ANDRZEJ STANISŁAW CIECHANOWIECKI KOLEKCJONER

Magdalena Białonowska ANDRZEJ STANISŁAW CIECHANOWIECKI KOLEKCJONER Jubileusz 85-lecia dra Andrzeja Stanisława Ciechanowieckiego, a także tegoroczny doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego dla czcigodnego Jubilata, jest okazją do niniejszego artykułu na temat jego działalności jako kolekcjonera jednego z aspektów jego aktywności. Postać i działalność Andrzeja Stanisława Ciechanowieckiego rysuje się bardzo wyraziście na tle powojennego kolekcjonerstwa polskiego. Andrzej Ciechanowiecki kolekcjoner, marszand i mecenas kultury, urodził się 28 września 1924 r. w Warszawie jako potomek senatorskiego rodu Ciechanowieckich herbu Dąbrowa, jedyny syn Jerzego Stanisława i Matyldy Marii z Osiecimskich-Hutten-Czapskich. Odebrał staranne wykształcenie w Warszawie, a następnie w Krakowie. W czasie II wojny światowej kontynuował naukę na tajnych kompletach w Szkole Głównej Handlowej oraz na Uniwersytecie Zachodnim z zakresu historii sztuki, zaś po zakończeniu wojny ukończył studia na Akademii Handlowej w Krakowie oraz uzyskał magisterium z historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie wojny, w której brał udział jako ochotnik w kampanii wrześniowej i w powstaniu warszawskim, widział ogrom zniszczeń rodzimego dziedzictwa kulturowego, w tym pogrom kolekcji dzieł sztuki i księgozbiorów. W czasie studiów w Krakowie prowadził działalność społeczną i na przełomie 1946 i 1947 r. powołał do życia Klub Logofagów 1. W 1950 r. jako asystent profesora Adama Bochnaka podjął studia doktoranckie na Uniwersytecie Jagiellońskim, przerwane aresztowaniem w październiku tegoż roku. Został zwolniony 2 lutego 1956 r. i rehabilitowany. Po wyjściu z więzienia pracował jako kustosz w muzeum w Łańcucie i kontynuował prace badawcze nad złotnictwem krakowskim epoki baroku, rozpoczęte jeszcze przed aresztowaniem, a częściowo opublikowane w 1974 roku 2. W 1958 r. Andrzej Ciechanowiecki wyjechał z kraju na stypendium i postanowił pozostać za granicą. W latach 1958-1960 przebywał na stypendium British Council i Fundacji Forda w Anglii i w Stanach Zjednoczonych oraz w Niemczech, gdzie w 1960 r. na Uniwersytecie w Tybindze obronił pracę doktorską na temat mecenatu artystycznego hetmana Michała Kazimierza Ogińskiego 3. Następnie w latach 1960-1961 przebywał w Portugalii na stypendium Fundacji Gulbenkiana, gdzie prowadził studia nad meblarstwem portugalskim, fragmenty tych badań zostały opublikowane w 1964 roku 4. Do kraju zaczął powracać dopiero po 19 latach, ale cały czas utrzymywał ścisłe kontakty z naukowcami i przyjaciółmi w Polsce. Wiosną 1961 r. na stałe osiadł w Londynie i, jako uznany historyk sztuki, znający języki obce, mający szerokie stosunki towarzyskie, wszedł do grona wybitnych londyńskich marszandów. W latach 1961-1965 był dyrektorem i udziałowcem w nowo powstałej galerii Mallett at Bourdon House, będącej filią Mallett & Son. Andrzej Ciechanowiecki wprowadził do repertuaru galerii zapomnianą wówczas rzeźbę, organizując ważne wystawy: Les Animaliers, Sculpture in Terracotta, Jules Dalou oraz Jean-Baptiste Carpeaux 5. Do 1986 r. był dyrektorem i udziałowcem, a w końcu właścicielem powstałej w czerwcu 1965 r. galerii handlowej Heim Gallery w Londynie, związanej z Galerie Heim w Paryżu. W tym okresie poza prowadzeniem działalności komercyjnej Andrzej Ciechanowiecki zorganizował 38 ważnych ekspozycji poświęconych przede wszystkim sztuce francuskiej i włoskiej 6. Wystawom towarzyszyły naukowo opracowane, ilustrowane katalogi w typie katalogu muzealnego, które były wówczas nowatorskimi publikacjami w przypadku komercyjnej galerii. Wystawy, urządzane dwukrotnie w ciągu roku, były szeroko komentowane na łamach periodyków fachowych zarówno angiel- 180

skich, jak i kontynentalnych 7, a także przez prasę codzienną 8. Wernisaże wystaw w Heim Gallery cieszyły się zainteresowaniem ze strony historyków sztuki, kuratorów i marszandów, a także londyńskiej socjety; niejednokrotnie przedstawiciele rodziny królewskiej przybywali na otwarcie wystaw, dwukrotnie nawet sama Królowa Matka. Heim Gallery, ciesząca się uznaniem kuratorów z największych muzeów w Europie i w Stanach Zjednoczonych, była obowiązkowym miejscem do odwiedzenia w Londynie. W latach 1986-1995 Andrzej Ciechanowiecki był dyrektorem i właścicielem Old Masters Gallery w Londynie, kontynuując poprzednią działalność handlową na polu sztuki nowożytnej, ale bez wystaw. W 1995 r. po wypadku, jakiego Andrzej Ciechanowiecki doznał w Rzymie, galeria została zlikwidowana. Mieszkając i pracując w Londynie, Andrzej Ciechanowiecki prowadził ożywioną działalność kolekcjonerską zapoczątkowaną jeszcze w kraju, a uwarunkowaną wychowaniem. Wspomina, iż w jego przypadku było to staranne wychowanie, język, lektury, dobre szkoły i uniwersytet, obracanie się wśród dzieł sztuki, pamiątek historycznych. [ ] Była też tradycja kolekcjonerska: dziad ojczysty zbierał raczej pod kątem widzenia historycznoartystycznego, macierzysty zaś współczesne malarstwo polskie, szczególnie Malczewskiego, z którym się przyjaźnił 9. Władysław Michał Ciechanowiecki (1860-1910), dziad ojczysty kolekcjonera, był miłośnikiem i znawcą sztuki, zbierał polskie szkło, miniatury i porcelanę. Ponadto wiadomo, iż w majątku rodzinnym Ciechanowieckich, w pałacu w Boczejkowie, w ziemi połockiej na Białorusi, znajdował się zbiór obrazów i mebli 10. Z kolei Kazimierz Robert Osiecimski-Hutten-Czapski (1866-1942), dziadek ze strony matki Andrzeja Ciechanowieckiego, mający kontakty z krakowskim środowiskiem artystycznym (przyjaźnił się m.in. z Jackiem Malczewskim, Julianem Fałatem, Wojciechem Kossakiem, Ludwikiem Pugetem), zbierał malarstwo współczesne. To on oprowadzał wnuka po zabytkach i muzeach Krakowa, a szczególnie po Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, z umieszczoną na zewnętrznej części pawilonu muzealnego łacińską sentencją MONU- MENTIS PATRIAE NAUFRAGIO EREPTIS (Pamiątkom 1. Profesor Andrzej Ciechanowiecki podczas obchodów jubileuszu 85-lecia urodzin na Zamku Królewskim w Warszawie 1. Professor Andrzej Ciechanowiecki during celebration of the 85 th birthday jubilee at the Royal Castle in Warsaw ojczystym ocalonym z burzy dziejowej) 11. Idea, która przyświecała Emerykowi Hutten-Czapskiemu (1828-1896), wielkiemu kolekcjonerowi i darczyńcy 12, stała się w niedługim czasie dewizą życiową Andrzeja Ciechanowieckiego. Andrzej Ciechanowiecki jeszcze w dzieciństwie zaczął zbierać znaczki pocztowe, a później numizmaty. Przed II wojną światową miał pokaźny zbiór monet od piastowskich po monety Stanisława Augusta. Kolekcja ta wraz z biżuterią rodzinną przepadła na początku wojny. Potem gromadził pamiątki historyczne, w tym głównie archiwalia rodzinne. Zbiór ten również przepadł na Wschodzie. Pasja kolekcjonerska nie opuściła Andrzeja Ciechanowieckiego nawet w czasie powstania i zaraz po wojnie. Na początku 1945 r. przyjeżdżał często do Warszawy, gdzie zamiast potrzebnego mu bardziej talerza gorącej zupy kupował antyki na targowisku przed hotelem Polonia. W czasie studiów w Krakowie zaczął handlować antykami. Spieniężenie tych antyków pozwoliło żyć jego matce i opłacać adwokatów podczas pobytu Andrzeja Ciechanowieckiego w więzieniu. Po wyjściu na wolność w 1956 r. Andrzej Ciechanowiecki zbierał malarstwo polskie; interesował się portretami sarmackimi, posiadał pokaźny zbiór prac Tadeusza Makowskiego, a nawet dzieła Tadeusza Kantora 13. Oczywistym wydaje się fakt, iż wyrobio- 181

2. Portret Księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, Élisabeth-Louise Vigée-Lebrun, 1793 r. Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich 2. Portrait of Prince Adam Kazimierz Czartoryski, Élisabeth-Louise Vigée-Lebrun, 1793. The Ciechanowiecki Foundation na kolekcjonerska żyłka odezwała się również na obczyźnie 14. Zainteresowania kolekcjonerskie Andrzeja Ciechanowieckiego, które zaowocowały stworzeniem autonomicznych kolekcji, możemy pogrupować w cztery dziedziny: 1 polonica, szeroko rozumiane, 2 francuskie szkice olejne, 3 medale, 4 brązy. Od samego początku pobytu w Londynie Andrzej Ciechanowiecki, doskonały znawca malarstwa i rzeźby, mający zawodowe kontakty z rynkiem sztuki, kierując się głębokim patriotyzmem wyszukiwał na zachodnim rynku antykwarycznym dzieła związane z Polską. Na wykształcenie się tego profilu zainteresowań kolekcjonerskich, jakim były polonica, wpłynęły wydarzenia wojenne, kiedy to był świadkiem rozgrabiania wspaniałych bibliotek i zbiorów dzieł sztuki w Mołodowie, we Lwowie i w Warszawie. W 1976 r. tak pisał do Andrzeja Ryszkiewicza: Jak wiesz, zbieram wszędzie nasze monumenta naufragio patriae erepta, część powoli wraca do Polski, reszta kiedyś, po mojej śmierci 15. Pierwsze zakupy poloniców sięgają 1962 r. były to m.in. Portret Marii Leszczyńskiej autorstwa Charlesa -André Van Loo 16 oraz Bitwa Piotra Michałowskiego. To, co przekraczało wówczas możliwości finansowe Andrzeja Ciechanowieckiego, sygnalizował polskim instytucjom kultury, które w latach 60. miały, co prawda skromne, możliwości zakupów dewizowych. I tak, za jego pośrednictwem wiele obiektów trafiło bądź powróciło do kolekcji wawelskiej 17, później do zbiorów odradzającego się Zamku Królewskiego w Warszawie, a także innych instytucji. Między innymi do Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego dzięki staraniom kolekcjonera powrócił obraz Wenus i Amor Jana Massysa, datowany na lata 60. XVI w., stanowiący jeden z najcenniejszych obiektów tego muzeum 18, zaś Muzeum Książąt Czartoryskich odzyskało m.in. cenny obiekt arabeskowy kobierzec tzw. polski 19. Ciechanowiecki miał dostęp do katalogów aukcyjnych z całego świata, podróżując zawodowo odkrywał często nieznane lub źle zidentyfikowane obiekty związane z Polską, zaś dzięki niezliczonym kontaktom zawodowym i osobistym otwierały się przed nim również kolekcje prywatne w Europie. Uzyskanie poloniców wymagało wielkiego nakładu energii, czasu, szczęścia, często perswazji. Poza tym, jak wspomina sam kolekcjoner: Szybko rozeszła się wieść, iż istnieje jakiś wariat w Londynie, który kupuje polskie dzieła sztuki. [ ] Propozycje zakupu zaczęły jakby same z siebie do mnie napływać i otwierać drogę do skupienia choćby w części rozproszonego mienia kulturalnego Rzeczypospolitej 20. Tak było w przypadku Portretu Adama Kazimierza Czartoryskiego autorstwa Élisabeth Vigée- Lebrun, namalowanego w 1793 r. w Wiedniu. Kolekcjoner anegdotycznie wspomina, jak późnym wieczorem na ulicy w Mediolanie zaproponowano mu kupno portretu księcia Adama Czartoryskiego w czerwonym płaszczu. Andrzej Ciechanowiecki doskonale znał ten obraz, gdyż widział go w 1942 r. na zamku Potockich w Łańcucie, dobił więc targu na ulicy 21. Kolekcja poloniców powiększała się i w 1984 r. pojawiła się koncepcja utworzenia Fundacji. 4 października 1986 r. została powołana przez Sąd Wojewódzki w Warszawie Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich w Zamku Królewskim w Warszawie i był to wówczas jedyny tego rodzaju twór prawny w Polsce, który stał się przykładem dla innych fundacji rodzinnych, chociażby Fundacji im. Raczyńskich i Fundacji Książąt Czartoryskich. Oficjalną siedzibą Fundacji im. Ciechanowieckich jest Pałac pod Blachą w Warszawie, zaś jej majątek stanowi kolekcja dzieł sztuki, a także kapitał, pozwalający na działalność Fundacji 22. Wyróżniającą cechą Fundacji im. Ciechanowieckich, a zarazem jej 182

głównym założeniem, jest wzbogacanie kolekcji muzeów polskich w formie długotrwałych depozytów, a nie stałe eksponowanie zbiorów fundacyjnych w jednym miejscu. W 1989 r. w Pałacu pod Blachą odbyła się czasowa wystawa dzieł sztuki ze zbiorów Fundacji im. Ciechanowieckich. Zbiory Fundacji im. Ciechanowieckich obejmują blisko 3000 dzieł sztuki oraz archiwum i księgozbiór. W skład kolekcji artystycznej wchodzą cenne polonica odzyskane przez Andrzeja Ciechanowieckiego na Zachodzie. Jest to kolekcja malarstwa (głównie portrety osobistości polskich malowane m.in. przez Pierre a Subleyrasa, Pietra Longhiego, Louisa Tocqué, Louisa de Silvestre a, Élisabeth Vigée-Lebrun, François Gérarda, Marcella Bacciarellego), rzeźby (w dużej mierze popiersia osobistości historycznych autorstwa m.in. Cosima Fancelliego, Augustina Pajou, Bertela Thorvaldsena, Jeana Babtiste a Carpeaux oraz znaczna ilość brązów, o czym poniżej), rysunków i akwarel (autorstwa m.in. Jeana-Pierre a Norblina, Aleksandra Orłowskiego, Zygmunta Vogla, Jana Matejki), cennych tkanin (m.in. tapiserie z serii tkanin z przedstawieniami posągów antycznych bóstw w niszach, wykonanych dla Michała Kazimierza Ogińskiego, tapiseria z serii Dzieje św. Pawła, z herbem biskupa Załuskiego, wykonana we Flandrii po 1689 r., ponadto gobeliny z herbami Paców, kobierce z herbami Potockich i Radziwiłłów, pasy słuckie), mebli, złotnictwa i precjozów, numizmatów, broni oraz ceramiki. Zbiory Fundacji są stale powiększane przez jej założyciela, a znaczna ich część eksponowana jest we wnętrzach Zamku Królewskiego w Warszawie, m.in. w Galerii Sztuki Zdobniczej. Ponadto zbiory Fundacji wzbogacają inne muzea w formie depozytów 23. Duża część poloniców z kolekcji Andrzeja Ciechanowieckiego trafiła do instytucji polskich jako dary. Spośród ponad 50 obiektów ofiarowanych Zamkowi Królewskiemu w Warszawie, liczne to portrety osobistości polskich 24, rzeźby, m.in. drewniana figura ludzkich rozmiarów Jan III Sobieski dłuta Pierre a Vaneau (1653-1694), eksponowana w wyżej wspomnianej Galerii Sztuki Zdobniczej 25, a także obiekty rzemiosła artystycznego i starodruki. Do cennych darów wawelskich należy obraz Zmartwychwstanie Chrystusa autorstwa Bartholomaeusa Bruyna st. (1493-1555), ofiarowany w 1986 roku 26. Krakowskiemu Muzeum Narodowemu darował Andrzej Ciechanowiecki m.in. Posążek konny Napoleona odlany z brązu w 1841 r., autorstwa Piotra Michałowskiego 27. Ponadto Ciechanowiecki był konsultantem przy organizowaniu Daru Rządu Niemieckiego, który trafił do Polski w 1980 r., oraz innych darów rządów zagranicznych dla Polski 28. Następnym autonomicznym zbiorem stworzonym przez Andrzeja Ciechanowieckiego była kolekcja francuskich szkiców olejnych z okresu od XVII do XIX w., licząca blisko trzysta obiektów. Kolekcja powstawała od wczesnych lat 60. XX w., a została sprzedana w 2002 r. w Paryżu. Andrzej Ciechanowiecki nabywał szkice olejne przeważnie na francuskim rynku sztuki, głównie w Paryżu, najczęściej jako anonimowe bądź zapomniane prace, przy czym głównym kryterium zakupu była ich wysoka jakość 29. Kolekcja stanowiła przegląd mistrzów złotego okresu malarstwa francuskiego i obejmowała szkice tak znanych artystów, jak Claude Vignon, Simon Vouet, Pierre Subleyras, François Boucher, Carle Vanloo, François-Pascal-Simon Gérard, Joseph-Marie Vien, Antoine-Jean Gros, Jean- Léon Gérôme, Henri Fantin-Latour, Jean-Baptiste Carpeaux oraz wysmakowane obrazy mniej znanych francuskich petits maîtres 30. W latach 1975-2001 kolekcja szkiców olejnych Andrzeja Ciechanowieckiego została zdeponowana jako zbiór edukacyjny w Uniwersyteckim Muzeum Sztuki przy Uniwersytecie Nowego Meksyku w Albuquerque. W międzyczasie ze względu na przeglądowy i edukacyjny charakter rozważany był jej zakup przez National Gallery w Londynie wspólnie z Courtauld Institute of Art, to przedsięwzięcie nie doszło jednak do skutku. W latach 1968-2001 obiekty z kolekcji brały udział w licznych wystawach: szkice były wypożyczane na ponad 50 ekspozycji tematycznych w Europie, Stanach Zjednoczonych oraz Japonii, większości z nich towarzyszyły katalogi. Najbardziej istotne były te poświęcone wyłącznie kolekcji Andrzeja Ciechanowieckiego. W latach 1973-1975 prezentowane były na wystawie French Oil Sketches from an English Collection: Seventeenth Eighteenth, and Nineteenth Centuries 31. Kolejna niezwykle ważna wystawa, zatytułowana French Oil Sketches and the Academic Tradition: Selections from a Private Collection on Loan to the University Art Museum of the University of New Mexico pokazana była w latach 1994-1996 w Stanach Zjednoczonych oraz w Polsce 32. Wystawa Francuskie szkice olejne a tradycja akademicka na życzenie kolekcjonera eksponowana była na Zamku Królewskim w Warszawie w terminie od 8 stycznia do 31 marca 1996 roku 33. Liczne wystawy świadczą o tym, jak znana i ceniona była ta kolekcja przez historyków sztuki. Historię kolekcji szkiców olejnych Andrzeja Ciechanowieckiego zamyka paryska aukcja. W odróżnieniu od pozostałych zbiorów kolekcjonera nie trafiła ona do Polski, gdyż nie pasowała profilem do kolekcji muzeów polskich, i w 2002 r. uległa rozproszeniu. Zanim doszło do licytacji, 46 szkiców olejnych najbardziej reprezen- 183

3. Figura drewniana Jana III Sobieskiego, Pierre Vaneau (1653-1694). Dar Profesora Andrzeja Ciechanowieckiego dla Zamku Królewskiego w Warszawie 3. Wooden sculpture of Jan III Sobieski, Pierre Vaneau (1653-1694). Gift of Professor Andrzej Ciechanowiecki for the Royal Castle in Warsaw tatywnych artystów dla tego zbioru kupiło Muzeum Sztuki w Los Angeles 34. Aukcja Importante collection d esquisses françaises du XVIIe au XIXe siècle została zorganizowana w Paryżu, w czerwcu 2002 roku 35. Większość obiektów została kupiona przez prywatnych kolekcjonerów francuskich. Kilka szkiców trafiło do instytucji muzealnych, m.in. Muzeum Luwru nabyło szkic Nieśmiertelna chwała Richelieu Phillipe a de Champagne, Muzeum- Zamek w Pau szkic pt. Anioł przerywający walkę u bram Paryża Jeana -François De Troya, zaś Muzeum Île-de-France w Sceaux szkic Portret rodziny księcia de Penthièvre przypisywany Janowi-Baptyście Charpentierowi 36. Paryska wenta zakończyła się sukcesem, a całkowity dochód z licytacji został przeznaczony na rzecz Fundacji Zbiorów im. Ciechanowieckich 37. Przy okazji paryskiej aukcji Andrzej Ciechanowiecki podarował dwa obiekty ze swojej kolekcji muzeom francuskim: szkic pt. Alegoria odnosząca się do polityki Józefa II, autorstwa mało znanego lokalnego malarza Jeana Toula trafił do Muzeum Sztuk Pięknych w Bordeaux 38, zaś szkic Nicolasa Delobela pt. Alegoria przyłączenia Lotaryngii do Francji przypadł Muzeum Sztuk Pięknych w Nancy 39. Ponadto, kolekcjoner złożył w darze na rzecz Zamku Królewskiego w Warszawie Portret Ludwika XV w stroju koronacyjnym pędzla Louisa-Michela Van Loo 40. Prace autorstwa Louisa de Boullogne mł. Hagar i anioł, Lodovica Lippariniego Kain wraz z rodziną uciekający przed gniewem bożym oraz szkic Saint Agnes pędzla Henri ego Lehmana z 1859 r. trafiły jako dar do Uniwersyteckiego Muzeum Sztuki przy Uniwersytecie Nowego Meksyku w Albuquerque 41. Kolekcja szkiców olejnych Andrzeja Ciechanowieckiego, istniejąca blisko 40 lat, nazywana zbiorem o walorach encyklopedycznych 42 oraz une véritable anthologie de trois siècles de peinture française, du début de XVII e siècle à la fin du XIX e siècle 43, znana była cenionym historykom sztuki i muzealnikom, takim jak Pierre Rosenberg, Jacques Thuillier, Robert Rosenblum, Antoine Schnapper, Anne Sérullaz czy Sylvain Laveissière. O jej wysokim poziomie świadczy fakt, iż dziś część obiektów z tejże kolekcji eksponowana jest w salach wspomnianych wyżej muzeów. Andrzej Ciechanowiecki, znawca rzeźby nowożytnej, stworzył również odrębną kolekcję w tej dziedzinie kolekcję brązów. Zainteresowanie rzeźbą z brązu rozwinął w Londynie przy okazji uprawianego tam zawodu marszanda, ale sam określa je również jako typowo kolekcjonerską coup de foudre 44. Było ono naturalną konsekwencją zamiłowania do złotnictwa, którym zajmował się naukowo, co skierowało uwagę kolekcjonera ku rzeźbie małych rozmiarów, szczególnie ku złoconym brązom. Na początku kariery antykwarycznej Andrzej Ciechanowiecki zauważył, iż temat rzeźby z brązu jest niewystarczająco zbadany i wymaga studiów oraz opracowań naukowych. Pracując dla Mallet at Bourdon House, zorganizował wspominane wyżej wystawy rzeźby francuskiej, w tym ekspozycje brązów. Należy zaznaczyć, iż Andrzej Ciechanowiecki wraz z angielskimi i niemieckimi badaczami przyczynił się do rozwoju studiów nad brązami francuskimi. Od połowy lat 60. XX w. Andrzej Ciechanowiecki nabywał dzieła wielkich rzeźbiarzy francuskich końca XIX i początku XX w., francuskie brązy z XVII i XVIII w., renesansowe brązy niemieckie oraz klasycystyczne brązy włoskie. Brązy złocone lub srebrzone były niezwykłą rzadkością, poszukiwaną na ówczesnym rynku antykwarycznym 45. Z biegiem lat i w miarę powiększania się kolekcji, Andrzej Ciechanowiecki zaczął nabywać obiekty wykonane przez jednego mistrza. Wyodrębnił w swoim zbiorze grupę około 50 dzieł, w części złoconych brązów, anonimowego, dotąd niezidentyfikowanego niemieckiego mistrza, aktywnego około połowy XVII w., który praktykował najprawdopodobniej w Augsburgu. Prace nad jego identyfikacją nadal są prowadzone przez Andrzeja Ciechanowieckiego i od nazwiska kolekcjonera mistrz ten określany jest w literaturze przedmiotu jako Ciechanowiecki Master 46. 184

Kolekcja brązów została włączona do zbiorów Fundacji im. Ciechanowieckich i dziś większa jej część eksponowana jest we wnętrzach Zamku Królewskiego w Warszawie. Kolejną kolekcją stworzoną przez Ciechanowieckiego jest zbiór złotych i złoconych medali i plakiet, liczący blisko 900 obiektów. Kolekcja powstawała od połowy lat 60. XX w. i zanim weszła do zbiorów Fundacji im. Ciechanowieckich, przechodziła burzliwe losy. Część jej tworzą obiekty z pierwotnych zbiorów Jamesa O Byrne a i Alfreda Morrisona 47. Medale z kolekcji Jamesa O Byrne a, kolekcjonera z Liverpoolu zmarłego pod koniec XIX w., pojawiły się na rynku antykwarycznym po 70 latach od śmierci zbieracza i część z nich została zakupiona przez Andrzeja Ciechanowieckiego w połowie lat 60. XX w. na aukcji w Chriestie s. Dużą część obiektów kolekcjoner nabył u antykwariuszy i numizmatyków. Andrzeja Ciechanowieckiego interesowały tylko medale złote i złocone, i to było głównym wyznacznikiem tworzenia kolekcji 48. Richard Falkiner, specjalista w dziedzinie numizmatyki i medali, który pomagał Andrzejowi Ciechanowieckiemu w formowaniu kolekcji, jest również autorem wstępu do jej katalogu. Katalog autorstwa Jacquesa Fischera omawia 460 obiektów i powstał przy okazji wystawy pt. Sculpture in Miniature. The Andrew S. Ciechanowiecki Collection of Gilt & Gold Medals and Plaquettes, która pokazywana była w J.B. Speed Art Museum w Louisville w 1969 r., a następnie w Muzeum Sztuk Pięknych w Houston 49. Kolekcja cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród kuratorów muzeów w Stanach Zjednoczonych, a od 1975 r. zdeponowana była w Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie 50. W lutym 1980 r. w bostońskim muzeum doszło do nieszczęśliwego wypadku z magazynów skradziono złotą biżuterię chińską oraz kilkanaście obiektów z kolekcji złotych i złoconych medali Andrzeja Ciechanowieckiego, a ponad 200 zostało zarysowanych pilnikiem 51. Następnie kolekcja została włączona do zbiorów Fundacji im. Ciechanowieckich. Powiększona o nowe obiekty, trafiła na Zamek Królewski w Warszawie, gdzie w Gabinecie Numizmatycznym jest eksponowana setka najlepiej zachowanych i najciekawszych obiektów 52. 4. Satyr porywający nimfę, brąz złocony, XVII w., Mistrz Ciechanowieckiego. Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich 4. Satyr abducting a Nymph, gilded bronze, seventeenth century, the Ciechanowiecki Master. The Ciechanowiecki Foundation (Fot. 1 K. Wiśniewski; 3 M. Bronarski; 4 A. Badach) Kolekcja złotych i złoconych medali oraz plakiet Andrzeja Ciechanowieckiego jak sama nazwa zbioru wskazuje obejmuje obiekty wykonane ze złota bądź złoconego srebra, najczęściej jednak ze złoconego brązu. Materiał, czyli względy estetyczne, oprócz względów historyczno -geograficznych, zazwyczaj branych pod uwagę w kolekcjach tego typu, stały się motywem przewodnim gromadzenia kolekcji. Medale i plakiety wchodzące w jej skład to obiekty od XV do XX w. 53, pochodzące z Anglii, Austrii, Francji, Hiszpanii, Niderlandów, Polski, Portugalii, Rosji, Włoch, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii i Szwecji. W kolekcji znajdują się obiekty wykonane przez znanych medalierów i rzeźbiarzy, jak Massimiliano Soldani -Benzi, Alessandro Algardi, Guillaume Dupré, Jean Mauger, Jean Jacques i Albert Désiré Barré, Benedetto Pistrucci czy Jean Bertrand Andrieu 54. Działalność kolekcjonerska Andrzeja Ciechanowieckiego została nazwana przez Andrzeja Ryszkiewicza kolekcjonerstwem naukowym 55, czyli opartym na naukowej wiedzy. Ponadto jego zbieractwo, nacechowane patriotyzmem narodowym, wskazuje na tak charakterystyczną cechę polskiego kolekcjonerstwa. Można bowiem powiedzieć, iż hasło monumentis naufragio patriae ereptis, zaczerpnięte od Emeryka Hutten-Czapskiego, było wyraźnie obecne w działalności największych kolekcjonerów polskich, w poczet których wpisał się Andrzej Ciechanowiecki. Model kariery Ciechanowieckiego jako marszanda zbliżony jest do działalności Henryka Bukowskiego 56, wskazywanego przez A. Ryszkiewicza jako jego poprzednik 57. Kolekcjoner poprzez liczne dary na rzecz muzeów, ale przede wszystkim przekazując swój zbiór stworzonej przez siebie Fundacji, zmienił charakter swojej kolekcji z prywatnego na publiczny 58. Dał tym samym początek nowoczesnemu modelowi własności prywatnej kolekcji na gruncie muzealnictwa polskiego, jednocześnie inspirując do podejmowania podobnych działań, takich jak Fundacja im. Raczyńskich i Fundacja Książąt Czartoryskich. 185

Przypisy 1 Klub Logofagów, uważany za pierwowzór Klubów Inteligencji Katolickiej, został rozwiązany przez A. Ciechanowieckiego w 1950 r. patrz: A. Ciechanowiecki, Klub Logofagów, [w:] Klub Logofagów wspomnienia, oprac. A. Rozmarynowicz, Kraków 1996, s. 38-41; T. Chrzanowski, Adi i Logofagi, Tygodnik Powszechny R. XXXIX: 1985, nr 21 (1874), s. 4; Tenże, Przemówienia wygłoszone z okazji nadania członkostwa honorowego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, [w:] Wystąpienia z okazji nadania dr. Andrzejowi Stanisławowi Ciechanowieckiemu członkostwa honorowego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, honorowego obywatelstwa miasta Ciechanowca, doktoratu honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego, członkostwa honorowego Polskiego Towarzystwa Heraldycznego [b. m. d.], s. 8. 2 Patrz A. Ciechanowiecki, Złotnicy czynni w Krakowie w latach 1600-1700, [w:] Materiały do bibliografii, genealogii i heraldyki polskiej, t. VI, Buenos Aires-Paryż 1974, s. 13-42. 3 A. Ciechanowiecki, Michał Kazimierz Ogiński und sein Musenhof zu Słonin. Untersuchungen zur Geschichte der polonischen Kultur und ihrer europäischen Beziehungen im 18. Jahrhundert, Köln 1961. 4 Tenże, Spain and Portugal, [w:] Word Furniture, red. H. Hayward, London 1964, s. 61-64, 103-107, 160-165, 270-271. 5 The Animaliers. French Animal Sculpture of the 19 th Century [katalog wystawy], Mallett at Bourdon House, London, 14 th -30 th November, London 1962; Sculpture in Terracotta. Small Terracottas & Bozzetti of five Centuries [katalog wystawy], Mallett at Bourdon House, London, 22 nd October-9 th November, London 1963; Sculptures by Jules Dalou (1838-1902) [katalog wystawy], Mallett at Bourdon House, London, 28 th April-9 th May, London 1964; Sculptures and Sketches by Jean Babtiste Carpeaux (1827-1875) [katalog wystawy], Mallett at Bourdon House, London, 24 th May-12 th June, London 1965. 6 Italian Paintings & Sculptures of the 17 th and 18 th centuries (1966), Forty Paintings & Sculptures from the Gallery s Collections (1966), Recent acquisitions in Paintings and Sculptures (1967), Baroque Sketches, Drawings & Sculptures (1967), French Paintings & Sculptures of the 18 th century (1968), French Paintings & Sculpture of the 17 th century (1968), Baroque Paintings, Sketches and Sculptures for the Collector (1968), Paintings by Paul Huet (1803-1869) and some contemporary French sculpture (1969), French portraits in Painting and Sculpture (1465-1800) (1969), Baroque Art for the Collector (1969), Mannerist Paintings and Sculptures (1970), Paintings and Sculptures of the Baroque (1970), Fourteen Important Neapolitan Paintings (1971), Faces and Figures of the Baroque (1971), Venetian Drawings of the 18 th century (1972), Sculptures of the 15 th & 16 th centuries (1972), Paintings & Sculptures, 1770-1830 (1972), Paintings & Sculptures of the Italian Baroque (1973), Thorvaldsen: Drawings and Bozzetti. A loan exhibition from the Thorvaldsen Museum in Copenhagen (1973), Religious and biblical themes in French Baroque Painting (1974), From Poussin to Puvis de Chavannes. A loan exhibition of French Drawings from the Collections of the Musé e des beaux arts at Lille (1974), French Drawings Neo-classicism (1975), Paintings by Luca Giordano (1975), German Baroque Drawings. A loan exhibition from the collection of various Museums in the Federal Republic of Germany organized by the Kunstmuseum in Düsseldorf (1975), John Flaxman (1976), Italian Paintings & Sculptures of the 17 th and 18 th centuries (1976), 100 American Drawings from J.D. Hatch Collection. A loan exhibition from the Collection of John Davis Hatch (1977), Aspects of French Academic Art, 1680-1780 (1977), The Finest Drawings from the Museums of Angers (1977), The Baroque in Italy: Paintings and Sculptures, 1600-1720 (1978), Forgotten French Art from the First to the Second Empire (1978), Recent acquisitions: French Paintings & Sculptures of the 17 th and 18 th century (1979), 100 of the finest Drawings from Polish Collections (1980), From Tintoretto to Tiepolo (1980), Art as decoration (1981), Seven centuries of European Sculpture (1982), Portraits & Figures in Paintings & Sculptures, 1570-1870 (1983), Paintings & Sculptures of three centuries (1984). 7 Wybrane recenzje: B. Wadia, Classicists and Romantics of Baroque, Arts Review, vol. 18: 1966, nr 18, s. 30; L. Frohlich-Bume, Bildhausstellung des 17. Jahrhunderts in der Heim Galerie in London, Weltkunst, vol. 38: 1968, nr 16, s. 758-759; F.N. Arnoldi, An Exhibition of Italian Sculpture in London, The Burlington Magazine, vol. 114: 1972, nr 834, s. 646-644; T. Crombie, Naples to the Netherlands, Apollo, vol. 87: 1973, nr 135, s. 606-607; J. Kenworthy-Browne, Drawings and Models by Thorwaldsen, The Connoisseur, vol. 184: 1973, nr 742, s. 256-260; D. Irwin, Thorvaldsen in London, The Burlington Magazine, vol. 116: 1974, nr 850, s. 60-61, 63; A. Laing, German Baroque Drawings, The Burlington Magazine, vol. 118: 1976, nr 874, s. 40-43, 45; D. Irwin, John Flaxman s Drawings, The Burlington Magazine, vol. 118: 1976, nr 878, s. 333, 335-336; Ch. McCorouodale, French Academic Art 1680-1780, The Connoiseur, vol. 188: 1977, nr 784, s. 309; S. Beguin, Drawings from the Museum of Angers, The Burlington Magazine, vol. 120: 1978, nr 901, s. 249-253, 255-256, 259; E.K.W., Baroque Art at the Heim Gallery, The Burlington Magazine, vol. 120: 1978, nr 905, s. 554-556; R. Verdi, London. Heim Gallery, The Burlington Magazine, vol. 122: 1980, nr 929, s. 580, 590-593; T. Crombie, A Portfolio from Poland, Apollo, vol. 94: 1980, nr 808, s. 68; F. Spalding, Arts as Decoration, Art Rewiev, vol. 33: 1981, nr 599, s. 285. 8 Liczne recenzje na łamach m.in. The Times, The Daily Telegraph. 9 Cyt. za A. S. Ciechanowiecki, Słowo wstępne, Projekt 1990, nr 5, s. 4. 10 Podczas I wojny światowej, w obliczu zbliżania się 186

frontu, na polecenie Marii Luizy Kimens (1869-1952), babki Andrzeja Ciechanowieckiego, przewieziono z Boczejkowa do Moskwy meble, obrazy i najcenniejsze przedmioty oraz archiwum rodzinne. Jak dotąd nie udało się odnaleźć kolekcji ani rodowych dokumentów. Patrz: S. Dumin, A. Rachuba, J. Sikorska-Kulesza, Ciechanowieccy herbu Dąbrowa, Warszawa 1997, s. 140-141. 11 Pawilon przy ul. Wolskiej (dziś ul. Piłsudskiego 12), był własnością Emeryka Hutten-Czapskiego od 1894 r., muzeum jego imienia otwarte zostało w 1902 r. Patrz: M. Kocójowa, Fundator Kolekcji Emeryk Hutten-Czapski (1828-1896) jako człowiek i kolekcjoner, [w:] Monumentis Patriae Emerykowi Hutten-Czapskiemu w 110. rocznicę śmierci Muzeum Narodowe w Krakowie, red. J. Skorupska, Kraków 2006, s. 26-28; J. Skorupska, Darowizna rodziny Czapskich w 1903 roku, [w:] Ibidem, s. 33. 12 M. Kocójowa, op. cit., s. 21-28. 13 Relacja z rozmowy z A. Ciechanowieckim przeprowadzonej 05.05.2009 w Solcu Zdroju. 14 A. Ryszkiewicz, Na wystawie zbiorów fundacji Ciechanowieckich, Projekt 1990, nr 5, s. 7. 15 Ibidem. 16 Obraz do 1989 r. w zbiorach Fundacji im. Ciechanowieckich, w 1999 r. darowany przez A. Ciechanowieckiego Zamkowi Królewskiemu, w 2000 r. zdeponowany w Wersalu wymiennie za dwa portrety Marcello Bacciarellego przedstawiające rodziców króla Stanisława Augusta. Patrz: Zbiory Fundacji im. Ciechanowieckich. Wybór dzieł sztuki polskiej i z Polską związanych ze zbiorów Fundacji im. Ciechanowieckich [katalog wystawy], Pałac pod Blachą w Warszawie, Warszawa 1989, nr kat. 28; D. Juszczak, H. Małachowicz, Malarstwo do 1900. Zamek Królewski w Warszawie. Katalog zbiorów, Warszawa 2007, nr kat. 198. 17 Za pośrednictwem A. Ciechanowieckiego powrócił do kolekcji wawelskiej Portret Gian Jacopa Caraglia, złotnika królewskiego Parisa Bordone (1495-1570) z ok. 1560 r. Obraz nabyty przez A. Ciechanowieckiego w 1968 r., odkupiony przez Juliana Godlewskiego z Lugano w 1972 r. i ofiarowany na Wawel. Patrz: A. Ciechanowiecki, Polonica na Wyspach Brytyjskich, Londyn 1966, s. 197; Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, red. J. Szablowski, Warszawa 1990, s. 232; AZK PZS II 25, Teka Dary Muzealiów, J. Godlewski obraz: Paris Bordone, J.J. Caraglio, karta 151. 18 Obraz został odnaleziony w Heidelbergu w 1976 r., wykupiony od ówczesnych właścicieli przez A. Ciechanowieckiego, przekazany do Muzeum UJ w r. 1984. Patrz: A. Jasińska, Malarstwo obce w zbiorach Collegium Maius. Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Katalog, t. 2, Kraków 2003, s. 13, 209-213; Skarby Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 600-lecie odnowienia Akademii Krakowskiej [katalog wystawy], red. R. Banaszewski, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, 11 maj - 15 lipiec 2000, Kraków 1999, s. 122. 19 Obiekt znajdował się w kolekcji Czartoryskich, został zagarnięty przez Niemców z Muzeum Czartoryskich w Krakowie w 1940 r. Kobierzec tzw. polski został wystawiony na aukcji w Christie s w Londynie w 1990 r., licytacja została wstrzymana przez A. Ciechanowieckiego, który następnie współfinansował proces sądowy i koszty ugody między austriackim antykwariuszem a Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. W wyniku ugody obiekt powrócił do kraju w 1997 r. Patrz: Z. Żygulski, Bezcenny kobierzec odzyskany, Cenne, bezcenne, utracone 1997, nr 6; www.icons. pl/cenne/art.php?dz=1&id=1997-06-03. FC, Archiwum Andrzeja Stanisława Ciechanowieckiego, cz. VI (nieopracowana), teczka nr 37, 44, 59, 99. 20 A. S. Ciechanowiecki, Słowo wstępne, s. 5. 21 Relacja z rozmowy z A. Ciechanowieckim przeprowadzonej 15.05.2008 w Londynie. 22 Celem Fundacji Zbiorów im. Ciechanowieckich jest gromadzenie, wystawianie, przechowywanie, zabezpieczanie, zapewnienie konserwacji oraz naukowe opracowanie zbiorów dzieł sztuki przekazanych przez Andrzeja Ciechanowieckiego do Fundacji. Patrz: Statut Fundacji Zbiorów im. Ciechanowieckich z Zamku Królewskim w Warszawie, Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich w Zamku Królewskim w Warszawie, pl. Zamkowy 4, 00-277 Warszawa; Fundacja udziela stypendiów zagranicznych dla Polaków, finansuje bądź współfinansuje wydawnictwa z dziedziny historii sztuki, genealogii i heraldyki, m.in. wielotomowe dzieło Romana Aftanazego Materiały do dziejów rezydencji wydawane przez Instytut Sztuki PAN, Siedziby Kiszków i Radziwiłłów na Białorusi w XVI-XVIII wieku. Opisy z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych, oprac. J. Zawadzki, Warszawa 2002. Patrz: S. Dumin, A. Rachuba, J. Sikorska, op. cit., s. 157. 23 Depozyty w Zamku Królewskim na Wawelu: m.in. dwie tapiserie Herkules i Saturn, z serii tkanin z przedstawieniami posągów antycznych bóstw w niszach, wykonanych w Słonimiu w warsztacie Johanna Karla Kletscha, w latach 1783-1790 dla hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Ogińskiego dla dekoracji jego rezydencji w Słonimiu. Pozostałe depozyty w Zamku Królewskim na Wawelu patrz: Zbiory wawelskie. Zakupy depozyty dary 1990-1991 [katalog wystawy], Zamek Królewski na Wawelu, czerwiec sierpień 1992, Kraków 1992, nr kat. 35, il. 2, nr kat. 34, il. 3, nr kat. 38, il. 13, nr kat. 39, il. 14, nr kat. 37, il. 15; Zbiory wawelskie. Zakupy depozyty dary 2000-2006 [katalog wystawy], Zamek Królewski na Wawelu, lipiec październik 2007, Kraków 2007, nr kat. 71, il. 43, nr kat. 36, il. 6; Zbiory wawelskie. Nabytki 2008 [katalog wystawy], Zamek Królewski na Wawelu, czerwiec wrzesień 2008, Kraków 2008, nr kat. i il. 38, s. 40-42. Depozyty w Muzeum Warmińskim w Lidzbarku Warmińskim: Galeria Portretów Krasickich, złożona z 28 portretów en grisaille, namalowanych przez F. Klossa w 1786 r., uzupełniona o 6 portretów z okresu od końca XVII w. do 1840 roku. Depozyty w Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze: m.in. obrazy autorstwa T. Kuntze-Kunicza, artysty urodzonego w Zielonej Górze. Depozyty w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie 19 obrazów o tematyce religijnej. Depozyty w Muzeum-Zamku w Łańcucie m.in. portrety Potockich. Poza tym depozyty w Muzeum w Wilanowie, Muzeum Narodowym w Poznaniu i Warszawie. 44 obiekty zdeponowane w Muzeum Polskim w Rapperswilu. 187

Informacje przekazane przez kustosza kolekcji Fundacji im. Ciechanowieckich, p. Ewę Halls. 24 D. Juszczak, H. Małachowicz, op. cit., nr kat. 121, 127, 171, 180, 198, 199, 324, 355, 377, 399, 405. 25 Patrz: Księga wpływu muzealiów. Zarząd Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa, pl. Zamkowy 4, za lata 1978-1992. Księga darów II, s. 181, nr 3119. 26 Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, red. J. Szablowski, Warszawa 1990, s. 232; Zmartwychwstanie Barthela Bruyna powróciło na Wawel, Echo Krakowa R. XL: 1986, nr 111 (12157), s. 1-2; FC, Archiwum Andrzeja Stanisława Ciechanowieckiego, FC/1251/94, Polish Museums (including Wawel), list 9.07.1986 r. 27 Piotr Michałowski 1800-1855. Wystawa dzieł artysty w dwusetną rocznicę urodzin [katalog wystawy], red. J. K. Ostrowski, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2000, s. 402-403, nr kat. 456; J. K. Ostrowski, Piotr Michałowski, Warszawa 1985, s. 18-20; FC, Archiwum Andrzeja Stanisława Ciechanowieckiego, FC/1251/94, Polish Museums (including Wawel), list 26.01.1974 r. 28 D. Juszczak, H. Małachowicz, op. cit., s. 21-22. 29 J. Coignard, Esquisses d un vie, Connaissance des Arts 2002, nr 595, s. 48. 30 Przemówienie prof. dr. hab. Andrzeja Rottermunda, dyrektora Zamku Królewskiego w Warszawie, wygłoszone na otwarciu wystawy Francuskie szkice olejne a tradycja akademicka w dniu 8 stycznia 1996 roku, Kronika Zamkowa 1996, nr 1/33, s. 63-64. 31 French Oil Sketches from an English Collection: Seventeenth Eighteenth, and Nineteenth Centuries [katalog wystawy], red. J. Patrice Marandel, Museum of Fine Arts w Houston, Indianapolis Museum of Art w Louisville, J. B. Speed Museum w Providence, Museum of Art przy Rhode Island School of Design w Providence, Elvehjem Art Center w Madison, University Art Gallery w Binghamton, Cummer Gallery of Art w Jacksonville, Institute of Art w Minneapolis, 1973-1975, Houston 1975. 32 French Oil Sketches and the Academic Tradition, Selections from a Private Collection on Loan to the University Art Museum of the University of New Mexico, Albuquerque [katalog wystawy], red. P. Walch, J. Barnes, J. Patrice Marandel, D. Gustafson, A. Laing, A. Latreille, Mint Museum of Art, Charlotte, NC, October 14, 1994 - December 11, 1994; Society of the Four Arts, Palm Beach, FL, January 6, 1995 - February 5, 1995; Arkansas Arts Center, Little Rock, AR, March 2, 1995 - June 4, 1995; Michael C. Carlos Museum, Atlanta, GA, September 22, 1995 - November 19, 1995; New York Philadelphia 1994. Ta sama wystawa, w nieco zredukowanej formie, z ww. katalogiem, była prezentowana w Dahesh Museum w Nowym Jorku, w terminie 22 wrzesień 1998 2 styczeń 1999. 33 Faktu prezentowania wystawy w Warszawie nie uwzględnia ww. katalog wystawy. Patrz: Przemówienie prof. dr. hab. Andrzeja Rottermunda..., op. cit., s. 63-64; H. Małachowicz, Francuskie szkice olejne, Kronika Zamkowa 1996, nr 1/33, s. 65-68. 34 J.P. Marandel, French Oil Sketches from the Los Angeles County Museum of Art. 17th Century 19th Century, Los Angeles 2002, s. IX, 2-3, 46-47, 70-71, 76-77; FC, Archiwum Andrzeja Stanisława Ciechanowieckiego, cz. VI, poz. 104. [Marandel: Personal], Faktura z dnia 26.10.2000. 35 Importante collection d esquisses françaises du XVIIe au XIXe siècle [katalog aukcyjny], Drouot Richelieu, Paris, vendredi 28 juin, 2002. 36 E. Bobrowska-Jakubowska, G. Jakubowski B. de Weydenthal, Aukcja kolekcji Andrzeja Ciechanowieckiego, Gazeta Antykwaryczna 2002, nr 10 (79), s. 61; Importante collection d esquisses..., s. 25, 84. 37 E. Bobrowska-Jakubowska, G. Jakubowski B. de Weydenthal, op. cit., s. 60; J. Coignard, op. cit., s. 50. 38 Importante collection d esquisses..., s. 4. 39 Ibidem, s. 5. 40 Ibidem, s. 2. 41 University of New Mexico. Art Museums. Highlights of the Collections, red. P. Walch, Albuquerque 2001, s. 55, 65, 70. 42 J.P. Marandel, Ambiguïtés de l esquisse, Connaissance des Arts 1995, nr 514, s. 44. 43 Cyt. za J. Coignard, op. cit., s. 50. 44 H. Demoriane, Vous aussi, devenez collectionneur de bronzer, Connaissance des Arts 1965, nr 163, s. 70. 45 Ibidem, s. 70-77. 46 European Bronzes from the Quentin Collection [katalog wystawy], M. Leithe-Jasper, P. Wengraf, The Frick Collection, New York, 28 th September 2004-2 nd January 2005, New York 2004, s. 250-251; T. Knox, Art in Trust for Poland, Apollo, vol. CLXI: 2005, nr 520, s. 70; (Autor tej grupy brązów określany jest również jako Fitzwilliam Master od depozytu grupy brązów z kolekcji A. Ciechanowieckiego w Fitzwilliam Museum w Cambridge, patrz: Ch. Avery, La Spezia. Museo Civico Amedeo Lia. Sculture: bronzetti, placchette, medaglie, La Spezia 1998, s. 157-165.) Określenie Ciechanowiecki Master stosowane jest w opisach obiektów brązowych przez renomowane galerie rzeźby, np. Danny Katz Ltd. London (patrz: www. katz.co.uk/satyr-and-satyress-desktopdefault.aspx?tabid= 6&tabindex=5&objectid=158026. 20.03.2009). 47 Sculpture in Miniature. The Andrew S. Ciechanowiecki Collection of Gilt & Gold Medals and Plaquettes, [katalog wystawy], red. Jacques Fischer, The J.B. Speed Art Museum, Louisville, 20 th October-23 rd November 1969, London 1969, s. 6. 48 Relacja z rozmowy z Richardem Falkinerem przeprowadzonej 27.05.2008 w Evesham. 49 Przy okazji pokazu w Houston, kolekcjoner podarował tamtejszemu muzeum Medal Napoleona Bonaparte z 1801 r., autorstwa Jean Pierre Droza. 50 Heim Gallery records, 1965-1991, Research Library, The Getty Research Institute, Accession number 910004, Box 4, Folder 11, List z dnia 3.01.1975. 51 Heim Gallery records, 1965-1991, Research Library, The Getty Research Institute, Accession number 910004, Box 4, Folder 11, List z dnia list 28.02.1980, Folder 13, Raport o stanie uszkodzenie 204 obiektów. 188

52 Nowe nabytki zostały naukowo opracowane przez Marię Stahr, specjalistkę w dziedzinie numizmatyki. Niepublikowany spis jej autorstwa obejmuje 368 obiektów poza katalogiem drukowanym J. Fischera. Patrz: M. Stahr, Fundacja zbiorów im. Ciechanowieckich w Zamku Królewskim w Warszawie. Kolekcja złotych i złoconych plakiet i medali. 368 medali poza katalogiem drukowanym, Poznań 2002. Niepublikowany spis znajduje się w Fundacji Zbiorów im. Ciechanowieckich w Zamku Królewskim w Warszawie, pl. Zamkowy 4, 00-277 Warszawa, udostępniony autorce dzięki uprzejmości kustosza zbiorów Fundacji. 53 Do najstarszych medali należy włoski Medal Taddeo di Guidacci Manfredi, wykonany przez złotnika i medaliera Gianfrancesca Enzolę, w 1461 r. Patrz: Sculpture, nr kat. i il. 299, 300; M. Stahr, op. cit., poz. 247, 248. Do najnowszych medali należy Medal Andrzeja S. Ciechanowieckiego z okazji siedemdziesięciolecia, wykonany przez Gustawa Zemłę w 1994 roku. 54 Sculpture, nr kat. i il. 126, 136, 141, 155-161, 167, 169, 177, 179, 181-184, 187, 208, 215, 216, 219, 229, 299, 300, 386, 452.; M. Stahr, op. cit., poz. 74, 131, 134, 144, 180-182, 187, 247, 248. 55 A. Ryszkiewicz, Na wystawie zbiorów Fundacji Ciechanowieckich, Projekt 1990, nr 5, s. 7. 56 Henryk Bukowski (1839-1900) kolekcjoner i antykwariusz. Założyciel działającego do dzisiaj w Sztokholmie znanego domu aukcyjnego Bukowskis. Kolekcjonował polonika, a następnie przekazywał w darze do Biblioteki Akademii Umiejętności, Biblioteki Jagiellońskiej, Muzeum Narodowego w Krakowie, Towarzystwa Przyjaciół Nauki w Poznaniu, zasłużył się dla Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Patrz: A. Lewak, Bukowski, Henryk, [w:] Polski słownik biograficzny, red. W. Konopczyński, t. III, Kraków 1937, s. 120-121. 57 A. Ryszkiewicz, Na wystawie zbiorów, s. 8; Tenże, O zbiorach Fundacji imienia Ciechanowieckich, Biuletyn Historii Sztuki, R. LIV: 1992, nr 4, s. 81. 58 Por. Z. Żygulski, Funkcje publiczne zbiorów prywatnych, [w:] Zbiory publiczne a kolekcjonerstwo prywatne. Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego w przeszłości i dzisiaj. Sesja naukowa w Muzeum Narodowym w Warszawie zorganizowana przez pracowników Zbiorów Sztuki Starożytnej, listopad 1998, red. J. Lipińska, Warszawa 2000, s. 37-41. Magdalena Białonowska Andrzej Stanisław Ciechanowiecki Collector Andrzej Ciechanowiecki, collector, art merchant and patron of the arts, was born on 28 September 1924 in Warsaw. In 1961 Ciechanowiecki settled in London, where as an acclaimed art historian he joined a group of eminent art merchants. In 1961-1965 he was a shareholder of the Mallet Gallery at Bordoun Mouse. As an owner of the Heim Gallery in 1966-1986, Ciechanowiecki organised 38 exhibitions dedicated to French and Italian art and accompanied by scientific catalogues, which continue to be recognised as essential points of reference for other publications. Finally, in 1985-1995 Ciechanowiecki was the head of the Old Masters Gallery. Living and working in London, he remained an active collector and compiled four collections: 1. Polonica, 2. French oil sketches, 3. bronze sculptures and 4. medals. Borrowing E. Hutten Czapski s motto: monuments neuralgia patria ereptis, Ciechanowiecki searched the Western antiquities market for works connected with Poland. His Polonica collection became part of the Ciechanowiecki Family Collection Foundation at the Royal Castle in Warsaw, founded in 1986 and today encompassing almost 3000 works of art, an archive and a book collection. The art collections consist of paintings (mainly portraits by, i.a. P. Subleyras, L. Tocqué, L. de Silvestre, E. Vigée- Lebrun, F. Gérard, M. Bacciarelli), sculptures (i.a. A. Pajou, B. Thorvaldsen, J.-B. Carpeaux and a considerable number of bronzes), drawings and watercolours (i.a. J.-P. Norblin, J. Matejko), valuable fabrics (i.a. precious tapestries, carpets with the coats of arms of the Potocki and Radziwiłł families, kontusz sashes), furniture, goldsmithery and valuables ancient coins, weapons and pottery. The majority of the artworks is exhibited at the Royal Castle in Warsaw. The collection of French oil sketches from the seventeenthnineteenth century included almost 300 exhibits the works of, i.a. S. Vouet, P. Subleyras, F. Boucher, F. Gérard, L. Gérôme and J.-B. Carpeaux. 46 sketches were purchased by the Los Angeles County Museum and the rest was auctioned in 2002. The bronze collection includes French bronzes from the seventeenth and eighteenth century, Renaissance German bronzes and Classicistic Italian bronzes. Ciechanowiecki distinguished a group of works by an as yet unidentified German master working around the middle of the seventeenth century, since then discussed in literature on the subject as the Ciechanowiecki Master. The last collection of almost 900 gold and gold-plated medals and plaques from the fifteenth-twentieth century has been executed by well-known medallists and sculptors. The activity pursued by A. Ciechanowiecki can be described as scientific collecting, i.e. based on a scientific knowledge of the subject matter. Distinguished by national patriotism, his collections additionally emphasise this highly characteristic quality present in the tradition of Polish collecting. 189