Moduł szkoleniowy Legalizacja pobytu po zawarciu małżeństwa Opis modułu Moduł szkoleniowy jest poświęcony kwestii trudności w legalizacji pobytu cudzoziemskiego współmałżonka w kraju Unii Europejskiej. Pierwszą trudnością, jaką napotykają małżeństwa często jest uznanie zagranicznego aktu ślubu oraz kwestia honorowania związku zawartego za granicą. Niniejszy moduł dotyczy problemów rodzin, które pochodzą z różnych krajów i kultur (nie dotyczy więc, w przeciwieństwie do pozostałych modułów, rodzin pochodzących z jednego kraju, ale podzielonych przez migrację). Często rodziny międzykulturowe (gdy małżonkowie pochodzą z różnych krajów, a jedno z nich nie jest z Unii Europejskiej czy kręgu krajów wysoko uprzemysłowionych) traktowane są tak, jakby ich związek został zawarty wyłącznie w celu obejścia przepisów migracyjnych a celem małżeństwa była legalizacja pobytu nieeuropejskiego małżonka. W rezultacie rodziny czują się tak, jakby podejrzewano je o popełnienie przestępstwa. Niniejszy moduł szkoleniowy pozwala uczestnikom przyjrzeć się prawdziwym wyzwaniom (sytuacjom zaczerpniętym z prawdziwego życia), z którymi borykają się międzykulturowe małżeństwa w kontekście potrzeby legalizacji pobytu. Warsztat jest przeznaczony dla grupy 10-12 uczestników, które mają kontakt z rodzinami międzykulturowymi na gruncie zawodowym (w kontekście potrzeby legalizacji pobytu w kraju UE). Moduł korzysta z różnych metod pracy: burzy mózgów, dyskusji, krótkiej prezentacji, przeglądu prawa. Czas trwania 3 godziny Cele - Poprawa zrozumienia różnic kulturowych wśród uczestników - Zrozumienie różnic w systemach prawa cywilnego różnych krajach (oraz skutków dla rodzin międzykulturowych) - Poznanie przepisów dotyczących sytuacji prawnej zagranicznego małżonka po ślubie. - Zwiększenia umiejętności uczestników w dziedzinie wsparcia rodzin międzykulturowych. Grupa docelowa Pracownicy organizacji pozarządowych wspierających rodziny międzykulturowe w procesie legalizacji pobytu. 1
Potrzebne materiały Metodologia Laptop, flipchart, projektor. Przydatny jest dostęp do internetu i możliwość równoległej pracy przy komputerze 3-4 osób. Praca w grupie, burza mózgów, praca nad przypadkiem. Wprowadzenie Czas: 10 15 minut W czasach, gdy migracja ludzi jest coraz bardziej powszechnym zjawiskiem, coraz częściej zawierane są małżeństwa między osobami pochodzącymi z różnych krajów i kultur. Związki, w których jedno z partnerów pochodzi z Unii Europejskiej, a drugie z kraju spoza Unii, borykają się jednak z wieloma trudnościami w legalizacji pobytu nie-europejskiego małżonka. Co do zasady, dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (2004/38/EC) o prawach obywateli Unii I ich rodzin do swobodnego przemieszczania się w ramach Państw Członkowskich pozwala wspomnianym członkom rodzin na swobodne podróżowanie w ramach Unii. Dyrektywa nie mówi jednak o prawie do wjazdu na terytorium Unii. Nie odnosi się też do kwestii uznawania małżeństw zawartych poza terytorium Unii a te dwa zagadnienia w praktyce przysparzają wielu trudności parom międzykulturowym. Chociaż małżeństwa dla papierów, zawierane w celu legalizacji pobytu jednego z małżonków w Polsce/Unii, nie są wcale często zawierane w praktyce często pary międzykulturowe traktowane są z podejrzliwością przez instytucje i urzędy. Dla wielu rodzin takie traktowanie jest upokarzające. Dla innych, liczne formalności i wymogi oznaczają przedłużającą się rozłąkę z partnerem i niemożność wspólnego życia (czasem nawet latami!). Zdarza się, że związki zawarte w dobrej wierze rozpadają się ponieważ nie są w stanie pokonać formalnych przeciwności, które utrudniają lub uniemożliwiają życie razem w Europie. Główne obszary trudności w ułożeniu wspólnego życia po ślubie, w przypadku pary międzykulturowej, to: - proces wydawania wiz dla cudzoziemców-małżonków polskich/europejskich obywateli - brak możliwości efektywnego odwołania od odmownej 2
decyzji wizowej. - Process legalizacji pobytu małżonka-cudzoziemca. - Różnice w systemach prawa cywilnego w różnych krajach (utrudnia to obywatelom jednego kraju przygotowanie dokumentów wymaganych w drugim). - Powszechne przekonanie, że małżeństwa międzykulturowe nie są prawdziwe. Trudności rodzin międzykulturowych często wynikają z braku zrozumienia dla złożoności ich sytuacji wśród urzędników, oraz braku ich świadomości, jak rozbieżne są wymagania ślubne/formalności ślubne w różnych krajach. Tymczasem te różnice są bardzo duże, i w praktyce trudne do spełnienia dla wielu par. Wiele osób nie zdaje sobie też sprawy z tego, z jak wieloma instytucjami i urzędami para musi mieć do czynienia, aby wziąć ślub i uregulować sprawy legalizacyjne po ślubie. W typowej sytuacji są to co najmniej: - Urzędy stanu cywilnego w obu krajach pochodzenia pary, - Ambasady, konsulaty (czasem w obu krajach) - Straż graniczna - Instytucje migracyjne, co najmniej w jednym kraju pochodzenia - Kościoły - Tłumacze przysięgli - W niektórych przypadkach MSW (czasem MSW w obu krajach) - Organizacje pozarządowe. Zdarza się, że błąd jednej z tych instytucji, albo niemożność uzyskania pomocy w jednej z nich powoduje, że zawarcie małżeństwa okazuje się w praktyce niemożliwe albo procedura bardzo cię przeciąga. Sam proces przechodzenia przez procedurę zmierzającą do zawarcia małżeństwa czasem powoduje rozpad związku. Ćwiczenie 1. Prawo do życia rodzinnego praca w grupie, dyskusja. Podziel grupę na mniejsze grupki 3-, 4-osobowe (najlepiej o zróżnicowanym doświadczeniu zawodowym, lub zróżnicowane pod innymi względami). Poproś grupy o spisanie możliwie wielu sytuacji, gdy można 3
Ćwiczenie 2. ograniczyć czyjeś prawo do życia w rodzinie. Zadaniem grup jest omówić sytuacje i powody, które uzasadniają ograniczenie czyjegoś prawa do życia w rodzinie. Grupy prezentują efekty swojej pracy na forum oraz wymieniają się spostrzeżeniami na temat swoich wniosków. Podsumuj dyskusję prezentując przepisy na ten temat: światowe, europejskie I na gruncie prawa lokalnego (z reguły zapis na ten temat znajduje się w konstytucji). Wskaż, że prawo do życia w rodzinie jest jednym z podstawowych praw człowieka. W sumie czas: 40 minut. Małżeństwo w różnych krajach Przygotuj zestaw wymogów ślubnych (dostępny w załączeniu): zestaw potrzebnych dokumentów i formalności do dopełnienia obowiązujący w dwóch różnych krajach (na przykład Polska i Egipt). Podziel uczestników na dwie grupy. Jedna grupa analizuje ograniczenia i możliwe utrudnienia zawarcia małżeństwa w jednym kraju dla obywatela drugiego (np. wymogi zawarcia związku w Polsce dla Egipcjanina), druga grupa odwrotnie (Polaka, Polki w Egipcie). Zadaniem grup jest spisać wszystkie możliwe przeszkody, które mogą uniemożliwić zawarcie małżeństwa w analizowanym kraju. (15 minut) Ćwiczenie 3. Podsumujcie wnioski: - Systemy prawne dotyczące zawierania małżeństwa w różnych krajach mogą być bardzo rozbieżne, - Są sytuacje i aspekty, których nie reguluje prawo, - Czasem, zgromadzenie wymaganych dokumentów po prostu nie jest możliwe (albo jest bardzo trudne), - Czasem, dopełnienie wymogów wymaga wielomiesięcznej rozłąki narzeczonych i świeżo poślubionych małżonków. W sumie czas: 30 minut. Studium przypadku Przygotuj wymogi ślubne, jak w poprzednim ćwiczeniu. W małych 4-osobowych grupach, uczestnicy omawiają studia przypadku (dostępne w załączeniu) I planują kolejne kroki zmierzające do zawarcia związku I legalizacji pobytu w kraju europejskim po ślubie. Podsumuj informacją, że wszystkie omawiane studia przypadków stanowią prawdziwe historie pytania, z którymi zgłaszają się Polacy i cudzoziemcy do organizacji pozarządowych. W sumie czas: 15 minut 4
Podsumowanie Uwagi Bibliografia/ webografia Poproś małe grupy o prezentacją swoich studiów przypadku. Wspólnie uporządkujcie swoje wnioski: jakie główne trudności w legalizacji pobytu I zawarcia związku dostrzegają uczestnicy? (20 minut) Podsumujcie dyskusję powrotem do zapisów dokumentów dotyczących prawa człowieka do życia w rodzinie (10 minut) W sumie czas: 30 minut. Wybór krajów do porównania powinien być przygotowany tak, aby odpowiadał realiom danego kraju I rzeczywiście dotyczył małżeństw obecnych w danym kontekście. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Europejska Konwencja Praw Człowieka (art. 8, 12, 14) Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (2010/C 83/02) (art. 7,9, 20-22, 33, 45) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2004/38/EC of 29 April 2004 o prawie obywateli Unii oraz ich rodzin do poruszania się i zamieszkania w ramach Krajów Członkowskich. Konstytucja Polski (inne Konstytucje) (art. 18, 32-33, 47, 52, 71) 5
Załącznik 1 Wymogi do zawarcia małżeństwa Polska Warunki do zawarcia małżeństwa Oboje narzeczni muszą mieć ukończone 18 lat (w wyjątkowych sytuacjach, za zgodą sądu, możliwy jest ślub osób młodszych, ale nie młodszych niż 16 lat). Dopuszczalny jest tylko związek osób jednego mężczyzny i jednej kobiety. Małżeństwa osób tej samej płci nie są możliwe. Podczas zawarcia związku konieczna jest obecność dwóch dorosłych świadków. Jeśli jedno z narzeczonych lub jedno ze świadków nie mówi po polsku, konieczna jest obecność tłumacza przysięgłego podczas ceremonii oraz podczas składania deklaracji o zamiarze zawarcia małżeństwa. Potrzebne dokumenty - Ważne dokumenty tożsamości obojga narzeczonych, - Akty urodzenia obojga narzeczonych, - Dokumenty potwierdzające zdolność do zawarcia małżeństwa (wydane nie wcześniej niż trzy miesiące przed datą zgłoszenia dokumentów ślubnych do USC). - Tłumaczenie dokumentów zagranicznych na język polski, dokonane przez tłumacza przysięgłego, - Apostille dokumentów wydanych za granicą. W przypadku drugiego małżeństwa: - Oryginał aktu rozwodu, lub - Oryginał aktu zgonu poprzedniego małżonka, - Tłumaczenie przysięgłe tych dokumentów, gdy były wystawione w języku innym niż polski. Dokumenty konieczne do zawarcia małżeństwa należy złożyć w Urzędzie Stanu Cywilnego najpóźniej 31 dni przed planowaną data ślubu. Zgodnie z przepisami ślub może być zawarty w formie uroczystości świeckiej lub religijnej (w obrządkach religii, które są oficjalnie uznane w Polsce i zarejestrowane jako kościoły). 6
Załącznik 2 Wymogi do zawarcia małżeństwa Egipt Warunki do zawarcia małżeństwa - Małżeństwo może być zawarte tylko między mężczyzną i kobietą. - Minimalny wymagany wiek wynosi 21 lat dla mężczyzny, 18 lat dla kobiety. W przypadku młodszych narzeczonych, wymagana jest pisemna zgoda rodziców (w przypadku cudzoziemców ta zgoda musi być potwierdzona notarialnie za granicą, a następnie zaakceptowana przez egipski MSZ). - Małżeństwo muzułmańskiej kobiety i nie-muzułmanina nie jest możliwe. Dozwolone są inne małżeństwa międzyreligijne. - Poligamia jest dopuszczalna. Mąż może poślubić do czterech żon. Małżonkowie mogą podpisać pisemny kontrakt, w którym mąż zobowiązuje się nie poślubiać innych kobiet. - Świadkami przygotowania dokumentów koniecznych do zaślubin musi być dwóch mężczyzn (świadkami może być też jedna kobieta i dwóch mężczyzn). - Nie może zawrzeć małżeństwa kobieta w ciąży. Zawarcie związku jest możliwe po narodzeniu dziecka. - Nie jest możliwe małżeństwo osób, które wiążą więzy krwi. Jest dopuszczalne małżeństwo kuzynów. - Warunkiem rozpoczęcia procedur ślubnych jest badanie medyczne narzeczonych, przeprowadzone w szpitalu rządowym. Potrzebne dokumenty - Ważne dokumenty tożsamości obojga narzeczonych, - Ważna wiza/zezwolenie na pobyt dla narzeczonej/narzeczonego obcokrajowca, - Affidavits/deklaracje o zdolności prawnej do zawarcia małżeństwa (uzyskane I autoryzowane przez Ambasady kraju pochodzenia lub w kraju pochodzenia) ważne jeden miesiąc. Uwaga! Kompetencje Ambasad w kwestii wystawiania tych dokumentów ulegają regularnie zmianom. - Deklaracja o wyznawanej religii, oraz jej tłumaczenie przysięgłe na język arabski (zgodnie z prawem w Egipcie honorowane są tylko trzy religie: islam, chrześcijaństwo i judaizm). - Kobiety poniżej 21 roku życia mogą złożyć dokumenty wymagane do zawarcia związku tylko w towarzystwie ojca, opiekuna prawnego lub przedstawiciela prawnego albo muszą dostarczyć pisemną zgodę takiej osoby na złożenie dokumentów w celu 7
zawarcia ślubu. W przypadku cudzoziemców wymagana jest zgoda wydana po arabsku oraz po angielsku (w obu językach). - Jeśli cudzoziemcem jest narzeczony do dokumentów musi dołączyć zaświadczenie od pracodawcy na temat zawodu i dochodów. Wszystkie dokumenty wystawione za granicą muszą być poświadczone przez MSZ w Egipcie. W przypadku drugiego małżeństwa: Kobieta może ponownie wyjść za mąż po 90 dniach od ustania jej poprzedniego małżeństwa, lub 130 dni po śmierci poprzedniego małżonka. Dodatkowe dokumenty wymagane w takiej sytuacji: - oryginał aktu rozwodu, lub - oryginał aktu zgonu poprzedniego małżonka, - przysięgłe tłumaczenia, jeśli dokument został wydany w języku innym niż arabski. Komplet dokumentów należy dostarczyć do Ministerstwa Sprawiedliwości w dniu ślubu, lub dzień przed dniem ślubu. Jeśli dokumenty są kompletne, Ministerstwo rejestruje małżeństwo. Za wiążący zgodnie z prawem uznawany jest wyłącznie ślub cywilny. Uroczystości religijne mogą towarzyszyć ceremonii cywilnej natomiast sam ślub religijny nie ma mocy prawnej. 8
Załącznik 3 Legalizacja pobytu po ślubie - Polska Po ślubie, małżonek-cudzoziemiec może wnioskować w Polsce o zezwolenie na pobyt czasowy. Aby uzyskać takie zezwolenie, cudzoziemiec potrzebuje złożyć wraz z wnioskiem: - ważny dokument tożsamości, - kopię dokumentu tożsamości polskiego współmałżonka, - oryginał aktu ślubu (oraz przysięgłe tłumaczenie, jeśli dokument jest wystawiony w języku obcym) - potwierdzenie miejsca zamieszkania w Polsce. Celem prowadzonej procedury legalizacyjnej jest przede wszystkim ustalenie, czy małżeństwo jest prawdziwym związkiem, a nie związkiem zawartym dla pozoru. W związku z tym, elementem procedury jest: - niespodziewana wizyta w miejscu zamieszkania pary, - niezależnie prowadzone wywiady z małżonkami (w tym samym czasie, w osobnych pomieszczeniach), - wywiad środowiskowy przeprowadzany w sąsiedztwie pary przez policję lub straż graniczną (aby upewnić się, że małżonkowie mieszkają razem). Procedura legalizacji pobytu trwa 3-6 miesięcy. W tym czasie małżonek-cudzoziemiec nie ma prawa do podjęcia pracy. 9
Załącznik 4 Studia przypadku Poniższe studia przypadku to rzeczywiste sytuacje i pytania, z którymi zarówno Polacy jak cudzoziemcy zwrócili się do Fundacji Polskie Forum Migracyjne z prośbą o pomoc (w ramach internetowego serwisu Infolinia Migracyjna). 1. Młoda kobieta w Polsce planuje poślubić Egipcjanina. Mężczyzna dostał już raz odmowę wizy do Polski, nie wiedzą jakie dokumenty potrzebują zgromadzić, aby zawrzeć ślub oraz gdzie najlepiej zawrzeć związek. Kobieta spodziewa się dziecka. 2. Para: kobieta z Polski i mężczyzna z Egiptu poznali się w Egipcie. Zakochali się i planują ślub. Oboje chcą zawrzeć związek w Polsce. Oboje są rozwiedzeni. 3. Kobieta zakochała się w mężczyźnie z Egiptu. Planują ślub. Martwi się, że mężczyzna może mieć w Egipcie inny związek i obawia się, że związek z nią będzie dla niej drugim małżeństwem (mężczyzna temu zaprzecza). 4. Kobieta z Egiptu chce sformalizować związek z Polakiem, którego poznała w Egipcie. Jej rodzina jest przeciwna temu związkowi. Czy może mimo to wziąć ślub? Co powinna zrobić? 5. Para (ona z Polski, on z Egiptu) spotkała się na Cyprze. Chcą się pobrać. Gdzie będzie łatwiej wziąć ślub? W Polsce czy w Egipcie, a może na Cyprze? Chcieliby zbyt dużo nie podróżować, gdyż oboje nie mają zbyt wiele pieniędzy. 6. Kobieta z Egiptu studentka chciałaby wyjść za mąż za Polaka w Polsce. Jakie ma podjąć przygotowania? 7. Polka poznała miłość swojego życia w Egipcie. Chcą się pobrać, ale ona czeka na rozwód z poprzednim mężem. Co mają zrobić, aby sformalizować swój związek? Gdzie zawrzeć małżeństwo: w Polsce czy w Egipcie? 10