(część 3) REKOMENDACJA

REKOMENDACJA Komitetu ds. Kredytu Konsumenckiego i Rady Prawa Bankowego dotycząca wybranych problemów interpretacyjnych w nowej ustawie o kredycie konsumenckim (część 3) Rekomendacja została zatwierdzona przez Zarząd Związku Banków Polskich w dniu 4 października 2011 roku

Wprowadzenie Kolejna, trzecia edycja Rekomendacji dotyczących wybranych problemów interpretacyjnych w nowej ustawie o kredycie konsumenckim stanowi rezultat prac grup roboczych Rady Prawa Bankowego oraz Komitetu ds. Kredytu Konsumenckiego działających w ramach Związku Banków Polskich. Prace te prowadzone są od czasu przyjęcia ustawy przez Parlament i wynikają z potrzeby doprecyzowania kwestii, które w nowej ustawie o kredycie konsumenckim zostały potraktowane jedynie ogólnie lub też niejasna jest faktyczna wola ustawodawcy, co powoduje wątpliwości interpretacyjne wśród ekspertów bankowych. W czerwcu oraz sierpniu br. zostały przyjęte przez Zarząd ZBP oraz opublikowane dwie pierwsze części Rekomendacji, ale prace w gronie ekspertów Rady i Komitetu kontynuowane były z dużą intensywnością, aby jak najszybciej udostępnić bankom wyniki kolejnych dyskusji. W trzeciej części Rekomendacji poruszono miedzy innymi zagadnienia związane z obliczaniem całkowitego kosztu kredytu i rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, niektórych konsekwencji wcześniejszej spłaty kredytu, umów dodatkowych do umowy kredytowej (jak np. polisy ubezpieczeniowej), specyficznymi rodzajami kredytów konsumenckich (jak kredyt na zakup instrumentów finansowych czy kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym). Po raz pierwszy zaproponowano także rozstrzygniecie kilku wątpliwości dotyczących formularza informacyjnego. Przyjmując poszczególne interpretacje, kierowano się w pierwszym rzędzie zasadą należytej ostrożności w formułowaniu opinii, a intencje polskiego i europejskiego ustawodawcy odczytywano w oparciu o przepisy dyrektywy o kredycie konsumenckim oraz oficjalne wyjaśnienia Komisji Europejskiej. W rozważaniach ekspertów uwzględniano każdorazowo także nadrzędną zasadę konieczności zapewnienia klientom polskich banków odpowiednio wysokiego poziomu ochrony. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku poprzednich rekomendacji w trakcie prac przyjęto założenie, iż publikowane będą tylko te poglądy i opinie, które podzielane są przez całe środowisko bankowe, a sposób wyjaśniania wątpliwości jest jednolity. Warszawa, październik 2011 roku 2

Pytanie 1 Jak należy rozumieć przepis art. 5 pkt. 6 ustawy wskazujący, że do całkowitego kosztu kredytu należy wliczyć koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść? Interpretując art. 5 pkt. 6 ustawy uznać należy, że do całkowitego kosztu kredytu wliczają się te koszty: a) których obowiązek poniesienia nie jest uzależniony od wystąpienia zdarzenia przyszłego czy warunku, oraz b) które wyraźnie wynikają z postanowień umowy. Zważywszy na przepis art. 5 pkt. 6 ustawy, przepis art. 25 ust. 1 pkt. 2 oraz art. 19 ust. 2 Dyrektywy Nr 2008/48/WE przyjąć należy, że do całkowitego kosztu kredytu należy wliczyć te koszty, do których poniesienia klient będzie zobowiązany. tj. postanowienia umowy o kredyt wyraźnie przewidują obowiązek poniesienia tych kosztów nie uzależniając powstania tego obowiązku z jakichkolwiek zdarzeń przyszłych czy warunków. Nie należy natomiast wliczać opłat za ewentualny monit z tytułu opóźnienia w zapłacie czy opłat za inne usługi, które klient może na mocy umowy odrębnie zamówić, bowiem tych ostatnich kosztów klient może uniknąć, a zatem nie istnieje co do nich obowiązek ich poniesienia. Pytanie 2 Czy na tle postanowień Załącznika Nr 4 pkt. 4. 2 do ustawy - w przypadku umów o kartę kredytową dla celów obliczenia RRSO należy uwzględniać najwyższą możliwą opłatę czy też opłatę mającą zastosowanie do najbardziej rozpowszechnionych mechanizmów dokonywania wypłat? W przypadku kart kredytowych dla celów obliczenia RRSO należy uwzględnić opłatę mającą zastosowanie do najbardziej rozpowszechnionego mechanizmu dokonywania wypłat, czyli należy uwzględniać funkcję płatności, a nie wypłaty gotówki. Z kartami kredytowymi oraz innymi produktami kredytowymi mogą wiązać się koszty, których wysokość bądź czas wystąpienia nie sposób ustalić przy zawarciu umowy. Nie mniej jednak Dyrektywa, a za nią ustawa zobowiązuje kredytodawcę do poinformowania konsumenta o wszelkich kosztach zawartych w koszcie kredytu. Tym samym, należy przyjąć, że warunki dotyczące wyliczeń, opłat i zmian tych kosztów określone przez kredytodawcę wraz z założeniami dotyczącymi obliczeń RRSO są wystarczające do określenia kwoty i czasu wystąpienia tych kosztów. Ustawa, w ślad za Dyrektywą, nie określa metody wyznaczania najbardziej rozpowszechnionych mechanizmów dokonywania wypłat. Zdaniem Komisji Europejskiej, założenie to należy rozumieć w ten sposób, że w przypadkach różnych sposobów dokonywania wypłat, kredytodawcy nie powinni być uprawnieni do decydowania, w oparciu o który z tych mechanizmów dokonywania wypłat dokonają obliczeń RRSO. Zatem, albo Państwa Członkowskie mogą określić metodę w swoich aktach prawnych dokonujących transpozycji, co gwarantowałoby stosowanie tych samych zasad przez wszystkich kredytodawców albo też to do kredytodawcy będzie 3

należało określenie najbardziej rozpowszechnionych mechanizmów dokonywania wypłat. Wobec powyższego, niezależnie od przyjętej metody, należy przeanalizować różne sposoby dokonywania wypłat dla każdego rodzaju umowy o kredyt i określić w ten sposób najbardziej rozpowszechniony mechanizm dokonywania wypłat. W przypadku kart kredytowych wygląda to tak, że mają one funkcję zakupową (można ich użyć do płatności za kupowane towary) oraz funkcję wypłacania (można za ich pomocą wypłacić pieniądze z bankomatu), a stawki oprocentowania dla obu transakcji często bardzo się różnią. Kredytodawcy nie powinni mieć możliwości uznaniowego wyboru podstawy obliczeń RRSO. Mając na uwadze powyższe, należy przyjąć, że najbardziej rozpowszechnionym mechanizmem dokonywania wypłat w przypadku kart kredytowych jest funkcja płatności a nie wypłaty gotówki. Pytanie 3 Jak należy interpretować założenie przewidziane w załączniku 4 punkt 3 ust 4? W jakich sytuacjach należy przyjmować przy liczeniu RRSO, że miesiąc ma 30,41666 dni? W wypadku kredytów, gdzie raty płatne są dokładnie co miesiąc bank może zastosować jeden z przewidzianych w ustawie sposobów i liczyć RRSO wg rzeczywistych terminów płatności rat (uwzględniając różną liczbę dni pomiędzy spłatami, wynikającą z różnej liczby dni w miesiącu) lub też zastosować do wyliczeń równe miesiące z uwzględnieniem określonego w ustawie założenia, że miesiąc ma 30,41666. W wypadku kredytów, gdzie raty nie są płatne dokładnie co miesiąc powinny być przyjmowane do liczenia RRSO zawsze rzeczywiste okresy pomiędzy płatnościami poszczególnych rat, ponieważ zastosowanie równych miesięcy nie byłoby zgodne z rzeczywistą konstrukcją harmonogramu W celu rozważenia możliwych interpretacji punktu 3.4 załącznika 4 posłużono się przykładami obrazującymi różne podejścia banków do konstrukcji harmonogramów spłaty kredytów. W każdym przykładzie założono, że kredyt uruchamiany jest 10 stycznia 2011r. Przykład 1: Wg umowy raty są płatne każdego 10-tego dnia miesiąca, tzn. terminy płatności poszczególnych rat wyglądają następująco: 1. 10.02.2011 2. 10.03.2011 3. 10.04.2011 4. 10.05.2011 5.. 4

Należy zwrócić uwagę, że przy takiej konstrukcji umowy, termin płatności raty wg harmonogramu może wypaść w dzień wolny. Oczywiście zgodnie z KC klient może dokonać wtedy spłaty w pierwszym dniu roboczym przypadającym po tym dniu, płacąc odsetki tylko do dnia zapadalności raty wg harmonogramu. Przykład 2: Raty są płatne co do zasady co miesiąc, jednak bank tak ustawia haromonogram aby terminy płatności rat nigdy nie wypadły w dzień wolny i przesuwa wtedy termin na wcześniejszy lub późniejszy. Terminy płatności poszczególnych rat wyglądają następująco: 1. 10.02.2011 2. 10.03.2011 3. 08.04.2011 (ponieważ 10.04 to niedziela) 4. 10.05.2011. Przykład 3: Tak jak w przykładzie 2, raty są płatne co do zasady co miesiąc, ale bank tak ustawia haromonogram aby terminy płatności rat nigdy nie wypadły w dzień wolny. Dodatkowo klient ma możliwość wyboru dnia miesiąca w którym chce płacić raty w wyniku czego okres pomiędzy uruchomieniem kredytu a terminem płatności pierwszej raty może istotnie odbiegać od miesięcznego. Klient chce spłacać raty 17-tego każdego miesiąca. Terminy płatności poszczególnych rat wyglądają następująco: 1. 17.02.2011 2. 17.03.2011 3. 15.04.2011 (ponieważ 17.04 to niedziela) 4. 17.05.2011 Przykład 4: Klient wskazuje, że chce płacić raty 17-tego każdego miesiąca. Jednocześnie Bank stosuje zasadę konstrukcji harmonogramu analogiczną jak w przykładzie 1 tzn raty wypadają dokładnie co miesiąc, niezależnie czy dzień ten wypadł by w dzień wolny. Jednak ze względu na wybór dnia spłaty raty na 17, okres pomiędzy uruchomieniem kredytu (10.01.2011) a datą płatności pierwszej raty (17.02.2011) jest większy niż miesiąc. Terminy płatności poszczególnych rat wyglądają następująco 1. 17.02.2011 2. 17.03.2011 3. 17.04.2011 4. 17.05.2011 W punkcie 3.4 załącznika 4 ustawodawca wylicza jak można wyrazić odstępy między datami rat. Są to ułamki roku: w dniach rzeczywistych (wówczas jeden dzień to 1/365 lub 1/366) lub w tygodniach (tydzień to 1/52) lub równych miesiącach (czyli 1/12). Tylko dla tego ostatniego przypadku przeznaczone jest założenie że "równy miesiąc" to 30,41666. Oprócz sformułowania w punkcie 3.4, na słuszność takiego podejścia 5

wskazują też wyjaśnienia Komisji Europejskiej w sprawie RRSO. W odpowiedzi na pytanie Polski dotyczące hipotez przyjmowanych do wyliczania RRSO, KE wskazuje, że konwencja obliczania dni w podpunkcie c) załącznika 1 do Dyrektywy, pozwala na pewną swobodę w określaniu okresów. W związku z tym, w wypadku kredytów gdzie raty płatne są dokładnie co miesiąc (przykład 1) bank może zastosować jeden z przewidzianych w ustawie sposobów i liczyć RRSO wg rzeczywistych terminów płatności rat (uwzględniając różną liczbę dni pomiędzy spłatami, wynikającą z różnej liczby dni w miesiącu) lub też zastosować do wyliczeń równe miesiące z uwzględnieniem określonego w ustawie założenia, że miesiąc ma 30,41666. W wypadku kredytów, gdzie raty nie są płatne dokładnie co miesiąc (przykłady 2 i 3), powinny być przyjmowane do liczenia RRSO zawsze rzeczywiste okresy pomiędzy płatnościami poszczególnych rat, ponieważ zastosowanie równych miesięcy nie byłoby zgodne z rzeczywistą konstrukcją harmonogramu. W wypadku przykładu 4, wydaje się że biorąc pod uwagę dostępne sposoby wyliczania określone w punkcie 3.4 załącznika 4 i odmienny sposób kształtowania terminu pierwszej raty od pozostałych, Bank może zastosować jeden z dwóch sposobów wyliczania: Wg rzeczywistych terminów płatności terminów płatności rat, uwzględniając różną liczbę dni pomiędzy spłatami wynikająca z różnej liczby dni w miesiącu (jak w wypadku przykładów 2 i 3) Dla pierwszej raty zastosować rzeczywistą liczbę dni pomiędzy wypłatą kredytu a jej płatnością (ponieważ jej termin nie odpowiada równemu miesiącowi). Dla kolejnych rat zastosować do wyliczeń równe miesiące z uwzględnieniem określonego w ustawie założenia, że miesiąc ma 30,41666. Pytanie 4 Czy w umowie o kredyt konsumencki w rachunku oszczędnościoworozliczeniowym podlegającym spłacie na żądanie lub w terminie do trzech miesięcy albo w umowie o kredyt konsumencki w karcie kredytowej należy wskazywać informację, o której mowa w art. 30 ust. 1 pkt 15 Ustawy (kwota odsetek należnych w stosunku dziennym)? Kredytodawca nie jest zobowiązany do przedstawienia w umowie kredytu konsumenckiego lub w formularzu informacyjnym informacji o kwocie odsetek należnych w stosunku dziennym. W odniesieniu do treści umowy o kredyt konsumencki w rachunku oszczędnościoworozliczeniowym podlegającym spłacie na żądanie lub w terminie do trzech miesięcy nie ma zastosowania wymóg zawarcia informacji o kwocie odsetek należnych w stosunku dziennym. Dyrektywa w art. 10 ust. 5 precyzyjnie określa wymogi, dotyczące treści umowy o kredyt w rachunku podlegający spłacie na żądanie lub w terminie trzech miesięcy. Wymogi te polski ustawodawca transponował w art. 32 ustawy o kredycie konsumenckim, przy czym w odniesieniu do niektórych z tych wymogów ustawa określa je poprzez odesłanie do wymogów, którym podlegać ma 6

treść umowy o kredyt konsumencki (czyli do odpowiednich postanowień art. 30 ust. 1 Ustawy). Ogólne odesłanie do art. 30 ust. 1 pkt 15 traktującego jednocześnie o odstąpieniu od umowy przez konsumenta, a także o konieczności wskazania odsetek należnych w stosunku dziennym świadczy o tym, że ustawodawca dokonał niewłaściwej transpozycji przepisów unijnych w odniesieniu do takich umów ze względu na to, że Dyrektywa nie zawiera analogicznego do polskiej ustawy odesłania. Obowiązek zawarcia informacji o warunkach skorzystania z prawa odstąpienia podany jest niezależnie od wymogów dotyczących treści umowy kredytu konsumenckiego. Ponadto, w art. 2 ust. 3 Dyrektywa wprost wskazuje, które postanowienia należy odnosić do umowy o kredyt w rachunku, który podlega spłacie na żądanie lub w terminie trzech miesięcy (przykładowo art. 10 ust. 1, 4 i 5, ale już nie ustęp 2 tego artykułu, który nakłada, między innymi, obowiązek podawania w umowie kwoty należnych odsetek w stosunku dziennym). Należy wskazać, że powyższa argumentacja oparta jest o wykładnię prounijną polskich regulacji dotyczących umowy kredytu w rachunku oszczędnościoworozliczeniowym podlegającym spłacie na żądanie lub w terminie do trzech miesięcy. W odniesieniu zaś do wszystkich typów kredytów w rachunku, a także do kredytu konsumenckiego w karcie kredytowej, należy zastosować wykładnię celowościową, zgodnie z którą należy stwierdzić brak obowiązku podawania informacji o kwocie odsetek należnych w stosunku dziennym w takich umowach. Literalna wykładnia przepisu (art. 32 ustawy o kredycie konsumenckim) w tym aspekcie jest wprawdzie jednoznaczna, ale nie może ona służyć do skonstruowania jednej normy prawnej odnoszącej się do wspomnianych kredytów. Wynika to z faktu, że wskazanie odsetek przyjętych wedle arbitralnych założeń sprzeciwia się zasadzie jednoznacznego i zrozumiałego informowania konsumenta kredytobiorcy. Konsument, polegając na informacji o kwocie odsetek, może zostać wprowadzony w błąd, gdyż z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że rzeczywista kwota odsetek będzie różnić się od hipotetycznie wyliczonej przez kredytodawcę przy zawieraniu umowy. Celem zaś obowiązku podania informacji o odsetkach dziennych było udostępnienie konsumentowi adekwatnej i rzetelnej informacji o jego zobowiązaniach wobec kredytodawcy. Dodatkowo, warto wskazać, że w ocenie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jak zostało przedstawione w założeniach do ustawy o kredycie konsumenckim prawodawca wspólnotowy uznał, że przy kredytach w rachunku z powodu ich szczególnego charakteru, podawanie niektórych informacji może okazać się nieprzydatne lub niezwykle utrudnione. Pytanie 5 W jaki sposób i w jakich pozycjach formularza informacyjnego i umowy, powinna być wykazana kwota ewentualnych opłat pobranych od konsumenta przez pośrednika kredytowego, zgodnie z art. 28 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim? Koszt czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem, zawieraniem lub wykonywaniem umowy o kredyt (koszt usługi dodatkowej), który pośrednik kredytowy otrzymuje od konsumenta, wlicza się 7

do całkowitego kosztu kredytu celem obliczenia rrso, niezależnie od tego czy istnieje obowiązek skorzystania z tej usługi dodatkowej. (Art. 28 ust. 2 w związku z art. 25 ust.1 pkt. 1 ustawy o kredycie konsumenckim). Kwotę ewentualnych opłat pobranych od konsumenta przez pośrednika kredytowego (niezależnie, czy skorzystanie z tej usługi jest niezbędne do uzyskania kredytu), należy uwzględnić przy obliczaniu całkowitego kosztu kredytu na mocy przepisu art. 28 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim, który jest przepisem szczególnym w stosunku do przepisu art. 5 pkt 6 przedmiotowej ustawy. Przepis art. 28 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim wskazuje bowiem, że kwota ewentualnych opłat pobranych od konsumenta przez pośrednika kredytowego winna być podana kredytodawcy przez pośrednika, a kredytodawca z kolei powinien uwzględnić tę kwotę przy obliczaniu rrso. Ponieważ rrso to zgodnie z art. 5 pkt 12) ustawy całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym, w związku z brzmieniem art. 25 ust. 1 pkt 1 ustawy niezbędne jest uwzględnienie przedmiotowego kosztu najpierw w całkowitym koszcie kredytu, a następnie w rrso. Na marginesie wskazać należy, ze w przypadku, gdy kredytodawcę i pośrednik kredytowego łączy umowa, na mocy której pośrednik świadczy na rzecz konsumenta usługę pośrednictwa kredytowego, usługa ta jest usługą dodatkową w rozumieniu art. 55 ustawy o kredycie konsumenckim, z tym, że może być to usługa świadczona na podstawie umowy dodatkowej, której zawarcie przez konsumenta jest obligatoryjne, bądź dobrowolne w zależności od charakteru oferowanej usługi pośrednictwa. Reasumując, gdy skorzystanie z usługi pośrednika kredytowego: I. nie jest niezbędne do uzyskania kredytu, należy ten koszt wskazać w następujący sposób: 1. Formularz Informacyjny: a) p. 2 rubryka 6 (całkowita kwota do zapłaty) b) p. 3 rubryka 2 (rrso) c) p. 3 rubryka 7 inne koszty ( ) 2. umowa kredytu a) Art. 30 ust.1 pkt.7 (w pozycji rrso) b) Art. 30 ust. 1 pkt 10 (inne koszty ) II. jest niezbędne do uzyskania kredytu, należy ten koszt wskazać w następujący sposób: 1. Formularz Informacyjny: a) p. 2. rubryka 6 (całkowita kwota do zapłaty) b) p. 3 rubryka 2 (rrso) c) p. 3 rubryka 3 (obowiązek zawarcia umowy dodatkowej jako usługa dodatkowa) 8

2. umowa kredytu: d) Art. 30 ust.1 pkt.7 (w pozycji rrso) e) Art. 30 ust. 1 pkt 10 (inne koszty ). W każdym z opisanych wyżej przypadków należy w opisie założeń przyjętych do obliczenia rrso wskazać fakt uwzględnienia opłaty należnej pośrednikowi kredytowemu od konsumenta. Ponadto fakt uwzględnienia tej opłaty w ckk ma wpływy na wysokość wskazywanej zarówno w formularzu informacyjnym, jak i umowie kredytu całkowitej kwoty do zapłaty przez konsumenta. Propozycja sposobu wypełniania wybranych pozycji formularza informacyjnego: Informacja czy umowa o kredyt przewiduje gwarancję spłaty całkowitej kwoty kredytu wypłaconej na jej podstawie * Jeżeli zgodnie z postanowieniami umowy o kredyt, płatności dokonywane przez Pana/Panią nie są zaliczane do spłaty całkowitej kwoty kredytu, ale będą wykorzystywane do zgromadzenia kapitału przez okresy i na zasadach określonych w umowie o kredyt lub w umowie dodatkowej, to umowa o kredyt nie przewiduje gwarancji spłaty całkowitej kwoty kredytu wypłaconej na jej podstawie Wpisujemy TAK - wyłącznie, gdy płatności dokonywane przez kredytobiorcę nie są zaliczane do spłaty całkowitej kwoty kredytu, ale będą wykorzystywane do zgromadzenia kapitału przez okresy i na zasadach określonych w umowie o kredyt lub w umowie dodatkowej. W innych przypadkach wskazujemy NIE DOTYCZY Uzasadnienie: Ta pozycja FI wynika z treści art. 26 ustawy, stosownie do którego, jeżeli zgodnie z postanowieniami umowy o kredyt, płatności dokonywane przez konsumenta nie są niezwłocznie zaliczane do spłaty całkowitej kwoty kredytu, ale są wykorzystywane do zgromadzenia kapitału przez okresy i na zasadach określonych w umowie o kredyt lub w umowie dodatkowej, informacje udzielane przed zawarciem umowy, o których mowa w art. 13 ust. 1 i 2, zawierają jasne i zwięzłe stwierdzenie, że taka umowa o kredyt nie przewiduje gwarancji spłaty całkowitej kwoty kredytu wypłaconej na jej podstawie. W przypadku, gdy produkt oferowany przez Bank nie przewiduje więc, iż spłaty konsumenta będą wykorzystywane do 9

zgromadzenia kapitału informacja zawarta w tej pozycji formularza nie dotyczy takiego produktu banku, co należy klientowi wskazać. 3. Koszty kredytu Obowiązek zawarcia umowy dodatkowej Do uzyskania kredytu konieczne jest zawarcie przez Pana/Panią umowy dodatkowej, w szczególności umowy ubezpieczenia lub innej umowy - obowiązek zawarcia umowy dodatkowej, w szczególności umowy ubezpieczenia: Tak/nie - rodzaj ubezpieczenia oraz jego koszt: Jeżeli wskazano wyżej NIE wpisujemy NIE DOTYCZY - obowiązek skorzystania z usługi dodatkowej: Tak/nie Zakreślamy TAK, jeżeli jest obligatoryjne zawarcie innej umowy o usługę dodatkową niż umowa ubezpieczenia W innym wypadku NIE - rodzaj usługi dodatkowej oraz jej koszt: Uzupełniamy, jeżeli zakreślono wyżej TAK, w innym wypadku wskazujemy NIE DOTYCZY Koszty, które zobowiązany/a będzie Pan/Pani ponieść w związku z Ta pozycja formularza informacyjnego jest nagłówkiem i nie powinna być uzupełniona o 10

umową o kredyt* żadne dane Skutek braku płatności Skutki braku płatności mogą być dla Pana/Pani następujące: - w przypadku braku lub opóźnienia płatności może Pan/Pani zostać obciążony/a następującymi opłatami: - stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego: Pozasądowe rozstrzyganie sporów przysługuje Panu/Pani prawo korzystania z pozasądowego rozstrzygania sporów: Tak/nie TAK. W pozycji należy wskazać na instytucję Arbitra Bankowego przy Związku Banków Polskich z zastrzeżeniem, że przedmiotem postępowania przed Arbitrem Bankowym mogą być wyłącznie spory w zakresie roszczeń pieniężnych z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania przez bank czynności bankowych lub innych, których wartość przedmiotu sporu nie jest wyższa niż kwota 8.000 zł. zasady dostępu do procedury pozasądowego rozstrzygania sporów Przy postępowaniu przed Arbitrem Bankowym zastosowanie ma Regulamin Bankowego Arbitrażu Konsumenckiego dostępny na stronie www.zbp.pl. Pytanie 6 Czy informacja o CPI na formularzu informacyjnym zgodnie z art. 13 ust 1 pkt 9) powinna być podana Klientowi: (1) tylko w przypadku gdy jest ono obligatoryjne, (2) zawsze jeśli Klient wnioskuje o ofertę z CPI, (3) zawsze, nawet jeśli jest ono dobrowolne i Klient nie zdecyduje się na zawarcie umowy ubezpieczenia? W przypadku gdy informacja dotyczy danego kredytu, lub wskazuje, że dana informacja tego rodzaju kredytu nie dotyczy, ustawodawca wprowadził oznaczenie w formie * ( gwiazdki ). 11

Natomiast rekomendowanym rozwiązaniem na okoliczność udzielenia odpowiedzi nie byłoby dodanie po treści rodzaj ubezpieczenia oraz jego koszt :, czy też rodzaj usługi dodatkowej oraz jej koszt dopisku nie dotyczy. W treści zamieszczonej w części 3.Koszty kredytu - Obowiązek zawarcia umowy dodatkowej formularza informacyjnego stanowiącego załącznik nr 1 do ustawy o kredycie konsumenckim zamieszczono w kolumnie po lewej stronie zapis Obowiązek zawarcia umowy dodatkowej Do uzyskania kredytu konieczne jest zawarcie przez Pana/Panią umowy dodatkowej, w szczególności umowy ubezpieczenia lub innej umowy. W kolumnie zamieszczonej po prawej stronie zamieszczono treść: obowiązek zawarcia umowy dodatkowej,w szczególności umowy ubezpieczenia Tak/nie,- rodzaj ubezpieczenia oraz jego koszt, - obowiązek skorzystania z usługi dodatkowej Tak/nie, - rodzaj usługi dodatkowej oraz jej koszt. Należy zwrócić uwagę, że na okoliczność potrzeby wypełniania określonego pola formularza, w przypadku gdy informacja dotyczy danego kredytu, lub wskazuje, że dana informacja tego rodzaju kredytu nie dotyczy, ustawodawca wprowadził oznaczenie w formie * ( gwiazdki ).Wobec powyższego można by przyjąć, że w przypadku udzielenia odpowiedzi Nie na wyżej zadane pytanie - przy braku znaku * i tak należy zamieszczać informację dotyczącą rodzaju ubezpieczenia oraz jego kosztu analogicznie w przypadku udzielenia odpowiedzi nie dotyczącego obowiązku skorzystania z usługi dodatkowej. Zamieszczenie takich informacji mogłoby jednak wprowadzać konsumenta w błąd. Tym samym rekomendowanym rozwiązaniem, na okoliczność udzielenia odpowiedzi nie byłoby dodanie po treści rodzaj ubezpieczenia oraz jego koszt :, czy też rodzaj usługi dodatkowej oraz jej koszt dopisku nie dotyczy. Przyjęcie takiego rozwiązania nie powodowałoby zmian w treści formularza, przy jednoczesnym podaniu konsumentowi prawdziwej informacji. Drugim ewentualnym rozwiązaniem na w/w okoliczność byłoby usunięcie z formularza informacyjnego treści rodzaj ubezpieczenia oraz jego koszt, jak też - rodzaj usługi dodatkowej oraz jej koszt. To drugie rozwiązanie może się jednak wiązać z ryzykiem uznania że bank usuwając określoną treść z formularza dokonywał by zmian w treści formularza - stanowiącego element ustawy o kredycie konsumenckim - ingerując tym samym w treść materii ustawowej. Pytanie 7 Jakie konsekwencje będzie miało odstąpienie od umowy kredytu w kontekście umowy ubezpieczenia będącej usługą dodatkową? Zgodnie z art. 55 odstąpienie od umowy o kredyt będzie skuteczne wobec usługi dodatkowej polegającej na objęciu kredytobiorcy umową ubezpieczenia grupowego, jeżeli umowa taka została zawarta pomiędzy kredytodawcą a zakładem ubezpieczeń, a kredytobiorca wyraził zgodę na objęcie go ubezpieczeniem. Natomiast odstąpienie od umowy kredytu nie będzie skuteczne wobec umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy kredytobiorcą a zakładem ubezpieczeń, chociażby kredytodawca pośredniczył w zawarciu tej 12

umowy, gdyż nie zmienia to faktu, że usługa jest świadczona na podstawie umowy zawartej pomiędzy kredytobiorcą a zakładem ubezpieczeń. Zgodnie art. 55 jeżeli z umową o kredyt związana jest usługa dodatkowa świadczona przez kredytodawcę lub osobę trzecią na podstawie umowy między tą osobą (trzecią) a kredytodawcą (bankiem) w przypadku skorzystania przez konsumenta z prawa do odstąpienia od umowy o kredyt odstąpienie to jest skuteczne także wobec umowy o usługę dodatkową. Mając powyższe na względzie odstąpienie od umowy kredytu jest skuteczne wobec umowy na podstawie której świadczona jest usługa dodatkowa jedynie wówczas, gdy usługa dodatkowa świadczona jest przez: - kredytodawcę, albo - osobę trzecią na podstawie umowy zawartej pomiędzy tą osobą a kredytodawcą. A contrario odstąpienie przez kredytobiorcę od umowy kredytu nie jest skuteczne wobec jakiejkolwiek umowy zawartej pomiędzy kredytobiorcą a osobą trzecią, chociażby kredytodawca pośredniczył w zawarciu takiej umowy (bank działający jako agent ubezpieczyciela). Mając powyższe na względzie uznać należy, iż zgodnie z art. 55 odstąpienie od umowy o kredyt będzie skuteczne wobec usługi dodatkowej polegającej na objęciu kredytobiorcy umową ubezpieczenia grupowego, jeżeli umowa taka została zawarta pomiędzy kredytodawcą a zakładem ubezpieczeń, a kredytobiorca wyraził zgodę na objęcie go ubezpieczeniem. Natomiast odstąpienie od umowy kredytu nie będzie skuteczne wobec umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy kredytobiorcą a zakładem ubezpieczeń, chociażby kredytodawca pośredniczył w zawarciu tej umowy, gdyż nie zmienia to faktu, że usługa jest świadczona na podstawie umowy zawartej pomiędzy kredytobiorcą a zakładem ubezpieczeń. Pytanie 8 Kogo ustawodawca rozumie pod pojęciem sprzedawca/usługodawca w ustawie o kredycie konsumenckim? Sprzedawcą i usługodawcą w rozumieniu ustawy o kredycie konsumenckim jest przedsiębiorcą, który dokonuje sprzedaży swojego towaru lub usługi z wykorzystaniem kredytu. Pojęcia sprzedawca i usługodawca znaleźć można zarówno w polskim, jak i unijnym ustawodawstwie. Ponieważ jednak ustawa o kredycie konsumenckim jest skutkiem implementacji do polskiego porządku prawnego Dyrektywy o kredycie konsumenckim oraz z uwagi na fakt bezpośredniego obowiązywania przepisów rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady, zasadne wydaje się poszukanie definicji sprzedawcy/usługodawcy w prawie europejskim, a dokładnie w przepisach dotyczących ochrony konsumentów. Zwrócić należy przy tym uwagę, ze Dyrektywa o kredycie konsumenckim nie posługuje się pojęciem usługodawca tylko dostawca. 13

Pojęcia sprzedawca i dostawca zostały zdefiniowane w art. 3 lit. h) rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów ("Rozporządzenie w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów"), według którego pojęcie "sprzedawca lub dostawca" oznacza osobę fizyczną lub prawną, która, w znaczeniu przepisów prawnych chroniących interesy konsumentów, dokonuje czynności w ramach swojej działalności handlowej, wytwórczej, rzemieślniczej lub zawodowej. Reasumując, sprzedawcą lub usługodawcą w rozumieniu przepisów o kredycie konsumenckim może być tylko przedsiębiorca. Pytanie 9 Czy zawarte z bankami prowadzącymi działalność maklerską umowy kredytowe na zakup instrumentów finansowych są kredytem konsumenckim w rozumieniu przepisów ustawy o kredycie konsumenckim? Z uwagi na niejasność przepisów polskiej ustawy w celu ustalenia czy kredyt na zakup danego instrumentu finansowego jest kredytem konsumenckim należy powołując się bezpośrednio na postanowienia dyrektywy badać czy bank prowadzący działalność maklerską bierze udział w transakcji zakupu instrumentu finansowego. W art. 4 ust. 1 pkt 3 u.k.k. wskazano, iż ustawy nie stosuje się do umów zawieranych z podmiotami, o których mowa w art. 3 pkt 32 i 33 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538, z późn. zm.). Wprowadzenie wskazanego przepisu ma na celu uniemożliwienie manipulowania ceną lub składania oświadczeń o odstąpieniu od umów kredytu w przypadku spadku wartości instrumentów finansowych zakupionych z środków uzyskanych z kredytu. Podmiotami wskazanymi w art. 3 pkt 32 i 33 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi są: 1) zagraniczne firmy inwestycyjne (tj. osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadającą osobowości prawnej z siedzibą na terytorium innego państwa członkowskiego, a w przypadku gdy przepisy danego państwa nie wymagają ustanowienia siedziby - z centralą na terytorium innego państwa członkowskiego, albo osobę fizyczną z miejscem zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego, prowadzącą na podstawie zezwolenia właściwego organu nadzoru działalność maklerską na terytorium innego państwa członkowskiego, jak również zagraniczną instytucję kredytową) lub 2) firmy inwestycyjne (tj. dom maklerski, bank prowadzący działalność maklerską, zagraniczną firmę inwestycyjną prowadzącą działalność maklerską na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zagraniczną osobę prawną z siedzibą na terytorium państwa należącego do OECD lub WTO, prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność maklerską). 14

Regulacja ta stanowi implementację art. 2 ust. 2 lit. h dyrektywy według którego jej postanowień nie stosuje się do umów o kredyt zawartych z przedsiębiorstwami inwestycyjnymi zdefiniowanymi w art. 4 ust. 1 dyrektywy 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych (9) lub z instytucjami kredytowymi zdefiniowanymi w art. 4 dyrektywy Rady 2006/48/WE w celu umożliwienia inwestorowi przeprowadzenia transakcji mającej związek z przynajmniej jednym instrumentem wymienionym w sekcji C załącznika I do dyrektywy 2004/39/WE, w przypadku gdy przedsiębiorstwo inwestycyjne lub instytucja kredytowa udzielająca kredytu bierze udział w takiej transakcji. Wykładnia z uwzględnieniem przepisów Dyrektywy wskazuje, że ustawie nie podlegają kredyty udzielane przez bank jako instytucję kredytową w celu umożliwienia inwestorowi przeprowadzenia transakcji mającej związek z przynajmniej jednym instrumentem wymienionym w sekcji C załącznika I do dyrektywy 2004/39/WE. Z uwagi na niejasność przepisów polskiej ustawy, w celu ustalenia czy kredyt na zakup danego instrumentu finansowego jest kredytem konsumenckim, należy powołując się bezpośrednio na postanowienia dyrektywy badać czy bank prowadzący działalność maklerską bierze udział w transakcji zakupu instrumentu finansowego. Pytanie 10 Jak należy interpretować stwierdzenie zawarte w art. 50 ust 1,,kwota spłacanego w okresie dwunastu kolejnych miesięcy kredytu jest wyższa niż trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. Czy chodzi o spłaty, które zaplanowane są w przyszłości? Określenie kwota spłacanego w okresie dwunastu kolejnych miesięcy kredytu odnosi się do przyszłości. W celu wyznaczenia tej kwoty, należy wyznaczyć sumę rat zaplanowanych do spłaty w okresie kolejnych dwunastu miesięcy przypadających po terminie dokonania przedterminowej spłaty, wg harmonogramu kredytu aktualnego na ten moment. W celu wyznaczenia kwoty, o której mowa w art. 50 ust. 1 ustawy należy zsumować pełne raty kapitałowo-odsetkowe (ponieważ mowa jest o spłacie kredytu, a nie tylko jego kapitału). Przykład 1: Data dokonania przedterminowej spłaty: 10.01.2011 Harmonogram spłat kredytu od dnia 10.01.2011 (raty kwartalne): Data Rata odsetkowa Rata kapitałowa Rata całkowita 20.03.2011 400 600 1000 20.06.2011 300 700 1000 20.09.2011 200 800 1000 15

20.12.2011 100 900 1000 W tym wypadku kwota spłacanego w okresie dwunastu kolejnych miesięcy kredytu wynosi 4000. Przykład 2: Data dokonania przedterminowej spłaty: 10.01.2011 Harmonogram spłat kredytu od dnia 10.01.2011 (raty kwartalne): Data Rata odsetkowa Rata kapitałowa Rata całkowita 20.03.2011 400 600 1000 20.06.2011 300 700 1000 20.09.2011 (to ostatnia rata kredytu) 200 800 1000 W tym wypadku kwota spłacanego w okresie dwunastu kolejnych miesięcy kredytu wynosi 3000. Pytanie 11 Jak należy rozumieć, w przypadku zastrzegania w umowie o kredyt prowizji za spłatę kredytu przed terminem, warunek przewidziany w art. 50 ust. 1 ustawy, by spłata przypadła na okres, w którym stopa oprocentowania kredytu jest stała? Warunek przewidziany w art. 50 ust. 1 ustawy uzależniający możliwość zastrzeżenia w umowie prowizji za spłatę kredytu przed terminem od tego, by spłata ta przypadła na okres, w którym stopa oprocentowania kredytu jest stała, należy rozumieć zgodnie z przyjętą w art. 5 pkt 11 ustawy definicją stałej stopy oprocentowania kredytu. Będzie to zatem okres, w którym stopa oprocentowania określona została w umowie o kredyt, przy wykorzystaniu określonej stałej wartości procentowej, wyrażonej na cały czas obowiązywania tej umowy lub w danych okresach jej obowiązywania. Prowizję z tytułu przedterminowej spłaty kredytu należy liczyć od spłacanej przed terminem kwoty będącej częścią kredytu. Dyrektywa w sprawie umów o kredyt konsumencki wprowadziła prawo kredytodawcy do rekompensaty w przypadku przedterminowej spłaty kredytu, pod warunkiem, że przedterminowa spłata przypada na okres, w którym stopa oprocentowania jest stała. Oznacza to, że ustawodawca wspólnotowy ograniczył prawo do rekompensaty jedynie do kredytów o stałej stopie procentowania. W założeniach do ustawy o kredycie konsumenckim czytamy, że Uzasadnieniem dla wprowadzenia przez ustawodawcę wspólnotowego odszkodowania jedynie w zakresie kredytów o stałej stopie oprocentowania były następujące argumenty. Jeżeli umowa kredytowa przewiduje stałe oprocentowanie, kredytodawca upoważniony jest do otrzymywania odsetek aż do końca trwania umowy kredytowej. W przypadku, gdy konsument 16

spłaca kredyt wcześniej, kredytodawca traci zysk z części odsetek, które należą się za okres po wcześniejszej spłacie ( ) W przypadku kredytów o zmiennym oprocentowaniu, oprocentowanie na bieżąco jest dostosowywane do stopy rynkowej. Dlatego kredytodawca otrzymuje mniej więcej takie samo oprocentowanie, które otrzymałby gdyby zawarł nową umowę kredytową. W związku z tym postanowiono, iż w tym wypadku odszkodowanie nie musi być wypłacane. Polski ustawodawca w związku z implementacją dyrektywy zgodził się z propozycją unijną pod warunkiem, że prawo pobierania opłat za wcześniejszą spłatę zostanie ograniczone jedynie do kredytów o dużej wartości i ze stałą stopą oprocentowania (Założenia do ustawy). Wobec powyższego, przy analizie art. 50 ust. 1 ustawy w omawianym zakresie należy odwołać się do przyjętej przez ustawodawcę definicji stałej stopy oprocentowania kredytu. Zgodnie z art. 5 pkt 11 ustawy za stałą stopę oprocentowania kredytu uważa się stopę oprocentowania określoną wyłącznie w umowie o kredyt, przy wykorzystaniu określonej stałej wartości procentowej wyrażonej na cały czas obowiązywania umowy lub w danych okresach obowiązywania umowy. Tym samym, kredytodawca i konsument uzgadniają w umowie o kredyt stosowanie jednej stopy oprocentowania przez cały okres obowiązywania umowy lub kilku stóp oprocentowania kredytu w okresach będących częścią okresu obowiązywania umowy. Zatem, jeśli zmienia się stopa oprocentowania kredytu w czasie obowiązywania umowy, nie zmienia to charakteru jej stałości, jeśli tylko zmiana ta była uzgodniona przez strony w momencie zawierania umowy i ustalona przy wykorzystaniu stałej określonej wartości procentowej. Ponadto, potwierdzeniem powyższego jest zapis Dyrektywy mówiący wprost, że umowy o kredyt, w przypadku których stopa oprocentowania kredytu jest okresowo zmieniana zgodnie ze zmianami stopy referencyjnej określonej w umowie o kredyt, nie powinny być uznawane za umowy o kredyt o stałej stopie oprocentowania (motyw 21). Jeżeli umowa o kredyt nie określa stopy oprocentowania kredytu za dany okres obowiązywania umowy należy przyjąć, że w tym okresie stopa oprocentowania nie może być uznana za stałą, wobec czego niemożliwe jest pobranie prowizji, jeżeli przedterminowa spłata przypada na ten właśnie okres. Zgodnie z art. 50 ust. 2 ustawy prowizja za spłatę kredytu przed terminem nie może przekraczać 1% spłacanej części kredytu, jeżeli okres między datą spłaty kredytu a terminem spłaty kredytu przekracza jeden rok. W Założeniach do ustawy czytamy, że rekompensata ta nie może przekraczać 1% spłacanej przed terminem części kwoty kredytu (tak też w uzasadnieniu do ustawy). Wobec powyższego, prowizję należy liczyć od spłacanej przed terminem kwoty. 17

Pytanie 12 Czy w związku z dodaniem art. 35a do ustawy, w którym to przepisie ustawodawca rozróżnia dwa rodzaje kredytów: denominowany i indeksowany do waluty innej niż waluta polska, przepisy ustawy o kredycie konsumenckim mają zastosowanie również do kredytów denominowanych czy tylko do indeksowanych, jak to wynikać może z pozostałych przepisów ustawy? W związku z brakiem ustawowej definicji pojęcia kredytu denominowanego należy uznać, iż przepisy ustawy znajdą zastosowanie do wszystkich tych umów kredytowych, w których występuje spread walutowy, a więc także do kredytów denominowanych. Tzw. ustawa antyspreadowa wprowadziła do ustawy art. 35a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, konsument może dokonać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w tej walucie. Powyższy przepis wskazuje na odniesienie do kredytów denominowanych i indeksowanych do waluty innej niż waluta polska. Ustawodawca w zakresie określenia typów umów kredytowych, do których stosować należy znowelizowane przepisy posłużył się pojęciem nieznanym dotychczasowemu ustawodawstwu jakim jest pojęcie kredytu denominowanego. Dotychczasowe przepisy aktów prawnych oraz m.in. rekomendacji Komisji Nadzoru Finansowego posługiwały się wyłącznie pojęciem kredytu indeksowanego (m.in. art. 137a ustawy Prawo bankowe, art. 22 pkt 5 oraz 35 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim) w odniesieniu do kredytów, w których zastosowanie znajduje spread walutowy. W związku z brakiem ustawowej definicji pojęcia kredytu denominowanego należy uznać, iż przepisy ustawy znajdą zastosowanie do wszystkich tych umów kredytowych w których występuje spread walutowy. Jednocześnie należy podkreślić, iż ustawa nie znajduje zastosowania w odniesieniu do kredytów walutowych tj. kredytów w których kredyt jest uruchamiany przez bank i spłacany bezpośrednio w walucie obcej. *** 18