XXXIX MIĘDZYNARODOWY WYŚCIG KOLARSKI JUNIORÓW MŁODSZYCH PO ZIEMI KLUCZBORSKIEJ I OLESKIEJ O PUCHAR PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

XXXIX MIĘDZYNARODOWY WYŚCIG KOLARSKI JUNIORÓW MŁODSZYCH PO ZIEMI KLUCZBORSKIEJ I OLESKIEJ O PUCHAR PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ KLUCZBORK KWIECIEŃ MAJ 2012

Kolarstwo to jedna z najtrudniejszych dyscyplin sportu. Nawet najgorszy kolarz jest wciąŝ wybitnym sportowcem /Marco Pantani/ Kolarstwo to nie łatwa, ale bardzo piękna dyscyplina, którą warto szeroko popularyzować. Dlatego teŝ Kluczbork juŝ po raz XXXIX staje się gospodarzem Międzynarodowego Wyścigu Kolarskiego Juniorów Młodszych Po Ziemi Kluczborskiej i Oleskiej. To sportowe święto, które skupia zawodników z wielu krajów. ZbliŜa ludzi bez względu na wiek, pochodzenie czy klasę społeczną. WyraŜam nadzieję, Ŝe tegoroczny wyścig pozostawi w pamięci wszystkich bardzo dobre wspomnienia. Wiernym kibicom i obserwatorom sportowych zmagań Ŝyczę dobrej zabawy, zaś sportowcom Ŝyczę, by przeŝyli te zawody w duchu fair play i pięknego współzawodnictwa. Jarosław Kielar Burmistrz Kluczborka 2

PATRONAT MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Józef Sebesta KOMITET HONOROWY PODSEKRETARZ STANU W MINISTERSTWIE SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI POSEŁ NA SEJM RP POSEŁ NA SEJM RP Senator RP PREZES P.K.Ol CZŁONEK ZARZĄDU WOJ. OPOLSKIEGO PREZES POLSKIEGO ZWIĄZKU KOLARSKIEGO STAROSTA KLUCZBORSKI STAROSTA OLESKI WICEPREZES TOWARZYSTWA OLIMPIJCZYKÓW POLSKICH PRZEWODNICZĄCY KZ LZS DYREKTOR WYŚCIGU TOUR DE POLOGNE PREZES OPOLSKIEJ FEDERACJI SPORTU PRZEWODNICZĄCY RADY WOJEWÓDZKIEJ LZS W OPOLU PREZES OKRĘGOWEGO ZWIĄZKU KOLARSKIEGO W OPOLU Stanisław Rakoczy Andrzej Buła Tomasz Garbowski Aleksander Świeykowski Andrzej Kraśnicki Barbara Kamińska Wacław Skarul Piotr Pośpiech Jan Kus Mieczysław Nowicki Wacław Hurko Czesław Lang Andrzej Walczak Marek Procyszyn Marek Truchan 3

KOMITET ORGANIZACYJNY PRZEWODNICZĄCY BURMISTRZ MIASTA KLUCZBORKA Jarosław Kielar WICEPRZEWODNICZĄCY WICEDYREKTOR DEPARTAMENTU KULTURY, SPORTU I TURYSTYKI URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO W OPOLU DYREKTOR WYŚCIGU DYREKTOR OŚRODKA SPORTU I REKREACJI W KLUCZBORKU PREZES UKS STOBRAWA KLUCZBORK KOMENDANT POWIATOWY POLICJI W KLUCZBORKU KOMENDANT POWIATOWY POLICJI W OLEŚNIE ORGANIZATOR WYŚCIGU BURMISTRZ MIASTA GORZOWA ŚLĄSKIEGO BURMISTRZ MIASTA WOŁCZYNA BURMISTRZ MIASTA BYCZYNY WSPÓŁORGANIZATOR WYŚCIGU WSPÓŁORGANIZATOR WYŚCIGU KIEROWNIK OGNIWA RUCHU DROGOWEGO WYDZIAŁU PREWENCJI I RUCHU DROGOWEGO KOMENDY POWIATOWEJ POLICJI W KLUCZBORKU ASYSTENT OGNIWA RUCHU DROGOWEGO WYDZIAŁU PREWENCJI I RUCHU DROGOWEGO KOMENDY POWIATOWEJ POLICJI W KLUCZBORKU Lucjusz Bilik Andrzej Olech Marek Lamkowski Jacek Tomczak Tomasz Kubicki Mieczysław Godzwon Artur Tomala Leszek Wiącek Ryszard Grüner Edward Gułaj Marcin Michalski Mariusz Łuszczyński Dariusz Urbaniak 4

NACZELNIK WYDZIAŁU PREWENCJI I RUCHU DROGOWEGO KOMENDY POWIATOWEJ POLICJI W KLUCZBORKU ZASTĘPCA NACZELNIKA WYDZIAŁU PREWENCJI I RUCHU DROGOWEGO KOMENDY POWIATOWEJ POLICJI W OLEŚNIE DYREKTOR WODiDZ KIEROWNIK INTERNATU WODiDZ Andrzej Ryng Sebastian Wąsiński Wiesław Solarewicz Krzysztof Bednarski 5

Niby nic, a tak to się zaczęło. Był rok 1974. Wtedy właśnie wystartował I Kolarski Wyścig Juniorów Po Ziemi Kluczborskiej. Liczył dwa etapy: czasówkę i etap ze startu wspólnego. Dzisiaj rusza kolejna jego edycja. Trzydziesty ósmy raz stajemy na starcie. Wielu z Was wystartuje w tym wyścigu po raz pierwszy, ale są i tacy, którym po raz drugi marzy się zwycięstwo. Wśród trenerów dostrzega się takich, którzy razem ze mną towarzyszą tej imprezie przez cały jej Ŝywot. Byłbym niesprawiedliwy w ocenie gdybym chciał tylko sobie przypisać zasługi za to, Ŝe wyścig ten zaistniał, trwał i kręci się nadal. Przez lata trwania wyścigu było i jest wiele takich osób, którzy pomagają i nie mogą się doczekać kiedy wreszcie ruszy kolejny wyścig, ale byli i tacy, którzy pomagając przeszkadzali. Całe szczęście, Ŝe tych drugich było zdecydowanie mniej. Tyle lat ile trwa ten wyścig było nam dane podziwiać umiejętności młodych chłopców, którzy w późniejszym czasie zdobywali tytuły mistrzów świata w wyścigach szosowych w kategorii elita. Takimi zawodnikami byli: Joachim Halupczok, z Niwek koło Opola i z dalekiej Ameryki Północnej zawodnik Stanów Zjednoczonych Greg Lemond, który zdobył tytuł mistrza świata, ale juŝ w zawodowym peletonie. ZwycięŜał on równieŝ trzykrotnie w Tour de France jak często nazywają go wielką pętlą. W naszym wyścigu nie tylko tych dwóch wielkich zdobywało kolarskie ostrogi. Podziwialiśmy umiejętności Andrzeja Serediuka, Maxa Nielsena z Danii, Andrzeja Mierzejewskiego, Zdzisława Wrony i wielu wielu innych wspaniałych zawodników, którzy teŝ stawali na podium podczas Kolarskich Mistrzostw Świata, Wyścigu Pokoju, i innych wielkich wyścigach na świecie. Kiedy zorganizowałem pierwszy wyścig, w którym startowało zaledwie 44 zawodników, nigdy nie myślałem, Ŝe juŝ w piątym wyścigu padnie rekord frekwencji. Wystartowało 198 zawodników z 48 klubów, w tym dwa zespoły zagraniczne: Czechosłowacy z Frydka Mistka i Niemcy z Potsdamu. Sędzią Głównym wtedy był Dariusz Godlewski, późniejszy Przewodniczący Kolegium Sędziów PZKol. Długo zastanawiał się co zrobić, czy z taką liczbą zawodników, tak mało doświadczonych, wyścig puścić w ruch, czy nie. Powstał zamysł, by przeprowadzić eliminacje i dopuścić jedynie 120 najlepszych, albo wymyślić jeszcze coś innego. Decyzja zapadła i wyścig ruszył bez eliminacji. Wystartowali wszyscy. Był on pierwszym w obsadzie międzynarodowej. Kiedy o wyścigu kluczborskim było coraz głośniej, nie tylko w Polsce, w kolejnych wyścigach mieliśmy przyjemność gościć ekipy takich krajów jak: Francja, Rosja, Niemcy, Ukraina, Czechy, Austria, Dania, USA, Słowacja. NaleŜy wspomnieć o dwukrotnym zwycięzcy tego wyścigu. Zawodnikiem tym był Paweł Mikulicz z Pacyfiku Toruń, który zwycięŝył w 2002 i 2003 roku. Jest początek lat osiemdziesiątych, jakŝe trudnych nie tylko w sporcie. Kiedy z mapy kraju błyskawicznie znikały wyścigi kolarskie, wyścig nasz nie poddał się i przetrwał. Od wielu lat podczas rozgrywania naszego wyścigu gościmy wspaniałych mistrzów kolarskiego peletonu, a wśród nich Ryszarda Szurkowskiego, Tadeusza Mytnika, Henryka Charuckiego, Janusza Kotlińskiego i innych. Rekordzistą wśród gości jest wielokrotny mistrz świata, medalista olimpijski Mieczysław Nowicki późniejszy Minister Sportu. Ci wspaniali w przeszłości kolarze podnoszą atrakcyjność naszej imprezy, będąc jednocześnie godnym wzorcem do naśladowania przez młodych adeptów kolarstwa. Zwycięzca wyścigu otrzyma puchar Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego. Patronat objął Marszałek Województwa Opolskiego Józef Sebesta fundując puchar dla drugiego zawodnika w klasyfikacji generalnej. Trzeci zawodnik otrzyma puchar Prezesa Polskiego Komitetu Olimpijskiego Andrzeja Kraśnickiego. Najlepsze zespoły w klasyfikacji druŝynowej otrzymają puchary: za I miejsce puchar Ministra Sportu, za drugie Członka Zarządu Województwa Opolskiego za trzecie Prezesa Polskiego Związku Kolarskiego. Niech zwycięŝy najlepszy Organizator Kluczbork 2012 Mieczysław Godzwon

WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNE 1. Biuro wyścigu będzie czynne w dniu 29.04.2012 roku od godziny 9 00 Internat WODiDZ ul. Konopnickiej 11. 2. Odprawa techniczna Klub Internatu 29.04.2012 godz. 11 30. 3. Zakwaterowanie uczestników i pobieranie kluczy od pokojów odbywać się będzie w recepcji internatu w dniu 29.04.2012 od godz. 8 00. 4. Zajmowane pokoje po opuszczeniu internatu naleŝy pozostawić we właściwym porządku. 5. W przypadku uszkodzenia bądź zniszczenia pokoju, lub jego wyposaŝenia dany zespół lub zawodnik zostaje obciąŝony kosztami. 6. Posiłki będą wydawane wyłącznie na podstawie bloczków Ŝywieniowych i tylko w godzinach podanych w programie. 7. Paczki za kolację 01.05.2012 będą wydawane przy obiedzie. 8. Zdawanie kluczy od pokojów odbywać się będzie w dniu 01.05.2012 w recepcji internatu po uprzedniej lustracji pokojów w godzinach do 15 00 18 00. 9. Biuro Komisji Sędziowskiej mieści się na I piętrze w pokoju nr 124 - Internat WODiDZ ul. Konopnickiej 11 10. Odbiór dokumentów zawodniczych (licencji) odbywać się będzie u sędziego wyznaczonego po rozliczeniu się z zajmowanego pokoju (po zwrocie skierowania na zakwaterowanie i zwrocie numerów startowych oraz oznakowań samochodów technicznych). 11. Uroczyste zakończenie wyścigu oraz wręczenie nagród odbędzie się w dniu 01.05.2012 o godz. 16 00 17 00 w klubie internatu. REGULAMIN Cel: popularyzacja kolarstwa młodzieŝowego w Polsce, promocja walorów krajoznawczych ziemi kluczborskiej i oleskiej, uświetnienie kolejnej rocznicy akcesji Polski do Unii Europejskiej. Organizator: Urząd Miejski w Kluczborku, Uczniowski Klub Sportowy Stobrawa, Ośrodek Sportu i Rekreacji. Współorganizatorzy: Urząd Marszałkowski - Departament Kultury, Turystyki i Sportu w Opolu, Starostwo Powiatowe w Kluczborku, Starostwo Powiatowe w Oleśnie, Urząd Miejski w Gorzowie Śląskim, Urząd Miejski w Wołczynie, Urząd Miejski w Byczynie, Okręgowy Związek Kolarski w Opolu, Wojewódzkie Zrzeszenie LZS w Opolu. Uczestnictwo: W wyścigu prawo startu mają zawodnicy urodzeni w latach 1996/97, posiadający aktualne badania lekarskie i licencję na 2012 rok. W wyścigu jest przewidziany udział 120 zawodników w tym 7 ekip zagranicznych (Białoruś, Czechy, Litwa, Niemcy, Rosja, Finlandia i Ukraina). 7

Zgłoszenia: Zgłoszenia imienne zawodników naleŝy przesyłać na formularzach PZKol na 15 dni przed startem na adres organizatora. Ośrodek Sportu i Rekreacji; ul. Mickiewicza 10; 46-200 Kluczbork tel. +48 77 418 65 94; fax. +48 77 414 21 91; e-mali: osir@kluczbork.pl Program zawodów i sposób przeprowadzenia: Wyścig podzielony na 4 etapy rozegrany zostanie na szosach powiatu kluczborskiego i oleskiego w dniach 29 kwietnia 1 maja 2012r. Łączna długość wyścigu 247,7 km. I etap 29.04.2012r. Kluczbork Kozłowice dł. 84 km otwarcie wyścigu i start Rynek Kluczbork, II etap 30.04.2012r. Jazda indywidualna na czas dł. 9,5 km start Ligota Górna, III etap 30.04.2012r. Byczyna Wołczyn dł. 74,7 km start Rynek Byczyna, IV etap 01.05.2012r. Kluczbork Kluczbork dł. 79,5 km start Rynek Kluczbork, IV etap 01.05.2012r. dodatkowo Memoriał J.Halupczoka. Ocena wyników: Zwycięzcą wyścigu zostaje ten zawodnik, który trasę wyścigu pokona w najkrótszym czasie łącznie z bonifikatami i karami. Na mecie kaŝdego etapu, za wyjątkiem etapu jazdy indywidualnej na czas trzech pierwszych zawodników otrzymuje bonifikatę: I 6 sek., II 4 sek., III 2 sek. Na trasach etapów rozgrywane będą lotne finisze: I ETAP 4 finisze, III ETAP 3 finisze, IV ETAP 3 finisze. Punktacja lotnych finiszów 3,2,1. Punkty zdobywane do klasyfikacji na najaktywniejszego zawodnika będą bonifikatą czasową w klasyfikacji generalnej wyścigu np. 1 pkt 1 sek. Klasyfikacja druŝynowa obliczona będzie na końcu wyścigu poprzez dodanie czasów trzech najlepszych zawodników zespołu według indywidualnej klasyfikacji generalnej wyścigu. Na etapie I rozegranych zostanie 5 górskich premii na 15, 29, 43, 57 i 71 km. Lider w tej klasyfikacji pojedzie w koszulce zielonej. Na etapie jazdy indywidualnej na czas nie będą przyznawane punkty i bonifikaty. Lider wyścigu po etapach jedzie w koszulce Ŝółtej, w klasyfikacji na najaktywniejszego w koszulce fioletowej, a w klasyfikacji punktowej w koszulce białej. Do klasyfikacji punktowej wliczane będą punkty zdobyte przez piętnastu zawodników na mecie kaŝdego etapu, za wyjątkiem jazdy indywidualnej na czas. Lider klasyfikacji druŝynowej otrzyma koszulki niebieskie. Podczas IV etapu rozgrywany będzie równieŝ memoriał Joachima Halupczoka. W przypadku zdobycia równej liczby punków przez kilku zawodników o zwycięstwie w memoriale decydować będzie wyŝsze miejsce na mecie tego etapu. Sposób finansowania: Koszt przejazdu, noclegi i wyŝywienie pokrywają kluby. Organizator zabezpiecza odpłatnie nocleg od 29.04.2012r. do 01.05.2012r. oraz wyŝywienie od obiadu w dniu 29.04.2012r. do obiadu 01.05.2012r. + paczkę za kolację. wyŝywienie: 1 dzień 35 zł = 35 zł 2 dni 45 zł = 90 zł noclegi: 2 noclegi 30 zł = 60 zł Ogółem koszt pobytu zawodnika i osoby towarzyszącej wynosi 185 zł. 8

Dodatkowy nocleg z 28/29.04.2012r. moŝna zamówić bezpośrednio w internacie tel. 077 / 418-53-13. Nagrody: Przewiduje się nagrody pienięŝne dla trzech najlepszych zawodników na kaŝdym etapie oraz dziesięciu w klasyfikacji końcowej. za etap: klasyfikacja końcowa: I miejsce 500 zł I miejsce 1200 zł II miejsce 300 zł II miejsce 800 zł III miejsce 100 zł III miejsce 400 zł IV miejsce 300 zł V miejsce 200 zł VI miejsce 100 zł VII miejsce 100 zł VIII miejsce 100 zł IX miejsce 100 zł X miejsce 100 zł Dla trenera zawodnika, który zwycięŝy w wyścigu nagroda rzeczowa, Dla trenera zwycięskiej druŝyny nagroda rzeczowa, Zwycięzca wyścigu w klasyfikacji generalnej otrzyma zwrot kosztów utrzymania, Przewidziany jest puchar fair play, którego fundatorem jest Kapelan Polskich Sportowców, Zwycięzca I etapu Kluczbork Kozłowice puchar Burmistrza Gorzowa Śląskiego, Zwycięzca II etapu jazda indywidualna na czas puchar Starosty Powiatu Kluczborskiego, Zwycięzca III etapu Byczyna Wołczyn puchar Burmistrza Wołczyna, Zwycięzca IV etapu Kluczbork Kluczbork puchar Burmistrza Kluczborka, Zwycięzca IV etapu Memoriał J.Halupczoka puchar Prezesa Banku Spółdzielczego w Namysłowie i nagroda rzeczowa, Zwycięzca wyścigu otrzyma puchar Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Drugi zawodnik w klasyfikacji generalnej puchar Marszałka Województwa Opolskiego, Trzeci zawodnik wyścigu puchar Prezesa Polskiego Komitetu Olimpijskiego, Najlepsza druŝyna wyścigu - puchar Ministra Sportu i Turystyki, Druga druŝyna puchar Wicemarszałka Województwa Opolskiego, Trzecia druŝyna puchar Prezesa Polskiego Związku Kolarskiego, Najlepsza druŝyna Ludowych Zespołów Sportowych puchar Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Druga druŝyna Ludowych Zespołów Sportowych puchar Przewodniczącego Rady Głównej Krajowego Zrzeszenia LZS, Trzecia druŝyna Ludowych Zespołów Sportowych puchar Dyrektora Biura Krajowego Zrzeszenia LZS, Najlepszy zawodnik Ludowych Zespołów Sportowych puchar Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Najlepsza druŝyna Ludowych Zespołów Sportowych woj. opolskiego puchar Przewodniczącego Rady Wojewódzkiej LZS w Opolu, Najlepszy zawodnik Ludowych Zespołów Sportowych woj. opolskiego puchar Przewodniczącego Rady Wojewódzkiej LZS w Opolu, 9

Najlepsza druŝyna zagraniczna puchar Dyrektora Departamentu Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego w Opolu, Najlepszy zawodnik zagraniczny puchar Starosty Powiatu Oleskiego, Najaktywniejszy zawodnik puchar medycyny sportowej Twoje Zdrowie Łódź, Najlepszy zawodnik w klasyfikacji punktowej puchar Dyrektora OSiR w Kluczborku, Najlepszy zawodnik Opolszczyzny puchar Prezesa Okręgowego Związku Kolarskiego w Opolu, Najlepszy góral wyścigu puchar Dyrektora wyścigu Tour de Pologne Czesława Langa, + koszulka Tour de Pologne, Najlepsza druŝyna Opolszczyzny puchar Prezesa Opolskiej Federacji Sportu w Opolu, Najmłodszy zawodnik kończący wyścig puchar Mariana Więckowskiego trzykrotnego zwycięzcy Tour de Pologne, byłego kierownika działu szkolenie PZKol, Przewidziano koszulki dla trzech pierwszych zawodników po kaŝdym etapie i dziesięciu w klasyfikacji generalnej fundator PKOl oraz koszulki Tour de Pologne Czesława Langa, Przewidziano dla pierwszych dziesięciu zawodników w klasyfikacji końcowej nagrody rzeczowe, ufundowane przez sponsorów, Ostatni zawodnik w klasyfikacji generalnej otrzyma puchar pocieszenia i nagrodę rzeczową ufundowaną przez Posła na Sejm RP Andrzeja Bułę, Najlepszy Zawodnik UKS Stobrawa otrzyma puchar Prezesa UKS Stobrawa, nagrodę pienięŝną i nagrodę firmy Arkus Romet Podgrodzie - Dębica Postanowienia końcowe: wyścig zostanie rozegrany przy ruchu ograniczonym, za wyjątkiem etapu jazdy indywidualnej na czas ruch zamknięty, zawodnicy poruszający się poza głównym peletonem mają bezwzględny obowiązek stosować się do przepisów prawa o ruchu drogowym, wyścig zostanie rozegrany zgodnie z przepisami PZKol, trasa do rozgrzewki przed startem do etapu jazdy indywidualnej na czas znajduje się koło 500 m przed linią startu (trasa w kierunku Kujakowic Górnych), kaŝdy zawodnik bierze udział w wyścigu na własną odpowiedzialność, zawodnicy mają obowiązek startować w kaskach sztywnych, zawodników ubezpieczają macierzyste kluby, na starcie do kaŝdego etapu naleŝy ustawić się tak, aby nie zastawiać całej szerokości jezdni, start ostry do etapów I, III i IV nastąpi ze startu zatrzymanego: o etap I Rynek Kluczbork, o etap II Jazda indywidualna na czas, Ligota Górna kierunek Łódź (za obwodnicą), o etap III Rynek Byczyna, o etap IV Rynek Kluczbork, sędziego głównego deleguje Kolegium Sędziów przy PZKol, pozostałych Kolegium Sędziów przy RZKol, odprawa techniczna odbędzie się w dniu 29.04.2012r. o godz. 11 00, w bazie wyścigu, tj. internat WODiDZ w Kluczborku, ul. Konopnickiej 11, naleŝność za udział w wyścigu pobierana będzie na miejscu przed odprawą techniczną 29.04.2012r. od godz. 9 00, o wszystkich innych sprawach nie ujętych w niniejszym regulaminie decyduje sędzia główny wyścigu w porozumieniu z organizatorem, 10

Zawodnicy i osoby towarzyszące wyścigowi mogą bezpłatnie skorzystać z krytej pływalni przy ul. Kołłątaja w godz. 19 00 20 00 około 300m od internatu /za okazaniem karty Ŝywienia/. Osoba odpowiedzialna za wyścig: Dyrektor Wyścigu: Andrzej Olech Dyrektor OSiR Kluczbork; tel. 77 418 65 94, 77 414 21 91, 601-407-384 Osoba odpowiedzialna za przygotowanie techniczne wyścigu: Mieczysław Godzwon; tel. 784 005 868 Edward Gułaj; tel. 784 005 831 Niniejszy regulamin został zatwierdzony przez PZKol w dniu 2 stycznia 2012r. PROGRAM MINUTOWY WYŚCIGU 29 kwietnia 2012r. godz. 11 30 odprawa techniczna internat, 12 00 13 30 obiad, 14 20 zbiórka zawodników Rynek Kluczbork, 14 30 uroczystość otwarcia wyścigu, 15 00 start ostry do I etapu Kluczbork Kozłowice, 17 00 meta I etapu Kozłowice ul. Gorzowska (sklep spoŝywczy Panek ) 17 30 dekoracja zwycięzcy I etapu, 18 30 19 30 kolacja 20 00 21 30 kryta pływalnia ul. Kołłątaja 22 00 6 00 cisza nocna. 30 kwietnia 2012r. godz. 6 30 8 00 śniadanie, 8 30 zbiórka zawodników przed startem do II etapu, 9 00 start pierwszego zawodnika do II etapu jazdy indywidualnej na czas, 12 30 13 30 obiad, 14 30 15 00 zbiórka zawodników przed startem do III etapu Byczyna Wołczyn, 15 00 start do III etapu, 16 45 meta III etapu Rynek Wołczyn, 17 20 dekoracja zwycięzcy III etapu linia mety, 18 30 19 30 kolacja, 20 00 21 30 kryta pływalnia ul. Kołłątaja 22 00 6 00 cisza nocna. 1 maja 2012r. godz. 7 00 8 00 śniadanie, 9 30 zbiórka zawodników Rynek Kluczbork, 10 00 start do IV etapu i memoriału J.Halupczoka Rynek Kluczbork, 12 00 meta IV etapu i memoriału J.Halupczoka Rynek Kluczbork, 13 00 14 00 dekoracja zwycięzców IV etapu i memoriału J.Halupczoka, Rynek Kluczbork, - dekoracja zwycięzcy II etapu Jazdy indywidualnej na czas, - dekoracja najlepszego górala wyścigu, - dekoracja najaktywniejszego zawodnika, - dekoracja najlepszego zawodnika w klasyfikacji punktowej, - dekoracja najlepszego zawodnika zagranicznego, 11

- dekoracja najlepszej druŝyny zagranicznej, - dekoracja najlepszego zawodnika LZS w kraju, - dekoracja najlepszej druŝyny LZS w kraju, - dekoracja najlepszego zawodnika LZS woj. opolskiego, - dekoracja najlepszej druŝyny LZS woj. opolskiego, - dekoracja najlepszego zawodnika woj. opolskiego, - dekoracja najlepszej druŝyny woj. opolskiego, - dekoracja zwycięzcy XXXIX Międzynarodowego Wyścigu Kolarskiego Juniorów Młodszych Po Ziemi Kluczborskiej i Oleskiej, - dekoracja najlepszej druŝyny wyścigu, 15 00 16 00 obiad, 16 00 17 00 rozdanie nagród i uroczystość zakończenia wyścigu w klubie internatu WODiDZ. PROGRAM OTWARCIA WYŚCIGU Otwarcie wyścigu nastąpi 29 kwietnia 2012r. w Kluczborku w Rynku. 14 20 zbiórka zawodników w Rynku, 14 30 15 00 o odegranie hymnu narodowego, o odczytanie apelu olimpijskiego, o odznaczenie osób za zasługi dla kolarstwa polskiego, o złoŝenie raportu Przewodniczącemu Komitetu Organizacyjnego przez Sędziego Głównego wyścigu, o okolicznościowe przemówienie Burmistrza Miasta Kluczborka Jarosława Kielara Przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego, 14 50 15 00 ustawienie kolumny wyścigu. 15 00 start ostry do I etapu. I ETAP: 29.04.2012 KLUCZBORK KOZŁOWICE 84 km. Start ostry z rynku w Kluczborku o godzinie 15 00. Meta Kozłowice ul.gorzowska (obok sklepu spoŝywczego Panek ) około godz. 17 00 Etap rozgrywany na pętli długości 14 km. Dojazd do pętli 14 km. Pętlę pokonujemy pięciokrotnie. Przebieg trasy I etapu: 0 km - Rynek Kluczbork - start 3 km Ligota Górna skrzyŝowanie, 5 km Bogdańczowice, 7,5 km Wrzosy, 8 km Biadacz, 14 km Kozlowice 15 km Kozlowice górska premia,(kolejne premie: 29, 43, 57, 71 km) 17 km Skrońsko, 21 km Nowe Więckowice, 22,5 km Stare Więckowice, 27 km Pawłowice Gorzowskie, 28 km Kozłowice lotna premia,( kolejne premie: 42, 56, 70 km) 84 km Kozłowice meta (meta etapu znajduje się na mecie lotnych premii) 12

Trasa I etapu

Rynek - Kluczbork 14

Trasa II etapu 15

II ETAP: 30.04.2012 JAZDA INDYWIDUALNA NA CZAS 9,5 km. dojazd do miejsca startu ok. 3 km od Rynku w Kluczborku w kierunku Łodzi i Gorzowa Śląskiego, start pierwszego zawodnika przewidziano o godz. 9 00 w Ligocie Górnej, za obwodnicą, rozgrzewka zawodników do etapu jazdy indywidualnej na czas 500 m przed linią startu, (trasa z Ligoty Górnej w kierunku Kujakowic Górnych do skrzyŝowania z obwodnicą Kluczborka) Etap z Ligoty Górnej do Biadacza, i z powrotem 9,5 km rozgrywany jest przy ruchu zamkniętym, Przebieg trasy II etapu: 0 km Ligota Górna - start 2 km Bogdańczowice, 4 km Wrzosy, 4,5 km Biadacz - nawrót, 5 km Wrzosy, 7 km Bogdańczowice, 9,5 km Ligota Górna - meta III ETAP: 30.04.2012 BYCZYNA WOŁCZYN 74,7 km. start ostry o godzinie 15 00 w miejscowości Byczyna Rynek, Meta Wołczyn Rynek około godz. 16 45. Etap rozgrywany na pętli około 23km. Na trasie etapu rozegrane zostaną trzy lotne premie: I 14km Proślice, II 50,3 km i III 73,3 km Wołczyn zakład kamieniarski. Meta etapu Wołczyn Rynek 74,7 km. UWAGA!!! Wołczyn bardzo ostry zakręt w lewo, za 300m Rynek Wołczyn drugi ostry zakręt w lewo. Przebieg trasy III etapu: 0 km Byczyna. - start 1,5 km Jaśkowice, 3,8 km Byczyna koniec pętli, 4 km Jaśkowice, 7,2 km Byczyna rondo (kierunek do Wołczyna) 9,7 km Polanowice, 14 km Proślice lotna premia, 16,3 km Jakubowice początek pętli, 18,9 km Bruny, 22,1 km Krzywiczyny, 27,3km Wołczyn (zakład kamieniarski) lotna premia (kolejne premie: 50,3 km, 73,3 km) 28,7 km Wołczyn Rynek, 30,9 km Brzezinki, 35,1 km Skałągi, 39,3 km Jakubowice koniec rundy, 74,7 km Rynek Wołczyn meta 16

Trasa III etapu

Rynek - Wołczyn 18

Trasa IV etapu 19

IV ETAP: 01.05.2012 KLUCZBORK KLUCZBORK 79,5 km. I O MEMORIAŁ J.HALUPCZOKA Start ostry Kluczbork Rynek, godzina 10 00, Etap płaski. Dojazd do pętli w Kraskowie 4,8 km. Pętla o długości 10,1 km pokonywana będzie 7 razy. Na etapie rozegranych będzie 7 lotnych premii zlokalizowanych w Bogacicy na 7.0, 17.1, 27.2, 37.3, 48.4, 58.5 i 68.6 km obok zakładu stolarskiego Pana Huberta Stanosska. Meta w Rynku w Kluczborku (na linii startu) około godz. 12 00. Zawodnik, który zgromadzi największą liczbę punktów na lotnych premiach etapu o memoriał J.Halupczoka zdobywa puchar Prezesa Banku Spółdzielczego w Namysłowie i nagrodę rzeczową. Zwycięzca etapu zdobywa puchar Burmistrza Miasta Kluczborka. Do klasyfikacji na najaktywniejszego zawodnika rozegrane zostaną 3 lotne premie na 17.1, 37.3 i 58.5 km. 20

POWIAT KLUCZBORSKI zaprasza... Powiat Kluczborski połoŝony jest nad rzeką Stobrawą prawym dopływem Odry, w północnej części województwa opolskiego. Tworzą go cztery gminy: Kluczbork, Wołczyn, Byczyna oraz Lasowice Wielkie. Ziemia Kluczborska jest jednym z najpiękniejszych zakątków Opolszczyzny i doskonałym miejscem do uprawiania turystyki, agroturystyki i ekoturystyki. Bogata w liczne lasy, łąki, rzeki i stawy, zachęca turystów rozmaitością atrakcji. Niezwykłą przyjemnością dla turysty są wędrówki po trasach wiodących przez zagubione wśród lasów liczne rezerwaty przyrody. Walory turystyczne Ziemi Kluczborskiej są atrakcyjne dla tych, którzy szukają ucieczki od zgiełku wielkich miast. Liczne gospodarstwa agroturystyczne i ekologiczne oferują zdrowe, domowe posiłki, przejaŝdŝki konne, wycieczki rowerowe, wędkowanie i edukację ekologiczną. Młodzi ludzie uczą się tutaj ekologii, historii i Ŝycia zgodnego z naturą. Próbują mleć zboŝe, wypiekać chleb, doić krowę czy kozę, robić masło, poznają zioła. Niektóre gospodarstwa produkują Ŝywność ekologiczną i uprawiają ziemię metodą ekologiczną. Powiat szczyci się wyjątkowymi, niezwykle interesującymi zabytkami nierozerwalnie związanymi z historią tych ziem, przypominającymi o średniowiecznych korzeniach miast i wsi. Wiele z nich moŝna spotkać w Kluczborku, interesująca będzie na pewno wyprawa do średniowiecznej Byczyny miasta o ciekawym układzie urbanistycznym ze świetnie zachowanymi murami obronnymi i fragmentami fosy z XIV-XV wieku. Prawdziwą perełką tych terenów jest bardzo liczna grupa kościołów drewnianych (21 obiektów), które moŝna zobaczyć we wszystkich gminach powiatu kluczborskiego. Starostwo Powiatowe w Kluczborku ul. Katowicka 1 46-200 Kluczbork tel. 77 418 52 18 fax 77 418 65 20 e-mail: starostwo@powiatkluczborski.pl Symbolem regionu jest miód. Tutejszy ma niepowtarzalny smak, pachnie sadami i polnymi kwiatami. Ziemia Kluczborska ma ogromne pszczelarskie tradycje. Stąd pochodzi ksiądz Jan DzierŜon, najsławniejszy polski pszczelarz. Zapraszamy na Ziemię Kluczborską www.powiatkluczborski.pl 21

HISTORIA MIAST Panorama miasta, sztych F.B.Wernera, 1768r. Kluczbork leŝy nad Stobrawą, prawym dopływem Odry, w miejscu, gdzie rzeka przepływa przez pasmo lasów zwane Przesieką, na starym szlaku solnym, który prowadził z Krakowa do Wrocławia. ZałoŜenie miasta wiąŝe się z zakonem krzyŝowców z czerwoną gwiazdą, który powstałą prawdopodobnie w czasie wypraw krzyŝowych do Palestyny, gdzie poza walką z muzułmanami otaczał opieką pielgrzymów, stąd często określany mianem Szpitalników. Na początku XIII wieku przeniósł się do Austrii, Czech i Moraw, a sprowadzony równieŝ na Śląsk - do Wrocławia - przez księŝnę Annę, przeszedł do Ŝycia klasztornego, zajmując się chorymi i prowadząc szpitale. KrzyŜowcy otrzymali od księcia wrocławskiego Henryka III w 1253 roku zezwolenie na lokację miasta na prawie niemieckim, w miejscu gdzie istniała osada targowa wzmiankowana juŝ w 1252r. jako Cruceburch. Kiedy jednak załoŝyli kilka wsi w okolicy, a nie zdołali lokować miasta, ksiąŝę Henryk IV Probus biorąc Kluczbork pod swoją opiekę, w 1274r. wystawił przywilej lokacji miasta. Od tego momentu rozpoczynają się jego dzieje polityczne. Od 1293 roku Kluczbork naleŝał do księstwa głogowskiego, od 1312 do oleśnickiego, od 1323 był w księstwie legnicko - brzeskim, w latach 1331-1356 jako zastaw u króla Polski Kazimierza Wielkiego. Podczas wojen husyckich miasto opanowali husyci pod wodzą rycerza polskiego Dobka Puchały cieszącego się poparciem mieszkańców. Następnie Kluczbork był ponownie kilkakrotnie oddawany w zastaw i sprzedawany. Od 1536 roku aŝ do wygaśnięcia piastowskiej linii brzeskiej był w posiadaniu ksiąŝąt brzeskich, lenników korony czeskiej, którzy będąc wyznawcami religii protestanckiej, wprowadzali ją stopniowo w podległych im ziemiach. Panoramam miasta, 1868r. W czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) miasto podupadło poniewaŝ było wielokrotnie plądrowane przez przechodzące tędy wojska. Kluczbork udzielił schronienia w latach 1660-1671 arianom przybyłym z Polski, którzy zorganizowali tutaj dwukrotnie swoje synody w 1663 i 1668 roku. Po śmierci ostatniego księcia legnicko - brzeskiego Jerzego Wilhelma w 1675r., Kluczbork przeszedł pod bezpośredni zarząd cesarza austriackiego Leopolda I, a po 1740r. wraz z całym Śląskiem znalazł się w granicach państwa pruskiego. Rozpoczął się okres dominacji kultury niemieckiej w wyniku kolonizacji fryderycjańskiej oraz administracyjnych zarządzeń władz pruskich, szczególnie ostrych w czasie tzw. kulturkampfu. W 1816r, miasto stało się siedzibą władz powiatowych. W połowie XIX wieku rozpoczęła się budowa dróg bitych i kolejowych, dzięki czemu Kluczbork stał się waŝnym węzłem kolejowym w 22

północnej części rejencji opolskiej, do której włączono go w 1820. Jednocześnie rozwijało się szkolnictwo podstawowe i średnie, w nawiązaniu do tradycji XVI/XVII wieku, gdy szkoły miejskie w Byczynie i w Kluczborku cieszyły się doskonałą opinią na Śląsku. W 1858r, zostało otwarte ewangelickie seminarium nauczycielskie mające kształcić nauczycieli władających zarówno polskim jak i niemieckim językiem, a w 1860 rozpoczęła kształcenie miejska szkoła średnia, przekształcona w 1873r. w gimnazjum humanistyczne, które w 1877 otrzymało nowo wzniesiony gmach szkolny. W mieście Ŝyli zgodnie ewangelicy katolicy i wyznawcy judaizmu. Działały róŝne towarzystwa oświatowe i charytatywne. Został zbudowany szpital miejski (1848) i miejski zakład gazowy (1867), powstał ewangelicko - luterański zespół leczniczy "Betania" (1888), wzniesiono budynek poczty (1891) i gmach sądu (1895), działał prowincjonalny zakład dla umysłowo chorych. Koniec XIX i początek XX wieku przyniósł miastu mającemu dotąd charakter rolniczy, początki rozwoju przemysłowego bowiem powstały browary, drukarnia, przędzalnia, cukrownia, cegielnia, nowoczesna rzeźnia, fabryka mebli i zakład wyrobów metalowych. W latach 1907-1908 zostaje przeprowadzona w mieście sieć wodociągowa i kanalizacyjna, znacznie później powstaje elektrownia nad Stobrawą. Po I wojnie światowej wraz z całym powiatem obejmującym Wołczyn, Byczynę oraz gminy wiejskie, stał się terenem przygranicznym bowiem kilkanaście kilometrów od miasta przebiegała granica Republiki Weimarskiej z Polską. Po podziale Górnego Śląska w październiku 1921 roku powiat kluczborski w całości pozostał w obrębie państwa niemieckiego - od 1933 Rzeszy Niemieckiej, aŝ do 20 stycznia 1945, gdy do miasta wkroczyły wojska radzieckie I Frontu Ukraińskiego. Oficjalnie władze polskie przejęły Kluczbork wraz z całym Śląskiem Opolskim 18 marca 1945 roku. W wiekach średnich, gdy powstawały miasta, herb stanowił charakterystyczną oznakę i symbol Ŝycia miejskiego. Pojawiał się na pieczęci miejskiej, którą uwierzytelniano dokumenty wystawiane przez władze miejskie, z czasem zaczął występować jako element dekoracyjny na reprezentacyjnych obiektach, a takŝe na innych przedmiotach bądź wyrobach charakterystycznych dla danego miasta i wtedy otrzymał swoje barwy. Współczesny herb miejski. W herbie Kluczborka, ustalonym w swej postaci juŝ w XIV wieku, a znanym z najstarszej pieczęci z 1376 roku, widnieje w polu tarczy herbowej zamek o trzech wieŝach blankowanych i bramie o otwartych wrotach. Nad wieŝami i nad bramą występują krzyŝe, zaś dokoła tarczy trzy gwiazdy. Mennica w Kluczborku czynna była za Bolesława III (1296-1351), księcia legnicko-brzeskiego. Znany jest srebrny kwartnik wybity w 1321 roku, o śr. 19mm i wadze 1,58 g. W 1621r. na mocy przywileju udzielonego przez księcia Jana Christiana, pierwszym zarządcą wznawiającej działalność mennicy został Kasper Wecker, a od połowy 1622 BłaŜej Pförtner. Stemple przygotowywał wrocławski złotnik Fryderyk Schönau. Awers większości monet ukazuje popiersie ówczesnego księcia Jana Christiana z napisem (z róŝnymi skrótami): D/EI/ G/RATIA/ IOHAN CHRISTIAN DUX SILES/ IAE/ LIGNI/CENSIS/ ET BREG/ENSIS/. Na rewersach spotyka się śląskiego orła bądľ połączone herby Brzegu i Legnicy, a napis pełny lub skrócony brzmi MO/NET/\/ NO/VA/ ARGENT/EA/ CRUCIBU/ RGENSIS/ 1621 lub 1622. Kluczbork posiada tradycyjny układ urbanistyczny, tzw. śląski typ rozplanowania, oparty na owalnicowym rozdwojeniu drogi głównej przechodzącej przez śródmieście. Otoczony murami obronnymi miał kształt wrzecionowaty rozciągnięty w kierunku wschód - zachód. Zachowane do dziś, głównie w południowej części miasta, mury zostały wzniesione, prawdopodobnie pod koniec XIV wieku z cegły gotyckiej w układzie tzw. polskim, na podmurówce kamiennej z otoczaków. Opasywały miasto tylko z trzech stron, gdyŝ od strony północnej znajdowała się drewniana palisada z fosą i naturalne przeszkody jak mokradła i bagna. 23

Ulice wychodzące z czterech naroŝników prostokątnego rynku zbiegały się niegdyś przy dwóch, nieistniejących juŝ, bramach miejskich, od wschodu Polskiej, od zachodu Niemieckiej. Przed miastem rozciągały się przedmieścia, których nazwy pochodziły od bram. Poza murami miasta, w kierunku południowo - wschodnim rozprzestrzeniał się duŝy staw Zamkowy, sięgający po krawędź lasu miejskiego. Zarybiony, o pow. ok. 200 morgów stanowił dawniej własność ksiąŝęcą. W połowie XIX stulecia, będąc własnością państwa pruskiego, został zasypany i sprzedany jako ziemia uprawna mieszkańcom Kluczborka. Pieczęć miejska XIV w. Byczyna miejscowość, której historia sięga zamierzchłych czasów. Najprawdopodobniej dogodne warunki naturalne tego terenu spowodowały, Ŝe juŝ ludy wędrowne przed 4 tys. lat chętnie tu koczowały. Świadczą o tym znalezione w okolicach Byczyny, Gołkowic czy Roszkowic krzemienne ostrza i kamienne siekiery. Przypuszczalnie Ŝycie osiadłe rozpoczęło się tu w epoce Ŝelaza. W czasie rozkwitu osadnictwa plemiennego przez terytorium ziemi kluczborskiej przebiegała północna część pasa puszcz zwanego przesieką, rozdzielającego Śląsk Górny i Dolny. Podział ten utrwalił się na dobre w XII w. Okolice Byczyny, zamieszkiwane przez plemię Opolan, naleŝały do Górnego Śląska. Dokładna data powstania samej Byczyny nie jest znana. Przyjmuje się, Ŝe miejscowość ta jest rówieśniczką państwa polskiego. W zapiskach Jana Długosza znaleźć moŝna informację, Ŝe w czasie chrystianizacji Śląska załoŝono pierwszą sufraganię biskupią w Smogorzewie koło Namysłowa, która w 1041 roku przeniesiona została do Byczyny, a stąd dopiero w 1052 roku do Wrocławia. Nazwa miejscowości wywodzi się od staropolskiego wyrazu byczyna - oznaczającego miejsce hodowli i wypasu byków. Na przestrzeni wieków uŝywano róŝnej pisowni tej nazwy - od Byczyny poprzez Byscina, Biczin, Byczyn, Pyschyn do niemieckiej Pitschen. Pierwotnie miasto naleŝało do Księstwa Wrocławskiego. W roku 1293 w okresie walk o sukcesję po Henryku IV Probusie zostało odebrane Henrykowi V Grubemu przez księcia Henryka Głogowskiego. Od tej pory Byczyna przechodziła z rąk do rąk często jako zastaw. W latach 1341-1348 była we władaniu króla Kazimierza Wielkiego, który zamienił ją wraz z Kluczborkiem, w roku 1356 z królem czeskim Karolem IV na księstwa mazowieckie. Karol IV przekazał Byczynę i Kluczbork swojemu teściowi Bolkowi II świdnickiemu, a ten z kolei odstąpił owe miasta ksiąŝętom opolskim - Władysławowi II i Bolkowi III. Spór wynikły między ksiąŝętami opolskimi doprowadził do wykupienia zastawionych miast przez Ludwika I brzeskiego. Za jego zwierzchnictwa pojawia się w dokumentach pierwsza, pisana informacja o radzie miejskiej Byczyny (1383) choć z pewnością istniała juŝ wcześniej, podobnie rzecz się miała i z wójtem byczyńskim. W XIV wieku miasto było Ŝywym ośrodkiem kultury, a wielu byczynian zajmowało poczesne urzędy i sprawowało godne funkcje. Henryk z Byczyny był w roku 1314 burmistrzem w Brzegu, a w następnym roku funkcję konsula w tym mieście pełnił Heymannus takŝe z Byczyny. Z Byczyny równieŝ pochodził Piotr, kanonik na dworze Ludwika I brzeskiego, autor "Kroniki ksiąŝąt polskich" - co zostało odnotowane w 1374 r. W słynnym gimnazjum byczyńskim kształcił się Jan Kapusta-Herbinius, autor licznych dzieł napisanych w języku polskim i łacińskim. Na początku XV wieku Mikołaj z Byczyny był studentem, a następnie profesorem na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Zresztą w latach 1400-1433 na tej uczelni studiowało 21 studentów pochodzących z tego terenu. Nieco później, byczyński pastor Süssenbacha (1622) dokonał przekładu i wydał pierwszy, polski katechizm Lutra. Wracając jednak do panów tych ziem to po śmierci Ludwika I brzeskiego w posiadanie objął je brat Henryka IX, ksiąŝę brzeski Ludwik II. Ten rozrzutny władca pozostawił Byczynę wraz z Kluczborkiem i Wołczynem (1413) księciu oleśnickiemu Konradowi VII Białemu i pozwolił miastom złoŝyć mu hołd. Jednak dzięki korzystnemu zbiegowi okoliczności (mieszczanie legniccy dostarczyli pieniędzy na wykup zastawionych miast), Ludwik II brzeski stał się w roku 1420 ponownie ich właścicielem. Niedługo się cieszył z odzyskania swych posiadłości, będąc bowiem niewypłacalnym, oddał Byczynę i Kluczbork w zastaw ksiąŝętom opolskim, którzy władali nimi przez kilka następnych dziesięcioleci, a byli to kolejno: Bernard niemodliński (do 1449 r.), Mikołaj I opolski (1449-1476) oraz Mikołaj II i Jan III (do 1488 r.). 24

KsiąŜęta ci prowadzili bezwzględną eksploatację tych ziem, co po zniszczeniach z okresu wojen husyckich doprowadziło mieszkańców miasta i okolicy do ubóstwa. Upadek pogłębiło pustoszenie całej okolicy przez rycerzy rabusiów przez co i kupcy w obawie przed rabunkiem omijali te ziemie. Stabilizacji nie sprzyjała teŝ ówczesna sytuacja polityczna. Walki między zwolennikami i przeciwnikami Jerzego z Podiebradu czy Macieja Korwina powodowały ciągłe przemieszczanie się wojsk, które takŝe przy okazji łupiły okolicę. W 1471 Byczynę i Kluczbork obsadziły zdąŝające do Pragi wojska Władysława Jagiellończyka. W 1488 r. Fryderyk I brzeski, dzięki racjonalnej gospodarce i korzystnym układom wykupił z rąk Opolczyków Byczynę i Kluczbork za 16 tys. guldenów. Ale jego następcy juŝ w 1506 roku odsprzedali te miasta Janowi Opolskiemu. Śmierć tego bezdzietnego władcy w 1532 roku połoŝyła kres opolskiej linii Piastów, a jego księstwo objął król czeski Ferdynand I Habsburg. W 1536 r. Ferdynandowi II brzeskiemu udało się ponownie nabyć Byczynę i Kluczbork. Od tej pory miasta te pozostały w posiadaniu ksiąŝąt brzeskich aŝ do wygaśnięcia tej dynastii wraz ze śmiercią Jerzego Wilhelma (1675). Wówczas przeszły ostatecznie pod panowanie Habsburgów. Tak więc wiek XV nie był łaskawy dla Byczyny. Ciągłe zmiany właścicieli pociągały za sobą zmiany prawodawstwa, przez co ludność była zdezorientowana i Ŝyła w ciągłej niepewności. Nie lepszy był takŝe wiek XVI. Pogranicze, na którym leŝała Byczyna było bardzo niespokojne. Rabunki i poŝary nękały mieszkańców. W latach dwudziestych XVI wieku dotarła do Byczyny fala reformacji, a miejscowy ksiądz Albert Opala przeszedł w 1532 roku na luteranizm. Był on ostatnim w tym czasie księdzem katolickim w miasteczku i zarazem pierwszym pastorem ewangelickim. Wraz z nim większość mieszkańców Byczyny przeszła na protestantyzm. Fryderyk II brzeski w roku 1534 w swoim księstwie zaŝądał od księŝy przyjęcia nauki Lutra pod rygorem wygnania, zaś w roku następnym wygonił oponentów. Tymczasem w okręgu byczyńskim ksiąŝę z niewiadomych powodów pozostawił katolików w spokoju jeszcze przez kilka lat. Prawdziwą walkę o wprowadzenie reformacji na tym terenie rozpoczął w latach 1542-1550, starosta byczyńsko-kluczborski, Henryk Falkenberg. Jednak jego następca Kasper Koschembar-Schkorkowsky oszczędzał katolików nie popierając zbytnio pastorów. Reformacja potwierdziła fakt przewagi w tym regionie Polaków, co zmuszało protestantów do uszanowania woli ludności i odprawiania praktyk religijnych w tym właśnie języku. Umocniła ona równieŝ władzę ksiąŝęcą, ograniczając prawa samorządu miejskiego. KsiąŜę był nie tylko zwierzchnikiem politycznym ale teŝ głową kościoła luterańskiego. W 1581 r. Jerzy II brzeski polecił sporządzić nowy urbarz Byczyny. Byczyna zapisała się w historii jako miejsce triumfu oręŝa polskiego. Pod jej murami 24 stycznia 1588 r. hetman Jan Zamojski (1542-1605) rozbił wojska pretendenta do tronu polskiego, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, choć geneza tych wydarzeń leŝała daleko poza Byczyną, walka odbyła się właśnie tutaj. Po nieudanych próbach zdobycia Krakowa Maksymilian wycofał swe wojska na Śląsk, w celu ich reorganizacji i uzupełnienia oraz przygotowania nowego ataku. Tutaj, na polach między Roszkowicami, a Byczyną wojska arcyksięcia, liczące około 6 tys. ludzi, zostały zmuszone przez zbliŝającą się od strony Sierosławic, równą im liczebnie armię polską do przyjęcia bitwy. Usytuowanie terenu sprzyjało Maksymilianowi, który ulokował swój sztab na podbyczyńskim Wzgórzu KrzyŜowym, dominującym nad otoczeniem. Atakujące oddziały polskie zmuszone były kierować się pod górę. Z nastaniem krótkiego, zimowego dnia w niedzielę oddziały obu szykujących się do bitwy stron stanęły naprzeciw siebie: Polacy od wschodu, Austriacy od zachodu, mając za plecami warowne mury Byczyny. Rozpoczął się atak. Przemyślana ze wszystkimi szczegółami przez Zamojskiego taktyka walki oddziałów pod dowództwem Aleksandra Koniecpolskiego i jazdy pod dowództwem Mikołaja Urowieckiego doprowadziła do zdziesiątkowania szeregów austriackich i powstania w nich paniki, która w krótkim czasie przerodziła się w ucieczkę. Widząc przegraną, Maksymilian wraz ze sztabem pośpiesznie opuścił pole bitwy, chroniąc się w obwarowaniach Byczyny. Polacy otoczyli miasto uniemoŝliwiając opuszczenie go przez Maksymiliana. Ten, osaczony, poddał się 25 stycznia wieczorem, wywieszając białą flagę na znak kapitulacji. Zamojski bawił w Byczynie jeszcze kilka dni, kiedy opuszczał miasto jako triumfator, za nim w powozie zaprzęŝonym w dwa białe konie jechał w Ŝałosnym nastroju Maksymilian, a dalej ciągnęli inni jeńcy. Maksymilian spędził w honorowej niewoli niecały rok, po czym został wypuszczony na wolność. Przedtem jednak musiał się wyrzec pretensji do tronu polskiego, co teŝ uczynił. Choć w bitwie pod Byczyną brała udział przede wszystkim jazda i trwała ona bardzo krótko (ok. 1-2 godz.), to zginęło w niej ponad 3000 ludzi, a szkody jakie ponieśli mieszkańcy w jej wyniku i 25

wznieconych poŝarów oszacowano na 168 392 talary. Miejsce walki do dziś nazywane jest przez okoliczną ludność - piekłem. W ten sposób Zamojski zrealizował swój plan i osadził na tronie polskim Zygmunta Wazę, którego koronacji dokonano w Krakowie 27 grudnia 1587 r. Zabudowa Byczyny w XVI wieku to drewniane, kryte gontem lub słomą domy. Dlatego teŝ częstym zjawiskiem były poŝary, w których mieszkańcy tracili dobytek. Byczyna płonęła w 1512, 1563 i 1588 roku. W roku 1594 miasto wraz z przedmieściami liczyło ok. 200 domów, w których Ŝyło 1400 mieszkańców. Rozwijało się rzemiosło i handel. Do kasy miejskiej wpływały pieniądze od rzemieślników, kramarzy i z posiadłości ziemskich. Wydatki obejmowały natomiast utrzymanie administracji miejskiej, funkcjonowanie szkoły protestanckiej, remonty budynków uŝyteczności publicznej. Miasto wchodziło powoli w XVII wiek, który rozpoczął się wybuchem groźnej zarazy, dziesiątkującej przez dwa lata ludność. Zahamowało to na krótko rozwój rzemiosła, ale nie przeszkodziło w potwierdzaniu przywilejów kolejnym cechom i zwiększaniu liczby ław. Zjawiskiem charakterystycznym w rzemiośle XVII w. było powstawanie zbiorowych cechów, grupujących rzemieślników niemieckich. Najprawdopodobniej nie chciano ich przyjmować do polskiej braci cechowej. W 1615 r. powstał w Byczynie taki właśnie cech zrzeszający powroźników, bednarzy, rymarzy, siodlarzy, stelmachów i stolarzy. W drugiej połowie XVII wieku Byczyna liczyła łącznie ok. 180 mistrzów róŝnych rzemiosł. Jednym z najwaŝniejszych wydarzeń XVII w. była wojna trzydziestoletnia (1618-1648), prowadzona pomiędzy zwolennikami protestantyzmu (Unia) i katolicyzmu (Liga). Jej pierwsza faza ominęła Śląsk. Ale później dały się we znaki przemieszczające się przez ten teren i rabujące wojska to jednej to drugiej strony oraz straszliwy głód, jaki panował głównie w roku 1630. Ponadto w czasie trwania tej wojny miasto okupowali równieŝ Sasi (1633) i Szwedzi (1646). Wreszcie nadszedł upragniony przez wszystkich koniec działań wojennych. Na mocy pokoju westfalskiego (1648) kończącego trzydziestoletnią wojnę przyznano m.in. księstwu brzeskiemu i oleśnickiemu, a tym samym Byczynie i najbliŝszej okolicy, wolność wyznania luterańskiego. W mieście obowiązywała ordynacja policyjna nadana przez władze austriackie. Później funkcjonowała podobna ordynacja pruska. Przepisy policyjne i głoszone nauki kościelne miały głównie na celu podniesienie bezpieczeństwa mieszkańców i ich morale, ukrócenie rozwiązłego trybu Ŝycia, który panował w czasie wojny trzydziestoletniej. Na XVII w. przypada rozkwit byczyńskiej szkoły, która powstała najprawdopodobniej w połowie XVI w. W czasie jej istnienia dbano o poziom kwalifikacji przyjmowanych nauczycieli. Największą sławę zdobył kierujący szkołą w latach 1657-1661 rektor Jan Herbinius - byczynianin. Organizacja kierowanej przez niego szkoły była jak na owe czasy nowatorska. W 1660 r. szkoła posiadała 5 klas. Na czele klasy pierwszej, najwyŝszej stał rektor, klasą drugą kierował kantor (przewodnik chóru w kościele ewangelickim, nauczyciel), a klasy trzecią, czwartą i piątą prowadził audytor (duchowny, nauczyciel), któremu czasem pomagał nauczyciel zatrudniony dodatkowo. Szkoła liczyła w tym czasie ponad 100 uczniów. Nie była to szkoła ludowa lecz gimnazjum z wykładowym językiem polskim. Czasy pruskie spowodowały upadek byczyńskiej szkoły. Ciekawostkę moŝe stanowić fakt, Ŝe w 1820 roku za rektoratu Wilhelma Schreibera, nauczyciela niemieckiego z Kluczborka, w byczyńskiej szkole przez jeden rok pobierał naukę Jan DzierŜon. Zagarnięcie Śląska przez Prusy nie przerwało jego łączności z Polską ale spowodowało dalsze wynaradawianie ludności, wprowadzenie w Ŝycie publiczne języka niemieckiego, zwiększenie podatków. Tak było równieŝ w Byczynie. Następowało coraz większe zróŝnicowanie ludności zwłaszcza pod względem majątkowym. Budownictwo Byczyny w pierwszej połowie XVIII wieku było nadal drewniane. Sprzyjało to poŝarom. W listopadzie 1719 roku bardzo groźny poŝar wybuchł w restauracji połoŝonej w rynku. Ogień rozszerzał się szybko obejmując wkrótce 21 domów mieszkalnych, 7 innych obiektów oraz ratusz, w którym spłonęły dokumenty miejskie. Najgroźniejszy jednak w dziejach Byczyny poŝar miał miejsce 13 lipca 1757 roku, kiedy to spłonęło niemal całe miasto - ocalał jedynie kościół. Po poŝodze tej specjalna komisja królewska oceniła straty i opracowała plan odnowy miasta. Odbudowę rozpoczęto wkrótce wznosząc tym razem domy murowane. Na potrzeby budownictwa w tym okresie w Byczynie i najbliŝszej okolicy pracowało aŝ 7 cegielni. Tak więc Byczyna stała się miastem murowanym, a poŝary od tej pory naleŝały do rzadkości. Okoliczne wsie nadal trawione były przez ogień dopóki nie zmieniono na przełomie XIX i XX wieku ich zabudowy z drewnianej na murowaną. 26

Wojna francusko-pruska z 1806 roku nie wyrządziła Ŝadnych strat Byczynie i najbliŝszej okolicy, a dotychczasowa administracja pruska miasta złoŝyła przysięgę na wierność cesarzowi Napoleonowi. Miasto i okoliczne wsie odczuły natomiast cięŝary związane z rekwizycjami i kontrybucją francuską. Pierwsza połowa XIX wieku to czas przebudowy wsi - reforma uwłaszczeniowa i dąŝenie chłopów do ostatecznej likwidacji pańszczyzny oraz innych powinności feudalnych. Pretensje i Ŝądania chłopów na tym tle doprowadziły do wprowadzenia na terenie powiatu kluczborskiego stanu wyjątkowego. Obwieszczenie władz o tym fakcie ukazało się w języku polskim, co świadczyło niezbicie, Ŝe obszar ten zamieszkiwany był przez Polaków. Tak więc język polski utrzymywał się mimo Ŝe od chwili zaboru Śląska przez Prusy czynniki urzędowe dokładały wszelkich starań, by szerzyć niemczyznę na obszarach zamieszkiwanych przez ludność polską. Od początku XIX wieku wyłącznym językiem nauczania w szkołach elementarnych był język niemiecki, ale statystyki jakie prowadzono w okresie daleko posuniętej germanizacji mówią takŝe o uczniach posługujących się wyłącznie językiem polskim i uczniach dwujęzycznych, którzy niemieckim posługiwali się w szkole, a polski wyniesiony z domu stosowali na własny uŝytek. Wiek XIX, a szczególnie jego druga połowa, przyniósł Byczynie i najbliŝszej okolicy powaŝne zmiany. Przede wszystkim wytyczono ostatecznie (26 maja 1818 r.) na rzece Prośnie granicę między Prusami, a Królewcem Polskim. W drugiej połowie tegoŝ wieku wybrukowano wszystkie ulice w mieście, a chodniki i krawęŝniki wyłoŝono płytami granitowymi, które częściowo zachowały się do dnia dzisiejszego. Powstały drogi bite łączące Byczynę z innymi miejscowościami. Rozpoczęto budowę linii kolejowej Kluczbork - Byczyna - Kluczbork, utworzono połączenie telefoniczne z czterema miejscowościami. Miasto zelektryfikowano na początku XX wieku. Tak więc Byczyna wkroczyła w nowoczesność. Jednak nadchodząca wojna (1914-1918) zahamowała rozkwit miasta. Nastąpiła mobilizacja duŝej liczby męŝczyzn do wojska. Wielu z nich w niej zginęło. TuŜ po zakończeniu działań wojennych na Śląsku zaczęły powstawać polskie rady ludowe podporządkowane Naczelnej Radzie Ludowej w Poznaniu. Zaczęto rozwaŝać kierunki polityki Polaków zamieszkałych w zaborze pruskim zmierzające do oderwania Górnego Śląska od Rzeszy. W tej sytuacji władze niemieckie podjęły szereg przedsięwzięć utrudniających taką działalność aŝ do ogłoszenia na terenie rejencji opolskiej w styczniu 1919 roku stanu wyjątkowego. W nadzwyczaj trudnych warunkach odbył się 20 marca 1921 roku plebiscyt, który wypadł niekorzystnie dla Polski na całej ziemi kluczborskiej. Przyczyny takiego stanu rzeczy były wielorakie. Tak więc ziemia kluczborska wraz z Byczyną pozostała po 1922 roku w granicach Niemiec. W okresie międzywojennym miasto borykało się z trudnościami gospodarczymi. Utrata rynku zbytu na towary, zwłaszcza rolne, powodowała uboŝenie mieszkańców. Powszechnie uprawiany "szmugiel" na tym granicznym terenie ustał dopiero wiosną 1939 roku tj. w okresie koncentracji w okolicach Byczyny wojsk hitlerowskich, które miały zaatakować Polskę. W sierpniu 1939 roku stosunki polsko-niemieckie stawały się coraz bardziej napięte. Dla nikogo nie było tajemnicą, Ŝe zaatakownie Polski przez hitlerowską Rzeszę to tylko kwestia czasu. Strona niemiecka skrupulatnie przygotowywała się do agresji. Coraz to nowe jednostki wojskowe, głownie pancerne, lokowane były przy granicy z Polską. Tak było i pod Byczyną. Pobliski las kluczowski stwarzał dogodne warunki do koncentracji wojsk niemieckich i maskowania tych poczynań. Stąd później wyprowadzono jedno z głównych uderzeń na Łódź i Warszawę. Równolegle do przygotowań militarnych Niemcy prowadzili szeroko zakrojoną akcję propagandową o rzekomych prześladowaniach Niemców zamieszkałych w Polsce oraz pozorowane napady "band polskich" na placówki niemieckie. Poczynania te miały "usprawiedliwić" atak na Polskę. Prowokacje niemieckie były codziennością. W dniu 1 września 1939 roku, o godzinie 4.45 wojska niemieckie zaczęły wkraczać na most łączący oba brzegi granicznej Prosny. Rozpoczęła się wojna. W pierwszym jej okresie kaŝdy sukces militarny Niemców oznajmiany był w Byczynie biciem dzwonów kościelnych. Z czasem jednak, w miarę napływania z frontu niemieckiego coraz gorszych wiadomości dzwony umilkły. Wojska niemieckie ponosiły klęski, a linia frontu zaczęła się przybliŝać do miasteczka. TuŜ przed styczniową ofensywą radziecką mieszkańcy zaczęli opuszczać miasto. 18 stycznia nadeszło wyzwolenie. W wyniku działań wojennych miasto zostało powaŝnie zniszczone. Powstała tymczasowa administracja radziecka. Pierwszymi Polakami, którzy przybyli do Byczyny w celu organizowania polskich instytucji byli kolejarze. To właśnie kolej i poczta były pierwszymi po zakończeniu działań wojennych instytucjami uŝyteczności publicznej w Byczynie. Utworzenie posterunku MO oznaczało wprowadzenie polskiej władzy cywilnej. Zaczęli przybywać coraz bardziej masowo przesiedleńcy i repatrianci. Zaczął się nowy okres w dziejach Byczyny. 27

Dziś jest powszechnie uznawana za jedno z najciekawszych miast Opolszczyzny. Zachowane prawie w całości mury obronne z XV i XVI wieku otoczone fragmentem fosy, dwie wieŝe bramne (Polska i Niemiecka) zlokalizowane na wschodnim i zachodnim krańcu miasta, baszta Piaskowa (XVI w.), ratusz - obecna siedziba władz lokalnych - z przełomu XV i XVI czy teŝ kościoły: gotycki, ewangelicki z końca XIV w. i barokowy, parafialny z 1767 r. oraz jeszcze wiele innych zabytków nadają miastu niepowtarzalny urok. Gorzów Śląski - Nazwa miasta od wieków funkcjonowała w dwojakiej postaci: polskiej- Gorzów i niemieckiej- Landsberg. Wraz z napływem niemieckich osadników i załoŝeniem grodu w XIII wieku w oficjalnym uŝytku utrwaliła się niemiecka nazwa Landsberg, jednak w potocznym języku rodzimej ludności ciągle trwała stara słowiańska forma- Gorzów. Znamienne, Ŝe obie nazwy niemiecka i polska, w ciągu następnych wieków funkcjonowały równolegle, a miejskie pieczęcie w swej otoczce miały raz jedną, raz drugą nazwę. Od wieków ziemi gorzowskiej sądzone było być obszarem przygranicznym. Rzeka Prosna płynąca obrzeŝem miasta, stanowiła odwieczną, naturalną granicę, oddzielającą najpierw Śląsk od Wielkopolski, później Prusy od Rzeczypospolitej, w latach 1815-1918 Prusy od Rosji, a do 1922 roku odrodzoną z zaborów Polskę od Rzeszy. Wówczas w uŝytku była niemiecka nazwa miasta- Landsberg in Obreschlesien. Po włączeniu miejscowości w 1945 roku do Polski, przywrócono jej słowiańską nazwę: Gorzów Śląski. Po zmianie podziału administracyjnego kraju w 1975 roku miasto i gminę naleŝącą do powiatu oleskiego w województwie opolskim wcielono w granice województwa częstochowskiego. Od 1999 roku ku zadowoleniu większości mieszkańców z powrotem miasto i gminę przyłączono do województwa opolskiego. Według powszechnie przyjętej opinii Gorzów Śląski został załoŝony w 1241 roku. Twierdzenie to jednak nie ma Ŝadnego pokrycia w zachowanych źródłach. Wolno jednak przyjąć, Ŝe załoŝenie Gorzowa, zapewne początkowo jako wsi na pawie niemieckim, stoi w związku przyczynowym z krwawym najazdem tatarskim na Polskę w 1241 roku i słynną bitwą pod Legnicą. Zagony tatarskie spustoszyły wówczas śląskie ziemie, co doprowadziło do ich wyludnienia i wyniszczenia. Trzeba było więc myśleć o szybkiej odbudowie osad, by zabezpieczyć te rejony przed następnym najazdem. Stąd teŝ gorączkowo umacniano, zakładano nowe i trudno dostępne grody. Gorzów zewsząd otoczony bagiennym terenem na pewno był dogodnym miejscem schronienia i obrony. Historycznie wiarygodnymi zapisami, wzmiankującymi o powstaniu grodu, są średniowieczne dokumenty wydane przez Kurię Wrocławską. W świeckich źródłach pisanych, o kasztelańskim charakterze grodu świadczył dokument z 3 marca 1974 roku. Wtedy to kasztelan Gorzowa, Mikołaj Rudy (Rafus) był świadkiem nadania przywilejów wójtowi Kluczborka przez księcia Henryka IV. Podpis tego kasztelana widniał takŝe na dwóch późniejszych aktach wydanych przez Henryka. Pierwszy dokument natomiast, w którym Gorzów wzmiankowano jako miasto, pochodzi z 1294 roku. Wówczas Gorzów figurował juŝ jako miasto, nie wiemy jednak, kiedy się nim stał. Przez stulecia Gorzów dzielił skomplikowane losy śląskiej ziemi, stąd teŝ bardzo często zmieniał właścicieli i władców, zmienna teŝ była przynaleŝność państwowa miasta. Do 1294 roku miasto naleŝało do Księstwa Wrocławskiego, po czym przyłączone zostało do Księstwa Głogowskiego. Po śmierci Henryka Głogowczyka (1309) w dokumencie podziałowym z 29 lutego 1312 roku zaznaczono przynaleŝność Gorzowa ze swym okręgiem do Księstwa Oleśnickiego, później (1323) do Księstwa Brzesko- Legnickiego, od 1331 roku- jako lenno korony czeskiej. W latach 1341-1356 Gorzów przejściowo naleŝał do Kazimierza Wielkiego, później do ksiąŝąt opolskich. Przez ponad dwa stulecia (XV-XVII) Gorzów pozostawał w prywatnych rękach rodziny Frankenberów z Proślic koło Kluczborka, by w następnych długich latach stać się przedmiotem róŝnych rodzinnych transakcji. Od 1526 roku dynastią panującą na Śląsku stali się Habsburgowie, choć w ograniczonym stopniu. Śląsk zachował jednak pewną niezaleŝność samorządową i językową. RównieŜ i w późniejszych latach Gorzów przechodził często z rąk do rąk. W połowie XVIII wieku Gorzów zmienił swą przynaleŝność państwową na skutek 28

pierwszej wojny śląskiej (1740-1742); traktatem wrocławskim z 1742 roku Śląsk został oderwany od Habsburgów i przyłączony do Prus. Ludność Gorzowa w epoce feudalnej była polska. RównieŜ wizytacja kanoniczna w 1679 roku stwierdza, Ŝe w kościele gorzowskim wygłaszano kazania wyłącznie w języku polskim. Społeczność Gorzowa na początku drugiej połowy XIX wieku nie straciła swego polskiego charakteru. Ludność wiejska- a za taką musimy uwaŝać ludność Gorzowa- jest polskiego pochodzenia i na wsi narodowość ta przoduje wszędzie z wyjątkiem właścicieli majątków, rzemieślników oraz kolonistów. JednakŜe pod koniec XIX wieku uwydatniają się duŝe postępy germanizacji w Gorzowie. Przyczyniły się do tego napływ ludności niemieckiej, emigracja starych gorzowian, wynaradawianie się pod wpływem szkoły, urzędów, słuŝby wojskowej i kościoła. Na początku XX wieku nacisk germanizacyjny wzmógł się. Znalazło to odbicie w wyborach do parlamentu Rzeszy w roku 1912, w których to wybrany został posłem- niemiecki obszarnika Meyer z Pawłowic. Podobnie było podczas powstań śląskich oraz w okresie plebiscytowym, gdzie zdecydowaną większość stanowili Niemcy. Na mocy układów jałtańskich, w 1945r. Śląsk wraca do Polski. Gorzów Śląski podlegał wiekowym wpływom wielu kultur ścierających się na pograniczu Czech, później Austrii, Polski i Prus. Miasto zamieszkiwała wieloreligijna ludność polska, niemiecka, Ŝydowska i czeska. Jednak lokalna społeczność była skłonna do współpracy. I tak przez wieki egzystowały obok siebie wiara katolicka, protestancka i Ŝydowska. Chce jednak zauwaŝyć, Ŝe codzienna egzystencja przedstawicieli róŝnych kultur w tamtych czasach była bardziej Ŝyciem obok siebie niŝ razem. Nacechowana wszakŝe została swoistą harmonią i szacunkiem. Naturalnie, Ŝe gdy śydzi wiedli przez całe wieki własne Ŝycie z niezrozumiałymi dla chrześcijan świętami, zwyczajami i rytuałami, to powstawały uprzedzenia. Patrząc jednak na całe wieki wspólnego Ŝycia kultury Ŝydowskiej, protestanckiej i chrześcijańskiej jednego Gorzowa, to niekontrolowanych rozruchów było niezwykle mało. WaŜniejsze od tego jest istnienie namacalnych dowodów na poprawność współŝycia. Śladami minionych lat zachowane są zabytki architektury sakralnej w tm drewnianej. Na zachód od rynku wznosi się kościół ewangelicki z lat 1855-57, na północny zachód neogotycki kościół parafialny św. Trójcy z lat 1895-97. Dziś juŝ nieistniejąca synagoga powstała ze zbiórki swych współwyznawców w latach 1864-65. Stanęła koło gmachu dzisiejszej poczty, lecz wskutek prześladowań hitlerowskich uległa zburzeniu w 1938 roku. Przez wieki Gorzów pozostał jednym z najmniejszych miasteczek śląskich. Nie ma tu urodzajnych gleb ani bogactw naturalnych. W małej społeczności gorzowskiej moŝna zaobserwować te same zjawiska, co we wszystkich miastach Śląski. Przede wszystkim ogromne zróŝnicowanie kulturowe, językowe, religijne, gdy zaś nie było nienawistnej, podjudzającej propagandy, pokojowe współŝycie mieszkańców, wzajemne ubogacanie się swoim zróŝnicowaniem. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców przez wiele początkowych stuleci, była uprawa roli i hodowla. Znamienną jest umowa z dnia 22 kwietnia 1841 roku spisana przez gorzowskich hodowców trzody chlewnej z niejakim Tomaszem Kuklą. Zobowiązywał się on wypasać i strzec trzodę w liczbie około 120 sztuk, odciąŝając od tego obowiązku dzieci i młodzieŝ. Codziennie rano o wskazanych godzinach Kukla trąbił w róg na rynku gorzowskim. Rolnicy wówczas wypuszczali swoje trzody, które same przybiegały na znajomy dźwięk rogu. Na pamiątkę tego zwyczaju w murze jednego z domów rynku w 1941 roku wbudowano płaskorzeźbę przedstawiającą świniopasa. NaleŜy podkreślić, iŝ działając w konkretnym okresie na rzecz budowy takiego pomnika był to wyczyn wymagający ogromnej odwagi. Wówczas bowiem przypadło 700- lecie najazdu Tatarów na Śląsk. Być moŝe ukradkiem chciano uczcić zakazaną rocznicę powstania warowni lub miasta. To jedyny taki pomnik w Polsce, dlatego władze miasta w 2002 roku postanowiły odrestaurować ten gorzowski symbol, czyniąc z niego logo internetowej strony miasta oraz pamiątkową statuetkę promocyjną. Prócz rolnictwa w Gorzowie istniało i rozwijało się rzemiosło i handel. Pierwsi rzemieślnicy gorzowscy w zachowanych dokumentach pojawiają się pod koniec XV wieku. Jako pierwszy powstał cech garncarzy w oparciu o wydobywanie złoŝa gliny w Gorzowie i okolicach, które eksploatuje się do dziś. W 1630 roku załoŝono cech szewski, ok. 1700 roku krawiecki, a w 1730 roku powstał cech niemiecki skupiający stolarzy, bednarzy, kowali i ślusarzy. Spis z 1831 roku mówi o 83 zakładach rzemieślniczych róŝnej wielkości. Wyroby rzemieślnicze znajdowały zbyt na targach i jarmarkach wielkopolski oraz na targach gorzowskich odbywających się cztery razy w roku. Rzemiosło gorzowskie zaczęło upadać z początkiem XIX wieku na skutek konkurencji z szybko rozwijającymi się zakładami w duŝych miastach. W pierwszej połowie XIX wieku w Gorzowie powstała huty Ŝelaza. Obfitość lasów na tym terenie pozwalała na uzyskiwanie węgla drzewnego potrzebnego dla hut. Surowcem dla nich były miejscowe 29

rudy darniowe leŝące na małej głębokości. Największą hutą była "Paulina" znajdująca się w Więckowicach, która stanowiła własność księcia ze Sławięcic. Od nazwy tej huty wywodzi się późniejsza nazwa kolei na trasie Olesno Zawisna, Paulinka. Mniejsze huty znajdowały się w KrzyŜanowicach, Zawiśnie, Gorzowie nad Prosną - zarządzał nimi niejaki Gallinek. W Pawłowicach znajdowała się huta "Józefa" własność pana z Kozłowic. Huty upadły z chwilą wprowadzenia do wytopu Ŝelaza koksu. Dzieje mieszkańców Gorzowa i okolic są długie i często bolesne. Nie sposób opisać całego biegu wydarzeń historycznych. Ludność przeŝywała wojny, czas względnego spokoju, zmiany władz, germanizację, polonizację, ucieczkę i wygnanie. Ziemię tę nękały teŝ częste poŝary (1772, 1802, 1888), które strawiły prawie całe miasto- w tym kościół, szkołę, zagrody, szpital. Wybuchy epidemii równieŝ siały spustoszenie wśród mieszkańców miasta. Największa z nich- epidemia cholery w 1852 roku spowodowała śmierć jednej szóstej części mieszkańców. Obecny układ urbanistyczny róŝni się od średniowiecznego załoŝenia. Od XIX wieku układ zaczęły wytaczać nowe drogi do innych miast. Ośrodkiem załoŝenia miejskiego jest prostokątny rynek, z ulicami wybiegającym z naroŝnika. W rynku i przy sąsiednich ulicach zachowane są zabytkowe domy z drugiej połowy XVIII i z pierwszej połowy XX wieku. W mieście znajduje się takŝe barokowy dwór z połowy XVIII wieku. Z XIX wieku pochodzi połoŝony w rynku Dom Kultury oraz wiele innych zabytkowych budynków. Wołczyn - historia osadnictwa na terenie Wołczyna sięga 1000 lat. Pierwszymi osadnikami były plemiona słowiańskie, które z duŝym uporem przystosowały się do zamieszkania leśno-bagnistych terenów. Osada jaka powstała w miejscu dzisiejszego Wołczyna otrzymała prawa miejskie z rąk księcia Henryka III Wrocławskiego w 1261 roku, on zleca Kunzo Wilrychowi załoŝenie miasta na prawie średzkim. Z biegiem czasu miasto przyjęło nazwę Kunzestad, która w zbliŝonym brzmieniu przetrwała do zakończenia II wojny światowej (1945). "Wołczyn" pojawia się w dokumentach miejskich tylko raz - w roku 1845. Powrócono do niej po wojnie, by podkreślić słowiański rodowód miasta. Przez Wołczyn przebiegał szlak handlowy Kraków - Kluczbork - Wrocław. Wraz z nadaniem praw miasto zyskało 100 włók pola, 10 lat wolnych od podatków i nowe prawa targowe. Do XVII wieku Wołczyn rozwijał się pomyślnie. Ludność utrzymywała się z rolnictwa, rzemiosła i handlu. Najliczniejszy był cech szewski - pod koniec XVIII wieku skupiał 70 rzemieślników, wszystkich mieszkańców było zaś 800. Płody rolne i rękodzieło zbywane były na 5 corocznych jarmarkach, eksportowano je takŝe do Wielkopolski. Do 1495 roku Wołczyn był miastem ksiąŝęcym kolejnych dynastii Piastów: brzeskich, świdnickich i opolskich. Następnie aŝ na 300 lat przeszedł w ręce prywatne - magnackiego rodu Posadowskich, potem we władanie cesarzy pruskich Fryderyka II i Fryderyka III. Miasto było kilkakrotnie zaludniane: w XV wieku przez osadników husyckich, w XVII wieku po wyniszczeniu przez epidemie i poŝary - takŝe poprzez wygnanych z Polski arian. W XVI wieku powstała tu znana w kraju z wysokiego poziomu nauczania szkoła miejska, a w XVIII i w początkach XIX stulecia mieściło się znane proseminarium dla polskich ewangelików, przeniesione później do Kluczborka. Za panowania cesarzy pruskich (XVIII w.) miasto otrzymało swój statut i urząd stróŝa miejskiego. Wołczyn do końca panowania Habsburgów był w posiadaniu ksiąŝąt oleśnickich i pozostał miastem prywatnym do reformy z 1808 r. Po trudnych latach gospodarczego załamania i masowej emigracji zarobkowej mieszkańców sytuacja zaczęła się poprawiać po doprowadzeniu kolei Ŝelaznych do pobliskiego Kluczborka. W połowie XIX wieku otwarto tu - największą wówczas roszarnię lnu. W latach międzywojennych dobudowano oddział roszarni konopi. Powstały teŝ dwa nowe browary, gorzelnia, a w 1893 roku - fabryka droŝdŝy - zaląŝek dzisiejszej Śląskiej Fabryki DroŜdŜy zaopatrującej w swoje produkty jedną czwartą kraju. W 1904 roku wybudowano gazownię i oświetlono ulice. W 1912 przystąpiono do budowy szpitala. W 1796 roku Wołczyn liczył 893 mieszkańców, w 1939 r - 3899. Walki o Wołczyn rozpoczęły się 19 I 1945 r., kiedy to do miasta dotarł radziecki zagon czołgowy. Zniszczenia wojenne Wołczyna sięgały 40%. Wyswobodzenie miasta spod okupacji niemieckiej nastąpiło 21 stycznia 1945 roku. 30

Po wojnie nastąpił dynamiczny rozwój przemysłu w mieście, produkcja w przeliczeniu na jednego mieszkańca, największych zakładów: OZPL"Linopłyt", Śląskiej Fabryki DroŜdŜy "Polmos", Huty Szkła "Vitrum", Tartaku, Państwowego Ośrodka Maszynowego stawiały Wołczyn w czołówce najbardziej uprzemysłowionych miast Europy. Zmiany ustrojowe w 1989 r. nie oszczędziły takŝe Wołczyna i spowodowały istniejące do dnia dzisiejszego znaczne bezrobocie. ** Informacje o historii miast zaczerpnięto ze stron internetowych Urzędów Miejskich ** www.kluczbork.pl www.byczyna.pl www.gorzowslaski.pl www.wolczyn.gmina.pl ZWYCIĘZCY WYŚCIGU OD 1980 ROKU Rok 1980 1. Mieczysław KORYCKI ŚlęŜa Sobótka 2. Bogusław OSOWSKI Start KędzieŜyn Koźle 3. Zdzisław WRONA Agrosudety Jelenia Góra Rok 1981 1. Zdzisław WRONA ŚlęŜa Sobótka 2. Jan SKOWRONEK Budowlani Lublin 3. Mirosław HEITZMAN Włókniarz Kalisz Rok 1982 1. Marian TUROWSKI ŚlęŜa Sobótka 2. Stanisław CHOJNACKI Włókniarz Kalisz 3. Dariusz NICPOŃ Lech Poznań Rok 1983 1. Jacek PAWLAK Włókniarz Kalisz 2. Paweł ERGANG Lech Poznań 3. Czesław RAICH Dolmel Wrocław Rok 1984 1. Ryszard PIWKO Polonez Warszawa 2. Joachim WYSTRACH Dolmel Wrocław 3. Jacek BODYK Górnik Polkowice Rok 1985 1. Paweł RYGIELSKI Agromet Toruń 2. Joachim WYSTRACH Dolmel Wrocław 3. Krzysztof LICHANOWSKI Górnik Polkowice Rok 1986 1. Tomasz SZPAKOWSKI Piast Nowa Ruda 2. Paweł CZOPEK Górnik Polkowice 3. Wiesław MAKULSKI Górnik Polkowice Rok 1987 1. Robert KRZYśOSTANIAK Chrobry Głogów 2. Paweł CZOPEK Górnik Polkowice 3. Robert POLANIK Ziemia Opolska Opole 31

Rok 1988 1. Dariusz BIGOS Tramwajarz Łódź 2. Piotr CHMIELEWSKI Społem Lublin 3. Robert GRZECHNIK Józefowia Józefów Rok 1989 1. Karol RYCHLIK Budowlani Wieluń 2. Robert PŁOTKOWIAK Lech Poznań 3. Leszek NAJDEK Dolmel Wrocław Rok 1990 1. Piotr ZARADNY Włókniarz Kalisz 2. Robert KRAŚNICKI Społem Łódź 3. Robert KRAJEWSKI Górnik Polkowice Rok 1991 1. Witalij MIERZENIN Rosja 2. Wojciech SZAFRANIEC W LKS Krakus Kraków 3. Marcin WOŹNIAK Górnik Polkowice Rok 1992 1. Piotr PRZYDZIAŁ LKS Staszęcin 2. Tomasz CHMIELEWSKI LKS Staszęcin 3. Marcin WENGORSKI Korona Kielce Rok 1993 1. Arkadiusz śołnierski CK Wrocław 2. Bogusław PIĄTEK Moto Jelcz Oława 3. Dariusz HABEL Ruch Chorzów Rok 1994 1. Marcin SAPA KTC Konin 2. Tomasz LISOWICZ Hellena Kalisz 3. Sławomir KOHUT Krupiński Suszec Rok 1995 1. Tomasz LISOWICZ KTK Kalisz 2. Max NIELSEN Dania 3. Marcin ROMAŃCZUKIEWICZ KKS Jelcz Laskowice Rok 1996 1. Sergiej KAMAZIN Rosja 2. Michael REISCH Dania 3. Faruhn SAMUEL Niemcy Rok 1997 1. Hubert NOWAK S.M.S śyrardów 2. Przemysław ANDRZEJCZAK Winiary Kalisz 3. Tymoteusz WIŚNIEWSKI L.K.S Ziemia Nyska Rok 1998 1. Zbigniew WYKRZYKOWSKI Pacyfik Toruń 2. Sebastian JEZIERSKI S.M.S śyrardów 3. Jan POKRANDT RSC COTTBUS Niemcy Rok 1999 1. Łukasz BONDA Pacyfik Toruń 2. Jacek DWURZNIK Cyklista śyrardów 3. BłaŜej JANIACZYK Pacyfik Toruń Rok 2000 1. Józef REKTOR Winiary Kalisz 2. Patryk RUCKI Czarnet Odporyszów 3. Paweł BONZ Winiary Kalisz 32

Rok 2001 1. Piotr ORNAF KS Społem Central Toyota 2. Kamil KUCZYŃSKI KKS Sobieski śyrardów 3. Radosław WASILEWSKI KS Agros Zamość Mostostal Rok 2002 1. Paweł MIKULICZ Pacyfik Toruń 2. Paweł IGNASIAK Górnik Wałbrzych 3. Waldemar SZANIAWSKI Piast Nowa Ruda Rok 2003 1. Paweł MIKULICZ Pacyfik Toruń 2. Radosław KWIATKOWSKI Pacyfik Toruń 3. Patryk PANEK MLKS Wieluń Rok 2004 1. Maciej UŁANOWSKI KTK Bike Sport Kalisz 2. Kamil DOMINIAK KKS Bakoma Cyklista śyrardów 3. Konrad CZAJKOWSKI TC Chrobry Głogów Rok 2005 1. Evgueny KOWALEW Rosja 2. Michał KWIATKOWSKI TKK PACYFIC SMS Toruń 3. Kiril BARANOV Rosja Rok 2006 1. Michał KWIATKOWSKI TKK PACYFIC SMS Toruń 2. Piotr GAWROŃSKI BASZTA Golczewo 3. Andrzej Bartkiewiz LUKK BUSTAN Nysa Rok 2007 1. Andrzej BARTKIEWICZ WLUKK Brzeg Nysa Bustan 2. Łukasz WIŚNIOWSKI LZS Mazowsze 3. Patryk Pokwicki TKK PACYFIK SMS Toruń Rok 2008 1. Dominik OBORSKI KS PIAST ZPAS WINSAN Nowa Ruda 2. Marcin SACZUK LUKS ART. PRINT Olsztyn 3. Alexander MATROSOW MOSKWA Rok 2009 1. Przemysław KUTNIK TKK PACYFIC Torun 2. Eryk LATOŃ KTK Kalisz 3. Bartosz ZAJAC LKKS GÓRNIK Wałbrzych ZS Stare Bogaczowice Rok 2010 1. Wojciech SYKAŁA GKS TARNOVIA Tarnowo Podgórne 2. Radosław FOREMSKI TKK PACYFIC - SMS Toruń 3. Przemysław KASPERKIEWICZ KTK KALISZ Rok 2011 1. Adam GAJERSKI UKS GIMNAZJUM TWOJA MERIDA IMIELIN 2. Adam TRUDZINSKI SLASK 3. Vytautas BIKINAS LITWA 33

WAśNIEJSZE ADRESY I TELEFONY Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Jarosław Kielar, tel.(77)418-22-56, 418-22-30 Ośrodek Sportu i Rekreacji Kluczbork, ul.mickiewicza 10, tel. (77)418-65-94 Urząd Miejski Kluczbork Kluczbork, ul.katowicka 1, tel. (77)418-14-81 Dyrektor Wyścigu Andrzej Olech, tel.(77)418-65-94, 601-407-384 Organizator Mieczysław Godzwon, tel. 668-819-042, 784-005-868 Biuro Wyścigu i Zakwaterowanie Internat W.O.D.Z w Kluczborku ul.m.konopnickiej 11, tel. (77)418-53-13 Szpital Powiatowy 46-200 Kluczbork, ul. M.C.Skłodowskiej 23 tel.(77)417-35-00 Policja 46-200 Kluczbork, ul. Katowicka 14 tel.(77)417-03-03 i 997 StraŜ PoŜarna 46-200 Kluczbork, ul. Krakusa 1 tel.(77) 77 417 03 80 81 i 998 34

Wodociągi i Kanalizacja HYDROKOM Sp. z o.o. w Kluczborku ul. Kołłątaja 7 46-203 Kluczbork tel. (077) 418 14 71 fax: (077) 418 52 89 - produkcja i dystrybucja wody - odbiór i oczyszczanie ścieków - wykonawstwo w zakresie usług wod-kan.

KONFEKCJONOWANIE śyłek PERLONOWYCH Nowo Products Sp. z o.o. ul. Fabryczna 4 PL 46 200 Kluczbork Telefon / Fax (00 48) 774 18 66 30 (00 48) 774 18 69 32

DRO DEAL. Sp. z o.o. Hurtownia wyrobów alkoholowych i dodatków piekarskich PRZY DOSTAWIE TRANSPORT GRATIS Kluczbork, ul. Waryńskiego 6, tel. (0-77) 417 02 70 Fax (0-77) 418 74 45