Prgramwanie perspektywy finanswej na lata 2014-2020 12 lipca 2013 r.* (P pierwszych zmianach redakcyjnych wprwadznych w dniu 19 lipca br.) Prgramwanie perspektywy finanswej 2014-2020 - Umwa Partnerstwa (wstępny prjekt) Ministerstw Rzwju Reginalneg
SPIS TREŚCI Wstęp...4 S E K C J A 1....5 S E K C J A 1. A...5 1. Analiza ptrzeb rzwjwych i ptencjałów mżliwych d wykrzystania raz występujących zróżnicwań...5 1.1.(1) Główne ptrzeby rzwjwe kraju, zróżnicwania terytrialne, kluczwe bariery w kntekście strategii Eurpa 2020...5 1.1.(2) Analiza specyficznych ptencjałów i prblemów terytrialnych...13 1.1.(3). Perspektywa 2020 rku cele rzwjwe kraju...18 1.1.(4). Uzasadnienie transferu śrdków pmiędzy kategriami reginów...19 1.1.(5) Wniski z dtychczaswych dświadczeń...21 1.2. Kluczwe wyniki ewaluacji ex-ante...31 1.3. Wybór celów tematycznych i pdsumwanie najważniejszych rezultatów interwencji...31 1.3. (1) Cele Umwy Partnerstwa bszary kncentracji EFSI...31 1.3. (2) Strategia wykrzystania śrdków eurpejskich dla realizacji celów rzwjwych kraju...39 1.3. (3) Oczekiwane rezultaty interwencji funduszy raz pdstawwe wskaźniki rezultatu strategiczneg...82 1.4. Zarys finanswania...84 1.4 (1) Całkwita alkacja dla Plski w ramach Plityki Spójnści...84 1.4. (2) Rezerwa prgramwa...86 1.4. (3) Pdział alkacji wg celów tematycznych raz w układzie funduszy...86 1.4. (4) Zasada dtycząca kncentracji tematycznej śrdków...88 1.4. (5) Pzim wydatków planwanych na cele klimatyczne...89 1.4. (6) Pdział śrdków z funduszy strukturalnych pmiędzy pzim krajwy i reginalny...90 1.4. (7) Pzim współfinanswania...90 S E K C J A 1. B...91 1.5. Spsób realizacji zasad hryzntalnych...91 1.5.1. Zasada partnerstwa...91 1.5.2. Prmwanie równuprawnienia kbiet i mężczyzn...92 1.5.3. Zrównważny rzwój...93 1.5.4. Inne zasady hryzntalne...95 1.6. Prgramy peracyjne...97 S E K C J A 2....102 2 Warunki efektywneg wdrażania Umwy Partnerstwa...102 2.1. System krdynacji...102 2.1. (1) Pdmity krdynacji i zakres kmpetencji...102 2.1. (2) Identyfikacja bszarów kmplementarnści raz rzwiązania na rzecz krdynacji...105 2.1. (3) Krdynacja z instrumentami krajwymi kntrakt terytrialny...113 2.2. Realizacja zasady ddatkwści...116 2.3. Ocena stpnia wypełnienia warunków ex-ante...117 2.4 Spsób zapewnienia spójnści funkcjnwania ram wyknania...119 2.5. Ocena zdlnści instytucjnalnej systemu realizacji Umwy Partnerstwa gólna cena zdlnści instytucjnalnej...121 2.6. Planwane uprszczenia dla beneficjentów...126 2.6. (1) Plan działań dla beneficjentów funduszy Plityki Spójnści...126 2.6. (2) Plan działań dla beneficjentów Prgramu Rzwój Obszarów Wiejskich...127 2.6. (3) Plan działań dla beneficjentów Prgramu Operacyjneg Rybactw i Mrze...128 S E K C J A 3....129 3. Terytrialny wymiar prwadznej interwencji...129 3.1. Instrumenty rzwju terytrialneg...129 3.1.1. Rzwój lkalny kierwany przez spłecznść (CLLD)...129 3.1.2. Zintegrwane Inwestycje Terytrialne...132 3.1.3. Spsób ujęcia wymiaru miejskieg...136 3.1.4. Współpraca terytrialna raz strategie makrreginalne...137 3.1.5. Obszary ze szczególnym nasileniem prblemu ubóstwa...141 3.1.6. Obszary z nasileniem prblemów demgraficznych...142 S E K C J A 4....144 4.1. Zarys centralneg systemu kmunikacji elektrnicznej z beneficjentami...144 S E K C J A 5....145 2
5. Zarys systemu wdrażania...145 5.1. System instytucjnalny służący realizacji umwy partnerstwa ma:...145 5.2. Zarządzanie finanswe...148 5.3. Sprawzdawczść i mnitrwanie...148 5.4. Ewaluacja...149 5.5. Infrmacja i prmcja...151 3
Wstęp Umwa Partnerstwa jest dkumentem kreślającym kierunki interwencji trzech plityk unijnych w Plsce Plityki Spójnści, Wspólnej Plityki Rlnej Wspólnej Plityki Rybłówstwa. Dkument pwstał na bazie Załżeń Umwy Partnerstwa 2014-2020 przyjętych przez Radę Ministrów w dniu 15 stycznia 2013 rku. Przygtwując Umwę Partnerstwa bran pd uwagę zapisy unijnych i krajwych dkumentów strategicznych, dtychczaswe dświadczenia związane z wdrażaniem perspektywy 2004-2006 raz 2007-2013. W dkumencie uwzględnin pinie partnerów spłecznych i gspdarczych raz przygtwane na ptrzeby prcesu prgramwania analizy. Dużą wagę przypisan też d efektów prac różneg rdzaju grup rbczych, sptkań bilateralnych raz prwadznej regularnie debaty strategicznej z udziałem partnerów spłecznych i gspdarczych w ramach Krajweg Frum Terytrialneg raz debat eksperckich. Na kształt dkumentu miał również wpływ prces ewaluacji ex-ante. Pprzez zastswanie mdelu partycypacyjneg mżliwe był wspólne wypracwywanie rzwiązań przez pdmity zaangażwane w prces przygtwania dkumentów na ptrzeby perspektywy finanswej 2014-2020. Umwa Partnerstwa przedstawia cele i prirytety interwencji wraz z pdstawwymi wskaźnikami, ukierunkwanie terytrialne planwanej interwencji, pis stpnia uzupełniania się interwencji finanswanych z Plityki Spójnści, Wspólnej Plityki Rlnej raz Wspólnej Plityki Rybłówstwa, układ prgramów peracyjnych, zarys finanswania raz systemu wdrażania. Wskazane cele rzwjwe d 2020 rku, wskaźniki mnitrujące ich realizację raz zakres prpnwanych interwencji stanwią punkt dniesienia d kreślania szczegółwej zawartści pszczególnych prgramów peracyjnych. Główne cele rzwjwe kraju d 2020 rku zstały sfrmułwane w średnikreswej Strategii Rzwju Kraju 2020: aktywne spłeczeństw, knkurencyjna gspdarka, sprawne państw (SRK 2020), przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 25 września 2012 r. W latach 2014-2020 śrdki Unii Eurpejskiej (UE) będą przeznaczane na te cele związane z rzwjem kraju, które wpisują się w cele strategii Eurpa 2020 i realizująceg ją Krajweg Prgramu Refrm (KPR) raz gwarantują największe efekty mnżnikwe w sferze spłecznej, gspdarczej, instytucjnalnej, jak również w wymiarze terytrialnym. Stąd jak główne cele interwencji pięciu funduszy WRS (Fundusz Spójnści - FS, Eurpejski Fundusz Rzwju Reginalneg - EFRR, Eurpejski Fundusz Spłeczny - EFS, Eurpejski Fundusz Rlnictwa i Rzwju Obszarów Wiejskich - EFRROW, Eurpejski Fundusz Mrski i Rybacki - EFMR) w latach 2014-2020 wskazan: zwiększenie knkurencyjnści gspdarki, pprawę spójnści spłecznej i gspdarczej raz pdnszenie sprawnści i efektywnści państwa. W nwym kresie prgramwania większy nacisk płżny zstanie na wykrzystanie ptencjałów terytrialnych pprzez zintegrwane interwencje ukierunkwane na pszczególne bszary. Chdzi tu jak najlepsze wykrzystanie zasbów (w tym także zasbów ludzkich) raz specjalizacji terytriów w reginach różnym pzimie rzwju. Większa decentralizacja wdrażania funduszy eurpejskich znacza nie tylk skierwanie na pzim reginalny znacznej części śrdków pchdzących z tych funduszy, ale również większą dpwiedzialnść reginów za wypełnienie zbwiązań wbec Kmisji Eurpejskiej (KE). Instrumentem zapewniającym kmplementarnść interwencji realizwanych przez rząd i samrząd terytrialny będzie kntrakt terytrialny. Wraz z statecznymi przesądzeniami dtyczącymi Wielletnich Ram Finanswych UE raz prpnwanych rzwiązań w zakresie 5 funduszy bjętych Wspólnymi Ramami Strategicznymi na lata 2014-2020, przygtwywane dkumenty strategiczne na ten kres, tj. Umwa Partnerstwa raz prgramy peracyjne, będą uzupełniane i aktualizwane. 4
SEKCJA 1. SEKCJA 1.A 1. Analiza ptrzeb rzwjwych i ptencjałów mżliwych d wykrzystania raz występujących zróżnicwań terytrialnych 1.1.(1) Główne ptrzeby rzwjwe kraju, zróżnicwania terytrialne, kluczwe bariery w kntekście strategii Eurpa 2020 Szybki wzrst gspdarczy w czasie dwóch statnich dekad spwdwał w Plsce isttne zmiany cywilizacyjne, spłeczne i gspdarcze. Człnkstw w UE przyspieszył wzrst gspdarczy, ugruntwał przemiany rynkwe raz pprawił działania sfery instytucjnaln-regulacyjnej. Szybki rzwój kraju nie dprwadził jednak d nadrbienia wszystkich zapóźnień gspdarczych, a prcesy glbalizacyjne i rzwjwe zachdzące w świecie ujawniły nwe wyzwania, przed którymi sti Plska. Przyjęcie przez Radę Ministrów w dniu 5 luteg 2013 r. Długkreswej Strategii Rzwju Kraju. Plska 2030. Trzecia Fala Nwczesnści 1 (DSRK) raz średnikreswej Strategii Rzwju Kraju 2020 (SRK 2020) w dniu 25 września 2012 r. 2 wskazuje na sadzenie prcesów zarządzania rzwjem w kategriach realnie strategicznych, realnie innwacyjnych, związanych z frmułwaniem wizji, celów raz narzędzi niezbędnych dla ich siągnięcia. W latach 2007-2012 średnirczne temp wzrstu PKB wynsił 3,9% (wbec 0,4% średni w UE), c przyspieszył knwergencję z krajami UE w zakresie pzimu PKB na mieszkańca w 2011 r. wynsił n 64% średniej unijnej (pprawa 12 pp w stsunku d 2006 r.). Utrzymanie wyskieg tempa knwergencji wymaga jednak zarówn utrzymania wyskieg tempa wzrstu gspdarczeg, w warunkach bserwwaneg w statnich latach jeg spwlnienia 3, jak i przeciwdziałania zagrżeniu wystąpienia w Plsce tzw. pułapki średnieg dchdu. W bliczu niepewnści c d przyszłych uwarunkwań zewnętrznych takich jak m. in.: przyszłść strefy eur, zmiana układu sił ge-eknmicznych w świecie, nasilająca się rywalizacją dstęp d zasbów naturalnych raz kniecznść większeg uwzględniania ddziaływania decyzji eknmicznych na śrdwisk, a także z uwagi na kniecznść pdjęcia refrm strukturalnych wewnątrz kraju, m.in. refrma sektra finansów publicznych w kierunku zwiększnej kncentracji na działaniach prrzwjwych, dalsze graniczenie dystansu rzwjweg pmiędzy Plską, a wysk rzwiniętymi państwami UE wymaga prwadzenia plityki rzwju stymulującej wzrst gspdarczy party na pprawie innwacyjnści i knkurencyjnści gspdarki kraju i reginów. Uruchmienie nweg mdelu wzrstu gspdarczeg wymaga rzwju kluczwej infrastruktury sieciwej (transprt, sieci szerkpasmwe, system energetyczny), pprawy innych niż skądinąd malejąca - knkurencyjnść cenwa siły rbczej czynników knkurencyjnści gspdarki, pdniesienia wydajnści raz zapewniania efektywneg gspdarwania zasbami. Wyzwaniem dla Plski jest stwrzenie warunków funkcjnwania stabilnej i dynamicznie rzwijającej się gspdarki wykrzystującej nwczesne technlgie, wyskiej jakści prace badawcz-rzwjwe i innwacje raz dsknalący się kapitał intelektualny. Nie zstała zakńczna restrukturyzacja sektra badawcz-rzwjweg, a relacja wydatków na B+R d PKB znajduje się pmim wzrstu bserwwaneg nieprzerwanie d 2007 r. na bardz niskim pzimie (0,77% w 2011 r., wbec 2,03% średni w UE). Należy w tym kntekście pdkreślić, że Plska przyjęła jak cel krajwy Strategii Eurpa 2020 (EU 2020) wyskść wydatków na B+R na pzimie 1,7% PKB (wbec 3% średni dla całej Unii Eurpejskiej). Szczególnie niekrzystny dla gspdarki jest niski pzim inwestycji badawcz-rzwjwych sektra przedsiębirstw (w 2011 r.- 0,23% PKB, wbec średniej unijnej wynszącej 1,26%). Niskie nakłady 1 Uchwała Nr 16 Rady Ministrów z dnia 5 luteg 2013 r. w sprawie przyjęcia Długkreswej Strategii Rzwju Kraju. Plska 2030. Trzecia Fala Nwczesnści (M.P. pz. 121). 2 Uchwała Nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. w sprawie przyjęcia Długkreswej Strategii Rzwju Kraju 2020 (M.P. pz. 882). 3 W 2011 r. PKB wzrósł 4,3%, w 2012 r. 1,9 %, a w ustawie budżetwej na 2013 r. prgnzwany jest wzrst na pzimie 2,2%. Należy również pdkreślić, że OECD w pracwaniu Lking t 2060: Lng-term Glbal Grwth Prspects prgnzuje, że w kresie 2011-2030 średnirczne temp wzrstu gspdarczeg w Plsce (2,6%) będzie znacznie niższe niż w latach 1996-2011 (4,3%), c wskazuje na kniecznść jak najszybszeg pdjęcia działań prwadzących d zwiększenia ptencjalneg tempa przyszłeg wzrstu. 5
inwestycyjne na działalnść badawcz-rzwjwą przekładają się na niezadwalające efekty w bszarze nauki i technlgii, a w knsekwencji na niską innwacyjnść gspdarki. Niewielki dsetek MŚP wprwadza wewnątrzzakładwe innwacje lub współpracuje z innymi przedsiębirstwami, a także rzwija współpracę transgraniczną i międzynardwą. W rezultacie nie w pełni są wykrzystywane mżliwści twrzenia wyskiej jakści, trwałych miejsc pracy. Plska zmaga się z prblemami dtyczącymi słabych pwiązań pmiędzy śrdwiskiem naukwym i przemysłem raz pważneg niedinwestwania badań i innwacji w sektrze prywatnym. Istniejące zachęty są niewystarczające, aby zapewnić skuteczne wsparcie pprzez finanswanie ze śrdków publicznych, w tym większą współpracę publiczn-prywatną. Należy dążyć d większej kncentracji działań badawcz-rzwjwych finanswanych ze śrdków publicznych, zwiększenia ich efektywnści raz pprawy efektywnści funkcjnwania systemu innwacji. Isttne jest również dążenie d zwiększenia krdynacji plityk w dziedzinach nauki i innwacji, jak również graniczenie liczby prirytetów plityki naukw-badawczej w działaniach dtyczących dziedzin innwacji i przemysłu. W sferze wydatków badawcz-rzwjwych występuje wyraźne zróżnicwanie reginalne, a pnad płwa tych wydatków jest pnszna w dwóch wjewództwach (mazwieckim z 40% udziałem w wydatkach pniesinych w 2011 r. w skali całeg kraju raz małplskim udziale wynszącym 10,4%). Na klejnych miejscach plasują się wjewództwa: śląskie, wielkplskie i dlnśląskie z udziałem d 8,8% d 6,2%. Na drugim biegunie znajdują się wjewództwa lubuskie i plskie (z udziałem rzędu 0,5-0,7%). Analiza udziału przedsiębirstw w wydatkach na B+R wykazuje, że w 2011 r. najwyższy (blisk 60%) był n w wjewództwach plskim i pdkarpackim, a najniższy w pdlaskim i warmińsk-mazurskim. Pd względem nakładów na B+R w relacji d PKB capita w 2010 r. dminwał wjewództw mazwieckie (1,35% reginalneg PKB), a wyższe d średniej krajwej były ne również w wjewództwach: małplskim i pdkarpackim, pdczas gdy zdecydwanie najniższą relację bserwwan w wjewództwach: plskim i lubuskim (0,13-0,14% reginalneg PKB). Na kniecznść intensyfikacji wysiłków w tym bszarze wskazuje m.in. bniżenie pzycji kraju w unijnym Rankingu Innwacyjnści (Innvative Unin Screbard IUS). O ile w 2011 r. Plska zstała sklasyfikwana na 23 miejscu (jak statnia wśród tzw. umiarkwanych innwatrów ), t w rankingu publikwanym w 2013 r. spadła na miejsce 24 4. Dystans dzielący Plskę d eurpejskich liderów innwacji raz d średnieg pzimu innwacyjnści w UE jest nadal znaczny zarówn w dniesieniu d kształtwania się syntetyczneg wskaźnika innwacyjnści 5, jak i większści jeg składwych - bszarami budzącymi szczególny niepkój są: niski pzim wskaźników związanych z działalnścią kreatywną (zgłaszanie patentów, rejestracja znaków twarwych lub mdeli bizneswych i rganizacyjnych), niska jakść i pzim umiędzynardwienia sektra badań (publikacje międzynardwym standardzie, dktranci spza UE) raz niska jakść tczenia biznesu. W bliczu pwyższych uwarunkwań, pważnym wyzwaniem jest uruchmienie w najbliższym czasie ptencjału innwacyjneg plskieg spłeczeństwa i gspdarki w celu zbudwania nwych wykrzystujących zaawanswane technlgie - przewag knkurencyjnych plskiej gspdarki. W tym celu isttne będą zwłaszcza: stymulacja współpracy między biznesem a światem nauki, wzrst nakładów na B+R, zwiększenie udziału sektra prywatneg w finanswaniu nauki, rzwój flexicurity na rynku pracy raz nwczesne inwestycje (w tym energetyczne i w bszarze technlgii infrmacyjnych) przyspieszające mdernizację gspdarki, a także wsparcie rzwju technlgii przyjaznych śrdwisku, jak również technlgii śrdwiskwych. Osiągnięcie sukcesu w budwie innwacyjnej gspdarki wymaga zwiększenia - zarówn w śrdwisku przedsiębirstw, świata nauki jak i p strnie władz publicznych - świadmści znaczenia pstaw prinnwacyjnych. Isttne jest także zwiększanie rli kapitału ludzkieg budwa zdlnści zasbów pracy d pdejmwania działalnści innwacyjnej. Należy również dążyć d stwrzenia efektywneg systemu zachęt dla inwestrów twrzących nwe biekty prdukcyjne i miejsca 4 W rankingu Innvative Unin Screbard pszczególne państwa są zaliczane d jednej z czterech grup: liderów innwacji (innvatin leaders), naśladwców innwacji (innvatin fllwers), umiarkwanych innwatrów (mderate innvatrs) raz niewielkich innwatrów (mdest innvatrs). 5 W pracwywanym przez Bank Światwy rankingu partym na wskaźniku gspdarki wiedzy (Knwledge Ecnmy Index -KEI) - który uwzględnia zarówn warunki d twrzenia i wymiany wiedzy, jak i czynniki instytucjnalne sprzyjające jej wykrzystaniu w gspdarce Plska zstała sklasyfikwana w 2012 r. na 38 miejscu na 145 analizwanych państw. Jedncześnie w ramach analgiczneg wskaźnika wiedzy (Knwledge Index - KI) - mierząceg gólny ptencjał rzwju wiedzy w danym kraju Plska zajmwała 39 pzycję. Należy pdkreślić, że w bu ww. rankingach Plska znajdwała się na miejscach niższych niż np.: Republika Czeska (dpwiedni miejsce 26 i 26), (Węgry-miejsca 27 i 28) raz Słwacja (pzycja 33 i 36). 6
pracy w sektrach sprzyjających mdernizacji gspdarki raz dknać reindustrializacji rzumianej jak budwa przemysłu zdlneg stawić człw wyzwanim nwczesnści. Ocena innwacyjnści plskich reginów wg raprtu Reginal Innvatin Screbard 2012, wskazuje, że 15 wjewództw należał d niewielkich innwatrów, a jedynie wjewództw mazwieckie zstał sklasyfikwane w grupie umiarkwanych innwatrów. Za jedn z głównych wyzwań rzwjwych - zarówn w średnim jak i długim kresie uznać należy mdernizację strukturalną przedsiębirstw, która nie tylk umżliwi wzrst ich knkurencyjnści na rynku wewnętrznym raz na rynkach zagranicznych, ale również pzwli na pełniejsze wykrzystanie ptencjału eknmiczneg kraju i reginów, przy równczesnym rzwju reginalnych specjalizacji - pprzez parcie knkurencyjnści na innwacjach. Stwrzyłby t szansę wejścia Plski na rynki eksprtwe wysk zaawanswanych technlgicznie prduktów. Kluczwe dla mdernizacji plskieg przemysłu mże kazać się wspieranie przez państw realkacji zasbów z dziedzin nierzwjwych d rzwjwych, przy jednczesnej restrukturyzacji tych dziedzin tradycyjnych, w przypadku których istnieją uzasadnine efektywnścią eknmiczną - szanse ich żywienia. Wspieranie mdernizacji będzie skutkwał również zmniejszeniem presji na śrdwisk, tak by wzrst gspdarczy nie dbywał się ksztem nadmierneg zużycia zasbów i energii. Uwzględniając wyraźny niedstatek kapitału inwestycyjneg, w tym wyskieg ryzyka (venture capital) w Plsce niezbędne wydaje się jeg wzmcnienie w parciu śrdki publiczne, c zwiększy szanse przyspieszenia rzwju innwacyjnej przedsiębirczści, która stanwi z klei pdstawę rzwju przemysłów wyskiej techniki. Z uwagi na ptrzebę przyspieszenia rzwju tych przemysłów należy dążyć d dynamiczneg uruchmiania knsrcjów (z udziałem kapitału państwweg, biznesu prywatneg i kapitału zagraniczneg, instytucji naukwych i zaplecza B+R) wspierających branże i specjalizacje bjęte preferencjami plityki strukturalnej państwa. Jedncześnie, z uwagi na ptencjał innwacyjny dużych przedsiębirstw isttne jest wspieranie ich dstswań d prcesów glbalizacji. Wsparcie dużych przedsiębirstw będzie mieć miejsce wówczas, gdy umżliwi generwanie innwacyjnych rzwiązań mgących stanwić pdstawę specjalizacji kraju na rynkach międzynardwych, a z drugiej strny spwduje integrację w ramach swych pwiązań kperacyjnych pdmitów z sektra MŚP. Sfera B+R jest ściśle pwiązana ze wsparciem inwestycji z zakresu adaptacji d zmian klimatu, a także chrny śrdwiska w kntekście wsparcia ekinnwacji, takich jak inteligentne sieci kanalizacji deszczwej, zarządzanie awariami z zakresu infrastruktury kanalizacji deszczwej i sieci wdnkanalizacyjnych. Wykrzystanie działań ze sfery B+R raz technlgii infrmacyjn-kmunikacyjnych (TIK) pwinn również przyczyniać się d twrzenia bazy danych stanie wód, jak również d dpwiednieg zarządzania ryzykami związanymi ze zmianami klimatu, w tym ryzykiem pwdziwym. Należy również zintensyfikwać działania na rzecz pdnszenia zdlnści innwacyjnej gspdarstw rlnych raz MŚP w sektrach rlnictwa, przetwórstwa rln spżywczeg i rybłówstwa. Sektry rlnictwa i rybłówstwa zmagają się z wyzwaniami strukturalnymi (w tym ukryte bezrbcie, niska wydajnść pracy) raz niewystarczającym ukierunkwaniem rynkwym. Pnadt niska efektywnść administracji publicznej, graniczna dstępnść usług elektrnicznych, nieprzewidywalnść przepisów prawnych raz przewlekłe pstępwania sądwe nie są krzystne dla biznesu i pwdują bariery w prwadzeniu działalnści gspdarczej. P strnie ppytwej gspdarki należy stymulwać rientację preksprtwą. Natmiast p strnie pdażwej należy dążyć d szerszeg włączenia kapitału zagraniczneg w rzwój kraju i reginów. Służyć temu pwinn knsekwentne wprwadzanie w życie systemu zachęt (stanwiących isttny element strategii kraju przyjmująceg ) dla kapitału zagraniczneg w zamian za kreślne krzyści. Isttne jest prmwanie inwestycji zagranicznych pdejmwanych w bszarach preferencji plityki strukturalnej państwa (przede wszystkim przemysły wyskiej techniki, w tym infrmacyjny). Strategicznym wyzwaniem jest również właściwe kreślenie miejsca Plski w handlu międzynardwym. Dminacja krajów UE w brtach handlwych mże utrudniać - w związku z prgnzwanym relatywnie niskim tempem wzrstu tych gspdarek w nadchdzących latach - zdynamizwanie plskieg handlu zagraniczneg. Należy dążyć d dywersyfikacji kierunków gegraficznych brtów handlwych raz zwiększenia udziału w nich dóbr i usług wyższej wartści ddanej raz wyższym pzimie nasycenia nwczesnymi technlgiami. Rzwój wymiany handlwej w dtychczas niedcenianych kierunkach (m.in. 7
na kierunkach pzaeurpejskich) stwarza mżliwść siągnięcia większeg bezpieczeństwa eknmiczneg Plski. Isttne będzie również wykrzystanie szansy jaką jest kniecznść rzwju przemysłu eklgiczneg (mająceg według prgnz charakteryzwać się w najbliższych dekadach wyską dynamiką wzrstu) pprzez pracwanie i wdrżenie prgramów prdukcji urządzeń i materiałów dla chrny śrdwiska (szczególne służących chrnie klimatu) raz czystych technlgii przemysłwych (technlgie zastępujące tradycyjne spalanie węgla) i innych technlgii eklgicznych, czemu mże sprzyjać współpraca z przemysłem zagranicznym w wymieninych bszarach. Pwyższe wyzwanie wpisuje się w kniecznść stawienia czła wyzwanim klimatycznym raz zapewnienia racjnalneg gspdarwania zasbami (zrównważneg wykrzystania surwców) w celu uniknięcia zagrżenia negatywnym ddziaływaniem prblemów energetycznych raz związanych z chrną śrdwiska na rzwój gspdarki. Pmim relatywnie wyskieg stpnia samwystarczalnści energetycznej gspdarki plskiej, charakteryzuje się na nadal zbyt wyską energchłnnścią. W systemie energetycznym niezbędna jest mdernizacja przestarzałej infrastruktury energetycznej i zapbieganie wykluczeniu energetycznemu. Należy wykrzystać również gspdarczy i techniczny ptencjał wprwadzenia graniczeń zużycia energii, zwłaszcza w budynkach mieszkalnych i budynkach użytku publiczneg, w przedsiębirstwach, w lkalnej gspdarce energetycznej, w świetleniu ulic raz w prdukcji energii elektrycznej. Knieczne jest wykrzystanie ptencjału w zakresie dnawialnych źródeł energii (OZE) raz siągnięcie prawnie wiążących celów w zakresie OZE na 2020 r. Rzwój dnawialnych źródeł energii pwinien być wspierany na pzimie lkalnym pprzez inwestycje zgdne z lkalnym ptencjałem energetycznym. W kntekście celów plityki klimatycznej UE bardz isttnymi wyzwaniami w perspektywie zarówn średni jak i długkreswej będą: zmiana struktury zużycia energii, mdernizacja systemu infrastruktury energetycznej, inwestycje zmierzające d dywersyfikacji źródeł energii, pprzez rzwój prgramu energetyki jądrwej (zgdnie z dkumentem Plityka Energetyczna Plski d 2030) a także zwiększenie twartści plskiej energetyki w zakresie wymiany energetycznej i handlu energią w brębie UE raz wykrzystanie ptencjału gazu łupkweg w Plsce. Opisanym działanim twarzyszyć będzie uwzględnianie adaptacji d zmian klimatu. W wytwarzaniu energii elektrycznej największy udział psiadają wjewództwa śląskie i łódzkie (p 20,2%), a najniższy warmińsk-mazurskie (0,4%) i pdlaskie (0,5%), natmiast największym udziałem OZE w wytwarzaniu energii elektrycznej charakteryzują się wjewództwa: warmińsk-mazurskie (70,5%) raz kujawsk-pmrskie (60,5%), a najniższym lubelskie (0,9%) i łódzkie (1,8%). Analiza reginalnych zróżnicwań w zakresie chrny śrdwiska wskazuje, że w przypadku zanieczyszczeń pwietrza gółem z zakładów szczególnie uciążliwych najbardziej niekrzystna sytuacja występuje w wjewództwach śląskim i łódzkim (z udziałem w całści teg typu emisji w kraju wynszącym w 2012 r. p 18,9%), pdczas gdy najniższym udziałem w gólnej puli zanieczyszczeń generwanych przez teg rdzaju zakłady charakteryzwały się wjewództwa: warmińsk-mazurskie, pdlaskie i lubuskie (0,7-0,9%). Realizacja tzw. celów klimatycznych wskazanych w strategii EU 2020 znacza dla Plski zmniejszenie zużycia energii pierwtnej d pzimu k. 96 Mte w 2020 r. (w 2010 r. wynsił n blisk 97 Mte), zwiększenie wykrzystania dnawialnych źródeł energii z 10,8% w 2011 r. d 15% w 2020 r. raz redukcję emisji CO2, która w 2010 r. wynsiła 88% pzimu rku bazweg 1990 (wbec wskaźnika 85% średni w UE). W kntekście wsparcia siągania spójnści terytrialnej, szczególnie w kntekście różnic w tej sferze pmiędzy bszarami miejskimi i wiejskimi, knieczna będzie kntynuacja działań związanych z czyszczaniem ścieków kmunalnych, zarządzaniem dpadami kmunalnymi (zgdnie z hierarchią pstępwania z dpadami i wprwadzną refrmą w tym bszarze) raz graniczeniem emisji zanieczyszczeń d atmsfery. W ujęciu reginalnym największy dsetek dpadów zebranych selektywnie w stsunku d gółu dpadów dntwan w 2011 r. w wjewództwach: małplskim (15,2%) raz pdkarpackim, wielkplskim i mazwieckim (d 11,7% d 11,1%), a najniższy w wjewództwie pdlaskim (6%), natmiast największym udziałem w ilści dpadów selektywnie zebranych w skali kraju charakteryzwały się wjewództwa: mazwieckie (16,4%), śląskie (14,1%) raz małplskie (11,6%), a najmniejszym wjewództwa: pdlaskie (1,5%) raz świętkrzyskie (1,6%). Analiza reginalneg rzkładu dsetka ludnści krzystającej z czyszczalni ścieków wykazuje, że w 2011 r. najwyższy był n w wjewództwach pmrskim (80,8%) raz zachdnipmrskim (80,3%), a najniższy 8
w wjewództwach: świętkrzyskim (51,1%), mazwieckim (52,6%) i lubuskim (53,3%). W przypadku miast największym dsetkiem ludnści krzystającej z czyszczalni ścieków charakteryzwały się wjewództwa warmińsk-mazurskie (97,1%), plskie (96,1%) i pmrskie (96%), natmiast najniższym mazwieckie (69,2%); pdczas gdy w przypadku bszarów wiejskich największy dstęp ludnści pnad 50%- d czyszczalni ścieków dntwan w zachdnipmrskim i pmrskim, a najniższy w łódzkim, pdlaskim i lubelskim (d 17,2% d 18,0%). Wyzwaniem w zakresie zwiększenia dprnści na zmiany klimatyczne jest przezwyciężenie prblemów związanych z deficytem zasbów wdnych, niewystarczającymi rzwiązaniami przeciwpwdziwymi raz zapbieganie ryzyku wystąpienia pwdzi, susz, pżarów lasów raz niekrzystnym zjawiskm klimatycznym w miastach. Pważnym wyzwaniem jest również skuteczna chrna zasbów naturalnych (pwietrza, wdy i gleby), biróżnrdnści raz zrównważne wykrzystywanie zasbów mrskich. W tym kntekście ważne jest uzyskanie dbreg stanu śrdwiska mrskieg, c wymaga pdjęcia szerk zakrjnych i efektywnych działań, mających na celu graniczenie presji i negatywnych ddziaływań na śrdwisk Mrza Bałtyckieg. Ddatkw, ważnym wyzwaniem jest edukacja spłeczeństwa zarówn w zakresie chrny śrdwiska, w tym w zakresie gspdarki wdnej i gspdarki dpadami, jak również w kntekście dstswania d zmian klimatu. Dążąc d nadrbienia zaległści kraju i reginów w dchdzeniu d gspdarki wykrzystującej nwczesne technlgie, należy za bszar prirytetwy uznać rzwój sektra infrmatyczntelekmunikacyjneg (i pkrewnych mu dziedzin przemysłu), w parciu przyciąganie kapitału zagraniczneg i nwych technlgii, przy równczesnym wzmacnianiu bdźców na rzecz zwiększenia skali pwstającej w Plsce prdukcji finalnej największym wkładzie prinnwacyjnym. Isttnym wyzwaniem jest kniecznść graniczenia zarówn przewidywaneg w prgnzach demgraficznych systematyczneg spadku ludnści Plski (mająceg nasilić się p 2015 r.) jak i spadku udziału ludnści w wieku prdukcyjnym (wg prgnz GUS w latach 2010-2030 mże na zmniejszyć się pnad 3 mln sób) w warunkach pstępująceg zróżnicwania terytrialneg prcesów demgraficznych. Przeciwdziałać temu zagrżeniu pwinny: plityka prnatalistyczna, wykrzystanie rezerw rynku pracy, dpwiednie rzwiązania w zakresie pieki nad dziećmi d lat 3, pieki przedszklnej raz nad drsłymi sbami zależnymi, zmiany w systemie szklnictwa i pieki zdrwtnej raz efektywna plityka migracyjna. Klejnym wyzwaniem jest zwiększenie zarówn aktywnści zawdwej jak i adaptacyjnści zasbów pracy. Pważną barierą rzwjwą jest jeden z najniższych w UE wskaźnik zatrudnienia (w 2012 r. wynszący 64,7,% ludnści w wieku 20-64 lata wbec 68,5% średni w UE) raz niedstswanie edukacji d ptrzeb mał elastyczneg rynku pracy. Wymaga t prwadzenia aktywnej plityki stymulującej wzrst pzimu zatrudnienia raz prmującej wzrst uczestnictwa w uczeniu się przez całe życie skierwanej nie tylk d pracwników raz sób drsłych, ale także d przedsiębirców sektra MŚP. Isttne jest również efektywne wykrzystanie rezerw rynku pracy (w pstaci młdzieży kńczącej edukację, kbiet raz sób w wieku 50+ raz sób związanych z rlnictwem; w tym statnim przypadku rerientacja zawdwa służyłaby także wsparciu zmian strukturalnych w tym sektrze). Plityki rządwe pwinny przyczyniać się w spsób systemwy d kształtwania warunków dla rzwju rynku pracy, pdczas gdy d pracdawców należy czekiwać prwadzenia plityki rzwju firmy (w tym rzwju czynnika pracy) dzwierciedlającej trendy makreknmiczne. Długterminwa pprawa sytuacji na rynku pracy wymaga usuwania barier w systemie kształcenia, a tym samym przeciwdziałania niedpaswaniu ferty edukacyjnej d wymagań pracdawców. Aktywna plityka stymulująca wzrst zatrudnienia t także działania w bszarze usług zdrwtnych, m.in. w zakresie zapewnienia dstępnści d wyskiej jakści usług pieki zdrwtnej. Celem krajwym przyjętym przez Plskę w ramach realizacji Strategii Eurpa 2020 w bszarze rynku pracy jest zwiększenie wskaźnika zatrudnienia sób w wieku 20-64 lata d c najmniej 71% w 2020 r. (dla UE przyjęt wskaźnik zatrudnienia na pzimie 75%). W dniesieniu d sfery kształcenia cele krajwe Strategii Eurpa 2020 kreśln jak zmniejszenie d 4,5% dsetka sób zbyt wcześnie kńczących naukę (który w 2011 r. wyniósł 5,6%) raz zwiększenie d 45% dsetka sób w wieku 30-34 lata psiadających wyższe wykształcenie (w 2011 r. wynsił n 39,1%). Na pdkreślenie zasługuje fakt, że w 2012 dsetek sób 9
przedwcześnie kńczących naukę wynsił 12,8%, i więc był znacznie wyższy niż w Plsce, a cel Strategii Eurpa 2020 dla UE kreśln na pzimie 10%, a więc zdecydwanie mniej rygrystycznym niż w przypadku Plski. Również dsetek sób psiadających wyższe wykształcenie wynsił średni w UE 35,8% i był niższy niż w Plsce. W 2012 r. najwyższy pzim wskaźnika zatrudnienia dntwan w wjewództwach: mazwieckim (71,1%) i pdlaskim (67,2%), a najniższy w warmińsk-mazurskim (58,5%) raz zachdnipmrskim (60,4%). W ujęciu reginalnym najwyższą stpę bezrbcia rejestrwaneg w 2012 r. dntwan w wjewództwie warmińsk-mazurskim (21,2%), zachdnipmrskim (18,1%) raz kujawsk-pmrskim (17,9%), a najniższą w wielkplskim (9,9%) i mazwieckim (10,8%). Knieczna jest również dalsza restrukturyzacja tradycyjnych sektrów gspdarki. Kniecznym jest nie tylk zapewnienie warunków dla rzwju umiejętnści i kmpetencji kadr, ale także warunków zatrudnienia pzwalających na gdzenie bwiązków zawdwych i rdzinnych, jak również dpwiednie dstswanie śrdwiska pracy d zachwania wyskiej efektywnści pracy sób starszych (przy równczesnym twrzeniu dpwiednich warunków dla sprawneg funkcjnwania tych sób w całej gspdarce i spłeczeństwie - związanych z dstswaniem usług, prduktów i twarów cdzienneg użytku d ich ptrzeb i czekiwań). Isttne wyzwanie stanwi pprawa spójnści spłecznej. Pmim wzrstu gspdarczeg wyski pzstaje zwłaszcza na bszarach wiejskich, ale także w craz większym stpniu na bszarach miejskich - dsetek ludnści zagrżnej ubóstwem (w 2011 r. wskaźnik zagrżenia ubóstwem p transferach spłecznych wynsił 17,7% 6 - wbec 16,9% średni w UE), a jak cel krajwy Strategii EU 2020 przyjęt zmniejszenie 1,5 mln liczby sób zagrżnych ubóstwem i/lub żyjących w gspdarstwach dmwych bez sób pracujących lub niskiej intensywnści pracy. Wskaźniki zagrżenia ubóstwem lub wykluczeniem spłecznym w pszczególnych grupach wiekwych - nie wykluczając dzieci i sób starszych - isttnie przewyższały średnią unijną. Szybkie graniczenie ubóstwa będzie wyzwaniem również w kntekście segmentacji rynku pracy, ubóstwa pracujących raz dysprprcji terytrialnych (najmniej krzystna sytuacja pd tym względem ma miejsce we wschdnich i półncnych wjewództwach kraju). Rzwój sprzyjający włączeniu spłecznemu wymaga wspierania wyskieg pzimu zatrudnienia, m.in. pprzez pprawę stanu zdrwia spłeczeństwa, stymulwanie przedsiębirczści raz zapewnienia spójnści spłecznej, gspdarczej i terytrialnej. Klejne wyzwanie wiąże się z kniecznścią dalszeg mierzenia się z prblemami zróżnicwań przestrzennych raz przeciwdziałania peryferyjnści kreślnej według tradycyjnych si zróżnicwania pzimu życia (między miastami a bszarami wiejskimi raz między wschdem a zachdem kraju). Peryferyjnść nie ma wymiaru gegraficzneg lecz wynika najczęściej z barier w zakresie dstępnści infrastrukturalnej, w tym głównie transprtwej niedstateczny rzwój: sieci dróg i ich niska jakść, brak wyskiej jakści płączeń klejwych raz brak synergii trzech rdzajów transprtu - w tym niedstateczna integracja płączeń klejwych z siecią dróg krajwych i lkalnych; teleinfrmatycznej brak wyskiej jakści sieci; energetycznej przestarzałe sieci energetyczne. Efektem niewystarczająceg rzwju infrastruktury transprtwej są utrudnienia w rzwju terytrialnym, zarówn w dniesieniu d miast i ich bszarów funkcjnalnych, jak i bszarów słabej dstępnści d usług, a c za tym idzie graniczenie skali efektu mnżnikweg w gspdarce. W tym kntekście bardz ważnym wyzwaniem w perspektywie d rku 2020 jest zwiększenie zewnętrznej i wewnętrznej (międzyreginalnej i lkalnej) dstępnści terytrialnej raz włączenie Plski, jej najważniejszych śrdków gspdarczych raz pszczególnych reginów d eurpejskieg zintegrwaneg systemu transprtweg, umżliwiająceg sprawne przewzy twarów i ludnści. W perspektywie 2014-2020 d sieci autstrad w Plsce ma dłączyć spójna sieć dróg ekspreswych, c spwduje wystąpienie efektu synergii, tj. natychmiastwej pprawy w zakresie spójnści międzyreginalnej, jak również zintegrwanie z systemem eurpejskim. 6 W przypadku sób w wieku 65+ wskaźnik zagrżenia ubóstwem p transferach w Plsce jest niższy niż średnia UE 10
W zakresie infrastruktury infrmacyjnej i kmunikacyjnej (TIK) 7 wyzwaniem jest natmiast przyspieszenie rzwju infrastruktury szerkpasmweg internetu raz zapewnienie dynamiczneg rzwju usług kmunikacyjnych i rzwiązań związanych z cyfryzacją kraju - zwłaszcza dalszeg rzwju elektrnicznej gspdarki: e-zdrwia, cyfrwych usług publicznych, zasbów infrmacyjnych państwa i telepracy. Efektem niewystarczająceg rzwju infrastruktury energetycznej są z klei przerwy w dstawach energii, której parametry wskazują niekiedy znaczne dchylenia d czekiwanych wartści. Nasilenie tych zjawisk mżna kreślić za pmcą wskaźników ciągłści energii elektrycznej. Na bszarach nisk zurbanizwanych wskaźniki te są wielkrtnie niższe niż na bszarach miejskich, c stanwi również przejaw peryferyjnści. W kntekście przeciwdziałania pgłębianiu się zróżnicwań przestrzennych knieczne jest zmniejszenie dysprprcji pmiędzy bszarami wiejskimi a bszarami miejskimi m.in. w zakresie dstępu d infrastruktury technicznej (w tym m.in. transprtwej i energetycznej) i spłecznej raz d usług publicznych, a także pdjęcie działań na rzecz stymulwania wzrstu dchdów gspdarstw dmwych wiejskich i miejskich raz zwiększenie ich dstępu d instrumentów rynku pracy. Rzwój bszarów wiejskich wymaga m.in.: pdniesienia ich pzimu cywilizacyjneg, wzmcnienia ptencjału rzwjweg śrdków lkalnych, pełneg wykrzystania sieci teleinfrmatycznych, pprawy jakści placówek edukacji, rewitalizacji miast i miasteczek raz rzwju wszystkich frm innwacyjnści (w tym m.in. pprawy jakści kapitału ludzkieg i spłeczneg pczynając d wczesnej edukacji przedszklnej, pprzez rzwój działalnści badawcz-wdrżeniwej, transferu wiedzy i na wdrżeniu rzwiązań innwacyjnych kńcząc). Sprstanie pwyższym wyzwanim będzie mieć kluczwe znaczenie dla pprawy mbilnści (zarówn zawdwej jak i terytrialnej) mieszkańców tych bszarów raz dywersyfikacji ich źródeł zatrudnienia z myślą zmniejszeniu zróżnicwań dchdwych pmiędzy gspdarstwami dmwymi na wsi i w mieście. Równcześnie należy knsekwentnie realizwać działania na rzecz rzwju miast, wykrzystujące ptencjał głównych śrdków miejskich i ich bszarów funkcjnalnych d krewania wzrstu i zatrudnienia raz zdynamizwania rzwju kraju. Isttne będzie wykrzystanie ptencjału miast w prcesach rzwju reginalneg na bszarach prblemwych znaczeniu krajwym, przeciwdziałanie degradacji spłeczngspdarczej i przestrzennej bszarów zurbanizwanych, pprawa ładu przestrzenneg na bszarach miejskich i pwstrzymanie żywiłwej suburbanizacji, pprawa jakści zarządzania i współpracy na bszarach miejskich, w tym na bszarach funkcjnalnych miast. Pnadt, należy dnieść się d występujących na bszarach miejskich wyzwań charakterze hryzntalnym w takich sferach jak plityka transprtwa (w tym transprt publiczny) raz zapewnić stały mnitring zjawisk spłeczn-przestrzennych na bszarach zurbanizwanych. Isttnym wyzwaniem jest maksymalizacja krzyści dla bywateli i gspdarki z tytułu zrównważneg wykrzystania nadmrskieg płżenia kraju raz zasbów naturalnych Mrza Bałtyckieg. W tym celu knieczne jest pdjęcie szeregu działań wpisujących się w twrzenie nwczesnej gspdarki mrskiej, mgącej stawić czła knkurencji zewnętrznej raz przyczynić się d stymulwania wzrstu gspdarczeg raz twrzenia miejsc pracy. Pnieważ efektywne funkcjnwanie gspdarki mrskiej wymaga sprawneg systemu transprtweg, łącząceg prty i aglmeracje nadmrskie z reginem, zapleczem krajwym raz rynkiem eurpejskim, należy dążyć d rzwju prtów mrskich w celu przekształcenia ich w intermdalne węzły transprtwe sieci TEN-T raz pprawy ich knkurencyjnści. W kntekście gspdarczeg wykrzystania zasbów mrskich jak i zwiększenia innwacji w przemyśle mrskim isttne jest ich wykrzystanie d wspierania zrównważneg rzwju eksystemu mrskieg raz chrny spłecznści nadmrskich. Ważne jest twrzenie platfrm współdziałania przedsiębirstw sektra mrskieg i instytucji naukwych raz zacieśnianie współpracy z państwami sąsiednimi w rejnie Mrza Bałtyckieg na rzecz innwacyjnych rzwiązań w bszarze gspdarki mrskiej. Niezbędny jest stały dpływ wykwalifikwanych kadr, a tym samym stały rzwój edukacji mrskiej. W kntekście kniecznści pprawy stanu śrdwiska mrskieg, niezbędne jest pdjęcie zakrjnych na szerką skalę działań prwadzących d graniczenia negatywnych ddziaływań na t śrdwisk. Należy również dążyć d zapewnienia racjnalnej gspdarki żywymi zasbami wód i pprawy efektywnści akwakultury i sektra rybackieg, a w rezultacie d pprawy jakści życia na bszarach zależnych d rybactwa. W zakresie wykrzystania bszarów mrskich dla 7 Pmim rzwju Technlgii Infrmacyjnych i Kmunikacyjnych wyzwaniem jest również nadal niskie nasycenie usługami szerkpasmweg dstępu d Internetu, które kształtuje się jest znacznie pniżej średniej UE, a ferwana prędkść internetu jest w szczególnści na bszarach wiejskich - niska. 11
prdukcji energii i dstaw surwców energetycznych, isttnym wyzwaniem jest również budwa nwej i rzbudwa istniejącej infrastruktury mrskiej, przesyłwej i magazynującej, służącej d ptymalneg wykrzystania zasbów energetycznych państwa. Dywersyfikacja źródeł i kierunków dstaw surwców energetycznych przyczyni się d spełnienia wymaganych prawem UE wskaźników prdukcji energii ze źródeł dnawialnych. Pwyższym działanim sprzyjać będzie rzwój mrskieg planwania przestrzenneg raz zintegrwane zarządzanie bszarami przybrzeżnymi mające na celu zapewnienie sprawneg funkcjnwania plskiej administracji mrskiej ferującej wyskiej jakści prfesjnalne usługi dla branży mrskiej. W najbliższych latach należy zintensyfikwać przygtwania gspdarki d przystąpienia d strefy eur, przy czym siągnięcie gtwści d człnkstwa jest niezależnie d hryzntu czasweg samej akcesji d Unii Gspdarczej i Walutwej - krzystne dla gspdarki kraju raz wzmcnienia jeg pzycji międzynardwej. Kluczwe jest w tym kntekście siągnięcie trwałej knkurencyjnści raz stwrzenie instrumentów, które pzwlą gspdarce skutecznie reagwać na sytuacje kryzyswe. Wśród kniecznych zadań należy wymienić m.in. zwiększenie pdaży pracy, zmianę struktury wydatków z bieżących na inwestycyjne, dstswanie systemu edukacji d wymagań nwczesnej gspdarki raz zapewnienie spłeczneg pparcia dla prcesu przyjmwania wspólnej waluty. W ramach działań zmierzających d bniżenia relacji deficytu sektra finansów publicznych raz długu publiczneg d PKB należy uwzględnić ewentualne niebezpieczeństw słabienia kniunktury gspdarczej zbyt głębkim graniczeniem wydatków - które będzie mieć głębkie, niekrzystne reperkusje dla sfery realnej gspdarki prwadząc d spadku inwestycji sektra prywatneg, knsumpcji indywidualnej i zbirwej raz znaczneg wzrstu bezrbcia. Pnieważ fundamentem efektywnści we współczesnym zarządzaniu jest sprawne państw 8, należy dążyć d usprawnienia struktur rganizacyjnych, uprszczenia nadmiernie rzbudwanych prcedur raz twrzenia spójneg i przejrzysteg ustawdawstwa (m.in. pprzez efektywne wykrzystanie rzwiązań w zakresie ceny skutków regulacji). Knieczne jest pdnszenie raz właściwe ukierunkwanie aktywnści instytucji publicznych - prwadzące d zwiększenia ich rientacji na ptrzeby spłeczne raz na efekty pdejmwanych działań. Kluczwe jest zapewnienie zadwalającej dstępnści i jakść usług publicznych raz pprawa spłeczneg wizerunku instytucji publicznych. Należy również pdejmwać działania zmierzające d usprawnienia funkcjnwania wymiaru sprawiedliwści raz służb dpwiedzialnych za utrzymanie bezpieczeństwa i prządku publiczneg, a także dążyć d prwadzenia nwczesnej kmunikacji zarówn z bywatelami jak i wewnątrz administracji - z myślą pdnszeniu pzimu zaufania bywateli d państwa raz wzajemneg zaufania bywateli. Szczególnie isttne znaczenie w dbrze instrumentów dpwiadających wskazanym wyzwanim rzwjwym kraju mają silne zróżnicwania reginalne. W kresie 2007-2012 w plskich reginach miały miejsce intensywne prcesy rzwjwe, stymulwane w dużej mierze mżliwściami ferwanymi przez plityki unijne, wciąż jednak duże zróżnicwanie reginalne pzstaje w Plsce isttnym prblemem. Przeważająca część aktywnści eknmicznej kraju jest skncentrwana w głównych aglmeracjach, w szczególnści w reginie stłecznym w wjewództwie mazwieckim w 2010 r. 9 PKB per capita siągnął pzim 102% średniej UE-27. Cztery wjewództwa największym ptencjale gspdarczym: mazwieckie, śląskie, wielkplskie i dlnśląskie wytwarzały w 2010 r. pnad płwę (53,1%) krajweg PKB. Z klei pięć reginów tzw. Plski wschdniej (pdlaskie, warmińsk-mazurskie, lubelskie, pdkarpackie i świętkrzyskie) znajduje się wśród 20 najbiedniejszych reginów UE, z PKB per capita pmiędzy 42 a 47 % średniej UE-27 Wart pdkreślić znaczenie Plityki Spójnści w przyspieszaniu knwergencji plskich reginów d UE, jak również w spwalnianiu tempa wewnętrznej plaryzacji kraju. Na tle innych krajów UE pzim zróżnicwań w statnich latach systematycznie się zmniejszał, pdczas gdy w Plsce nieznacznie rósł. Współczynnik mierzący pzim zróżnicwań PKB per capita między wjewództwami (NUTS-2) kształtuje się zacznie pniżej średniej dla UE-27 (20,7 w Plsce wbec 27,2 w UE- 27 w 2009 r.). Odmienna sytuacja ma miejsce na pzimie pdreginów (NUTS-3) tu współczynnik dyspersji przekraczał średnią unijną (34,4 wbec 26,5 w UE-27 w 2009 r.). 8 Knstruwany przez Bank Światwy wskaźnik efektywnści rządzenia, wykazywał w Plsce w statnich latach systematyczny wzrst (d 0,4 w 2006 r. d 0,7 w latach 2010-11), jednak jeg pzim był w 2011 r. nadal znacznie niższy niż średnia dla krajów OECD (1,32) raz UE-27 (1,16). 9 Dane dtyczące PKB per capita w reginach w 2009 r. są najnwszymi, dstępnymi danymi statystycznymi (według GUS). 12
Duże zróżnicwanie wykazują w ujęciu reginalnym wskaźniki dtyczące aktywnści eknmicznej ludnści i rynku pracy. W 2012 r. wskaźnik zatrudnienia ludnści w przedziale wieku 20-64 lata wynsił d 58,5% w wjewództwie warmińsk-mazurskim d 71,1% w wjewództwie mazwieckim (gdzie był nieznacznie wyższy d celu krajweg przyjęteg w Strategii Eurpa 2020). Na pdkreślenie zasługuje fakt, że zróżnicwanie reginalne wg pzimu wartści analizwaneg wskaźnika znacząc dbiegał d zróżnicwania mierzneg wartścią PKB per capita (w PPS) przykładw drugi c d wielkści pzim wskaźnika zatrudnienia (67,2%) dntwan w 2012 r. w wjewództwie pdlaskim, a czwarty w wjewództwie lubelskim (65,8%). Duże zróżnicwanie reginalne występuje również w przypadku stpy bezrbcia rejestrwaneg, która w 2012 r. wynsiła d 9,9% w wjewództwie wielkplskim d 21,2% w wjewództwie warmińsk-mazurskim, przy czym jej rzkład reginalny w większym - niż w przypadku wskaźnika zatrudnienia stpniu był zbliżny d rzkładu w zakresie PKB per capita. Instytut Badań nad Gspdarką Rynkwą (IBnGR) przygtwuje cykliczne analizy stanwiące próbę syntetycznej ceny atrakcyjnści inwestycyjnej plskich wjewództw. W edycji raprtu IBnGR za 2012 r. najwyższe miejsca w rankingu uzyskały wjewództwa: śląskie (1), mazwieckie (2), dlnśląskie (3) i wielkplskie (4), natmiast najniżej cenin pdbnie jak w pprzednich latach - atrakcyjnść inwestycyjną wjewództw Plskich Wschdniej: pdlaskieg (16), świętkrzyskieg (15), warmińskmazurskieg (14), lubelskieg (13) raz pdkarpackieg (12). Należy przy tym pdkreślić, że wjewództwa te zajmwały bardz niskie miejsca niemal we wszystkich badanych przez IBnGR kategriach (dstępnść transprtwa, zasby i kszty pracy, rynek zbytu, infrastruktura gspdarcze, infrastruktura spłeczna, aktywnść wjewództwa wbec inwestrów), zajmując człwe pzycje jedynie w kategrii bezpieczeństw pwszechne. 1.1.(2) Analiza specyficznych ptencjałów i prblemów terytrialnych Efektywnść prgramwania i realizacji spłeczn-gspdarczych działań rzwjwych jest uwarunkwana analizą barier i ptencjałów raz właściweg dstswania interwencji d specyfiki pszczególnych bszarów. Wymiar terytrialny jest więc traktwany jak jedna z głównych zasad prgramwania na lata 2014-2020. Pdejście terytrialne zakłada dejście d pstrzegania bszarów przez pryzmat granic administracyjnych na rzecz ich indywidualnych ptencjałów, barier i wzajemnych zależnści. Relacje te mgą zachdzić zarówn na płaszczyźnie instytucjnalnej, prgramwej, jak i na pzimie knkretnych interwencji: infrastrukturalnych, spłecznych, edukacyjnych, zwiększających wzajemne pzytywne ddziaływanie pmiędzy bszarami. Pdejście terytrialne nie zastępuje pdejścia hryzntalneg. Duża część działań współfinanswanych w ramach EFSI będzie nadal uruchmiana jak działania hryzntalne - będzie więc w zależnści d pszczególnych celów tematycznych i zasad pszczególnych funduszy dtyczyła pwierzchni całeg kraju, pszczególnych reginów bądź traktwanych w spsób kmplekswy bszarów wiejskich. Obk działań hryzntalnych część działań będzie jednak przeznaczna na pdejmwanie ddatkwych działań specjalnych charakterze zintegrwanym w kilku zidentyfikwanych bszarach gegraficznych. Dla wspmagania siągania celów Umwy Partnerstwa kreślnych tematycznie, kncentracja działań śrdków EFSI w wymiarze przestrzennym będzie następwała w pięciu wydrębninych bszarach strategicznej interwencji państwa (OSI) 10. Obszary te zstały kreślne na pdstawie KSRR 2020, niewykluczna jest jednak - w zależnści d decyzji IZ - realizacja specjalnych działań zintegrwanych w innych bszarach gegraficznych dla wykrzystania specyficznych ptencjałów i /lub rzwiązywania knkretnych prblemów umiejscwinych terytrialnie na pzimie reginów, w brębie bszarów miejskich, wiejskich, czy też na ich styku (patrz punkt F). Niezależnie d specjalnie wydrębninych OSI, ważnym bszarem wsparcia w ramach EFSI będą bszary wiejskie i zależne d rybactwa, na których działania będą prwadzne z uwzględnieniem zapisów Strategii zrównważneg rzwju wsi, rlnictwa i rybactwa (SZRWRiR). W przypadku prgramu dtycząceg rzwju bszarów wiejskich, finanswaneg z EFRROW, wsparcie będzie dtyczył wszystkich typów bszarów wiejskich, z uwzględnieniem ich zróżnicwania przestrzenneg i funkcji, zgdnie z załżeniami SZRWRiR. Część z instrumentów będzie miała charakter hryzntalny, związany z rzwjem sektra rlneg, a w przypadku innych działań, wymiar przestrzenny będzie wyznaczny w parciu inne kryteria i funkcje (np. Natura 2000, bszary cenne przyrdnicz, bszary niekrzystnych warunkach - ONW). Natmiast w kntekście pprawy spójnści spłecznej, 10 Zgdnie z KSRR 2010-2020, przyjęta przez Radę Ministrów 13 lipca 2010 r. 13
isttne znaczenie będzie miał zaplanwanie, bk działań charakterze hryzntalnym, specjalnie dedykwanych działań dla bszarów (głównie wiejskich) słabej dstępnści i jakści usług publicznych. Jednym z instrumentów służących realizacji zintegrwaneg pdejścia terytrialneg i zwiększających skutecznść pdejmwanych działań rzwjwych są przedsięwzięcia wymiarze pnadreginalnym. Punktem dniesienia dla wskazywania przedsięwzięć wykraczających swim zasięgiem lub ddziaływaniem pza granice administracyjne jedneg reginu są strategie lub przumienia pnadreginalne. Ich peracjnalizacja pwinna następwać na etapie wybru prjektów w pszczególnych prgramach peracyjnych, w szczególnści prgramach reginalnych. Birąc pd uwagę pwyższe, każdy prgram peracyjny 11 będzie zawierał infrmację na temat realizacji zintegrwaneg pdejścia terytrialneg, w tym wsparcia OSI państwa. W szczególnści dtyczy t: wskazania działań, które służą realizacji celów dtyczących OSI państwa, wraz z kreśleniem szacunkwej alkacji przeznacznej na te działania lub mechanizmów preferujących wsparcie OSI (np. preferencyjny pdział śrdków w przypadku stswania algrytmów, kryteria wybru peracji, mechanizmy kmplementarnści); kreślenia w jaki spsób terytrialnie zintegrwana interwencja przyczyniać się będzie d siągania celów daneg prgramu peracyjneg, a c za tym idzie dpwiednich wskaźników prduktu i rezultatu; przedstawienia infrmacji w jaki spsób prgram peracyjny dnsi się d rzwju bszarów wiejskich i miejskich. A. Plska Wschdnia Na bszarach Plski Wschdniej rzumianej jak bszar bejmujący wjewództwa: lubelskie, pdkarpackie, pdlaskie, świętkrzyskie i warmińsk-mazurskie występuje kncentracja negatywnych zjawisk spłeczngspdarczych takich jak: bezrbcie (zwłaszcza duże ukryte bezrbcie w rlnictwie), niska prduktywnść raz niska dstępnść terytrialna (układ kmunikacyjny i drgi), które przyczyniają się d słabej pzycji rzwjwej i knkurencyjnej teg bszaru. Mim wsparcia w ramach prgramów peracyjnych realizwanych w kresie 2007-2013, w tym także ddatkweg w pstaci PO Rzwój Plski Wschdniej 2007-2013, bszar ten bryka się z barierami rzwjwymi, które utrudniają wzrst gspdarczy raz wykrzystanie występujących tam wewnętrznych zasbów, które pwinny służyć budwie trwałych przewag knkurencyjnych. Negatywny wpływ na knkurencyjnść i perspektywy rzwjwe teg bszaru ma tradycyjna struktura gspdarki raz duży udział zatrudnienia w rlnictwie (prócz wjewództwa warmińsk-mazurskieg), rzdrbninej strukturze własnści i niskiej twarwści. Brak alternatywnych źródeł dchdów sprzyja deppulacji niektórych bszarów wiejskich raz miejskich, głównie z pwdu dpływu młdych ludzi (w szczególnści kbiet - w przypadku migracji wewnętrznych raz młdych sób z wyższym wykształceniem) w wieku prdukcyjnym za granicę lub d głównych śrdków miejskich Plski (Trójmiast, Warszawa, Kraków). D innych ważniejszych barier rzwju należy niski pzim urbanizacji raz względna (na tle kraju i UE) słabść gspdarcza śrdków miejskich, c ma wpływ na ich atrakcyjnść jak miejsca d zamieszkania i prwadzenia działalnści gspdarczej. Ze względu na niedrzwój funkcji i brak dpwiedniej jakści pwiązań transprtwych bszar ten jest w małym stpniu zintegrwany przestrzennie z Plską centralną, jej miastami wjewódzkimi raz śrdkami śrdkwej i zachdniej Eurpy. Ptencjałem, który niewykrzystany, stanwi de fact barierę rzwju pzstaje także płżenie na zewnętrznej granicy UE z Białrusią, Ukrainą i Rsją. Wizja rzwjwa sfrmułwana w zaktualizwanej Strategii rzwju spłeczn-gspdarczeg Plski Wschdniej d rku 2020 kncentruje się na trzech szansach rzwjwych, których właściwe wykrzystanie mże w największym stpniu przyczynić się pprawy pzycji rzwjwej i knkurencyjnej Plski Wschdniej: 1) pdnszenie pzimu innwacyjnści gspdarki Plski Wschdniej, bazujące na ugruntwanych widących pnadreginalnych specjalizacjach gspdarczych, przy jednczesnym wzmacnianiu ptencjału sektra nauki i badań d mżliwych d zastswania rzwiązań charakterze innwacyjnym raz ptencjału sektra przedsiębirstw d ich absrpcji i kmercyjneg wykrzystania; 11 Z wyłączeniem prgramu peracyjneg dt. pmcy technicznej 14
2) aktywizacja zasbów pracy raz pprawa jakści kapitału ludzkieg i spłeczneg, c będzie sprzyjać większemu włączeniu spłecznemu, zwłaszcza grup defawryzwanych raz systematycznemu pdnszeniu i wzmacnianiu umiejętnści i kmpetencji kadr, zdlnych d skuteczneg działania w warunkach gspdarki partej na wiedzy i generwania ddatkwych impulsów rzwjwych; 3) zbudwanie intensywnych pwiązań spłeczn-gspdarczych z lepiej rzwiniętym tczeniem, dla których warunkiem niezbędnym jest zintegrwana i efektywna infrastruktura pwiązań kmunikacyjnych, zarówn zewnętrznych z krajwymi biegunami wzrstu, jak i wewnętrznych, wzmacniających terytrialną spójnść reginu Plski Wschdniej. Rzwój infrastruktury transprtwej i elektrenergetycznej, twarzyszący intensyfikacji prcesów innwacyjnych i wzmcnieniu kapitału ludzkieg, jest niezbędny śrdkiem przyczyniającym się d siągnięcia tych celów. Isttnym efektem realizacji strategicznych działań będzie znaczące wzmcnienie głównych funkcjnalnych śrdków miejskich Plski Wschdniej, stanwiących najważniejsze makrreginalne rynki pracy i centra rzwju, w których kncentruje się działalnść gspdarcza, innwacyjna, akademicka i badawcza. Wykrzystanie ww. rzwjwych szans stjących przed Plską Wschdnią wymaga zbudwania systemu wielszczeblwej krdynacji różnych instrumentów wsparcia na rzecz realizacji celów Strategii Rzwju Spłeczn Gspdarczeg Plski Wschdniej. Instrumentami realizacji Strategii będzie krajwy prgram peracyjny (klejna edycja pnadreginalneg prgramu Rzwój Plski Wschdniej 2007-2013), i prgramy zarządzane na pzimie krajwym raz reginalnym, wspierane przy udziale wszystkich śrdków EFSI. B. Miasta wjewódzkie i ich bszary funkcjnalne 18 miast wjewódzkich wraz z swimi bszarami funkcjnalnymi stanwią centra rzwju gspdarczeg kraju i reginów, pełnią także ważne funkcje metrplitalne: administracyjne, spłeczne, naukwe, kulturalne i inne. Jedncześnie, miasta te wykazują duż deficytów i barier rzwjwych uniemżliwiających pełne wykrzystanie ich ptencjałów. Najważniejszym celem w dniesieniu d miast wjewódzkich i ich bszarów funkcjnalnych jest wzmacnianie ich funkcji metrplitalnych, głównie naukwych, spłecznych, gspdarczych, ale także turystycznych i symblicznych, w tym kulturalnych. Wśród głównych kierunków działań służących zwiększaniu knkurencyjnści bszarów funkcjnalnych miast wjewódzkich, atrakcyjnści ich rynków pracy, inwestycyjnej czy turystycznej znajduje się m.in. rzwój zrównważneg, sprawneg transprtu łącząceg miast i jeg bszar funkcjnalny raz pprawa dstępnści transprtwej d głównych śrdków miejskich w kraju, realizacja planów gspdarki niskemisyjnej, rewitalizacja zdegradwanych dzielnic, pprawa stanu śrdwiska przyrdniczeg, ale także wzmacnianie badań, rzwju technlgiczneg, innwacji raz sieciwania miast w zakresie rzwju spłeczn-gspdarczeg. Nie mniej isttne działania dtyczą budwania kultury partnerstwa i współpracy związanej z rzwiązywaniem wspólnych prblemów (np. dstęp d usług dla mieszkańców, przedsiębirców czy efektywne wykrzystywanie zasbów). Pwyższe działania będą prwadzne w ramach różnych prgramów peracyjnych. Oprócz działań realizwanych w tradycyjnym systemie realizacji, któreg beneficjentem mgą być różne JST, rzwjwi bszarów funkcjnalnych miast wjewódzkich będą służyły specjalne instrumenty wsparcia. Przede wszystkim, część interwencji każdeg z RPO dedykwana będzie tym bszarm raz realizwana pprzez Zintegrwane Inwestycje Terytrialne (ZIT) wspierane śrdkami EFRR i EFS 12. Jedncześnie krajwe prgramy peracyjne, w szczególnści PO IiŚ i PO PW, również za pśrednictwem Funduszu Spójnści, będą wspierać działania kmplementarne, które preferwać będą realizację prjektów ważnych dla siągania celów rzwjwych w 18 miastach wjewódzkich i pwiązanych z nimi bszarach funkcjnalnych, jak również ile jest t zasadne będą prmwać pdejście pnadreginalne. C. Miasta i dzielnice miast wymagające rewitalizacji Miasta w Plsce brykają się z wielma wyzwaniami rzwjwymi - prblemami spłecznymi i gspdarczymi wynikającymi z upadku tradycyjnych gałęzi przemysłu, utraty dtychczaswych funkcji, glbalizacji czy też spwlnienia gspdarczeg. W niektórych śrdkach miejskich lub/i na niektórych ich bszarach (dzielnicach) dszł d kumulacji negatywnych zjawisk spłeczn-gspdarczych, przestrzennych 12 Zakres i zasady realizacji ZIT pisane są w dalszej części dkumentu. 15
i śrdwiskwych raz d degradacji fizycznej, gspdarczej i spłecznej. Przykładami takich miast są Bytm raz Łódź. W miastach tych w wyniku transfrmacji ustrjwej i gspdarczej dszł d kumulacji negatywnych zjawisk spłeczn-gspdarczych grmnej skali. W Bytmiu wskutek eksplatacji górniczej i prcesów likwidacyjnych w przemyśle wydbywczym i hutniczym dszł d dewastacji biektów, w tym pprzemysłwych, znaczneg zanieczyszczenia śrdwiska raz dekapitalizacji substancji mieszkaniwej. Natmiast Łódź jest miastem, który w spsób szczególny ucierpiał z pwdu upadku przemysłu włókienniczeg, w wyniku czeg dszł d likwidacji miejsc pracy i dpływu ludnści, jedncześnie rewitalizacja bszarów pprzemysłwych jest prirytetem rzwjwym miasta. Na bszarach miast i dzielnic miast wymagających rewitalizacji będą wspierane zintegrwane działania na pdstawie kmplekswych planów rewitalizacyjnych. Rewitalizacja ma na celu przeciwdziałanie degradacji przestrzeni miejskiej, a także zjawiskm kryzyswym, ma służyć pbudzaniu rzwju gspdarczeg raz pprawie jakści życia. Zintegrwany charakter rewitalizacji kluczwych fragmentów bszarów miejskich znacza, iż pza pprawą infrastruktury technicznej, realizwane będą działania w zakresie trwałej mdernizacji struktury gspdarczej i spłecznej tych miast, pprawy atrakcyjnści inwestycyjnej raz służące rzwjwi kapitału ludzkieg i integracji spłecznej, uwzględniające również dstswanie d zmian klimatu. Wsparcie w pwyższym zakresie pchdzić będzie ze śrdków RPO. Pza rewitalizacją spłeczną ubgich spłecznści miejskich finanswaną z EFS, będzie realizwana w ramach EFRR, c zapewni kmplementarnść interwencji. Niektóre miasta, szczególnej sytuacji spłeczn-gspdarczej będą mgły aplikwać wsparcie ze śrdków Funduszu Spójnści na realizację działań uzupełniających interwencję z pzimu reginalneg. D. Obszary wiejskie, w szczególnści najniższym pzimie dstępu mieszkańców d dóbr i usług warunkujących mżliwści rzwjwe. Wsparcie adreswane d bszarów wiejskich ze śrdków EFSI pwinn wpływać na ich wielfunkcyjny i zrównważny rzwój, w szczególnści pprzez wykrzystanie ptencjału endgeniczneg tych bszarów. O perspektywach rzwjwych wielu bszarów wiejskich w Plsce decyduje ich dstępnść terytrialna raz warunki życia (w tym m.in. jakść i dstępnść pdstawwych usług dóbr publicznych) i mżliwści prwadzenia działalnści gspdarczej. Dlateg wsparcie w ramach śrdków EFSI pwinn kncentrwać się zwłaszcza na tych bszarach wiejskich, na których kumulacja barier charakterze infrastrukturalnym, spłecznym i eknmicznym prwadzi d trwałej marginalizacji i tym samym d wykluczenia z mżliwści uczestniczenia w prcesach rzwjwych znacznej grupy mieszkańców. Działania dla tych bszarów pwinny przybrać frmę specjalnych, zintegrwanych działań rzwjwych (w szczególnści w ramach prgramów reginalnych współfinanswanych przez EFS i EFRR raz w ramach prgramu finanswaneg z EFRROW), kncentrujących się na usuwaniu przyczyn zagrażających trwałej marginalizacji pprzez zintegrwaną interwencję publiczną w zakresie infrastruktury piekuńczej, edukacyjnej, zdrwtnej, rekreacyjnej, transprtwej, kmunalnej raz kultury, działań na rzecz pdwyższenia jakści pieki i wychwania, edukacji, dstępnści pieki medycznej i dstępu d kultury, a także takich, które będą prmwały przedsiębirczść. Wyznaczanie szczegółwych celów, przygtwanie kncepcji działań zintegrwanych raz delimitacja bszarów zstanie dknana na pzimie wjewódzkim (Zarząd Wjewództwa) na pdstawie zarówn dkumentów strategicznych wjewództw (Strategie Rzwju Wjewództw, Plany Zagspdarwania Przestrzenneg Wjewództw aktualnych bądź w pracwaniu), 9 strategii zintegrwanych w tym przede wszystkim KSRR raz SZRWRR, jak i wyników prac analitycznych prwadznych w MRR dtyczących systemu wspierania usług publicznych.. Warunkiem pwdzenia interwencji na rzecz różnych bszarów wiejskich i realizacji zintegrwaneg pdejścia jest krdynacja właściwych plityk publicznych w szczególnści Wspólnej Plityki Rlnej i Rybłówstwa z Plityką Spójnści w zakresie EFS, EFRR, EFRROW, EFMR. Szczególne znaczenie będą miały w tym przypadku wypracwane metdy krdynacji raz zintegrwane i w miarę mżliwści prste instrumenty wdrżeniwe. 16
E. Obszary przygraniczne Obszary przygraniczne dgrywają ważną rlę, zarówn w prcesach rzwjwych, jak i plitycznych. Na bszarach przygranicznych, na których nie występują graniczenia w przepływie dóbr, sób, kapitału i usług (w szczególnści bszary sąsiadujące z Niemcami, Czechami i Słwacją) występują pzytywne bdźce dla wzrstu gspdarczeg, rzwju przedsiębirczści, współpracy międzynardwej, wymiany dświadczeń i dbrych praktyk. Jednak z drugiej strny, bszary te narażne są na zjawiska negatywne, związane z niską krajwą dstępnścią terytrialną, różnicami kulturwymi, spłecznymi raz wysysaniem zasbów, zarówn lepiej, jak i mniej wykształcnych przez zagraniczne reginy charakteryzujące się wyższym pzimem knkurencyjnści, chciażby w zakresie usług publicznych, czy też płac. Zjawisk t jest szczególnie widczne w wjewództwach Plski zachdniej gdzie bliskść Niemiec i Berlina stwarza grmne szanse rzwjwe, jak i zagrżenia. Uzasadnia t prwadzenie działań ukierunkwanych na zmniejszanie barier, zwiększanie współpracy gspdarczej, dialgu plityczneg i międzykulturweg raz zwiększanie knkurencyjnści i atrakcyjnści zarówn w wymiarze eknmicznym, jak i spłecznym reginów przygranicznych pzwalającej na pełne wykrzystanie wewnętrznych ptencjałów. Ze szczególnymi wyzwaniami muszą mierzyć się bszary płżne wzdłuż granic z państwami nie będącymi człnkami UE: Rsji (bwód Kaliningradzki), Białrusi i Ukrainy. Obszary te charakteryzują się niskim pzimem wskaźników spłeczn-gspdarczych m.in. ze względu na peryferyjne płżenie względem krajwych śrdków wzrstu i brak mżliwści (ze względu na trudnści frmalne wynikające z istnienia granicy) wykrzystania swjeg ptencjału gspdarczeg w parciu pwiązania spłeczn-gspdarcze z reginalnymi śrdkami wzrstu. Specjalne znacznie dla rzwiązywania tych prblemów i wspieranie rzwju na bazie zróżnicwanych zasbów i ptrzeb pszczególnych bszarów przygranicznych będą miały prgramy współpracy transgranicznej, współfinanswane z EFRR. Knieczne będzie zapewnienie krdynacji między prgramami krajwymi finanswanymi ze śrdków PS, WPR i WPRyb (wspierającymi działania w zakresie przeciwdziałania ich peryferyjnści, rzwju funkcji pzagspdarczych, a także stymulującymi współpracę gspdarczą), a w szczególnści prgramami reginalnymi wspieranymi EFRR i EFS, które stswać będą specjalne preferencje dla bszarów przygranicznych. Z teg pwdu wsparcie kierwane d bszarów przygranicznych wymagać będzie dpwiedni skrdynwanej wielszczeblwej interwencji, z uwzględnieniem pdejścia pnadreginalneg. F. Inne bszary interwencji w układzie terytrialnym Pza wyżej wymieninymi pięcima kluczwymi OSI wynikającymi z KSRR 2020, dla zapewnienia siągania celów wyznacznych w Umwie Partnerstwa, instytucje zarządzające prgramami krajwymi lub reginalnymi mgą wskazać ddatkwe bszary interwencji w układzie terytrialnym, szczególnym znaczeniu dla zakresu tematyczneg lub bszaru bjęteg danym prgramem peracyjnym. Isttne będzie zróżnicwanie działań adreswanych d różneg typu bszarów wiejskich kreślanych zgdnie z typlgią wyznaczną w Strategii zrównważneg rzwju wsi, rlnictwa i rybactwa. Pniżej zawart kilka innych przykładów takich typów bszarów interwencji wyznacznych w parciu KPZK 2030: - miasta subreginalne (wymagające interwencji w zakresie innym niż rewitalizacja), - bszary skrajnie peryferyjne, - bszary narażne na niebezpieczeństw pwdzi w skali drzeczy, - Żuławy, - strefa przybrzeżna, - bszary górskie.. Spsób kncentracji interwencji na ddatkwych bszarach raz spsby krdynacji działań będą zależne d decyzji instytucji zarządzającej. Działania na rzecz tych bszarów mgą być prgramwane w pstaci drębnych si prirytetwych/działań lub przy zastswaniu specjalnych kryteriów wybru prjektów. Dtyczy t zwłaszcza prgramów reginalnych, które zgłaszają ptrzebę specjalneg wskazania ddatkwych bszarów strategicznej interwencji, np. miast subreginalnych. 17
Ddatkwym elementem wspierającym wymiar terytrialny mgą być pnadreginalne przedsięwzięcia, będące wynikiem przumień zawieranych przez samrządy wjewództw związanych z inicjatywami w zakresie strategii pnadreginalnych. 1.1.(3). Perspektywa 2020 rku cele rzwjwe kraju Strategia Rzwju Kraju 2020 jak dpwiedź na strategię Eurpa 2020 Sprstanie pjawiającym się wyzwanim rzwjwym, a także rsnącym czekiwanim Plaków, wymaga prwadzenia przemyślanej plityki rzwju gwarantującej pprawę pzimu i jakści życia, wzmacniającej ptencjał gspdarczy i mżliwści jeg wykrzystania. Przyjęcie nwczesnej wizji rzwjwej i jej knsekwentna realizacja t niezbędny warunek skku cywilizacyjneg Plski. Rząd plski pdjął w statnich latach wiele inicjatyw na rzecz prgramwania strategiczneg w Plsce raz stwrzenia kmpleksweg systemu zarządzania rzwjem. Wypracwane zstały pdstawy nweg systemu dkumentów strategicznych kreślających wizję i kierunki rzwju kraju zarówn w perspektywie długkreswej d 2030 rku, jak i w najbliższych śmiu latach. D pdstawwych dkumentów strategicznych, w parciu które prwadzna jest plityka rzwju w Plsce, należą: długkreswa strategia rzwju kraju - DSRK ( Długkreswa Strategia Rzwju Kraju. Plska 2030.Trzecia fala nwczesnści., przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 5 luteg 2013 r.), średnikreswa strategia rzwju kraju - SRK 2020 ( Strategia Rzwju Kraju 2020, przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 25 września 2012 r.) raz 9 zintegrwanych, pnadsektrwych strategii, służących realizacji załżnych celów rzwjwych: Strategia innwacyjnści i efektywnści gspdarki, Strategia rzwju kapitału ludzkieg, Strategia rzwju transprtu, Bezpieczeństw energetyczne i śrdwisk, Sprawne państw, Strategia rzwju kapitału spłeczneg, Krajwa strategia rzwju reginalneg Reginy-miasta-bszary wiejskie, Strategia rzwju systemu bezpieczeństwa nardweg RP, Strategia zrównważneg rzwju wsi, rlnictwa i rybactwa. W strategiach zintegrwanych nastąpił dejście d wąskieg, sektrweg pdejścia na rzecz integracji bszarów raz przenikania się różnych zjawisk i prcesów. Przyjętym celem długfalwym Plski jest pprawa jakści życia Plaków, mierzna, z jednej strny, wzrstem prduktu krajweg brutt na mieszkańca, a z drugiej, zwiększeniem spójnści spłecznej raz zmniejszeniem nierównmiernści charakterze terytrialnym, jak również skalą skku cywilizacyjneg spłeczeństwa raz innwacyjnści gspdarki w stsunku d innych krajów. W najbliższych latach, tj. d 2020 rku, kluczwe będzie pgdzenie kniecznści równważenia finansów publicznych i zwiększania szczędnści, przy jednczesnej realizacji rzwju parteg na likwidwaniu największych barier rzwjwych, ale też rzwju w craz większym stpniu parteg na edukacji, cyfryzacji i innwacyjnści. Szczególnie ważne będzie przeprwadzenie zmian systemwych, kmpetencyjnych i instytucjnalnych sprzyjających uwlnieniu ptencjałów i rezerw rzwjwych, a także śrdków finanswych. Generalnym, wspólnym załżeniem dla planwanych kierunków interwencji d 2020 rku jest kniecznść przebudwy finansów publicznych tak, by wzrst wydatków na działania rzwjwe nie był finanswany deficytem budżetwym. Wydatki rzwjwe (edukacja, zdrwie, infrastruktura transprtwa, kmunikacyjna, śrdwiskwa, badania i rzwój, kultura) d rku 2020 mają rsnąć (z 16,9% w 2011 r. d 17,6% PKB) przy graniczanym (1% PKB 13 ) deficycie sektra instytucji rządwych i samrządwych (general gvernment deficit). Zakłada się pdjęcie szeregu działań na rzecz równważenia finansów publicznych, mdernizacji struktury wydatków w kierunku zwiększania śrdków na działania prrzwjwe raz pprawy ich efektywnści, a także pszukiwania i lepszeg wykrzystania pzabudżetwych źródeł finanswania rzwju. Należy tutaj wymienić przede wszystkim wdrażanie rzwiązań prwadzących d stpniweg wydłużania i zrównania wieku emerytalneg kbiet i mężczyzn 14; działania na rzecz graniczenia specyficznych uprawnień w pdsystemach branżwych systemu emerytalneg; zwiększenie efektywnści świadczeń spłecznych, w tym świadczeń zdrwtnych. 13 W dniu 30 kwietnia br. Rada Ministrów przyjęła dkument pn. Prgram knwergencji. Aktualizacja 2013. Jedncześnie, zgdnie z tym dkumentem prgnzwany pzim deficytu sektra instytucji rządwych i samrządwych w najdalszym hryzncie czaswym zawartym w przedmitwym Prgramie, tj. w 2016 r., pwinien wynieść 1,6% PKB. 14 W czerwcu 2012 r. znwelizwan ustawę emerytalną zapisy zakładające m.in. wydłużenie wieku emerytalneg dla kbiet i mężczyzn d 67 lat raz graniczenie specjalnych uprawnień służb mundurwych. 18
Celem rzwjwym kraju wskazanym w SRK 2020 jest wzmcnienie i wykrzystanie gspdarczych, spłecznych i instytucjnalnych ptencjałów zapewniających szybszy i zrównważny rzwój kraju raz pprawę jakści życia ludnści. Osiągnięcie teg strategiczneg celu będzie realizwane w ramach 3 bszarów: sprawne i efektywne państw, knkurencyjna gspdarka, spójnść spłeczna i terytrialna. Wybór bszarów raz prirytetów rzwjwych dpwiada celm strategicznym zdefiniwanym w strategii Eurpa 2020 - Strategia na rzecz inteligentneg i zrównważneg rzwju sprzyjająceg włączeniu spłecznemu raz realizującym ją inicjatywm przewdnim. Pięć ambitnych celów wynikających ze strategii Eurpa 2020 dtyczy: zwiększania zatrudnienia, wzrstu innwacyjnści (mierzneg wzrstem nakładów na B+R gółem i wzrstem udziału nakładów przedsiębirstw), zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych raz zwiększenia udziału energii dnawialnej w gólnym zużyciu energii, pdniesienia pzimu wykształcenia raz wspierania włączenia spłeczneg. Wskazane w SRK 2020 interwencje są spójne z Krajwym Prgramem Refrm na rzecz realizacji strategii Eurpa 2020 i realizują zalecenia Rady (przygtwywane przez Kmisję Eurpejską) dla pszczególnych państw człnkwskich (cuntry-specific recmmendatins) 15. Przedstawine pniżej wskaźniki stanwią punkt dniesienia dla planwanych działań rzwjwych w najbliższych latach. Tabela: Pzim bazwy i dcelwy wskaźników makreknmicznych Nazwa wskaźnika Wartść bazwa w Wartść pśrednia Wartść dcelwa 2012 r. w 2020 r. w 2023 r. 16 1. Stpa inwestycji (w% PKB) 19,4 21-23 2. PKB na mieszkańca w PPS UE-27=100 66 74-79 3. Wskaźnik zatrudnienia sób w wieku 20-64 lata (w %) 64,7 71 4. Wartść ddana brutt na 1 pracująceg wg PPP UE-27=100 68,8 (2011) 70-76 5. Wynik sektra instytucji rządwych i samrządwych w relacji d PKB (w%pkb ) -3,9-1,0 6. Dług sektra instytucji rządwych i samrządwych w relacji d PKB (w% PKB) 55,6 45 7. Wskaźnik rzwju spłeczneg (HDI) 0,813 (2011) 0,820 8. Prduktywnść zasbów 0,87 (2009) W ewaluacji ex ante Dane GUS, Eurstat, UNDP /pracwanie MRR. Wskaźnik znaczny klrem niebieskim jest wskaźnikiem mnitrującym w ramach strategii Eurpa 2020 dla Plski. Realizacja wszystkich załżnych w SRK 2020 celów będzie uzależnina d wielu czynników zarówn wewnętrznych, jak i zewnętrznych, które mgą wpływać na dstępnść śrdków finanswych. Szczególne znaczenie będzie miał rzwój sytuacji w gspdarce światwej, a w szczególnści w strefie eur. Dświadczenia kryzysu finansw-gspdarczeg, który wybuchł w 2008 r. i dtknął przede wszystkim państwa wysk rzwinięte, w tym państwa UE, pkazują, że ze względu na twartść gspdarek pszczególnych krajów i rsnące między nimi współzależnści, zakres i siła ddziaływania pjawiających się zjawisk i prcesów kryzyswych na gspdarki pszczególnych państw jest znacząca i mże pwdwać kniecznść weryfikacji ambitnych planów rzwjwych. W przypadku Plski, największy wpływ na realizację przyjętej strategii rzwjwej będzie mieć sytuacja w pszczególnych państwach UE raz utrzymanie stabilnści strefy Eur. 1.1.(4). Uzasadnienie transferu śrdków pmiędzy kategriami reginów Wjewództw mazwieckie jest najzamżniejszym reginem Plski (w 2010 r. na 5,3 mln jeg mieszkańców prawie 14% ludnści kraju przypadał pnad 22% rczneg, krajweg PKB). Jedncześnie jest n znacznie zróżnicwane przestrzennie pd względem pzimu rzwju spłeczn-gspdarczeg. Różnice w 15 Zalecenie Rady z dnia 10 lipca 2012 r. w sprawie krajweg prgramu refrm Plski z 2012 r. (2012/C 219/19), Dziennik Urzędwy Unii Eurpejskiej 24.7.2012 16 Wartści zstaną szacwane w tku ewaluacji ex ante. 19
wielkści PKB per capita pmiędzy Warszawą a najbiedniejszymi pwiatami wjewództwa wynszą pnad 4:1. Dysprprcje te stawiają przed Plityką Spójnści isttne wyzwanie dtyczące teg, by tak wspierać pszczególne bszary wjewództwa, aby była t pmc adekwatnie dpwiadająca na specyficzne ptrzeby pszczególnych subreginów. W 2003 r. wj. mazwieckie przekrczył 75% próg średniej zamżnści reginów UE, a w 2010 r. przekrczył pzim średniej UE i w knsekwencji w kresie prgramwania 2014-2020, jak pierwsze plskie wjewództw puści grupę najbiedniejszych reginów UE bjętych najintensywniejszą pmcą. W kresie prgramwania 2014-2020 w Plsce występują więc dwie kategrie reginów: Mazwsze jak regin lepiej rzwinięty ( mre develped regin ) raz pzstałych 15 wjewództw jak reginy słabiej rzwinięte ( less develped regins ). Pdział plskich reginów na te dwie kategrie wynika wprst z zasad rzprządzenia gólneg, ustanawiająceg - w zależnści d pzimu PKB per capita w relacji d średniej unijnej - dmienne zasady prgramwania, tj. dmienne pzimy kncentracji tematycznej, różne pzimy dfinanswania UE na pzimie si prirytetwych czy też inne zasady ustalania alkacji. Oparcie się przy kreślaniu przynależnści reginów d pszczególnych kategrii PKB pzimu NUTS 2 nie uwzględnia wielu czynników, np. wewnętrzne zróżnicwania rzwjwe, wiele lepiej widczne na pzimie NUTS 3. Zaliczenie wjewództwa mazwieckieg d najlepiej rzwiniętych reginów UE ma głównie charakter statystyczny wynikający z dminującej w skali całeg kraju pzycji stlicy teg wjewództwa, tj. Warszawy, będącej jedncześnie stlicą całeg kraju. Pzstałe jednstki pzimu NUTS 3 teg wjewództwa mają, wg danych za kres referencyjny 2008-2010, pzim rzwju bliski wjewództwm Plski Wschdniej. Mając na względzie rzeczywistą sytuację rzwjwą wjewództwa mazwieckieg na tle kraju, największe zróżnicwania rzwjwe w tym wjewództwie i jedncześnie grmny ptencjał rzwjwy samej metrplii warszawskiej zdecydwan się, na pdstawie art. 85 rzprządzenia gólneg, na zminimalizwanie negatywnych skutków zakwalifikwania teg reginu d reginów lepiej rzwiniętych pprzez zwiększenie jeg alkacji 3%. Pdstawwa alkacja funduszy strukturalnych przypadająca na Mazwsze stanwi 60% teretycznej alkacji przypadającej na t wjewództw w kresie prgramwania 2007-2013. P dknaniu pdwyższenia śrdków 3% alkacja przypadająca na Mazwsze wynsi 3,3 mld EUR. Śrdki w wyskści 1,9 mld EUR zarządzane są bezpśredni przez samrząd wjewództwa w ramach reginalneg prgramu peracyjneg. Pzstałych 1,4 mld EUR dedykwane temu wjewództwu znacznych zstał w ramach pszczególnych si EFRR i ESF prgramów krajwych. Pdwyższenie bniżnej pierwtnie alkacji Mazwsza był pdyktwane przede wszystkim dwma zasadniczymi uwarunkwaniami. P pierwsze, pza Warszawą wjewództw mazwieckie dznacza się przeciętnym lub niskim pzimem rzwju i bryka się z pdbnymi prblemami jak pzstałe wjewództwa. Ogrmne ptrzeby rzwjwe zarówn w zakresie pdstawwej infrastruktury jak i kapitału ludzkieg występują w szczególnści w pdreginach: strłęck-siedleckim, radmskim, ciechanwskpłckim. Wymagać ne będą specjalnych instrumentów umżliwiających interwencję na pzimie zbliżnym jak w reginach słabiej rzwiniętych. P drugie natmiast, Warszawa stanwi główny biegun rzwju kraju, zapewniający pprzez zewnętrzne i wewnętrzne pwiązania sieciwe włączenie kraju w gspdarkę eurpejską i glbalną. Zarówn w Krajwej Strategii Rzwju Reginalneg jak i Kncepcji Przestrzenneg Zagspdarwania Kraju pdkreślne jest znacznie Warszawy dla knkurencyjnści i innwacyjnści całeg kraju i kniecznść wzmacniania jej pwiązań z pzstałymi stlicami reginów Plski, aby w pełniejszy spsób mgły krzystać z szans, jakie stwarza rynek eurpejski. Warszawa i jej bszar funkcjnalny jak terytrium największym ptencjale innwacyjnym w dużej mierze warunkwać będzie mżliwść siągnięcia przez Plskę pzimu wydatków na B+R na pzimie 1,7% PKB w 2020 r. Dlateg też knieczne jest zapewnienie dpwiedniej skali śrdków, które będą mgły zstać skierwane pprzez prgram reginalny i prgramy krajwe na wzmcnienie lub dblkwanie ptencjałów rzwjwych stlicy Plski. Brak zwiększenia alkacji dla Mazwsza znaczałby, że łączna pula EFRR i EFS dla teg wjewództwa, uwzględniająca prgramy krajwe i prgram reginalny wynsiłaby zaledwie kł 2 mld EUR. Przy takiej skali zaprgramwanych śrdków, mniejszej niż niejeden prgram reginalny, wjewództw t mgłby na przestrzeni nadchdząceg dziesięcilecia utracić swją pzycję, zarówn w Eurpie jak i kraju. 20