GIL Leszek 1 IGNACIUK Piotr 2 PIENIAK Daniel 3 Wpływ zmian w czasie pracy kierowcy na logistykę transportu WSTĘP W gospodarce polskiej główną i stale rosnącą rolę w obsłudze wymiany towarowej odgrywa transport samochodowy[1, 5]. Do czasu wprowadzenia ustawy z dnia 6 września 2001 w polskim prawodawstwie brakowało przepisów, które w sposób kompleksowy regulowały by krajowy i międzynarodowy przewóz rzeczy. Dotychczasowe regulacje prawne nierówno traktowały kierowców zależnie od formy zatrudnienia. W Polsce występuje duże zróżnicowanie przewoźników, tworzą ją przedsiębiorstwa o różnej wielkości [4] i w różnej formie prawnej, przez co dotychczas kierowców obowiązywał jednolity czas prowadzenia pojazdu, a czas ich pracy był niejednolity. 1. ZMIANY W CZASIE PRACY KIEROWCÓW W połowie 2013 roku zaszły zmiany w czasie pracy przedsiębiorców osobiście wykonujących przewozy drogowe oraz w czasie pracy osób niezatrudnionych przez przedsiębiorcę, lecz osobiście wykonujących przewozy drogowe, na jego rzecz. 16 lipca 2013 roku weszła bowiem w życie ustawa z dnia 5 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz ustawy o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2013 r. poz. 567) [2]. Ustawa wdraża do polskiego prawa art. 2 ust. 1 dyrektywy 2002/15/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 roku w sprawie organizacji czasu pracy osób wykonujących czynności w trasie w zakresie transportu drogowego. Zmiana ta została wprowadzona pod naciskiem dyrektywy europejskiej dotyczącej czasu pracy kierowców będących jednocześnie przedsiębiorcami. Można powiedzieć, że skończyła się dowolność w długości pracy przedsiębiorców wykonujących osobiście przewozy drogowe. Obecnie przepisami o czasie pracy obecnie są objęte trzy grupy kierowców: przedsiębiorcy wykonujący działalność gospodarczą, dla której wymagane jest posiadanie licencji wspólnotowej lub innego dokumentu uprawniającego do wykonywania przewozów drogowych, kierujący osobiście pojazdem - sami prowadzą ewidencję swojego czasu pracy, przedsiębiorcy-kierowcy świadczący osobiście usługi kierowania pojazdem na rzecz podmiotów posiadających licencję wspólnotową lub inny dokument potwierdzający uprawnienia do wykonywania przewozów drogowych ewidencję czasu pracy tych kierowców prowadzi podmiot, na rzecz którego wykonywany jest przewóz, kierowcy niebędący przedsiębiorcami, świadczący usługi kierowania pojazdem na rzecz podmiotów posiadających licencję wspólnotową lub inny dokument potwierdzający uprawnienia do wykonywania przewozów drogowych ewidencję czasu pracy tych kierowców prowadzi podmiot, na rzecz którego wykonywany jest przewóz. Normy czasu pracy, które dotychczas obowiązywały kierowców zatrudnionych na podstawie umowy o pracę zostały rozszerzone na wszystkich kierowców wykonujących transport drogowy. W rozdziale 3a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców zostały zapisane przepisy określające wymiar czasu pracy kierowców oraz ewidencjonowanie czasu pracy. Nowe uregulowania, które nigdy nie miały miejsca wobec przedsiębiorców osobiście wykonujących przewozy drogowe lub 1 Wyższa Szkoła Ekonomii I Innowacji w Lublinie, Wydział Transportu i Informatyki, 20-209 Lublin, ul. Projektowa 4. Tel: +48 81 749-32-43, leszek.gil@wsei.lublin.pl 2 Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, 20-618 Lublin, ul. Nadbystrzycka 36, Tel: +48 81 538-42-59, Fax: +48 81 538-42-58, p.ignaciuk@pollub.pl 3 Wyższa Szkoła Ekonomii I Innowacji w Lublinie, Wydział Transportu i Informatyki, 20-209 Lublin, ul. Projektowa 4. Tel: +48 81 749-32-43, danielp60@o2.pl 1988
osób niezatrudnionych przez przedsiębiorców a wykonujących na ich rzecz przewozy przedstawiają się następująco: Tygodniowy wymiar czasu pracy został ograniczony do przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Może on zostać przedłużony do 60 godzin, jeżeli średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Po sześciu kolejnych godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin, oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa może być dzielona na okresy krótsze trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie sześciogodzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie. W przypadku gdy praca jest wykonywana w porze nocnej, czas pracy kierowcy nie może przekraczać 10 godzin w danej dobie. Przedsiębiorca osobiście wykonujący przewozy prowadzi ewidencję czasu pracy i przechowuje ją przez okres dwóch lat. Jeżeli kierowca będący jednocześnie przedsiębiorcą wykonuje przewozy na rzecz jakiegoś podmiotu ( np. na podstawie umowy cywilno-prawnej) to w takim wypadku ewidencję sporządza i przechowuje podmiot, dla którego ten kierowca wykonuje przewozy. Czasem pracy przedsiębiorców lub osób niezatrudnionych ale wykonujących przewozy na rzecz przedsiębiorcy, jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, w którym pozostają oni na swoich stanowiskach pracy, będąc do dyspozycji podmiotu, dla którego świadczą usługę przewozu drogowego i wykonują czynności, o których mowa w art. 6 ust. 1. Do czasu pracy osób wykonujących przewozy na rzecz przedsiębiorcy lecz niezatrudnionych przez niego wlicza się czas pozostawania w gotowości. 2. LOGISTYKA TRANSPORTU Logistyka oznacza proces planowania, koordynacji i kontroli przepływu materiałów, surowców i towarów gotowych, a także czynności związanych z ich magazynowaniem i czynności manipulacyjnymi [7] Zarządzanie transportem jest jedną z bardziej istotnych czynności logistycznych w przedsiębiorstwie Zarządzający transportem podejmują szeroki wachlarz decyzji; od ogólnych, o strategicznym znaczeniu (np. transport własny czy obcy), po tak szczegółowe, jak wskazanie konkretnego przewoźnika, czy konkretnej trasy przejazdu. Główne operacyjne czynności z zakresu zarządzania transportem dotyczą wyboru rodzaju transportu i przewoźnika. Przy ich wyborze bierze się pod uwagę szybkość, częstotliwość, wydolność, niezawodność, dostęp oraz koszt [6]. Aby proces logistyczny przebiegał sprawnie spedytor powinien znać aktualne przepisy dotyczące czasu pracy kierowcy. Ponieważ w realizacji procesu transportowego ważne jest aby towar dotarł do odbiorcy w terminie przewidzianym w umowie. Obecnie wprowadzone zmiany w czasie pracy kierowcy dotyczą nie samego czasu prowadzenia, ale obejmują pełny czas na czynności związane z procesem transportowym. Zmiany te obejmują wszystkich kierowców niezależnie od formy zatrudnienia, a także osoby samo zatrudnione. Ustawa o czasie pracy kierowców poszerza definicję czasu pracy zawartą w kodeksie pracy. Zgodnie z art. 6 ustawy o czasie pracy kierowców, czasem pracy kierowcy jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, który obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego. W szczególności wlicza się do niego: prowadzenie pojazdu, załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem, nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym (na przykład przy przewozach publicznych), czynności spedycyjne (na przykład związane z odprawą towarów), obsługę codzienną pojazdów i przyczep, 1989
inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy, niezbędne czynności administracyjne, utrzymanie pojazdu w czystości. W transporcie drogowym podstawowe normy dotyczące zasad planowania okresów aktywności zostały określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 561/2006, i ten akt obowiązuje wszystkie kraje Wspólnoty, bez konieczności ich odrębnego implementowania. Nie mniej ważne są normy określone w przepisach krajowych, tj. między innymi ustawie o czasie pracy kierowców i w Kodeksie Pracy, które stanowią nie tylko uzupełnienie norm unijnych, ale także szczegółowo regulują zasady stosunku pracy, wynagradzania i organizacji [6, 8]. Rys. 1. Przepisy dotyczące kierującego wykonującego transport drogowy [6] Przestrzeganie przez kierowców przepisów dotyczących czas pracy kierowcy oraz tworzenie przerw w czasie jazdy ma na celu poprawę bezpieczeństwa wszystkich uczestników ruchu drogowego. Przesłanką do robienia przerw w trakcie pracy jest założenie że kierujący będzie w dobrej kondycji psycho-fizycznej. Przestrzeganie przez kierujących norm czasu pracy kierowcy oraz robienie przerw w czasie jazdy służy zapewnieniu bezpieczeństwa wszystkich uczestników ruchu drogowego w Polsce. Kierowca, który stosuje się do wytycznych z założenia ma być w całkowitej sprawności psychofizycznej odpowiedzialnej za spostrzegawczość oraz czas reakcji na zdarzenia podczas jazdy. Maksymalny dzienny czas prowadzenia ciężarówki, autobusu lub innego pojazdu liczony pomiędzy odpoczynkami od prowadzenia pojazdów nie może przekraczać 9 godzin. W ciągu tygodnia dopuszczalny jest dwukrotnie dzienny czas kierowania pojazdem wynoszący 10 godzin. Jednak nowe regulacje dotyczące czasu pracy nie pozwalają w pełni wykorzystać dziennych czasów prowadzenia pojazdu. 1990
Tab. 1. Czasy prowadzenia pojazdu i obowiązkowe odpoczynki kierowcy [3, 9] Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 AETR Czas kierowania Dziennie maksymalnie 9 godzin, 2x w tygodniu 10 godzin maksymalnie 9 godzin, 2x w tygodniu 10 godzin Przerwy jeździe Dzienny czas odpoczynku Tygodniowo maksymalnie 56 godzin - Cykl dwutygodniowy maksymalnie 90 godzin maksymalnie 90 godzin w Po czasie 4,5 godziny 4,5 godziny kierowania Przerwa jeździe minimalnie 1 kierowca w 2 lub więcej kierowców Co najmniej 45 min. Podzielona na przerwy częściowe 15 i 30 min i to w tej kolejności! Co najmniej 45 min. Podzielona na przerwy częściowe 15 min. 11 godzin z możliwością skrócenia na 3x 11 godzin z możliwością skrócenia na 3x między odpoczynkami tygodniowymi do 9 w tygodniu do 9 godzin z wyrównaniem godzin bez wyrównania lub 12 godzin lub 12 godzin rozłożone na dwie lub trzy rozłożone na dwie części po 3 i 9 godzin - i odcinki po 3 i 9 godzin - z tego jeden to w tej kolejności! - każdorazowo w min. 8 godzin - każdorazowo w trakcie trakcie każdych 24 godzin każdych 24 godzin 9 godzin w trakcie każdych 30 godzin 9 godzin w trakcie każdych 30 godzin Tygodniowe czasy odpoczynku 45 godzin - regularny tygodniowy okres 45 godzin łącznie z odpoczynkiem odpoczynku, skrócenie do 24 godzin z dziennym, skrócenie do 36 godzin w wyrównaniem. Po każdym skróconym miejscu stałego postoju lub 24 godzin na czasie odpoczynku musi nastąpić pełen trasie z wyrównaniem najpóźniej przed wymiar odpoczynku - wyrównanie zakończeniem tygodnia następującego skrócenia przed końcem 3 tygodnia po skróceniu WNIOSKI Zmiany, które weszły 16 lipca 2013 roku dotyczą czasu pracy kierowców przedsiębiorców i kierowców niezatrudnionych przez przedsiębiorcę, lecz osobiście wykonujących przewozy drogowe na jego rzecz. Zgodnie z nowymi przepisami ustawy o czasie pracy kierowców, czasem pracy kierowców - przedsiębiorców oraz osób niezatrudnionych, jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, w którym pozostają oni na swoich stanowiskach pracy, będąc do dyspozycji podmiotu, dla którego świadczą usługę przewozu drogowego i wykonują czynności, o których mowa w art. 6 ust. 1. Najwięcej zmian w kwestii dotyczącej czasu pracy kierowców niebędących pracownikami są zapisy art 26b ust 2, który stanowi, że do czasu pracy osób, o których mowa w art. 1 pkt 1b (czyli tych niezatrudnionych lecz osobiście wykonujących przewozy drogowe na rzecz przedsiębiorcy) wlicza się czas pozostawania w gotowości, o której mowa w art. 6 ust. 2 Czasem pracy kierowcy jest również czas poza przyjętym rozkładem czasu pracy, w którym kierowca pozostaje na stanowisku pracy kierowcy w gotowości do wykonywania pracy, w szczególności podczas oczekiwania na załadunek lub rozładunek, których przewidywany czas trwania nie jest znany kierowcy przed wyjazdem albo przed rozpoczęciem danego okresu. Obecnie żaden samozatrudniony kierowca średniotygodniowo nie może pracować dłużej jak 48 godzin, natomiast kierowcy pozostający na umowie o pracę mogą mieć godziny nadliczbowe. Osoba zarządzająca transportem powinna wiedzieć w jaki sposób przyjmować zlecenia transportowe, aby nie narażać się kary za przekroczenie czasu pracy. Obecnie przy wysokich kosztach stałych funkcjonowania transportu, duży ciężar w planowaniu przewozów spoczywa na logistyku, który inteligentnie powinien podejmować zlecenia transportowe, aby maksymalnie wykorzystać tabor nie przekraczając czasu pracy kierowcy. Konieczne jest więc nie tylko śledzenie zmian w przepisach dotyczących transportu, ale poznanie wszystkich szczegółów zawartych w ustawie. Dopuszcza ona w 1991
art. 26 c ust. 2, że tygodniowy czas pracy może być przedłużony do 60 godzin, z zastrzeżeniem, że średniotygodniowy czas pracy nie może przekroczyć 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Kierowców przedsiębiorców i niebędących pracownikami zgodnie z brzmieniem art. 26c ust. 4 ustawy o czasie pracy kierowców dotyczą również przepisy stanowiące o przerwach w czasie pracy przeznaczonych na odpoczynek (art. 13 ust. 1) oraz pracy wykonywanej w porze nocnej (art. 21). Zasady wykorzystywania odpoczynków dziennych i tygodniowych nie uległy zmianie. Zgodnie z nowymi przepisami ustawy o czasie pracy kierowców (art. 26c ust 5) odbiór odpoczynków przez kierowców przedsiębiorców oraz kierowców wykonujących przewozy na podstawie umowy cywilnoprawnej odbywa tak, jak to miało zastosowanie uprzednio czyli zgodnie z przepisami rozporządzenia (WE) nr 561/2006 albo umowy AETR. Streszczenie W artykule przedstawiono aktualne regulacje prawne, których musi przestrzegać kierowca wykonujący przewozy drogowe towarów. Praca zawiera również wymagania jakie musi spełniać spedytor, który odpowiada za logistykę transportu. Ponieważ do optymalnego wykorzystania środków transportu niezbędna jest wiedza dotycząca czasu pracy kierowcy. Ponadto opisano, że spedytor musi bardzo dobrze się orientować w jaki sposób dokonywane są czynności przeładunkowe aby odpowiednio oszacować czas potrzebny na dostarczenie towarów przestrzegając jednocześnie czasu pracy kierowcy. Influence of variations in driver s working time on the transport logistics Abstract In this paper current legal regulations have been presented, which have to be followed by driver carrying out road transport of goods. The paper also includes requirements of the forwarder, which is responsible for transport logistics. For the optimum use of means of transportation a knowledge on working time of driver is necessary. Moreover, it has been described that the forwarder should be very well informed on how the reloading activities are conducted, in order to adequately estimate the time needed for delivery of goods, complying at the same time with driver s hours BIBLIOGRAFIA 1. Bentkowska-Senator K., Kordel Z., Waśkiewicz J.: Feight Motor Transport, Motor Transport Institute Warsaw 2010 2. Dz.U. z 2013 r. poz. 567 Ustawa z dnia 5 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz ustawy o czasie pracy kierowców 3. Dz.U. 1999 nr 94 poz. 1087 Oświadczenie Rządowe z dnia 30 sierpnia 1999 r. w sprawie ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Umowy europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporządzonej w Genewie dnia 1 lipca 1970 r., oraz ogłoszenia jednolitego tekstu tej umowy. 4. Dorosiewicz S.: Potoki ładunków w sieciach transportowych, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2010 5. Dorosiewicz S.: Koniunktura w transporcie. Badania i analiza wyników, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2006 6. Gil L., Pieniak D., Ignaciuk P., Piernikarski D.: Czas pracy kierowcy a logistyka transportu, Autobusy Technika, Eksploatacja, Systemy transportowe 3/2013 7. Koźlak A.: Ekonomika transportu. Teoria i praktyka gospodarcza, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2010 8. Paluch S., Czas pracy kierowców. Vademecum kierowcy i pracodawcy. Wydawnictwo SPH Credo, Piła 2012. 9. http://zawodowykierowca.eu/index.php/przepisy-i-przydatne-informacje/czas-pracy-kierowcow. 1992