Historia ruchu samotnych ojców w Polsce 24.06.2008. W strone ojca - portal o ojcostwie i ojcostwie w kryzysie Bez wątpienia w krótkiej i niestety jak dotychczas niezbyt skutecznej historii istnienia w Polsce ruchów skupiających samotnych ojców wyróżnić można kilka kluczowych dat. Pierwszą jest powołanie przez dr Andrzeja Ziembę w Warszawie w dniu 9 września 1989 roku Stowarzyszenia Obrony Praw Ojca, które zostało zarejestrowane w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie w Wydziale Cywilnym i Rejestrowym. Niestety nigdzie nie zachowały się żadne pisane materiały na temat jakichkolwiek wcześniejszych prób organizacji ojców. Być może wynika to z faktu, że sądy rodzinne są stosunkowo młodą instytucja w Polsce, obchodząca w tym roku XXX lecie swojej działalności. Jednak, jak widać już po 10 latach swojego funkcjonowania wymiar sprawiedliwości w sprawach rodzinnych doczekał się powstania pierwszej struktury otwarcie występującej przeciwko jego działalności. Warto wspomnieć, ze te pierwsze 10 lat przypadły na czasy PRL, kiedy powstanie niezależnych od władz stowarzyszeń było po prostu niemożliwe. Upadek PRL zaowocował pewna zmiana w funkcjonowaniu wymiaru niesprawiedliwości. Było nią przeniesienie spraw rozwodowych z sadów rejonowych do sadów wojewódzkich, obecnie okręgowych. Było to pomysł ówczesnych posłów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, czyli opozycji wobec postkomunistów. Ci zaś zareagowali powtarzanymi i dziś sloganami o rzekomym utrudnianiu rozwodów biednym, bitym przez mężów alkoholików kobietom. Celem tego zabiegu było podniesienie poziomu i jakości prowadzonych spraw rozwodowych, gdyż już wówczas pojawiały się głosy o delikatnie mówiąc niskiej jakości orzekania. Wracając jednak do historii, to pomysł, powstania Stowarzyszenia Obrony Praw Ojców pierwszy raz pojawił się w formie anonsu w nieistniejącym już dziś magazynie Pan, gdzie Andrzej Ziemba zaapelował do mężczyzn mających tego rodzaju problemy o kontakt z nim. Wkrótce potem udało się zorganizować grupę 20 osób, statut i pozostałe formalności, co jak wspomniano na wstępie zaowocowało rejestracją w dniu 9 września 1989 roku Stowarzyszenia Obrony Praw Ojca (SOPO). Warto dodać, że wysiłkiem kilku ówczesnych działaczy stowarzyszenia i współpracujących z nimi prawników powstał pierwszy w Polsce poradnik dla ojców, wydany w połowie lat dziewięćdziesiątych pod pseudonimem Roman Prawda W obliczu rozwodu. Był on przez wiele lat praktycznie jedynym poradnikiem tego typu, dla mężczyzn, którzy trafili przed oblicze rodzinnego wymiaru sprawiedliwości. Z innych działań SOPO, należy wspomnieć o udziale polskiej delegacji w kilku kongresach organizowanych w czeskiej Pradze, przez tamtejszego działacza, profesora psychologii na początku lat dziewięćdziesiątych, które były finansowane z funduszu PHARE. Kontakty zagraniczne nawiązano również z organizacjami francuskimi i brytyjskimi. Cały czas należy pamiętać, ze to wszystko działo się przed era Internetu, komputeryzacji i telefonów komórkowych, a więc wszystkie kontakty odbywały się bądź listownie, bądź przez telefony stacjonarne. Według Andrzeja Ziemby w szczytowym momencie działalności SOPO posiadało 19 oddziałów w różnych miastach Polski, co ciekawe głównie w Polsce południowo wschodniej i centralnej. Z form działalności z tamtego okresu należy wspomnieć o pikietach pod sadami, manifestacjach z okazji dnia ojca pod Ministerstwem Sprawiedliwości, a także kilku zjazdach ogólnopolskich, w których uczestniczyło około 100 działaczy z całego kraju. Nieodmiennie działaniom SOPO towarzyszyło zainteresowanie mediów. Ilości publikacji prasowych nikt nie jest w stanie oszacować, natomiast samych wywiadów ówczesny prezes udzielił około 80, przez 10 lat działalności. Założyciel i wieloletni prezes Andrzej Ziemba, zarówno w rozmowie z autorem, jak i w innych wypowiedziach wspomina ten okres, jako czasy kiedy ojcowie podchodzili do SOPO z wielkimi nadziejami entuzjazm mój wynikający ze zrzeszenia ludzi o podobnym, jakże ważkim problemie życiowym zanikł w miarę upływu czasu. Wynikało to z trzech powodów: - Usztywnienia postaw sędziów rodzinnych, którzy potraktowali powstanie stowarzyszenia jako zamach na ich niezawisłość, przy równoczesnym ich poglądzie, że jedynie matka może być opiekunka dziecka (niezależnie od tego, jaka jest matką) - Postawy samych członków Stowarzyszenia, u których z powodu bezsilnej walki obserwowałem wzrastającą agresje z jednej strony, z drugiej zaś strony postawy załamania z wpadaniem wręcz w alkoholizm ( ) - Brak jakichkolwiek sukcesów w wystąpieniach u władz, by stan ten naprawić. Wszystkie uzyskane przez nas odpowiedzi ze strony wszystkich niemal instytucji, do których zwracaliśmy się z prośbą o pomoc, często nawet z przedstawiając konstruktywne propozycje, spotykały się z odpowiedzią, która można by określić panom cos się przewidziało, a niezawisłe sady czuwają nad dobrem dziecka Ta sytuacja doprowadziła pod koniec lat dziewięćdziesiątych do rozpadu SOPO, to znaczy powstania kilku
konkurujących ze sobą organizacji. Z prezesowania SOPO zrezygnował wtedy Andrzej Ziemba, a ruch powoli pogrążał się w stagnacji i wzajemnych konfliktach. W 2002 roku powstało Stołeczne Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca, w 2004 Centralne Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca, również w Warszawie. W chwili obecnej (maj 2008) w Krajowym Rejestrze Sądowym zarejestrowanych jest pięć organizacji, których nazwy nawiązują do historycznej nazwy SOPO, są to: ŚWIĘTOKRZYSKIE STOWARZYSZENIE OBRONY PRAW OJCA, DZIECKA - RODZINY CENTRALNE STOWARZYSZENIE OBRONY PRAW OJCA I DZIECKA PODLASKIE STOWARZYSZENIE OBRONY PRAW OJCA STOŁECZNE STOWARZYSZENIE OBRONY PRAW OJCA ZACHODNIOPOMORSKIE STOWARZYSZENIE OBRONY PRAW OJCA ŚLĄSKIE STOWARZYSZENIE OBRONY PRAW OJCA Natomiast strona www.bazy.ngo.pl wyświetla (maj 2008) zarejestrowanych tam 14 oddziałów SOPO w kraju. Są to: Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Zarząd Główny Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Trójmiasto Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Tarnów Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Toruń Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Ełk Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca Oddział Kielce Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Gorzów Wielkopolski Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Katowice Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Kraków Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Opole Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Ostrów Wielkopolski Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Słupsk Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Oddział Wrocław Podlaskie Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca oraz dziewięć oddziałów, które nie działają. Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Bielsko-Biała Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Lubin Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Poznań Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Rzeszów Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Bydgoszcz Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Gdańsk Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Łódź Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Karlino Stowarzyszenie Obrony Praw Ojca - Zawiercie Niestety większość oddziałów nawet tych działających nie posiada żadnego śladu swojej działalności, w postaci strony www. Są, bądź były to najprawdopodobniej inicjatywy jedno, lub kilkoosobowe utworzone w odpowiedzi na problemy danej osoby, które z czasem przestają funkcjonować. Kolejna kluczową datą w działalności ruchów ojcowskich w Polsce był rok 1995 i powstanie kultowego filmu Macieja Ślesickiego Tato. Niestety jak dotąd to praktycznie jedyna w polskiej kulturze i sztuce inicjatywa ukazująca tragedie samotnego ojca w starciu z matka dziecka i wymiarem sprawiedliwości. Jak głosi legenda w filmie w roli statystów wystąpili autentyczni ówcześni działacze Stowarzyszenia Obrony Praw Ojca, niestety jak dotąd nie udało się jej nigdzie zweryfikować. Według Andrzeja Ziemby Pan Maciej Ślesicki skompilował w scenariuszu kilka historii, które usłyszał od ówczesnych działaczy SOPO, później zresztą podobno wyparł się faktu, że to działacze SOPO pomogli mu
zarówno w powstaniu scenariusza jak i całego filmu. Za kolejną przełomowa datę samoorganizacji środowisk ojcowskich należy uznać symboliczny rok 2000, czyli moment otrzymania pierwszej dotacji na działania skierowane do samotnych ojców prowadzone przez Fundacje Akcja w Warszawie założoną przez Roberta Kucharskiego. W 2000 roku była to dotacja z Fundacji Batorego na serwis informacyjny, w ramach którego prowadzono również poradnictwo prawne i psychologiczne drogą elektroniczną. W 2002 roku również z inicjatywy Roberta Kucharskiego powstaje w Bydgoszczy Stowarzyszenia na Rzecz Równouprawnienia i Poszanowania Prawa, które, włącza się w konsultację ustawy o Równym Statusie Kobiet i Mężczyzn, wprowadzony zostaje w niej przy poparciu feministek artykuł o zakazie dyskryminacji rodzica przy przyznawaniu praw do opieki ze względu na płeć. W 2002 roku wychodzi poradnik dla ojców Tata.pl,, a w 2004 książka Zerwane Więzi opisująca historie samotnych ojców, obydwie pozycje autorstwa Roberta Kucharskiego. W 2002 roku powstaje też z inicjatywy grupy ojców z Poznania strona internetowa www.tata.pl, która dzięki bezkompromisowej krytyce sądaownictwa zyskuje sobie szybko wielu zwolenników. W 2006 roku Fundacja Akcja otrzymuje pierwsza dotacja z Urzędu miasta Stołecznego Warszawy, na poradnictwo prawne i grupę wsparcia dla ojców prowadzona w biurze Fundacji, które to poradnictwo, jak i grupa wsparcia funkcjonują od tej pory nieprzerwanie, dzięki kolejnym dotacjom z Urzędu Miasta Stołecznego. W 2006 wychodzi poradnik W stronę ojca autorstwa Roberta Kucharskiego w wersji elektronicznej, a w roku 2007 Fundacja akcja otrzymuje pierwsza dotację z Unii Europejskiej w ramach Środków Przejściowych dla Polski - ogólnopolskie poradnictwo prawne dla mężczyzn przezywających problemy rodzinne. Z tych środków w 2007 ma miejsce nowa odsłona portalu www.wstroneojca.pl, który notuje zarówno wówczas, jak i obecnie około 2000 wejść dziennie i posiada ponad 1000 stałych użytkowników. W 2007 również dotacja z Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy pomaga w uruchomieniu poradnictwa prawnego i grupy wsparcia w biurze Fundacji Akcja, na warszawskiej Woli. A w roku 2008 kolejna dotacja z Unii Europejskiej w ramach Środków Przejściowych dla Polski pozwala uruchomić ogólnopolskie poradnictwo prawne dla mężczyzn przezywających problemy rodzinne w Poznaniu i Krakowie. Być może rok 2008 okaże się przełomem, gdyż w maju przedstawiciele 6 organizacji ojcowskich podpisali porozumienie tworząc FORUM na Rzecz Odpowiedzialnego Ojcostwa. FORUM ma być platformą współpracy i koordynacji działań Organizacji Założycielskich, w zakresie wzmocnienia obecności polskich ojców w życiu rodzinnym i poprawy społecznego wizerunku ojca. W jego skład weszły: Fundacja Akcja reprezentowaną przez Robert Kucharskiego Stowarzyszenie Centrum Praw Ojca i Dziecka reprezentowane przez Ireneusza Dzierżęgę Stowarzyszenie na Rzecz Poszanowania Prawa Dzieci i Rodziny reprezentowane przez Krzysztofa Gawryszczaka Stowarzyszenie Ochrony Praw Dziecka reprezentowane przez Jarosława Maciaszka Stowarzyszenie na Rzecz równouprawnienia i Poszanowania Prawa reprezentowane przez Sławomira Mielnika Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci Rozwiedzionych Rodziców reprezentowane przez Mirosława Rygielskiego. FORUM ma integrować wszystkie organizacje działające w Polsce na rzecz wzmocnienia obecności polskich ojców w życiu rodzinnym i poprawy społecznego wizerunku ojca. W zamyśle ma przekształcić się formalnie zarejestrowaną Federację, tworząc w ten sposób wyraźną reprezentację organizacji ojcowskich. Niespełna dwa miesiace działalności Forum (kilka współnych oświadczeń i komunikatów prasowaych, oraz spotkania z Minister ds. Równego Traktowania i Seminarium w Kancelarii Prezydenta) zaowocowało jednak tak istotnymi różnicami w podejściu do problemów wiążących się z ojcostwem, że jedna z organizacji Stowarzyszenie na Rzecz Poszanowania Prawa Dzieci i Rodziny, występuje z Forum. Warto zauważyć, że wyżej wymienione organizacje nie odwołują się już do historycznej nazwy SOPO, a reprezentują jak gdyby drugą fale ruchu ojcowskiego, akcentując np. prawa dzieci itp. Klasycznym przykładem jest tu powstałe w Bydgoszczy w 2007 roku Stowarzyszenie Obrony Praw Dziecka, to jest to stowarzyszenie zwykłe co powoduje, iż nie ma ono osobowości prawnej (m.in. wpisu do krajowego Rejestru Sądowego), a to ze względu na fakt, iż założyciele, nie chcieli nigdy aby było ono traktowane jako założone w celach zarobkowych. Dokładnie stowarzyszenie jest wpisane pod pozycją nr 55, do ewidencji stowarzyszeń zwykłych, prowadzonej przez Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Bydgoszczy, a zarejestrowane zostało w dniu 1 grudnia 2007. W chwili obecnej zrzesza około 40 osób. Stowarzyszenie Ochrony Praw Dziecka powstało z nadrzędną myślą ochrony praw dziecka we wszystkich
sprawach okołorozwodowych. Jednak wedle deklaracji działaczy będzie się starać pomagać czynnie lub też wspierać wszystkie akcje mające na celu dobro wszystkich dzieci. Kolejnym Stowarzyszeniem, które również już w swojej nazwie akcentuje pomoc dzieciom, jest powstałe w Warszawie w roku 2006 Stowarzyszenie Centrum Praw Ojca i Dziecka. Skupia ono środowisko, które tworzyło się od 2001 roku, a zrejestrowane zostało ostatecznie w maju 2006r. przyjmując za program ideowy: walkę z patologiami życia rodzinnego i traktowaniem dzieci przez sądownictwo rodzinne i urzędy państwowe jako własność wyłącznie jednego rodzica, a tym samym odseparowaniem ojców od dzieci już na etapie procesów rozwodowych, dążenia ojców, pozbawionych przez sądy rodzinne dzieci, do przywrócenia równego traktowania jako pełnoprawnego rodzica, mającego taki sam wpływ na wychowanie dziecka jak matka, walkę o równouprawnienie mężczyzn-ojców w sądach rodzinnych, rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych i urzędach państwowych. Stowarzyszenie na Rzecz Poszanowania Prawa Dzieci i Rodziny " Ojcowie z Trójmiasta ", taką zarejestrowano w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem KRS:0000274578 dnia 19 lutego 2007 roku. Już niedługo jednak nazwa "Ojcowie z Trójmiasta" zostanie zastąpione przez ogólne "Ojcowie.pl", albowiem zrówno członkowie jak i obszar działania stowarzyszenia dawno już nie są ograniczeni do terytorium Trójmiasta. Dziś za jeden z priorytetów organizacja przyjęła sobie zjednoczenie z innymi organizacjami w Polsce działającymi w oparciu o podobny cel, to znaczy: Zabieganie o takie regulacje prawne, które nie będą odbierały dzieciom rodzica podczas rozwodu, ani też karały Ojców nakładaniem ograniczeń wychowawczych bez rzetelnego powodu. Zatem o stosowanie równych praw Ojca i Matki dla rzetelnie pojętego dobra dziecka. Ale także niesienie bieżącej pomocy osobom dyskredytowanym w życiowych sytuacjach, a szczególnie przed sądami rodzinnymi, gdy dochodzi do rozbicia rodziny. Stowarzyszenie organizuje także systematyczne spotkania Grup Wsparcia, aby wzajemnie sobie pomagać, radzić się doświadczonych oraz szukać wspólnych rozwiązań na borykające problemy związane z rozwodem i brakiem kontaktu z dziećmi. Działacze Stowarzyszenia są również niezwykle aktywni w organizowaniu różnego rodzaju protestów (pod sądami rodzinnymi, urzędami itp.) a także organizowani spotkań z funkcjonariuszami państwa, którzy maja realny wpływ na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości (posłowie, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Minister ds. równego statusu kobiet i mężczyzn itp.) Wymienione wyżej organizacje w celu wzajemnej współpracy, a także pełniejszej realizacji swoich zadań statutowych zawiązały Forum. Głównymi celami funkcjonowania FORUM i ewentualnej przyszłej Federacji są: zwiększenie potencjału merytorycznego i finansowego środowiska organizacji popularyzujących ojcostwo, zwiększenie ich kompetencji poradniczych oraz skuteczna kampania społeczna na rzecz odpowiedzialnego ojcostwa. Celami szczegółowymi zaś są: 1. Formalna rejestracja - Federacji Stowarzyszeń i Fundacji zrzeszającej organizacje "ojcowskie" w Polsce 2. Przygotowanie gruntu dla powstania sieci poradnictwa obywatelskiego dla mężczyzn przeżywających problemy rodzinne 3. przeprowadzenie serii szkoleń dla organizacji "ojcowskich" zwiększających ich potencjał merytoryczny 4. Stworzenie platformy internetowej integrującej działania wszystkich organizacji "ojcowskich" 5. Skuteczna kampania społecznej popularyzująca ojcostwo. 6. Publikacja książki i broszury popularyzujących odpowiedzialne ojcostwo 7. Organizacja sympozjów popularyzujących odpowiedzialne ojcostw 8. Organizacja konferencji na temat odpowiedzialnego ojcostwa 9. Organizacja festiwali popularyzujących odpowiedzialne ojcostwo Tak wiec jak gdyby po prawie 20 latach od powstania Stowarzyszenia Obrony Praw Ojca historia powoli zatacza koło i dochodzi do integracji i koordynacji działań różnych środowisk z całego kraju na rzecz równych praw dla obojga rodziców. Na ile te działania okażą się skuteczne zobaczyć będzie można już w najbliższej przyszłości. Marek Borkowski Autor jest wiceprezesem Stowarzyszenia Centrum Praw Ojca i Dziecka w Warszawie. przedruk i skróty materiału bez zgody www.wstroneojca.pl zabronione Bibliografia: - Ks. Jan Śledzianowski Zranione Ojcostwo Kielce 1999 r.
- Robert Kucharski Tata.pl Warszawa 2003 - Robert Kucharski Zerwane Więzi Warszawa 2004 - Sytuacja społeczno prawna ojców ubiegających się o pieczę nad dziećmi lub o uregulowanie kontaktów z dziećmi zespołowa praca licencjacka Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Socjologii, Poznań 2003