest to organ, który podejmuje zasadnicze decyzje w kwestii planowania obronnego Sojuszu. Składa się z przedstawicieli państw członkowskich. Jego posiedzenia odbywają się na dwóch szczeblach: - ministerialnym; tu obradują dwa razy w roku ministrowie obrony państw członkowskich, - stałych przedstawicieli Grupa Planowania Nuklearnego (Nuclear Planning Group - NPG), zajmuje się planowaniem potencjału nuklearnego NATO i doktryną jego użycia. Zajmuje się ona oceną polityki nuklearnej przeciwników, bada kryteria i rozmieszczenie broni itp. Stanowi ona najważniejsze forum konsultacyjne we wszystkich sprawach związanych z rolą sił jądrowych w polityce wojskowej NATO. System ciał kolegialnych uzupełniają liczne komitety specjalistyczne, które działają na mocy mandatu przyznanego im przez Radę Północnoatlantycką (państwa członkowskie reprezentowane są w nich przez przedstawicieli delegacji narodowych), podejmują szczegółowe decyzje merytoryczne w poszczególnych dziedzinach funkcjonowania Sojuszu oraz nadzorują ich wykonanie. Sekretariat Międzynarodowy składa się z Sekretarza Generalnego, jego zastępcy i 4 asystentów. Sekretarz Generalny pełni funkcje: - przewodniczenia - przewodniczy m.in. posiedzeniom Rady Północnoatlantyckiej, Komitetu
Planowania Obrony, - nadzorcze - sprawuje nadzór nad wykonywaniem uchwał organów NATO, opracowywaniem raportów itp. Zintegrowana Struktura Wojskowa (Integrated Military Structure) stanowi właściwą militarną część Sojuszu. Składa się ona z systemu funkcjonujących permanentnie połączonych dowództw i sztabów oraz kontyngentów sił zbrojnych, wydzielonych przez państwa członkowskie do operowania w ramach połączonych zgrupowań strategicznych i operacyjnych w czasie konfliktu zbrojnego lub innej operacji wojskowej. Nastawiona jest ona na realizację planów nakreślonych przez strukturę polityczną Sojuszu oraz zgłaszanie ewentualnych uwag i wniosków dotyczących następnych okresów planistycznych. Komitet Wojskowy jest najwyższym ciałem konsultacyjnym i doradczym Rady Północnoatlantyckiej w dziedzinie wojskowej. Jest to najwyższy organ decyzyjny w sprawach wojskowych NATO. Podlega on cywilnemu Komitetowi Planowania Obrony. Składa się on z narodowych reprezentantów wojskowych, będący stałymi przedstawicielami szefów sztabów sił zbrojnych państw członkowskich. Obsługę prac Komitetu Wojskowego NATO zapewnia Międzynarodowy Sztab Wojskowy (IMS), który obok Sekretarza Generalnego i podległych mu biur (Sekretariat Wykonawczy, Biuro Prasy i Informacji, Biuro Bezpieczeństwa NATO) oraz Sztabu Międzynarodowego (IS) stanowi centralny organ wykonawczy Sojuszu. Komitet Wojskowy jest organem: - kierowniczym - wobec Dowództw regionalnych i innych organów wojskowych, - i opiniującym - wobec Komitetu Planowania Obrony i Grupy Planowania Nuklearnego. Komitet Wojskowy obraduje na: - szczeblu szefów sztabów generalnych poszczególnych państw członkowskich (oprócz Islandii, która nie ma sił zbrojnych i Francji, chyba, że jej Prezydent wyrazi indywidualną zgodę), - szczeblu przedstawicieli sztabów generalnych - w formie Stałego Komitetu Wojskowego. Międzynarodowy Sztab Wojskowy jest organem pomocniczym i wykonawczym w stosunku do Komitetu Wojskowego. Wykonuje jego decyzje wydawane w formie rozkazów dla dowództw regionalnych. Ponadto Międzynarodowy Sztab Wojskowy przygotowuje plany, inicjuje studia nad problematyką wojskową, utrzymuje kontakty z Sekretarzem Generalnym oraz Komitetami. Dowództwa NATO dzielą się na: a) naczelne, w postaci: - Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych NATO na Atlantyku ACLANT, z siedzibą w Norfolk w Wirginii (USA), oraz - Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych w Europie ACE, z siedzibą w Shape Casteau (Belgia), b) regionalne, obejmujące obszar Europy Zachodniej (siedziba w Wielkiej Brytanii), Środkowej (Holandia) i Południowej (Neapol, Włochy). c) Grupę Planowania Regionalnego Kanada - USA (CUSRPG), z siedzibą w Arlington (USA). źródło: (http://www.nato.int/docu/handbook/2001/hb070101.htm )
7. Czas trwania lekcji 45 minut 8. Uwagi do scenariusza brak