BIULETYN INFORMACYJNY WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORATU OCHRONY ŚRODOWISKA W KATOWICACH (wydanie specjalne) Nr 4 Wrzesień 2013 Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego realna odpowiedź na realne potrzeby Realizacja projektu Doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem, poprzez zakup i modernizację sprzętu pomiarowo-badawczego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach
2 Ogólne informacje dotyczące projektu W dniu 22 lutego 2012 roku województwo śląskie, reprezentowane przez Zarząd Województwa Śląskiego, podpisało z Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Katowicach Porozumienie o dofinansowanie projektu Doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem, poprzez zakup i modernizację sprzętu pomiarowo-badawczego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach nr UDA-RPLS.05.04.00-00-001/11-00. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007 2013. Projekt jest realizowany w ramach priorytetu nr V Środowisko, działania nr 5.4. Zarządzanie środowiskiem. Zakres realizacji projektu obejmuje zakup i modernizację sprzętu pomiarowo-badawczego dla potrzeb realizacji zadań wynikających z Państwowego Monitoringu Środowiska oraz programów informatycznych wspomagających wykonywanie ocen dotyczących stanu środowiska. Całkowita wartość projektu wynosi 3,9 mln zł, z czego 85% stanowi dofinansowanie w ramach pomocy wspólnotowej regionalnego programu operacyjnego Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego a 15% stanowi współfinansowanie z budżetu państwa. Projekt ma być zakończony w grudniu 2013 roku. Dotychczas w ramach projektu zakupiono ponad 90% sprzętu pomiarowo-badawczego a także programy wspomagające wykonywanie ocen, sprawozdań i raportów, w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. W Biuletynie, w sposób syntetyczny podano krótką charakterystykę zakupionego sprzętu wraz z podaniem sposobu jego wykorzystania w działalności Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach. Informacje źródłowe na temat Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007 2013 znajdują się na stronie www.rpo.silesia-region.pl. Spis treści Ogólne informacje dotyczące projektu..2 Zakupy dla badań laboratoryjnych 2 Zakupy urządzeń pomiarowych jakości powietrza i urządzeń wspomagających uzyskiwanie tych informacji.5 Pola elektromagnetyczne...6 Modyfikacja programów graficznych...7 Zakupy pozostałe do zrealizowania...7 Fot. 1. Analizator CO Zakupy dla badań llaboratoryjnych Zakup nowych urządzeń dla Laboratorium WIOŚ w Katowicach ma głównie na celu zwiększenie jakości i dokładności prowadzonych badań, zgodnie z nowymi wymaganiami w zakresie przepisów prawa. Dokonano następujących zakupów: Jednostka destylacyjna do azotu Kjedahla oraz jednostka destylacyjna do azotu Kjeidahla wraz z blokiem mineralizacyjnym, Automatyczna stacja meteorologiczna, Spektrometr emisji atomowej ICP, Spektrometr UV-VIS dwuwiązkowy, Analizator przepływowy z możliwością oznaczania detergentów, Mikroskop badawczy z rejestrowaniem obrazu.
3 Urządzenia do destylacji z parą wodną przeznaczone są do oznaczania między innymi zawartości azotu metodą Kjeldahla, cyjanków oraz fenoli w próbkach wody. Wykonane są z polimeru odpornego na korozję, z wbudowanym zapewniającym bezpieczeństwo bezciśnieniowym generatorem pary wodnej oraz chłodnicą tytanową, ograniczającą zużycie wody chłodzącej. Dodatkowo destylatory posiadają zaawansowany system zabezpieczeń: osłonę ochronną, dźwignię umożliwiającą zmianę położenia probówki bez konieczności dotykania szkła, płytkę ociekową i czujnik przepływu wody chłodzącej. W pełni zautomatyzowany mineralizator DKL do równoczesnej mineralizacji 20 próbek, wyposażony jest w tzw. windę ułatwiającą obsługę, system wyciągu oparów, probówki, statyw na probówki i zbiornik na skropliny. Innowacyjny, graficzny wyświetlacz umożliwia prostą i szybką obsługę urządzenia z możliwością planowania i monitorowania poszczególnych etapów mineralizacji. Zakup profesjonalnej mobilnej stacji meteorologicznej MAWS 201, do Pracowni Analiz Manualnych, Instrumentalnych, Hydrobiologicznych, Mikrobiologicznych oraz Pomiarów Terenowych i Pobierania Próbek w Bielsku-Białej wraz z kompletnym oprzyrządowaniem, akcesoriami i oprogramowaniem oraz dokumentacją metrologiczną umożliwia realizację średniooraz długookresowych badań monitorujących warunki meteorologiczne, panujące w miejscu realizacji badań hałasu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego) w środowisku oraz badań oddziaływań promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. Urządzenie umożliwia uzyskanie standardów jakości w świetle wymagań Polskiej Normy PN EN ISO/IEC 17025 : 2005. Fot. 2 Aparat do destylacji z parą wodną Fot. 3 Mineralizator Fot. 4 Stacja meteorologiczna podczas pracy w terenie.
4 Analizator przepływowy z możliwością oznaczania detergentów pozwoli na wykonywanie w Pracowni Analiz w Częstochowie oznaczenia stężenia anionowych substancji powierzchniowo czynnych (detergenty anionowe) w wodach powierzchniowych, podziemnych i w ściekach. Zastąpi on osiemnastoletni przyrząd analityczny starej generacji. Dzięki zastosowaniu nowego przyrządu i zautomatyzowaniu większości procesu, analizy będzie można wykonywać z lepszą precyzją i dokładnością. Analizator umożliwi wykonywanie badań wymienionych substancji z większą dokładnością i precyzją. Fot. 6 Spektrofotometr UV-VIS dwuwiązkowy. Fot. 5 Ogólny widok analizatora wstrzykowoprzepływowego z możliwością oznaczania detergentów. Nowy spektrofotometr UV-VIS dwuwiązkowy pozwoli na wykonywanie w Pracowni Analiz w Częstochowie takich badań jak: oznaczanie stężeń chromu sześciowartościowego, chromu ogólnego, cyjanków wolnych, cyjanków związanych, cyjanków ogólnych, indeksu fenolowego, chloru ogólnego, w wodach i w ściekach. Metody badawcze z wykorzystaniem tego przyrządu polegają na pomiarze absorbancji (intensywności zabarwienia) czynnika w roztworze, po przeprowadzeniu reakcji barwnej z odpowiednimi reagentami oraz porównaniu tego pomiaru z absorbancją roztworów wzorcowych o znanych stężeniach. Nowy spektrometr ICP-OES (emisji atomowej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie) zastąpi stary, wyeksploatowany spektrometr w Pracowni Analiz w Częstochowie obniżając koszty eksploatacji, dzięki mniejszemu zużyciu argonu do zasilania plazmy. Stosując tą referencyjną technikę analityczną można dokonywać oznaczania stężeń pierwiastków w próbkach ciekłych (wodnych, ściekach) i materiałach stałych po mineralizacji, wielokrotnie szybciej w porównaniu do technik absorpcji atomowej. Pomiar stężeń pierwiastków w tego typu przyrządach analitycznych, odbywa się w plazmie argonowej, wykorzystując zjawisko emisji promieniowania o charakterystycznych dla danego pierwiastka długościach fal, przez atomy będące w stanie wzbudzenia.
5 Urządzenie będzie wykorzystywane przede wszystkim do monitoringu wód powierzchniowych. Przyrząd umożliwia jednoczesne oznaczenie do 33 metali w przygotowanej próbce. generator powietrza zerowego (1 szt.), kontener pomiarowy jakości powietrza (1 szt), aparatura do pomiarów parametrów meteorologicznych (1 komplet). Fot. 7 Spektrometr ICP-OES (emisji atomowej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie) Zakupy urządzeń pomiarowych jakości powietrza i urządzeń wspomagających uzyskiwanie tych informacji Nowy sprzęt pomiarowy jakości powietrza, pozwoli zastąpić wysłużone analizatory pracujące na automatycznych stacjach monitoringu powietrza jak również wzbogacił stacje o nowe urządzenia pomiarowe. Zakupiono następujące urządzenia: analizatory benzenu (2 szt.), analizatory tlenku węgla (4 szt.), analizatory dwutlenku siarki (8 szt.), analizatory tlenków azotu (6 szt.), analizatory ozonu (4 szt.), analizatory pyłu zawieszonego PM10 (8 szt.), analizator pyłu zawieszonego PM2,5 (1 szt.), pobornik grawimetryczny (manualny) z głowicami PM10 i PM2,5 (1 szt.), pobornik grawimetryczny (manualny) PM2,5 (1 szt.), pobornik grawimetryczny (manualny) PM10 (1 szt.), dataloger (1 szt.), kalibrator wielogazowy (1 szt.), Wymiana analizatorów pozwoli na bardziej bezawaryjną pracę urządzeń i uzyskanie większej liczby danych, służących do przekazywania informacji o jakości powietrza na stronie internetowej WIOŚ w Katowicach a także do sporządzania ocen jakości powietrza. W ramach projektu został zakupiony również dataloger (komputer przemysłowy) - urządzenie, które pozwala na gromadzenie i przesyłanie danych, z poszczególnych analizatorów znajdujących się na stacjach automatycznych do serwera w siedzibie WIOŚ w Katowicach, co pozwala na bezpośrednie udostępnianie danych ze stacji pomiarowych. Z kolei zakup nowego kontenera pomiarowego pozwolił na rozbudowę automatycznej stacji pomiarowej tła regionalnego mieszczącej się w Złotym Potoku o nowe stanowiska pomiarowe (benzen, pył zawieszony PM2,5). Na stacji tej wymieniono także czujniki meteorologiczne. Te zakupy spowodowały, że stacja stała się jedną z najlepiej wyposażonych stacji pomiarowych nie tylko w województwie śląskim, ale również w kraju. Przenośny kalibrator wielogazowy to urządzenie służące do kalibracji wielopunktowej analizatorów jakości powietrza, przez dynamiczne rozcieńczania gazu wzorcowego z butli. Generator powietrza zerowego to urządzenie wytwarzające osuszone powietrze, wolne od zanieczyszczeń gazowych i pyłowych (Zero Air) w ilościach niezbędnych do przeprowadzenia kalibracji analizatora.
6 Kalibrator wielogazowy współpracujący z generatorem powietrza zerowego stanowi zestaw umożliwiający sprawdzenie i kalibrację analizatorów gazowych w terenie na stacji pomiarowej jak i w warunkach laboratoryjnych na stanowisku pomiarowym przygotowanym w Pracowni. Zakupiony zestaw umożliwia przeprowadzenie kalibracji okresowych (zaplanowanych) jak również kalibracji urządzeń, które wróciły z naprawy, analizatorów gazowych pracujących w automatycznej sieci pomiarowej, w tym analizatorów dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu, tlenku węgla i benzenu. Fot. 8 Kalibrator wielogazowy i generator powietrza zerowego Pola elektromagnetyczne Selektywny analizator widma elektromagnetycznego SRM 3006, jest przenośnym urządzeniem pomiarowym umożliwiającym pomiary pól elektromagnetycznych wysokich częstotliwości. Zakres pracy analizatora pozwala na wykonywanie selektywnych pomiarów pól elektromagnetycznych emitowanych przez większość instalacji radiokomunikacyjnych (telefonia mobilna GSM i UMTS, radiofonia FM, telewizja, sieci WLAN i WiMax), radiolokacyjnych (radary lotnicze i meteorologiczne) oraz radionawigacyjnych. Analiza zmierzonego widma pozwala na dokładne zidentyfikowanie ilości oraz ustalenie poziomów sygnału poszczególnych źródeł PEM pracujących w rejonie danego punktu pomiarowego. Przyrząd będzie zastosowany w badaniach monitoringowych w zakresie analizy widma w badanych punktach pomiarowych, określenie udziału poszczególnych instalacji w szerokim zakresie promieniowania jak również w pomiarach inspekcyjnych pomiar selektywny w zakresie pracy kontrolowanej instalacji emitującej PEM. Fot.9 Analizator pyłu PM10 Fot.10 Selektywny analizator widma elektromagnetycznego
7 Modyfikacja programów graficznych Zmodernizowano program komputerowy LIMA uzupełniając go o aplikacje umożliwiające tworzenia map akustycznych w układzie trójwymiarowym (3D). Pozwala to na tworzenie realistycznych obrazów badanych terenów pod względem akustycznym, wykorzystując w tym procesie dane rastrowe, wektorowe i modele 3D, nałożone na powierzchnię numerycznego modelu terenu (NMT). Postępowanie to funkcjonuje w systemach informacji geograficznej (GIS). Wektorowa baza danych topograficznych jest podstawą współdziałania z programem LIMA. Topograficzna Baza Danych zawiera różne systemy informacji przestrzennej, między innymi wyczerpujący opis terenu ze szczegółowością zbliżoną do opisu dostarczonego przez mapę topograficzną w skali 1:10 000. Elementem składowym NMT jest algorytm interpolacyjny, umożliwiający odtworzenie kształtu powierzchni w określonym obszarze, poprzez określenie wysokości dla dowolnego punktu o położeniu określonym przez jego współrzędne x, y. Fragment mapy akustycznej w układzie 2D Zakupy pozostałe do zrealizowania Do rozstrzygnięcia pozostaje przetarg na mobilną stację do pomiarów imisji wraz z wyposażeniem, stanowiącym podstawowe analizatory do pomiarów jakości powietrza oraz do pomiarów warunków atmosferycznych. Stacja będzie wykorzystywana wspomagająco do pomiarów jakości powietrza w rejonie narażonym na emisję z obiektów o dużej uciążliwości, jak np. palące się hałdy odpadów górniczych czy też emisje z obiektów przemysłowych. Przykład mapowania akustycznego w układzie 3D. Elewacje narażone na hałas WIOŚ zrealizował modernizację programu ArcGIS poprzez zakup rozszerzenia 3D Analyst, umożliwiającego transfer danych wektorowych z Bazy Danych Topograficznych do środowiska programowego LIMA. Zespół redakcyjny pod kierunkiem Anny Wrześniak Śląskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska i Jerzego Kopyczoka Zastępcy Śląskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Katowicach: Andrzej Szczygieł, Agnieszka Zasadzień Grzegorz Bednarski, Ryszard Danecki, Krzysztof Straszak, Piotr Caban, Wiesława Piskorz, Roman Winter