PRAWO WETERYNARYJNE Przepisy weterynaryjne zaliczane są do działu prawa administracyjnego. W skład prawa weterynaryjnego wchodzą regulacje z zakresu: - ochrony zdrowia zwierząt oraz zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, - humanitarnej ochrony zwierząt, - bezpieczeństwa żywności pochodzenia zwierzęcego, - środków żywienia zwierząt, - weterynaryjnej kontroli granicznej i kontroli w handlu, - systemu rejestracji i identyfikacji zwierząt, - prawa farmaceutycznego, - postępowania z ubocznymi produktami pochodzenia zwierzęcego, - organizacji Inspekcji Weterynaryjnej. Poszczególne ustawy regulujące działalność Inspekcji jak i pozostałe aspekty prawa weterynaryjnego dostępne są na kolejnych stronach PIW Kamień Pomorski. Szczegóły w tabeli poniżej. o inspekcji weterynaryjnej o weterynaryjnej kontroli granicznej organizacja wojewódzkich, powiatowych i granicznych inspektoratów weterynarii o działach administracji rządowej o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt prawo farmaceutyczne o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt o paszach o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia Ochrona zdrowia zwierząt oraz zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt 1 / 9
Podstawowym aktem prawa krajowego regulującym zagadnienia weterynaryjne z zakresu chorób zakaźnych zwierząt jest ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625 z późn. zm.). Swoim zakresem przedmiotowym ustawa obejmuje sprawy związane z tzw. weterynaryjną ochroną zwierząt. Termin ten można wyprowadzić z przepisów prawa weterynaryjnego na określenie tych norm, które regulują kwestie dotyczące nadzoru nad warunkami zdrowotnymi utrzymywania zwierząt oraz środków służących zwalczaniu poszczególnych jednostek chorobowych zwierząt. Uwzględnienie obu tych zagadnień w jednym akcie prawnym znajduje swoje odzwierciedlenie w jego konstrukcji. W ustawie można bowiem wyróżnić odpowiednio: - przepisy dotyczące wymagań weterynaryjnych obowiązujących przy podejmowaniu i prowadzeniu działalności, której przedmiotem są zwierzęta, niejadalne produkty pochodzenia zwierzęcego lub uboczne produkty zwierzęce oraz wymagań weterynaryjnych obowiązujących przy przywozie, wywozie i handlu tymi zwierzętami i produktami, a także umieszczaniu ich na rynku (rozdziały 2-5 ustawy), a więc przepisy regulujące zasady szeroko pojętej prewencji, których celem jest ustanowienie środków zapobiegających wystąpieniu choroby zakaźnej na terytorium Polski oraz innych państw członkowskich Unii Europejskiej, oraz - przepisy regulujące zasady stosowania środków administracyjnych przewidzianych w celu szybkiego zlokalizowania ogniska choroby zakaźnej oraz przeprowadzenia skutecznej likwidacji tego ogniska, a więc przepisy określające zasady administracyjnego zwalczania poszczególnych chorób zakaźnych zwierząt (rozdziały 6-8). Pozostałe przepisy ustawy stanowią regulacje wspólne dla obu wyżej wymienionych części. Przepisy te obejmują: Rozdział 1 Przepisy ogólne, Rozdział 10 Przepisy karne oraz Rozdział 11 Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe. Dodatkowo, w ustawie uregulowano także zasady stosowania substancji o działaniu hormonalnym, tyreostatycznym i beta-agonistycznym (rozdział 9). Humanitarna ochrona zwierząt Termin humanitarnej ochrony zwierząt wypracowany został przez doktrynę prawa na oznaczenie ogółu przepisów mających na celu ochronę zwierząt przed zadawaniem im cierpienia ze strony człowieka. Zasadniczym aktem prawnym normującym problematykę humanitarnej ochrony zwierząt w Polsce jest ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierząt. Ustawa ta reguluje postępowanie ze zwierzętami domowymi, gospodarskimi, 2 / 9
wykorzystywanymi do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych, używanymi do doświadczeń, utrzymywanymi w ogrodach zoologicznych, wolno żyjącymi (dzikimi) oraz obcymi faunie rodzimej. Najważniejszym osiągnięciem intelektualnym w ww. ustawie jest ustalenie zawarte w art. 1 ust. 1 zdanie pierwsze, zgodnie z którym zwierzę, jako istota żyjąca i zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Bezpieczeństwo żywności pochodzenia zwierzęcego Kwestie związane z jakością zdrowotną żywności, w tym żywności pochodzenia zwierzęcego, reguluje ustawa z 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. z 2005 Nr 31, poz. 265). Ustawa określa: 1. wymagania w zakresie jakości zdrowotnej żywności, dozwolonych substancji dodatkowych i innych składników żywności oraz substancji pomagających w przetwarzaniu; 2. warunki produkcji i obrotu oraz wymagania dotyczące przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji i w obrocie artykułami, o których mowa w pkt 1, oraz materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością w celu zapewnienia właściwej jakości zdrowotnej żywności; 3. zasady przeprowadzania urzędowej kontroli żywności przez Państwową Inspekcję Sanitarną i Inspekcję Weterynaryjną. Zgodnie z art. 40 tej ustawy organy Inspekcji Weterynaryjnej sprawują nadzór nad: 1. zakładami produkującymi produkty pochodzenia zwierzęcego, w rozumieniu przepisów o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego w zakresie spełniania tych wymagań; 2. badaniem zwierząt rzeźnych i ich mięsa, mięsa zwierząt łownych oraz produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych na potrzeby własne gospodarstwa; 3. produkcją lodów zawierających w swoim składzie mleko w zakładach objętych nadzorem organów Inspekcji Weterynaryjnej; 4. sprzedażą produktów pochodzenia zwierzęcego w handlu obwoźnym ze specjalnych środków transportu; 5. przywożonymi z państw trzecich produktami pochodzenia zwierzęcego; 3 / 9
6. produkcją i sprzedażą bezpośrednią produktów pochodzenia zwierzęcego; 7. prawidłowością prowadzenia systemu HACCP i kontroli wewnętrznej w zakładach; 8. zaopatrywaniem środków transportu morskiego w komunikacji międzynarodowej w produkty pochodzenia zwierzęcego. Podstawowym aktem prawa krajowego regulującym w sposób bardziej szczegółowy zagadnienia weterynaryjne z zakresu bezpieczeństwa żywności pochodzenia zwierzęcego jest ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. Nr 33, poz. 288 z późn. zm.). Swoim zakresem przedmiotowym ustawa obejmuje wymagania weterynaryjne: 1. dla produktów pochodzenia zwierzęcego umieszczanych na rynku, 2. przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego, 3. obowiązujące przy przywozie produktów pochodzenia zwierzęcego nie będących członkami Unii Europejskiej. Ustawa stanowi, iż produktami pochodzenia zwierzęcego są produkty pozyskane od zwierząt lub ze zwierząt oraz produkty pozyskane z takich produktów, przeznaczone do spożycia przez ludzi, a także żywe zwierzęta przeznaczone bezpośrednio do spożycia przez ludzi (np. małże i ostrygi). Pod nadzorem Inspekcji Weterynaryjnej na mocy ustawy znajduje się: - produkcja produktów pochodzenia zwierzęcego, co oznacza co najmniej jedną z następujących czynności: pozyskiwanie, chów, wytwarzanie, oczyszczanie, rozbiór, przetwarzanie, pakowanie, przepakowywanie, przechowywanie lub transport, - umieszczanie na rynku produktów pochodzenia zwierzęcego, tj. przechowywanie lub prezentację w celu sprzedaży, oferowanie do sprzedaży, sprzedaż, dostarczanie lub każdy inny sposób wprowadzania na rynek Wspólnoty, z wyłączeniem sprzedaży detalicznej. Stosownie do przepisów ustawy system urzędowej kontroli żywości pochodzenia zwierzęcego w Polsce (podobnie jak w całej Unii Europejskiej) oparty jest na zasadzie zapewnienia właściwej jakości zdrowotnej produktu na wszystkich etapach jego tworzenia od pola do stołu. Główna odpowiedzialność za jakość wyrobów spoczywa na producencie, który zobowiązany jest do wdrożenia wewnętrznych systemów kontroli. Ustawa stanowi, iż podmioty prowadzące działalność w zakresie produkcji lub umieszczania na rynku produktów pochodzenia zwierzęcego odpowiadają za bezpieczeństwo zdrowotne tych produktów oraz spełnianie wymagań weterynaryjnych w zakresie prowadzonej działalności. Organy Inspekcji Weterynaryjnej sprawują nadzór zewnętrzny w celu zapewnienia odpowiedniej jakości oraz są 4 / 9
odpowiedzialne za ochronę zdrowia konsumentów (system kontroli zewnętrznej). Nieprzestrzeganie przepisów weterynaryjnych w zakresie bezpieczeństwa żywności i wymagań weterynaryjnych w produkcji może skutkować sankcjami administracyjnymi nałożonymi na dany podmiot w drodze decyzji administracyjnej organu Inspekcji Weterynaryjnej, bądź też sankcjami karnymi. Środki żywienia zwierząt Aktem prawnym całościowo regulującym problematykę wymogów weterynaryjnych dla środków żywienia zwierząt jest ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o środkach żywienia zwierząt (Dz. U. Nr 123, poz. 1350 z późn. zm.). Merytoryczny zakres regulacji obejmuje zagadnienia związane z: 1. zasadami wytwarzania i stosowania środków żywienia zwierząt i pasz leczniczych, 2. zasadami obrotu środkami żywienia zwierząt oraz paszami leczniczymi, 3. wymogami weterynaryjnymi co do jakości tych środków, 4. zasadami sprawowania przez Inspekcję Weterynaryjną nadzoru nad wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem środków żywienia zwierząt oraz pasz leczniczych. W omawianym akcie znalazły się szczegółowe przepisy dotyczące wymagań weterynaryjnych obowiązujących przy podejmowaniu i prowadzeniu działalności, której przedmiotem jest wytwarzanie i obrót materiałami i mieszankami paszowymi, dodatkami paszowymi i premiksami. Wymagania te dotyczą zapewnienia odpowiednich warunków technicznych, lokalowych i organizacyjnych oraz w kwalifikacji osób czuwających nad procesem produkcji. Jednocześnie ustawa kształtuje kompetencje terenowych organów Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie udzielania w drodze decyzji administracyjnej pozwoleń na prowadzenie działalności w zakresie wytwarzania i obrotu środkami żywienia zwierząt oraz paszami leczniczymi. Ponadto ustawa określa zasady przeprowadzania kontroli urzędowej w zakresie wytwarzania, obrotu i stosowania środków żywienia zwierząt i pasz leczniczych, a także zasady wywozu takich środków poza obszar Unii Europejski oraz przywozu na obszar krajów członkowskich z państw nie należących do Unii. Jednocześnie w ustawie zostały określone zasady stosowania środków administracyjnych w celu szybkiego zlokalizowania i wyeliminowania zagrożeń związanych z ewentualnym wystąpieniem w obrocie środków żywienia zwierząt stanowiących zagrożenie dla zdrowia ludzi lub zwierząt oraz środowiska naturalnego. 5 / 9
Urzędowa kontrola środków żywienia zwierząt prowadzona przez organy Inspekcji Weterynaryjnej polega na podejmowaniu działań mających na celu sprawdzenie zgodności wytwarzania lub stosowania środków żywienia zwierząt i pasz leczniczych oraz obrotu nimi z zasadami określonymi w ustawie z dnia 23 sierpnia o środkach żywienia zwierząt. Kontroli podlegają wszystkie środki żywienia zwierząt produkowane w kraju lub sprowadzane na jego terytorium. Kontrola urzędowa obejmuje wszystkie etapy procesu produkcji i przetwarzania, z uwzględnieniem ich przechowywania oraz transportu. Weterynaryjna kontrola graniczna i kontrola w handlu Podstawowym aktem prawa krajowego regulującym zagadnienia weterynaryjne z zakresu kontroli granicznej jest ustawa z dnia 27 sierpnia 2003 r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz. 1590 z późn. zm.). Ustawa ta implementuje w polskim porządku prawnym wymogi wspólnotowe określone w dyrektywie Rady 91/496/EWG z 15 lipca 1991 r. określającej zasady dotyczące organizacji kontroli weterynaryjnych zwierząt, wprowadzanych do Wspólnoty z krajów trzecich oraz w dyrektywie Rady 97/78/WE z 18 grudnia 1997 roku określającej zasady kontroli weterynaryjnych produktów wprowadzanych do Wspólnoty z krajów trzecich. Ustawa ta reguluje następujące zagadnienia: - warunki przywozu i przewozu przez terytorium Unii Europejskiej oraz przemieszczania następującego po przywozie do miejsca przeznaczenia zwierząt lub produktów pochodzenia zwierzęcego; - procedury administracyjne (zasady, tryb i sposób) przeprowadzania weterynaryjnej kontroli granicznej; - zasady, tryb i sposób zatwierdzania oraz prowadzenia nadzoru nad składami celnymi, składami wolnocłowymi i magazynami w wolnych obszarach celnych, stacjami kwarantanny, przedsiębiorcami zaopatrującymi środki transportu morskiego w komunikacji międzynarodowej w produkty do spożycia przez załogę i pasażerów. Inspekcja Weterynaryjna realizuje zadania policji administracyjnej także w zakresie kontroli w 6 / 9
handlu zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego (czyli wymiany handlowej pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej). Inspekcja zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego wprowadzanych na wspólny rynek powinna odbywać się zgodnie z postanowieniami dyrektywy Rady 89/662/EWG z 11 grudnia 1989 r. dotyczącej kontroli weterynaryjnych w handlu wewnątrz Wspólnoty, z myślą o zakończeniu tworzenia rynku wewnętrznego oraz z dyrektywy Rady 90/425/EWG z 26 czerwca 1990 r. dotyczącej kontroli weterynaryjnych i zootechnicznych stosowanych w handlu zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego wewnątrz Wspólnoty. Przepisy obu dyrektyw na gruncie prawa polskiego zostały implementowane ustawą z dnia 10 grudnia 2003 r. o weterynaryjnej kontroli w handlu (Dz. U. Nr 16, poz. 145). Na mocy tej ustawy kontrola weterynaryjna zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego jest przeprowadzana przez powiatowego lekarza weterynarii i odbywa się w miejscu pochodzenia zwierząt lub miejscu powstania albo wytworzenia produktu pochodzenia zwierzęcego. System identyfikacji i rejestracji zwierząt Stosownie do art. 29 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz. U. Nr 91, poz. 872 z późn. zm.) organy Inspekcji Weterynaryjnej sprawują nadzór w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt. W ramach nadzoru organy Inspekcji Weterynaryjnej posiadają bezpośredni dostęp do danych zawartych w rejestrze zwierząt gospodarskich oznakowanych oraz w rejestrach koniowatych. Jednocześnie organy Inspekcji Weterynaryjnej przeprowadzają kontrole na miejscu w siedzibie stada dotyczące oznakowania i rejestracji zwierząt. Kontrole przeprowadzane przez Inspekcję Weterynaryjną dotyczą 10% siedzib stad bydła zarejestrowanych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i prowadzone są zgodnie z rozporządzeniem Komisji 1082/2003/WE z 23 czerwca 2000 r. ustanawiającym zasady szczegółowej implementacji Rozporządzenia 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady odnośnie minimalnego poziomu kontroli przeprowadzanych w ramach systemu identyfikacji i rejestracji bydła. 7 / 9
Prawo farmaceutyczne Aktem prawnym regulującym problematykę dotyczącą wytwarzania i obrotu produktami leczniczymi jest ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U. 2004 r. Nr 53, poz. 533 z późn. zm.). Systematyka ustawy opiera się na założeniu wspólnej regulacji dotyczącej produktów leczniczych przeznaczonych dla ludzi oraz produktów leczniczych weterynaryjnych. Odrębne regulacje dotyczące wyłącznie produktów leczniczych weterynaryjnych są wyraźnie w tekście aktu zaznaczone i w tym zakresie wyłączają one zastosowanie przepisów ogólnych np. art. 37 ai 37 ak ustawy. Przedmiotowy zakres ustawy obejmuje takie zagadnienia, jak: 1. zasady i tryb dopuszczania do obrotu produktów leczniczych, ze 2. szczególnym uwzględnieniem wymagań dotyczących jakości, skuteczności i 3. bezpieczeństwa ich stosowania, 4. warunki prowadzenia badań klinicznych produktów leczniczych, 5. warunki wytwarzania produktów leczniczych, 6. wymagania dotyczące reklamy produktów leczniczych, 7. warunki obrotu produktami leczniczymi. Ponadto w ustawie w sposób szczegółowy unormowane zostały kwestie dotyczące wymogów technicznych, organizacyjnych, lokalowych oraz kwalifikacji osób prowadzących obrót hurtowy i detaliczny produktami leczniczymi. Ustawa w tym zakresie kształtuje kompetencje organów Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie nadzoru nad obrotem hurtowym i detalicznym produktami leczniczymi weterynaryjnymi oraz rodzaje środków administracyjnych podejmowanych na wypadek stwierdzenia, że obrót prowadzony jest z naruszeniem przepisów ustawy. Uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego Zgodnie z art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625 z późn. zm.), działalność 8 / 9
polegającą na zbieraniu, transportowaniu, przechowywaniu, operowaniu, przetwarzaniu oraz wykorzystywaniu lub usuwaniu ubocznych produktów zwierzęcych regulują przepisy Unii Europejskiej. Aktem prawodawstwa wspólnotowego szczegółowo normującym powyższą problematykę jest rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1774/2002 z dnia 3 października 2002 r. ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi. Rozporządzenie klasyfikuje uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego na trzy kategorie (kategorie 1, 2 i 3), które różnią się stopniem stwarzanego zagrożenia sanitarnego i epizootycznego. Według tej klasyfikacji wyróżnia także procedury postępowania z ubocznymi produktami pochodzenia zwierzęcego oraz dostępne względem tych produktów metody przetwarzania, a szczególności: 1. ustanawia wymogi techniczne i organizacyjne dla zakładów utylizacyjnych (kategorii 1, 2 i 3), przerabiających uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego, 2. ustanawia wymogi techniczne i organizacyjne dla zakładów pośrednich (kategorii 1, 2 i 3), spalarni i współspalarni oraz określa warunki zbierania, transportu i przechowywania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego, 3. ustanawia wymogi techniczne i organizacyjne dla zakładów zajmujących się wykorzystaniem ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego np. zakładów produkujących karmę dla zwierząt domowych, 4. określa zasady dotyczące eksportu i importu ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego oraz listę państw trzecich, z których mogą być one przywożone, 5. określa zasady dotyczące handlu (obrotu na obszarze UE) ubocznymi produktami pochodzenia zwierzęcego. Organizacja Inspekcji Weterynaryjnej Inspekcja Weterynaryjna została powołana w celu realizacji zadań administracji publicznej z zakresu weterynarii. Zakres zadań oraz organizację Inspekcji określa ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. Nr 33, poz. 287 z późn. zm.). 9 / 9