Kryminologiczna i prawna problematyka środków odurzających Temat XVI Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, Część 2
Podstawowe cechy: Przepisy karne ustawy ustawa typizuje tzw. przestępstwa (także wykroczenia) prohibicyjne, tj. czyny do których istoty należy to, że środki odurzające lub substancje psychotropowe, a niekiedy także prekursory stanowią w ich wypadu przedmiot czynności wykonawczej; czyny zabronione pod groźbą kary stanowią zawsze tylko takie czynności, których przedmiotem są środki odurzające, substancje psychotropowe lub ewentualnie prekursory i które podejmowane są wbrew przepisom ustawy; pojęcia środka zastępczego i nowej substancji psychoaktywnej nie stanowią znamion czynów zabronionych pod groźbą kary; 2
Przepisy karne ustawy Podstawowe cechy: typizacja poszczególnych czynów wg czynności wykonawczych w osobnych przepisach; skomplikowana i niezbyt przejrzysta struktura typów podstawowych, kwalifikowanych i uprzywilejowanych; większość czynów to występki; ustawa przewiduje jednak 3 zbrodnie, ale także kilka wykroczeń; 3
Przepisy karne ustawy Przedmiot ochrony przepisów karnych ustawy: uchwała SN z dnia 27 października 2005, KZP 32/05 Przedmiotem ochrony przepisu art.45 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 1997 r. jest zdrowie społeczne (publiczne) w aspekcie zapobiegania zjawisku narkomanii. 4
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą kary wytwarzanie, przetwarzanie, przerób (art. 53): typ podstawowy; typ kwalifikowany: znaczna ilość (zbrodnia); przyrządy i naczynia (art.54); przywóz, wywóz, przewóz [przemyt] (art.55): typ podstawowy, typ uprzywilejowany (przypadek mniejszej wagi) typ kwalifikowany: znaczna ilość (zbrodnia); 5
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą kary Art. 55. 1. Kto, wbrew przepisom ustawy, dokonuje przywozu, wywozu, wewnątrzwspólnotowego nabycia, wewnątrzwspólnotowej dostawy lub przewozi przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub terytorium innego państwa środki odurzające, substancje psychotropowe lub słomę makową, podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 8 [5]. 6
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą kary wprowadzanie do obrotu (art.56): przekazywanie innej osobie w celu innym, niż użycie danego środka [tj. w celu dalszego przekazania; obrót hurtowy]: typ podstawowy, typ uprzywilejowany (przypadek mniejszej wagi), typ kwalifikowany: znaczna ilość; przygotowanie przemytu i wprowadzania do obrotu (art.57) jest karalne; 7
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą kary udzielanie innej osobie [nieodpłatny obrót detaliczny] (art.58): typ podstawowy; typ kwalifikowany: udzielanie małoletniemu lub w znacznych ilościach; udzielanie innej osobie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej [obrót detaliczny] (art.59) typ podstawowy; typ kwalifikowany: udzielanie małoletniemu (zbrodnia); typ uprzywilejowany (przypadek mniejszej wagi); 8
Legalność wymiany igieł i strzykawek (stan pod rządami ustawy z 1997 r. przed jej nowelizacją) Art.45.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności lub grzywny. Art. 46.1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. 9
Legalność wymiany igieł i strzykawek (stan pod rządami ustawy z 1997 r. po nowelizacji i ustawy z 2005 r.) Art. 58.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia albo umożliwia ich użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Art. 59.1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. 10
Legalność wymiany igieł i strzykawek Problemy: dopuszczalność programów wymiany igieł i strzykawek w zakładach karnych; dopuszczalność tworzenia tzw. pomieszczeń higienicznych; 11
Legalność wymiany igieł i strzykawek Art. 2. 1. Przeciwdziałanie narkomanii realizuje się przez odpowiednie kształtowanie polityki społecznej, gospodarczej, oświatowowychowawczej i zdrowotnej, a w szczególności: ( ) 3) ograniczanie szkód zdrowotnych i społecznych; ( ). 12
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą kary tolerowanie handlu (art.60): Art. 60. Kto, będąc właścicielem lub działającym w jego imieniu zarządcą albo kierownikiem zakładu gastronomicznego, lokalu rozrywkowego lub prowadząc inną działalność usługową, mając wiarygodną wiadomość o popełnieniu przestępstwa określonego w art. 56, 58 lub 59 na terenie tego zakładu lub lokalu, nie powiadamia o tym niezwłocznie organów ścigania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 13
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą kary obrót prekursorami wbrew przepisom ustawy w celu wytwarzania środków odurzających lub substancji psychotropowych (art.61); posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych (art.62): typ podstawowy; typ kwalifikowany: znaczna ilość; typ uprzywilejowany (przypadek mniejszej wagi). 14
Posiadanie narkotyków Oryginalne rozwiązanie ustawy z 1997 r. Art. 48.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku 3. Jeśli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust.1 jest znaczna ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, sprawca podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 5 4. Nie podlega karze sprawca występku określonego w ust.1, który posiada na własny użytek środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej. 15
Posiadanie narkotyków Ustawa z 1997 r. po nowelizacji z roku 2000 Art. 48.1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 3. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, sprawca podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 5. 4. (skreślony) 16
Posiadanie narkotyków Stan aktualny Art. 62. 1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, sprawca podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 17
Posiadanie narkotyków Stan aktualny Pojęcie posiadania: prawnokarne pojęcie posiadania jest szersze niż pojęcie cywilistyczne; nie może być utożsamiane z pojęciem dzierżenia (art.338 k.c.); posiadać to tyle co mieć chodzi tu o czysto leksykalne rozumienie tego słowa; 18
Posiadanie narkotyków Stan aktualny Pojęcie posiadania: czy pojęcie posiadania może być jednak tak interpretowane, aby prowadziło to de facto do karalności używania narkotyków? ustawa o przeciwdziałania narkomanii nie zawiera typu przestępstwa polegającego na używaniu środków odurzających lub substancji psychotropowych; oficjalnie deklarowanym celem kryminalizacji posiadania narkotyków, także w niewielkich ilościach, było ułatwienie ścigania handlarzy, a nie karanie użytkowników; 19
Posiadanie narkotyków Stan aktualny Pojęcie posiadania: Wyrok SN z dnia 21 stycznia 2009 r. II KK 197/08 Dysponowanie środkiem odurzającym (lub substancją psychotropową) związane z zażywaniem go lub chęcią niezwłocznego zażycia przez osobę dysponującą nim, nie jest posiadaniem tego środka (lub substancji) w rozumieniu art.62 ust.1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii; bycie pod wpływem środka odurzającego, stwierdzenie obecności takiego środka w organizmie nie może być traktowane jako posiadanie (tzw. posiadanie w sobie ) 20
Posiadanie narkotyków Stan aktualny Pojęcie posiadania: Pytanie prawne przedstawione na podst. Art.441 1 k.k. przez Sąd Apelacyjny w W.: Czy dla penalizacji posiadania środka odurzającego lub substancji psychotropowej w rozumieniu przepisów art.62 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz.1485 ze zm.) ma znaczenie cel posiadania owego środka odurzającego lub substancji psychotropowej? SN odmówił udzielenia odpowiedzi. 21
Pojęcie posiadania: Posiadanie narkotyków Stan aktualny postanowienie SN z dnia 28 października 2009 r. I KZPO 22/09 problem podniesiony w pytaniu wynika z niewłaściwego odczytania poglądów SN w wyroku z 21. stycznia 2009 r. z treści art.62 u.o.p.n. nie można bowiem wyprowadzić wniosku, że dla uznania nielegalnego posiadania środka odurzającego lub substancji psychotropowej, jakiekolwiek znaczenie ma cel w jakim sprawca je posiada; każde posiadanie środka odurzającego lub substancji psychotropowej wbrew przepisom ustawy jest przestępstwem; 22
Posiadanie narkotyków Stan aktualny Pojęcie posiadania: Wniosek Pierwszego Prezesa SN na podstawie art.60 1 ustawy o Sądzie Najwyższym o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa: Czy posiadanie środka odurzającego lub substancji psychotropowej związane z jego zażywaniem lub zamiarem zażycia ( na własny użytek ) stanowi realizację znamion typu czynu zabronionego z art.62 ustawy z dnia 21 lipca 2005 o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.)? 23
Pojęcie posiadania: Posiadanie narkotyków Stan aktualny Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 27 stycznia 2011 r. I KZP 24/10 Posiadaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej w rozumieniu art.62 ustawy z dnia 21 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179 poz.1485 ze zm.) jest każde władanie takim środkiem lub substancją, a więc także związane z jego użyciem lub zamiarem użycia. 24
Pojęcie posiadania: Posiadanie narkotyków Stan aktualny Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 27 stycznia 2011 r. I KZP 24/10 Z uzasadnienia: nieuzasadnione są obawy, że z samego faktu stwierdzenia w organizmie określonej osoby obecności narkotyków [ ] wywieść należy na zasadzie swoistego automatyzmu, który miałby modyfikować reguły dowodzenia, fakt ich posiadania przez tę osobę. Po pierwsze nie jest przestępnym znajdowanie się w stanie po użyciu środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ale ich posiadanie. Dlatego stwierdzenie takiego stanu w żadnym wypadku nie może być postrzegane jako dowód bezpośredni, wskazujący na fakt główny, a mianowicie wcześniejsze posiadanie narkotyku. Jest to tylko i wyłącznie dowód o charakterze poszlakowym. 25
Posiadanie narkotyków Stan aktualny Pojęcie posiadania: wyrok SN z dnia 4 listopada 2008 r. IV KK 127/08 Tylko wówczas dochodzi do wypełnienia przedmiotowego znamienia przytaczanego przestępstwa [art.62 u.p.n.], gdy posiadanie środka odurzającego lub substancji psychotropowej następuje w ilości pozwalającej na chociażby jednorazowe użycie danej substancji, w dawce dla niej charakterystycznej, zdolnej wywołać u człowieka inny niż medyczny skutek. chodzi więc o ilość zdolną do wywołania efektu psychoaktywnego; 26
Posiadanie narkotyków Stan aktualny Konstytucyjność kryminalizacji posiadania Wyrok TK z dnia 4 listopada 2014 r., SK 55/13 Art.62 ust.1 oraz art.63 ust.1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii [ ] w zakresie, w jakim dotyczą konopi innych niż włókniste, są zgodne z art.47 w związku z art.31 ust.3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 27
Posiadanie narkotyków Stan aktualny Konstytucyjność kryminalizacji posiadania Art..47 Konstytucji prawo do prywatności; Art.31 ust.3 Konstytucji ograniczenia praw i wolności są dopuszczalne tylko jeśli jest to konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób (zasada proporcjonalności); 28
Posiadanie narkotyków Rozgraniczenie typu podstawowego, kwalifikowanego i uprzywilejowanego Podstawowym kryterium są tutaj znamiona ocenne odnoszące się do ilości posiadanego środka: ilość zwykła ; ilość znaczna; ilość nieznaczna; 29
Znamiona ocenne: Ilości graniczne (progowe) ilość zwykła (znamię typu podstawowego); ilość znaczna (znamię typu kwalifikowanego); art.53 ust.2 (wyrób), art.55 ust.3 (przemyt), 56 ust.3 (wprowadzanie do obrotu), art.62 ust.2 (posiadanie); ilość nieznaczna (znamię typu uprzywilejowanego w postaci przypadku mniejszej wagi); art.55 (przemyt), art.56. ust.2 (wprowadzanie do obrotu), art.59 ust.3 (udzielanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej), art.62 ust.3 (posiadanie); 30
Posiadanie narkotyków Okoliczności mogące decydować o przyjęciu przypadku mniejszej wagi (art.62 ust.3 u.o.p.n.): Okoliczności przedmiotowe: ilość posiadanego środka ilość nieznaczna; rodzaj posiadanego środka środki miękkie ; Okoliczności podmiotowe: cel posiadania własny użytek; 31
Wartości graniczne Pojęcie ilości znacznej: Wyrok SA w Krakowie z 24 lipca 1997 r. (II Aka 94/97, KZS 1997/8/47 Znaczna ilość narkotyku (art.29 ust.3 ustawy o zwalczaniu [sic!] narkomanii to ilość, która wystarczy do jednorazowego odurzenia się co najmniej kilkudziesięciu osób. 32
Wartości graniczne Pojęcie ilości znacznej: Wyrok SA w Warszawie z dnia 18 kwietnia 2000 r. (II AKa 22/00, OSA 2001/2/8) Kryterium decydującym o tym, czy ilość środków odurzających jest znaczna, nieznaczna czy zwykła są: ich masa wagowa (gramy, kilogramy, tony, ilość porcji), rodzaj środka odurzającego (podział na tzw. twarde i miękkie) i cel przeznaczenia (w celach handlowych, na potrzeby własne) 33
Wartości graniczne Pojęcie ilości znacznej: Wyrok SA w Krakowie z dnia 31 sierpnia 2005 r. (II AKa 167/05, KZS 2005/9/32): znaczna ilość narkotyków, to taka która wystarcza do odurzenia się jednorazowo kilkudziesięciu tysięcy osób. inna wykładnia byłaby sprzeczna z leksykalnym rozumieniem zwrotu znaczna ilość, który oznacza tyle co duża ilość ; 34
Wartości graniczne Pojęcie ilości znacznej: Wyrok SA w Katowicach z dnia 12 listopada 2005 r. (II AKa 282/05, KZS 2006/4/98): inną granicę pojęcia znacznej ilości należy przyjąć w przypadku czynów polegających na udzieleniu środa odurzającego lub substancji psychotropowej [ ], a inną w przypadku wprowadzenia tych środków lub substancji do obrotu lub uczestniczenia w takim obrocie. 35
Wartości graniczne Wartości przyjęte w roku 2010 w Czechach Nazwa środka lub substancji Heroina Kokaina Amfetamina/Metaamfetamina Ecstasy LSD Marihuana Haszysz Górna granica pojęcia nieznacznej ilości 1,5 g 1 g 2 g 4 tabletki 2500 μg 15 g 5 g 36
Posiadanie narkotyków Nowy przepis wprowadzony nowelizacją z 1 kwietnia 2011 r. Art. 62a. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w art. 62 ust. 1 lub 3, są środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej, przeznaczone na własny użytek sprawcy, postępowanie można umorzyć również przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeżeli orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości. 37
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą kary uprawa wbrew przepisom ustawy maku lub konopi, oraz zbiór mleczka makowego (art.63); zabór w celu przywłaszczenia środków odurzających, substancji psychotropowych, mleczka makowego lub słomy makowej (art.64); uprawa wbrew przepisom ustawy maku niskomorfinowego lub konopi włóknistych (art.65): wykroczenie. 38
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą kary obrót wbrew przepisom ustawy prekursorami (art.66): wykroczenie; niedopełnienie obowiązków ewidencyjnych związanych z prekursorami (art.67): wykroczenie; reklama środków odurzających lub substancji psychotropowych w celach innych niż medyczne (art.68); 39
Typizacja czynów zabronionych pod groźbą kary Ustawa nie typizuje jako czynów zabronionych pod groźbą kary: używania środków odurzających lub substancji psychotropowych; nabywania środków odurzających lub substancji psychotropowych; publicznego pochwalania środków odurzających lub substancji psychotropowych; 40