01 - ul. Niecała 12, budynek mieszkalny

Józef Piłsudski w Warszawie Rafał E. Stolarski Zygmunt Walkowski

01 - ul. Niecała 12, budynek mieszkalny Stała tu kamienica, w której w dniach 8-15 II 1894 r. odbył się II Zjazd Polskiej Partii Socjalistycznej z udziałem Józefa Piłsudskiego. Obrady prowadzono w mieszkaniu Jana Stróżeckiego. Zjazd wybrał pierwsze kierownictwo partii - Centralny Komitet Robotniczy (do którego wszedł J. Piłsudski) - i postanowił wydawać pismo "Robotnik". Dzisiaj w tym miejscu stoi banalny blok mieszkalny z lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku. 02 - pl. J. H. Dąbrowskiego 5, budynek mieszkalny W stojącym tu Hotelu Francuskim zamieszkał Józef Piłsudski po przybyciu do Warszawy 15 VIII 1915 r. W latach 1855-1867 powstał w tym miejscu budynek zaprojektowany przez Leona Surzyńskiego i Teodora Witkowskiego, w którym ulokował się hotel Wiktora Maringe'a. Po 1902 r., pod kierunkiem architekta Adama Oczkowskiego, wzniesiono tu nowy dom - mieszczący Hotel Francuski (ówczesny adres: pl. Zielony 11, a następnie ul. Szkolna 11). Budynek został zniszczony podczas Powstania Warszawskiego 1944 r. 03 - ul. Służewska 5 Na skwerze po kamienicy rozebranej po II wojnie światowej pamiątkowy kamień z metalową tablicą o treści:tu w domu Służewska 5 / mieszkał od 1. 01. 1917 / Józef Piłsudski / aresztowany 22. 07. 1917 / więziony w twierdzy Magdeburga / powrócił 11. 11. 1918 / wskrzeszając / Rzeczpospolitą / Niepodległą / Warszawa 11. 11. 1990.Józef Piłsudski zamieszkał w domu przy ul. Służewskiej 5 na przełomie grudnia 1916 r. / stycznia 1917r., przeprowadzając się z Hotelu Brühlowskiego (ul. A. Fredry 12). Zatrzymał się w mieszkaniu p. Wędrowskich na III piętrze pięciopiętrowej, eklektycznej kamienicy projektu Feliksa Michalskiego. 2

Dom, wraz z sąsiednimi zabudowaniami, został wyburzony po II wojnie światowej, pod powstałe tu w latach 1960-1961 osiedle mieszkaniowe "Latawiec" (nazwa pochodzi od przypominającego latawiec planu osiedla!). Miejsce po ówczesnej kamienicy przy ul. Służewskiej 5 to obecnie podwórko (skwer) przed budynkiem przy ul. Koszykowej 3 (na przeciwko wylotu al. Przyjaciół). Tablicę pamiątkową uroczyście odsłonięto w Święto Niepodległości 11 XI 1990 r. 04 - pl. St. Małachowskiego, budynki Hotelu "Sofitel Victoria Warsaw" W istniejącym tu niegdyś Pałacu Kronenberga od 15 I 1917 r. miała swoją siedzibę Tymczasowa Rada Stanu, w skład której Józef Piłsudski wszedł 11 I 1917 r., pełniąc m.in. funkcję przewodniczącego Komisji Wojskowej i członka Wydziału Wykonawczego. Luksusowy pałac, wzniesiony przez warszawskiego przemysłowca i bankiera Leopolda Kronenberga dla celów mieszkalnych, został zaprojektowany przez berlińskiego architekta Jerzego Henryka Fryderyka Hitziga, zaś ozdobiony przez Leonarda Marconiego. Zbudowany w latach 1868-1871, po śmierci właściciela w 1878 r. został przeznaczony na wynajem. W II Rzeczypospolitej własność Banku Polskiego, wykorzystywana na cele biurowe. Zniszczony w kampanii wrześniowej 1939 r., ostatecznie rozebrany w latach 1961-1962. 05 - ul. Mazowiecka 11, budynek mieszkalny W domu tym mieściło się biuro podległej Józefowi Piłsudskiemu od 15 I 1917 r. Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Jeszcze przed 1869 r. wybudowano w tym miejscu, dla Wilhelma Emmela, trzypiętrową kamienicę. Została ona przebudowana w latach 1910?1911, według projektu Czesława Przybylskiego, na dom sześciopiętrowy, który stał się własnością księżnej Zofii Światopełk- Czetwertyńskiej. Kamienica, poważnie uszkodzona w czasie Powstania Warszawskiego 1944 r., została ostatecznie rozebrana w latach 1946-1947.W latach 1947-1948 wzniesiono tu nowy budynek dla Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Obecnie mieszczą się tu m.in.: Centrum Edukacji Artystycznej, Polski Klub Ekologiczny i redakcja czasopisma "Nowe Książki". 3

06 - ul. H. Sienkiewicza 3, budynek biurowy W pierwszej połowie 1917 r., mieszkając przy ul. Służewskiej 5, Józef Piłsudski stołował się w funkcjonującym tutaj pensjonacie pani Jaksa-Kwiatkowskiej. Pensjonat mieścił się w sześciopiętrowej kamienicy zaprojektowanej przez Dawida Landego, a wzniesionej w latach 1910-1911. Budynek zniszczony został podczas Powstania Warszawskiego 1944 r.obecnie działają tu trzy urzędy: Zarząd Mienia Skarbu Państwa, Inspekcja Handlowa-Wojewódzki Inspektorat w Warszawie i Inspekcja Handlowa-Laboratorium Kontrolno-Analityczne Głównego Inspektoratu oraz dwie restauracje: "Pomodoro Fast Food" i "Sheesha". 07 - al. Jerozolimskie, Dworzec Warszawa-Śródmieście Dnia 10 XI 1918 r. o godz. 7.00 Józef Piłsudski - z towarzyszącym mu Kazimierzem Sosnkowskim - przyjechał jednowagonowym pociągiem berlińskim z Magdeburga do Warszawy. Na ówczesnym Dworcu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej powitany został przez księcia Zdzisława Lubomirskiego i kilkanaście osób z najbliższego otoczenia.dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (Dworzec Wiedeński) wzniesiony został w latach 1844-1855 wedle projektu architekta Henryka Marconiego. Budynek od początku uważano za zbyt ciasny, dlatego w 1900 r. został powiększony o dobudowany od północy - dworzec przyjazdowy.w latach 1930-ych XX wieku Dworzec Wiedeński rozebrano, budując linię średnicową i Dworzec Główny, zaprojektowany przez architektów Czesława Przybylskiego i Andrzeja Pszenickiego. Budynek nowego dworca, nieukończony przed wybuchem II wojny światowej, został dodatkowo uszkodzony w pożarze w czerwcu 1939 r. i w wyniku bombardowań we wrześniu 1939r. Wyremontowany podczas okupacji, został zburzony po upadku Powstania Warszawskiego 1944 r. Obecnie w miejscu dawnego Dworca Głównego (i części Wiedeńskiego) stoi budynek Dworca Warszawa-Śródmieście, wzniesiony w latach 1954-1955 według projektu Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. 08 - ul. St. Moniuszki 2, budynek biurowy 4

Na froncie domu tablica o treści: "Tu stał dom, w którym / 10 listopada 1918 roku / po powrocie z twierdzy / Magdeburskiej / zamieszkał / Józef / Piłsudski". J. Piłsudski zatrzymał się w przygotowanej dla niego kwaterze w pensjonacie Wandy Romanówny na II piętrze kamienicy. Budynek został rozebrany kilka lat później, a na frontonie nowego umieszczono w II Rzeczypospolitej tablicę pamiątkową o treści: "W tym domu / 10 listopada 1918 roku / po powrocie z twierdzy / Magdeburskiej / zamieszkał / Józef / Piłsudski". I choć dom uległ uszkodzeniu podczas II wojny światowej - tablica ocalała. Zniszczona została dopiero po 1945 r. Warto też zauważyć, że od tablicy wiszącej współcześnie, a wmurowanej po 1990 r. - różniła się tylko początkiem napisu i skromniejszą ornamentyką. W okresie PRL w budynku działała Centralna Wytwórnia Programów i Filmów Telewizyjnych "Poltel", a obecnie urzęduje tu Telewizja Polska. 09 - ul. Szpitalna 1 (róg ul. Zgoda 2), budynek mieszkalny W 1918 r. siedziba Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej; tu 10 listopada Józef Piłsudski spotkał się z przedstawicielami lewicy, 11 listopada pertraktował z delegacją niemieckiej Rady Żołnierskiej (Soldatenrat), a 13 listopada prowadził rozmowy na temat utworzenia rządu. W tym miejscu stała trzypiętrowa kamienica, zaprojektowana najprawdopodobniej przez Franciszka Braumana, a wzniesiona w latach 1878-1880. Pod koniec XIX wieku podwyższono ją o dwa piętra. Poważnie uszkodzona w kampanii wrześniowej 1939 r., została rozebrana podczas okupacji niemieckiej. 10 - ul. T. Czackiego 3/5, Dom Stowarzyszenia Techników Po objęciu funkcji Naczelnika Państwa (22 XI 1918 r.) Józef Piłsudski był na pierwszym uroczystym koncercie zorganizowanym na jego cześć w mieszczącym się tu Domu Stowarzyszenia Techników. Budynek, wzniesiony w latach 1903-1905 według projektu Jana Fijałkowskiego, jeszcze przy ówczesnej ul. Włodzimierskiej (od 1916 r. - T. Czackiego), przeznaczony został na siedzibę założonego w 1898 r. Stowarzyszenia Techników. Niezwykle bogate dekoracje rzeźbiarskie gmachu zaprojektowali Zygmunt Otto i Jan Gardecki.Dom został dość wiernie odbudowany ze zniszczeń z II wojny światowej, według projektu S. Łukasiewicza (brak jedynie hełmów wież i charakterystycznej rzeźby nad trójkątnym frontonem). Obecnie mieści się tu siedziba Naczelnej Organizacji Technicznej. 5

11 - pl. Teatralny 1, Teatr Wielki - Opera Narodowa W dniu 29 XI 1918 r. Józef Piłsudski obejrzał w ówczesnym Teatrze Wielkim inscenizację Nocy Listopadowej Stanisława Wyspiańskiego (obowiązki służbowe sprawiły, iż mógł być tylko na I akcie...).gmach teatru wzniesiony został w latach 1825-1833 według projektu włoskiego architekta Antoniego Corazziego z Livorno. Pierwsze przedstawienie odbyło się tutaj 24 II 1833 r. - był to Cyrulik sewilski Gioacchina Rossiniego.Budynek kilkakrotnie przebudowywany, pełnił znaczącą rolę kulturalną i polityczną podczas zaborów. W okresie II Rzeczypospolitej funkcjonował pod adresem pl. Teatralny 1/3. Zniszczony podczas II wojny światowej, został odbudowany i znacznie rozbudowany według projektu Bohdana Pniewskiego. Uroczyste otwarcie miało miejsce dopiero 19 XI 1965 r. Noc Listopadowa, napisana przez S. Wyspiańskiego w 1904 r., była trzecim dramatem tego autora (po Warszawiance i Lelewelu) poświęconym powstaniu listopadowemu. Jego prapremiera obyła się w Krakowie, w roku 1908, w wigilię rocznicy wybuchu powstania. 12 - ul. Belwederska 52, pałac Belweder Od 29 XI 1918 r. do 13 XII 1922 r. oraz od 5 VI 1926 r. do 12 V 1935r. Belweder był oficjalną rezydencją Józefa Piłsudskiego. Belweder to zespół pałacowo-parkowy, położony na południe od Łazienek Królewskich, na skraju skarpy wiślanej. Najprawdopodobniej miejsce rezydencji królowej Bony, stąd nazwa od włoskiego słowa "belvedere" - piękny widok, miejsce z pięknym widokiem. Pałac wzniesiono w połowie XVII wieku według projektu Józefa Fontany - jako własność Krzysztofa Paca. Od 1764 r. należał do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a następnie księcia Józefa Poniatowskiego i rodziny Kickich. Gruntownie przebudowany w latach 1818-1822 przez Jakuba Kubickiego na rezydencję wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza Romanowa, upamiętniony wydarzeniami nocy 29 XI 1830r., rozpoczynającymi powstanie listopadowe. W latach 1914-1918 siedziba niemieckiego generałagubernatora Hansa von Beselera. Po odzyskaniu niepodległości Belweder był rezydencją Prezydentów RP: Gabriela Narutowicza (1922) i Stanisława Wojciechowskiego (1922-1926). Zaś rozporządzeniem 8 VII 1926 r. Rada Ministrów wyłączyła pałac z zespołu reprezentacyjnych gmachów rządowych - przekazując go do zasobów Ministerstwa Spraw Wojskowych z przeznaczeniem na rezydencję Marszałka Józefa Piłsudskiego. Marszałek z rodziną zajmował I piętro Belwederu oraz prawe (południowe) skrzydło; korpus główny mieścił sale reprezentacyjne, zaś skrzydło lewe - pokoje gościnne, w których mieszkali m.in. Walery Sławek i Adam Borkiewicz. Charakter wielkiej rezydencji przybierał Belweder trzy razy do roku: 1 stycznia (Nowy Rok), 19 marca (imieniny Józefa) i 11 listopada (Święto Niepodległości).12 V 1935 r., w pokoju Narożnym na I piętrze Belwederu, zmarł I Marszałek Polski Józef Piłsudski. Tu zabalsamowano Jego ciało, tu także 14 i 15 maja można było złożyć hołd Zmarłemu. Po śmierci Marszałka w Belwederze utworzono Muzeum Józefa Piłsudskiego, którego dyrektorem został 6

płk Adam Borkiewicz. Po wybuchu II wojny światowej najcenniejsze eksponaty udało się wywieźć i następnie przechować na emigracji w Instytutach Józefa Piłsudskiego w Londynie i Nowym Jorku. W okresie okupacji muzeum zamknięto, a zbiory zdeponowano w Muzeum Narodowym. W większości rozkradzione bądź zniszczone w okresie PRL - do dziś zachowały się tylko ich resztki...warto dodać, że podczas okupacji Niemcy dokonali kolejnej przebudowy Belwederu (według projektu architekta Müllera) - przygotowując pałac na warszawską rezydencję Generalnego Gubernatora Hansa Franka. W Polsce Ludowej Belweder stał się siedzibą "prezydenta" Bolesława Bieruta, a po 1952 r. - Rady Państwa i jej kolejnych przewodniczących. Od 1989 r. ponownie rezydencja Prezydentów RP. Po Wojciechu Jaruzelskim urzędował tu Lech Wałęsa, który w lipcu 1994 r. oficjalną siedzibą uczynił Pałac Prezydencki (Namiestnikowski) przy ul. Krakowskim Przedmieściu 48/50. Belweder stał się obiektem obsługującym najważniejsze wizyty państwowe, konferencje i narady oraz miejscem dwóch muzealnych ekspozycji: Marszałek Józef Piłsudski (tu m.in. trochę eksponatów z dawnego Muzeum Józefa Piłsudskiego, ocalonych i przekazanych przez Janusza Ciborowskiego) i Gabinet Orderu Wojennego Virtuti Militari. (Zwiedzanie obu możliwe jedynie w grupach 15-20 osobowych, z przewodnikiem.)w latach 1998-2001 pałac przeszedł gruntowny remont i modernizację, dostosowującą do nowych zadań. Dzisiaj funkcjonuje jako "Zespół Rezydencji Belweder i Hotel Belweder" - podległy Kancelarii Prezydenta RP. Obok Belwederu, na osi al. Ujazdowskich, ustawiono i uroczyście odsłonięto 8 XI 1998 r. pomnik Marszałka autorstwa Stanisława Ostrowskiego.Inskrypcje na cokole pomnika głoszą: - "Marszałek Józef Piłsudski",- "Swemu Obrońcy w roku 1920 / Warszawa",- "Z inicjatywy Jerzego Waldorffa pomnik ten odsłonięto / 8 listopada 1998 r. w 80-tą rocznicę odzyskania niepodległości / Fundatorami są: / Gmina Warszawa Centrum, Zarząd Dróg Miejskich w Warszawie / Wiesław Ciałkowski i inni ofiarodawcy / Społeczny Komitet Budowy Pomnika / Marszałka Józefa Piłsudskiego Warszawa 1998 r.".stanisław Kazimierz Ostrowski (1879, Warszawa - 1947, Nowy Jork), wybitny rzeźbiarz, związany z Warszawą, zaprojektował m.in. Grób Nieznanego Żołnierza (1925) i pomnik Władysława Jagiełły (1939) eksponowany przed pawilonem polskim na Wystawie Światowej w Nowym Jorku - wykonał marmurowy pomnik Józefa Piłsudskiego jeszcze przed II wojną światową. Pomnik, przechowany w Starej Pomarańczarni w Łazienkach Królewskich, stał się podstawą do odlewu, który jest obecnie eksponowany nieopodal Belwederu. 13 - ul. Mińska 25, budynek Polskich Zakładów Optycznych Sp. z o. o. Pod tym adresem, na warszawskim Kamionku, stała kamienica, w której w latach 1917-1918 mieszkały Aleksandra Szczerbińska (1882-1963) wraz z córką Wandą, odwiedzane tu przez Józefa Piłsudskiego. Fakt ten został upamiętniony 19 III 1990 r. kamieniem z tablicą o treści: "W tym / miejscu / stał dom / w którym / w latach / 1917 i 1918 / przebywał / Józef Piłsudski". Dodać należy, że Aleksandra Szczerbińska została drugą żoną Marszałka w 1921 r. Polskie Zakłady Optyczne powstały w 1921 r. i działają nieprzerwanie do dziś pod adresem ul. Grochowska 316/320. W budynku wzniesionym na miejscu dawnej kamienicy przy ul. Mińskiej 25 od 2000 r. funkcjonuje klub "M25". 7

14 - al. Jerozolimskie 3, Muzeum Wojska Polskiego Muzeum Wojska zostało powołane do życia rozkazem Marszałka Józefa Piłsudskiego z dnia 22 IV 1920r. Początkowo mieściło się, wspólnie z Muzeum Narodowym (oczekującym na wzniesienie nowego gmachu), w Pałacu Bazylianów przy ul. Podwale 15.Budynki dla Muzeum Narodowego zlokalizowano na początku ówczesnej al. 3 Maja i wznoszono je etapami w latach: 1927-1932 i 1932-1938, według znakomitego projektu Tadeusza Tołwińskiego i konstrukcji Stefana Bryły. Warto dodać, iż budowę dokończono pod kierunkiem Antoniego Dygata. W 1934 r., do świeżo ukończonego wschodniego skrzydła zespołu budynków Muzeum Narodowego wprowadziło się, na pobyt tymczasowy - do momentu wybudowania własnej siedziby - Muzeum Wojska, otrzymując adres al. 3 Maja 13. Nikt chyba wtedy nawet nie podejrzewał, że w tejże "siedzibie tymczasowej" Muzeum wejdzie w kolejny wiek...muzeum Wojska, dzięki ofiarności i zapobiegliwości jego pracowników, a i pewnej dozie szczęścia, stosunkowo mało ucierpiało podczas II wojny światowej i mogło wznowić działalność w 1946 r. już jako Muzeum Wojska Polskiego. Pomimo niezwykle trudnych warunków lokalowych (pewną nadzieję przyniosła jesień 2006 r., gdy ruszyły wreszcie prace nad nową lokalizacją na terenie warszawskiej Cytadeli) Muzeum gromadzi największą kolekcję militariów w Polsce. W zbiorach ma też m.in. cenne pamiątki po J. Piłsudskim. Postać twórcy Muzeum upamiętnia dodatkowo, eksponowana na dziedzińcu wewnętrznym, znakomita rzeźba Jego głowy, którą wykonał w 1927 r. Antoni Manczarski. 15 - pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Pałac Saski Po objęciu stanowiska szefa Sztabu Generalnego i przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej Józef Piłsudski od końca 1922 r. mieszkał w lewym skrzydle pałacu. Wyprowadził się stąd 28 V 1926 r. Budynek został wzniesiony w latach 1661-1664, z inicjatywy Jana Andrzeja Morsztyna, a według projektu Tylmana z Gameren. W roku 1713 odkupiony przez króla Augusta II Mocnego i rozbudowany w wielkie założenie urbanistyczne zwane "osią saską". Sam pałac, od 1724 r. rezydencja króla, przebudowano według projektu Joachima Daniela Jaucha i Fryderyka Poeppelmanna. Od 1816 r. Pałac Saski stał się siedzibą Sztabu Generalnego armii Królestwa Polskiego. W 1836 r. sprzedany na licytacji, w 1837 r. został własnością kupca Iwana Skwarcowa. Ponownie przebudowany, w 1862 r. został przeznaczony na siedzibę rosyjskich władz wojskowych (dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego). W okresie II Rzeczypospolitej był siedzibą Sztabu Generalnego (od 1928 r. - Sztabu Głównego) Wojska Polskiego (ówczesny adres - pl. Piłsudskiego 3), który od 1938 r. rozpoczął przeprowadzkę do nowej siedziby przy ul. Rakowieckiej 4 A. W roku 1925 ulokowano tu Grób Nieznanego Żołnierza. 8

W grudniu 1944 r. Niemcy wysadzili pałac w powietrze. Zachowała się tylko część kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza. W roku 2006, po wielu przygotowaniach, przystąpiono wreszcie do wstępnych prac związanych z odbudową Pałacu Saskiego. 16- ul. Koszykowa 70 (róg ul. E. Plater 1), budynek mieszkalny W kamienicy tej Józef Piłsudski zamieszkał wraz z żoną Aleksandrą 13 XII 1922 r. Wyprowadzili się stąd w roku 1923.Na ścianie budynku pamiątkowa tablica:"józef / Piłsudski / mieszkał / w tym domu / w latach / 1922-1923 / Towarzystwo Przyjaciół Warszawy / 12.05.2006 / Stroer". Kamienica Próchnickich wzniesiona została według projektu architekta Mariana Kontkiewicza w latach 1913-1914, dziś pozbawiona jest ostatniego piętra i znakomitych zdobień - usuniętych podczas remontu w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Tablica, powstała z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Warszawy oraz Związku Piłsudczyków, ufundowana została przez firmę Strör Polska. Uroczyście odsłonięta 11 V 2006 r. przez: burmistrza dzielnicy Śródmieście Artura G. Brodowskiego, wnuka Marszałka Krzysztofa Jaraczewskiego i prezesa Strör Polska Janusza Malinowskiego. 17 - ul. Marymoncka 34, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego Inicjatorem powstania Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego (CIWF) na warszawskich Bielanach (ówczesny adres - ul. Marymoncka 90) był Marszałek Józef Piłsudski. Fakt ten upamiętniono 2 XII 1928 r. stosowną tablicą o treści: "1918-1928 / W 10-tą rocznicę / niepodległości / za Prezydenta / Rzeczypospolitej / prof. Ignacego Mościckiego / Prezesa Rady Ministrów / prof. Kazimierza Bartla / stanęły mury / Centralnego Instytutu / Wychowania Fizycznego / powołanego do życia / wolą i decyzją / Pierwszego / Marszałka Polski / Józefa Piłsudskiego / aby niezmożony był duch / i siła fizyczna Narodu". Zniszczona tablica została zrekonstruowana, ponownie umieszczona na terenie uczelni i uroczyście odsłonięta w 1989 r. Nowoczesne budynki CIWF, projektu architekta Edgara Norwatha, zostały oddane do użytku w grudniu 1928 r. Zaś w 1935 r., po śmierci Marszałka, a z inicjatywy pracowników uczelni, otrzymała ona nazwę: Centralny Instytut Wychowania Fizycznego im. Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Trzy lata później, 23 VIII 1938 r., mocą ustawy Sejmu II RP zmieniono kolejny raz jej nazwę na: Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego. W okresie okupacji budynki Akademii Wychowania Fizycznego (AWF) wykorzystywała niemiecka Luftwaffe, zaś do wykonywania 9

zadań dydaktycznych powrócono w grudniu 1946r. W 1949 r. AWF otrzymała nową nazwę: Akademia Wychowania Fizycznego im. gen. broni Karola Świerczewskiego. Symbolizowała ją, umieszczona przy wejściu na teren uczelni, stosowna rzeźba - głowa gen. K. Świerczewskiego (odsłonięta w 1979 r.), dłuta Alfonsa Karnego (1901, Białystok - 1989, Warszawa). Warto dodać, że wybitny ten artysta miał przez pewien czas swoją pracownię na terenie AWF... Pewne zaskoczenie budzić może jedynie fakt wyrzeźbienia przez A. Karnego także głowy Marszałka Józefa Piłsudskiego, która zastąpiła podobiznę K. Świerczewskiego, gdy 8 VI 1990 r. Sejm przywrócił AWF nazwę z 1938r.! 18 - al. Ujazdowskie 5, budynek biurowy Ten jednopiętrowy budynek przeznaczono przed wojną dla Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, na którą to funkcję Prezydent RP powołał Józefa Piłsudskiego 28 VIII 1926 r. W okresie do 1935 r. Marszałek urzędował w nim i mieszkał prawie na stałe (do 4 maja tegoż roku), choć jego oficjalną rezydencją był Belweder. (Warto dodać, że z racji pełnionej jednocześnie funkcji ministra spraw wojskowych - pracował także, a nieraz i nocował w nieistniejącym dziś gmachu Ministerstwa przy ul. 6 Sierpnia 5.)Opisywany budynek należy do ogromnego zespołu gmachów przy al. Ujazdowskich 1/3/5, wznoszonych od 1900 r. przez Henryka Juliana Gaya, według projektu Wiktora Junoszy-Piotrowskiego z pierwotnym przeznaczeniem dla Korpusu Kadetów im. Aleksandra Suworowa. W latach 1918-1926 mieściła się tutaj Szkoła Podchorążych Piechoty, a następnie Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych, który to urząd powołał dekretem 6 VIII 1926 r. Prezydent Ignacy Mościcki. Po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego urzędował tu (w latach 1926-1939) gen. dyw. / marsz. Edward Śmigły-Rydz - kolejny Generalny Inspektor Sił Zbrojnych. Zaś w skrzydle od ul. Bagatela funkcjonowała Biblioteka Wojskowa oraz zgromadzono zbiory rapperswilskie. Budynki, uszkodzone w trakcie kampanii wrześniowej 1939 r., przetrwały okupację w niezłym stanie - znajdując się w obrębie dzielnicy niemieckiej. Przebudowane w latach 1946-1949 (według projektu architekta Zygmunta Odyńca-Dobrowolskiego), zostały przeznaczone dla Rady Państwa, Urzędu Rady Ministrów i Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy Komitecie Centralnym PZPR. Od 1990 r. ma tu siedzibę Kancelaria Rady Ministrów - Centrum Informacyjne Rządu. Zaś w al. Ujazdowskich 5, w okresie PRL, urzędowali m.in.: marsz. sowiecki Konstanty Rokossowski oraz gen. armii Wojciech Jaruzelski. Po 1990 r. funkcjonowało tu Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. 19 - ul. Wawelska 52/54, gmach Ministerstwa Środowiska 10

Wewnątrz tablica pamiątkowa: "Gmach Dyrekcji Naczelnej / Lasów Państwowych / rozpoczęty za życia / twórcy Polski Niepodległej / Pierwszego Marszałka Polski / Józefa Piłsudskiego / wzniesiony w latach / 1934?1936 / za / Prezydenta Rzeczypospolitej / Prof. Dr. Ignacego Mościckiego / Prezesa Rady Ministrów / gen. dyw. dr. Felicjana / Sławoj-Składkowskiego / Ministra Rolnictwa i Reformy Rolnej / Juljusza Poniatowskiego / Dyrektora Naczelnego Lasów Państwowych / Adama Loreta". Modernistyczny budynek wzniesiony w II Rzeczypospolitej dla Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych. Budowany w dwóch etapach: w 1928 r. - według projektu architekta Stefana Tomorowicza i w latach 1934-1936 - według projektu architekta Jana Zabłockiego. W okresie PRL mieściła się tu siedziba Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. Tablica pamiątkowa zdemontowana podczas okupacji niemieckiej i ukryta w szybie windy, przetrwała okres PRL w Muzeum Leśnictwa w Gołuchowie. Ponownie zawieszona i odsłonięta została 6 VI 1990 r. (wówczas w Ministerstwie Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa). 20 - ul. Rybaki Na Nowym Mieście, przy ul. Rybaki, nieopodal Wybrzeża Gdańskiego, pamiątkowy kamień z wyrytym na nim napisem: "W tym miejscu stał / Dom Polaków / z Zagranicy / imienia Marszałka / Józefa Piłsudskiego / siedziba Światowego / Związku Polaków / z Zagranicy "Światpol". / Dom wzniesiono wysiłkiem / narodu polskiego i / polonii zagranicznej / by symbolizował ich / wieczystą wspólnotę. / Dom został zniszczony / podczas II wojny światowej". Kamień ustawiono w 1989 r., w pięćdziesiątą rocznicę poświęcenia "Domu Polaków z Zagranicy".Dwa budynki, projektu architektów J. Galicińskiego i J. Romańskiego, zaczęto wznosić, na miejscu wcześniejszych zabudowań, z początkiem 1939 r. "Dom Polaków z Zagranicy", częściowo tylko wykończony (skrzydło od strony ul. Rybaki było w stanie surowym, choć zadaszone), został w dniu 4 VIII 1939 r. uroczyście poświęcony przez księdza prałata Zborowskiego w obecności m.in. przewodniczącego Zarządu Głównego Światowego Związku Polaków z Zagranicy Władysława Raczkiewicza. "Dom Polaków z Zagranicy" otrzymał adres ul. Rybaki 14/16. Budynki, wbrew napisowi na kamieniu pamiątkowym, podczas II wojny światowej uległy co najwyżej lekkiemu uszkodzeniu - co widać dokładnie na powojennych zdjęciach lotniczych - zostały jednak rozebrane ok. 1960r. 21 - Pole Mokotowskie, Park im. Józefa Piłsudskiego 11

Park im. Józefa Piłsudskiego, utworzony w 1990 r., stanowi część Pola Mokotowskiego. Kamień z nazwą możemy zobaczyć na rogu ul. Stefana Batorego i ul. św. Andrzeja Boboli. Mokotowskie Pole Wojenne powstało jako miejsce ćwiczeń wojskowych w 1818 r. W okresie II Rzeczypospolitej znajdowało się tu lotnisko (przeniesione na Okęcie w 1934 r.), tor wyścigów konnych (przeniesiony na Służewiec w 1939 r.), plac defilad i ogródki działkowe. Pole liczyło wtedy około 200 hektarów powierzchni. Po II wojnie światowej zostało mocno ograniczane kolejnymi inwestycjami; ma dziś tylko 65 hektarów. Pole Mokotowskie (błędnie nieraz nazywane "Polami Mokotowskimi") to obecnie teren rekreacyjno-sportowy, rozdzielający trzy warszawskie dzielnice: Śródmieście, Ochotę i Mokotów. 22 - ul. M. Tokarzewskiego-Karaszewicza - wylot na pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego, dłuta Tadeusza Łodziany, uroczyście odsłonięto 14 VII 1995 r. Na kamiennym cokole podpis, trzy tablice z cytatami z J. Piłsudskiego i jedna z wykazem fundatorów pomnika:- "Józef Piłsudski / 1867-1935 / I Marszałek / Polski",- "Demokratyczne Państwo Polskie / chce i musi przestrzegać / kulturalnych praw / wszystkich swych Obywateli.",- "Ten kto nie szanuje i nie ceni / swej przeszłości, / nie jest godzien szacunku / ani prawa do przyszłości.", - "Być zwyciężonym i nie ulec / to zwycięstwo, / Zwyciężyć i spocząć na laurach / to klęska.",- "Ofiarodawcy / Społeczeństwo Polskie / Wojsko Polskie / Urząd ds. Kombatantów / Wojewoda Warszawski / FSO Warszawa / Rada Ochrony Pamięci / Walk i Męczeństwa / PKS Warszawa / SP Universal / Gen. Oliver Peacock (USA) / Prof. dr Z. Wesołowski". Tadeusz Łodziana, urodzony w 1920 r. we Lwowie, profesor rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, jest znanym twórcą małych form kompozycji abstrakcyjnych, jak i licznych dzieł monumentalnych - w Łodzi, Berlinie czy w Warszawie (m.in. stworzył wystrój rzeźbiarski Mauzoleum na Pawiaku). 12

23 - ul. Kowelska 1, LXXVI Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Józefa Piłsudskiego Budynek szkolny został tu wzniesiony ok. 1932 r. na gruntach wykupionych od Ksawerego Konopackiego. 15 IX 1935 r. otwarto dwie szkoły powszechne, a na uroczystości była obecna wdowa po Marszałku Aleksandra Piłsudska.Podczas II wojny światowej budynek zajmowała armia niemiecka, zaś od września 1944 r. nowe władze zainstalowały tu szpital. Do funkcji szkolnych zabudowania przeznaczono ponownie dopiero w 1946 r.1 III 1992 r. rozpoczęło tu swą działalność Liceum Ogólnokształcące nr LXXVI, które 3 IV 1998 r. otrzymało imię Marszałka Józefa Piłsudskiego. W liceum istnieje Sala Tradycji poświęcona Marszałkowi. 13