czyli techniczne, zdrowotne i prawne aspekty użytkowania wyrobów zawierających azbest ISBN 83-922815-0-0 Biuro Ochrony Ârodowiska Urzàd m. st. Warszawy www.stolicaczystosci.pl
1. Wstęp Po około 100-letnim okresie produkcji i stosowania wyrobów zawierających azbest od 1999 roku obowiązuje zakaz wprowadzania na polski obszar celny azbestu i wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Działania te są wynikiem realizacji ustawy o zakazie stosowania azbestu. Opracowano na podstawie materiałów seminarium nt. Techniczne, zdrowotne i prawne aspekty użytkowania wyrobów zawierających azbest, zorganizowanego przez Biuro Ochrony Środowiska Urzędu m.st. Warszawy w dniu 17 maja 2005 r. Autorzy referatów: 1. Prawne aspekty użytkowania obiektów zawierających wyroby azbestowe dr Halina Prejzner, Instytut Techniki Budowlanej 2. Techniczne aspekty bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest dr Andrzej Obmiński, Instytut Techniki Budowlanej 3. Aspekty zdrowotne związane z obecnością azbestu w środowisku człowieka dr Iwona Dobrzelecka, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego 4. Bezpieczne usuwanie wyrobów zawierających azbest mgr inż. Agnieszka Tarach, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska 5. Działania Biura Ochrony Środowiska Urzędu m.st. Warszawy w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest dr Jan Korytkowski, Biuro Ochrony Środowiska Warszawa 2005 rok Od 1999 roku następuje także sukcesywne usuwanie wyrobów zawierających azbest. Proces ten będzie długotrwały i kosztowny. Z uwagi na skalę problemu i jego ogólnokrajowy zasięg zakłada się, że będzie to najbliższe 30 lat. Ważne jest ażeby proces przebiegał w sposób nie zagrażający zdrowiu i życiu ludzi i zanieczyszczeniu środowiska. Ministerstwo Gospodarki szacuje, że na terenie kraju znajduje się około 15 500 tys. Mg wyrobów zawierających azbest, w tym 14 900 tys. Mg płyt azbestowo-cementowych oraz 600 tys. Mg rur i innych wyrobów. Spośród tych ostatnich wymienić należy przede wszystkim rury wodociągowe i kanalizacyjne oraz przewody kominowe. Trwałość wyrobów azbestowo-cementowych określa się na 30 do 50 lat. Najdłuższa jest trwałość płyt azbestowo-cementowych, natomiast okres eksploatacji innych wyrobów jest z reguły krótszy. Niezależnie jednak od szacunków trwałości tych wyrobów narastał będzie problem pogarszania się stanu technicznego wyrobów azbestowych wraz z upływem czasu. Jest to ważny argument na rzecz rozpowszechniania, stosowania i egzekwowania bezpiecznych metod eksploatacji, usuwania, transportu i unieszkodliwiania odpadów powstałych z tych wyrobów. Przyjmuje się, że wyroby zawierające azbest nie muszą być bezwzględnie usuwane. W pierwszej kolejności usuwane winny być wyroby zniszczone, stanowiące zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz dla środowiska poprzez uwalnianie do powietrza włókien azbestu. W przypadku rur azbestowo-cementowych ich usuwanie powinno następować sukcesywnie, w miarę technicznego zużycia lub w przypadkach planowych wymian rur azbestowych na bezazbestowe. ISBN 83-922815-0-0
Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów Podjęcie decyzji o usuwaniu wyrobów zawierających azbest Sporządzenie Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest Przeprowadzenie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest Identyfikacja azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia przez uprawnione laboratorium Opracowanie corocznego planu kontroli jakości powietrza dla pomieszczeń zawierających azbest Sporządzenie informacji dla prezydenta (corocznie) Zgłoszenie właściwemu organowi architektoniczno-budowlanemu lub powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego na 30 dni przed rozpoczęciem prac zamiaru usuwania wyrobów zawierających azbest celem uzyskania pozwolenia na budowę wraz z określonymi warunkami Opracowanie instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest Oznakowanie pomieszczeń, gdzie znajdują się urządzenia lub instalacje z wyrobami zawierającymi azbest Dokonanie wyboru wykonawcy prac i zawarcie umowy. Określenie obowiązków stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu Zaznaczenie na planach sytuacyjnych terenu miejsc z wyrobami zawierającymi azbest Poinformowanie mieszkańców-użytkowników obiektu o usuwaniu niebezpiecznych materiałów i sposobach zabezpieczenia Dokonanie wyboru wykonawcy prac i zawarcie umowy. Określenie obowiązków stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu Źródło: Informator o przepisach i procedurach dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2003 Źródło: Informator o przepisach i procedurach dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2003
1.1. Wyroby zawierające azbest Wyroby zawierające azbest klasyfikuje się w dwóch klasach, przyjmując jako kryterium zawartość azbestu, stosowane spoiwo oraz gęstość objętościową wyrobu. Wyróżniamy wyroby twarde zawierające 13-20% azbestu chryzotylowego, posiadające gęstość objętościową powyżej 1000 kg/m 3. Najbardziej rozpowszechnione są płyty azbestowo-cementowe faliste oraz płyty azbestowo-cementowe karo stosowane jako pokrycia dachowe, a także płyty płaskie wykorzystywane jako elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym. W znacznie mniejszych ilościach stosowane są rury instalacyjne wodociągowe i kanalizacyjne oraz przewody kominowe. Do produkcji rur stosowany był azbest krokidolitowy w mieszaninie z chryzotylowym. Drugą grupę wyrobów stanowią wyroby miękkie zawierające 30-90% azbestu, posiadające gęstość objętościową mniejszą od 1000 kg/m 3. Przykładami takich wyrobów są izolacje azbestowe w postaci sznurów, mat, płótna, tektury azbestowej. Stosowane są najczęściej w technikach cieplnych, ciepłownictwie, w przemyśle energetycznym itp. Spośród powszechnie występujących wyrobów budowlanych zawierających azbest jako najbardziej zagrażające użytkownikom i wykonawcom prac demontażowych uważa się: wyroby miękkie : płyty sokalitowe stosowane do zabezpieczeń ognioochronnych konstrukcji stalowych oraz jako materiał okładzinowy w niektórych ściankach działowych i sufitach podwieszonych budynków Lipsk" i Berlin", a także w innych konstrukcjach niesztywnych. Materiał ten stosowany też był w elementach przewodów wentylacyjnych, klap przeciwpożarowych w budynkach użyteczności publicznej oraz w budownictwie przemysłowym sznury izolacyjne z azbestu chryzotylowego oraz sznury bawełniane z włókien szklanych zawierających domieszkę azbestu chryzotylowego (stosowane w instalacjach ciepłowniczych, izolacjach cieplnych rurociągów pary, odwodnieniach pary, izolacjach ogniochronnych rurociągów z paliwem płynnym). Stosowane też były w budownictwie i w instalacjach przemysłowych; wyroby twarde zestarzałe lub/i uszkodzone: 2. Aspekty zdrowotne związane z obecnością azbestu w środowisku Największe zagrożenie dla zdrowia stwarzają włókna azbestu, tzw. respirabilne, które mogą przenikać do dolnych odcinków układu oddechowego. Są to włókna o średnicach mniejszych niż 3 µm i długości większej niż 5 µm. Niektóre doniesienia wskazują, że największe zagrożenie stwarzają włókna bardzo cienkie, o średnicach mniejszych niż 1 µm i długości większej niż 8 µm. Włókna krótsze wykazują słabsze działanie zwłókniające. Zagrożenia pyłem azbestowym w postaci chorób pojawiają się gdy kontakt z pyłem jest stały, lub co najmniej nie incydentalny, a wielkość wdychanego zanieczyszczenia wyraźnie przewyższa wielkości spotykane w powietrzu atmosferycznym. Zwraca jednak uwagę, że Światowa Organizacja Zdrowia nie podaje najmniejszej wartości dopuszczalnej dla zanieczyszczeń powietrza pyłem azbestowym, która nie jest szkodliwa dla zdrowia, gdyż odporność ludzi na czynniki szkodliwe dla zdrowia jest zróżnicowana. Należy więc przyjmować, że każdy kontakt z czynnikiem jakim jest azbest jest niekorzystny. Możliwość tego kontaktu ograniczyć należy do minimum. W polskich przepisach nie określono dopuszczalnego poziomu zanieczyszczeń powietrza wewnętrznego budynków ani też pomieszczeń przeznaczonych do stałego pobytu. W latach 90-tych, nieobowiązujące już regulacje Ministrów Zdrowia i Ochrony Środowiska, dopuszczały 1000 wł/m 3 azbestu jako maksymalną wartość zanieczyszczenia powietrza włóknami respirabilnymi. W Instytucie Techniki Budowlanej, na podstawie wieloletnich badań, uznaje się jako kryterium akceptowalnego stanu higienicznego powietrza wewnętrznego pomieszczeń wartość 1000 wł/m 3. Większe wartości zanieczyszczeń towarzyszą z zasady uszkodzonym wyrobom zawierającym azbest. Wartości niższe niż 1000 wł/m 3 towarzyszą eksploatacji wyrobów nieuszkodzonych i mogą być traktowane jako dające się akceptować. Na podstawie badań stwierdzono, że w przypadku narażenia środowiskowego na pył azbestu, zagrożeniem zdrowia może być w zasadzie tylko międzybłoniak opłucnej i wzrost ryzyka raka płuc. Wiąże się to ze znacznie niższym poziomem stężenia włókien respirabilnych azbestu w powietrzu atmosferycznym niż w zakładach przemysłowych. płyty faliste azbestowo-cementowe stosowane do pokryć dachowych w niskiej zabudowie także w obiektach przemysłowych oraz płytki karo.
Narażenie środowiskowe mieszkańców miast Badania przeprowadzone przez Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego na terenie Śląska, na osiedlach mieszkaniowych, na których znajdowały się budynki z elewacją pokrytą płytami azbestowo-cementowymi wykazały, że stężenie włókien respirabilnych w powietrzu w pobliżu budynków mieszkalnych na ogół nie przekraczało wartości 1000 wł/m 3. Badane osiedla mieszkaniowe oddalone były od bardzo ruchliwych traktów komunikacyjnych. W miejscach bardzo dużego natężenia ruchu samochodów, na początku lat 90-tych ubiegłego stulecia, stężenie maksymalne włókien azbestu w powietrzu sięgało wartości około 3000 wł/m 3 i związane było prawdopodobnie z innymi źródłami zanieczyszczenia np. komunikacją samochodową (hamulce z okładziną z azbestu). Według Instytutu Techniki Budowlanej przeciętne zanieczyszczenie powietrza wewnętrznego w obiektach zawierających wyroby azbestowo-cementowe mało pylące oraz na zewnątrz budynku wynosi od 0 do 300 wł/m 3. Badania Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego dotyczące zawartości włókien azbestu w wodzie pitnej przesyłanej rurami azbestowo-cementowymi wykazały obecność azbestu w granicach 7 10 3 14 10 3 włókien w jednym litrze (próbki wody pobrane były w 6 punktach sieci wodociągowej). Nie ma jednak dowodów świadczących o tym, że azbest spożyty w wodzie jest szkodliwy dla zdrowia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała w 1996 r., że nie ma przekonywujących danych, aby azbest wchłonięty z wodą pitną był groźny dla zdrowia wobec czego nie ma potrzeby ustanawiać zaleceń dla zawartości azbestu w wodzie pitnej. Stanowisko WHO podziela Państwowy Zakład Higieny. Jedynie Agencja Ochrony Środowiska w USA określiła dopuszczalne stężenie włókien azbestu w wodzie ustalając tę ilość na 7 10 6 wł/litr. Wyniki badań Instytutu wykazały, że poziom stężenia włókien respirabilnych w powietrzu, w otoczeniu budynków w czasie prac remontowych istotnie wzrastał. Podczas demontażu płyt azbestowo-cementowych z elewacji największe stężenia włókien stwierdzono w pobliżu ścian, na rusztowaniach, które były odizolowane od otoczenia folią. Stężenia wynosiły od 20000 wł/m 3 do 170000 wł/m 3. Pomimo, że miejsca wykonywania prac były odizolowane od środowiska, poziom stężenia włókien w powietrzu, w otoczeniu remontowanych budynków, był istotnie wyższy niż przed rozpoczęciem prac remontowych i dochodził do 6000 wł/m 3. Po upływie jednego do trzech miesięcy od zakończenia remontu elewacji poziom stężenia włókien w otoczeniu budynków był na ogół istotnie niższy niż w czasie trwania prac remontowych. Po trwających trzy lata remontach budynków w mieście tym poziom stężeń włókien w powietrzu nie obniżył się jeszcze do wartości początkowych. Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego będzie kontynuował prace mające na celu zbadanie, po jakim czasie od zakończenia remontów elewacji nastąpi zanik włókien w powietrzu. Z badań wykonanych w USA wynika, że do całkowitego zaniku włókien po usunięciu azbestu musi upłynąć co najmniej 4 lata. Według Instytutu Techniki Budowlanej pracom rozbiórkowym, zwłaszcza przy demontażu elewacji i pokryć dachowych z płyt azbestowo-cementowych, sprzyjać może pogoda. Podczas rozbiórki dachów w okresach deszczowych lub opadów śniegu wielkość chwilowych zanieczyszczeń powietrza, zarejestrowana w ramach badania zagrożeń na stanowiskach pracy, nie przekraczała maksymalnie kilkuset wł/m 3 powietrza. Prace demontażu elewacyjnych płyt azbestowo-cementowych, prowadzone z zachowaniem zasad BHP oraz właściwej technologii na mokro, realizowane w okresach letnich przy wysokiej temperaturze i nasłonecznieniu dawały wyniki przeciętnie wynoszące 1500 wł/m 3, max 3-4 tys. wł/m 3. Prace demontażowe wykonywane wewnątrz małych pomieszczeń dawały efekt 5000 20000 wł/m 3 mimo, że prace te prowadzone były z zachowaniem właściwej technologii minimalizacji pylenia. Narażenie mieszkańców miast w związku z usuwaniem wyrobów azbestowych z budynków Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu prowadzi od trzech lat badania poziomu stężenia włókien azbestu w powietrzu na terenie osiedli mieszkaniowych w czasie trwania prac remontowych związanych z usuwaniem płyt azbestowo-cementowych z elewacji i dachów budynków, w celu stwierdzenia, czy prace te mogą zwiększać zagrożenie zdrowia mieszkańców.
3. Aspekty prawne użytkowania wyrobów zawierających azbest Polskie uregulowania prawne określają obowiązki właścicieli i użytkowników obiektów zawierających azbest w zakresie postępowania z tymi wyrobami. Przepisy prawne cechuje duży stopień dokładności opisu postępowania dotyczącego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. Przepisy ustalają następujące wymagania: 1. obowiązek dokonania przeglądu technicznego wyrobów zawierających azbest oraz sporządzenia Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, zwanej dalej oceną, zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. Jeden egzemplarz oceny należy złożyć do terenowego organu nadzoru budowlanego, a drugi przechowywać łącznie z dokumentacją obiektu. Następnie, w terminach wynikających z oceny, dokonywać należy kontroli stanu wyrobów. 2. obowiązek usunięcia wyrobu w przypadku ujawnienia widocznych uszkodzeń lub zużycia wyrobu 3. obowiązek dokonania inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest poprzez sporządzenie spisu z natury. Wynik inwentaryzacji ujmuje się w formie informacji wg wzoru zawartego w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest. Informacje przygotowuje się w dwóch egzemplarzach, przy czym jeden egzemplarz przedkłada się właściwemu miejscowo wojewodzie lub prezydentowi, a drugi przechowuje się przez okres 1 roku, do czasu sporządzenia następnej informacji 4. obowiązek aktualizacji informacji w każdym roku, w terminie do 31 stycznia 5. obowiązek oznakowania wyrobów zwierających azbest i pomieszczeń, w których występują 6. obowiązek zgłoszenia organowi budowlanemu zamiaru przystąpienia do robót lub uzyskania decyzji pozwalającej na budowę zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. Wypełnianie obowiązków formalno-prawnych należy do wszystkich właścicieli lub zarządców obiektów zawierających azbest lub wyroby azbestowe. Właściciel lub zarządca dokonuje również wyboru wykonawcy prac po podjęciu decyzji o usunięciu wyrobów zawierających azbest. Warunkiem wyboru winno być posiadanie przez wykonawcę prac remontowo-budowlanych decyzji administracyjnej zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi w trybie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. 4. Techniczne aspekty bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest Wyroby zawierające azbest w budynkach nie są automatycznie zagrożeniem dla jego mieszkańców, więc nie muszą być bezwzględnie usuwane z obiektu lub naprawiane. Ważne jest, aby wyroby azbestowo-cementowe były prawidłowo eksploatowane (zgodnie ze swoim przeznaczeniem i zgodnie z zaleceniami dotyczącymi użytkowania wyrobów azbestowych lub ich opisem technicznym ewentualnie gwarancją). Według oceny Instytutu Techniki Budowlanej z dużym przybliżeniem można przyjąć, że wyroby twarde" (azbestowo-cementowe) zastosowane na zewnątrz budynków, o ile spełniają swoją funkcję (np. pokrycie dachowe jest szczelne, elewacja nie jest spękana) mogą być pozostawione w obiekcie, ale powinny być pokryte odpowiednimi powłokami ochronnymi. Wyroby tzw. miękkie" np. izolacje azbestowe, tektury, sznury itp. oraz wyroby znajdujące się wewnątrz obiektów zwłaszcza wyroby w obiektach stale użytkowanych, należy bezwzględnie usunąć. W szczególnych przypadkach dotyczących wyrobów azbestowo - cementowych znajdujących się we wnętrzach budynków, jeżeli nie są to budynki przeznaczone na stały pobyt ludzi, można poprzestać na powierzchniowym zabezpieczeniu tych wyrobów. W celu kwalifikacji wyrobów zawierających azbest do dalszego użytkowania lub usunięcia oraz określenia,,stopnia pilności działań naprawczych, właściciele obiektów z wyrobami zawierającymi azbest wykonać powinni,,ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów według zał. nr 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. Zdaniem ITB ocena twardych nie uszkodzonych wyrobów zazwyczaj nie przekracza 65 punktów. Wyroby nie uszkodzone elewacje czy pokrycia dachowe dla dalszej bezpiecznej eksploatacji powinny być zabezpieczone tzw. środkami wgłębnie penetrującymi (wzmacniającymi wyrób) o dobrej przyczepności do podłoża. Jeśli wyrób jest uszkodzony i/lub w ocenie uzyskał powyżej 65 punktów zalecane jest podjęcie tzw. prac naprawczych, rozumianych jako wymiana wyrobu lub jego naprawa tj. uzupełnienie ubytków odpowiednimi środkami naprawczymi, zabezpieczenie wyrobów odpowiednimi preparatami impregnującymi i powierzchniowo kryjącymi (wgłębnie penetrującymi).
Alternatywnie możliwa jest też hermetyczna zabudowa wyrobów przy użyciu pyłoszczelnych przegród. Ostatecznym działaniem jest całkowite usunięcie wyrobu. Usuwanie wyrobów azbestowych, a także podjęcie napraw, nieodłącznie są związane ze zmianą poziomu zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego pyłem azbestowym, a więc ryzykiem przejściowego wzrostu zanieczyszczenia powietrza w strefach pracy (pośrednio wokół budynku lub w jego wnętrzu). Ryzyko to powinno być minimalizowane. Z tego względu decydujące znaczenie dla podjęcia decyzji o pracach naprawczych lub usunięciu wyrobów ma prawidłowa ocena ich stanu technicznego i możliwości dalszego użytkowania. Całkowite usunięcie wyrobów jest kosztowne, ale radykalnie rozwiązuje problem. Wymaga zaangażowania kosztownej techniki oraz powoduje okresowo wzrost pyłów azbestu w otoczeniu. Stwarza również nowe problemy wytworzenie niebezpiecznych odpadów, których usuwanie wymaga przestrzegania innych procedur prawnych i procedur bezpiecznego postępowania, także stwarza konieczność zastąpienia wyrobów azbestowych innymi wyrobami bezazbestowymi. Pomalowanie, czyli impregnowanie wyrobów z azbestem jest rozwiązaniem tymczasowym i nie zawsze jest opłacalne. Pomalowanie wyrobów odnosić się może wyłącznie do wyrobów we względnie dobrej kondycji technicznej, których powierzchnia jest czysta lub może być doczyszczona i może przyjąć powłokę ochronną. Metodą tą powinny być objęte wyroby azbestowo cementowe w obiektach, które nie wymagają termomodernizacji. Postępowanie takie przesuwa jedynie problem usuwania azbestu w czasie, nie rozwiązując go całkowicie, gdyż wyrób azbestowy w budynku pozostaje. Przepisy prawne nie określają metod naprawy wyrobów zawierających azbest w szczególności sposobów zabezpieczania tych wyrobów. Przesłanką odnoszącą się do zakwalifikowania wyrobów do niezwłocznego usunięcia lub dalszej jego eksploatacji jest wynik oceny wyrobu. Decyzję dotyczącą wyboru postępowania należy podjąć po uwzględnieniu m.in. stanu technicznego wyrobów, warunków eksploatacji, kosztów prawidłowo wykonanych prac naprawczych lub ich demontażu. Techniczne wymagania eksploatacji wyrobów zawierających azbest określone rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23.10.2003 r. przewidują iż właściciele i użytkownicy obiektów i urządzeń, powinni wykonać: 1. inwentaryzację wyrobów i instalacji zawierających azbest na terenie obiektu, wraz ze sporządzeniem informacji dla wojewody (osoby fizyczne, nie będące przedsiębiorcami, przygotowują informację dla prezydenta miasta) dotyczącą lokalizacji, wielkości, stanu technicznego wyrobów, planów dalszej eksploatacji lub terminu wstrzymania eksploatacji i dalszego postępowania z wyrobem zgodnie z załącznikami 2 i 3 do cytowanego rozporządzenia 2. oznakowanie wyrobów zawierających azbest i pomieszczeń gdzie one występują, 3. zaznaczenie wyrobów na planach sytuacyjnych obiektu, 4. przegląd (dokonywany okresowo) dla potwierdzenia aktualnego stanu technicznego wyrobów, 5. ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r W ramach wymienionych powyżej wymagań, uznaje się, że bezpiecznie użytkowane mogą być nie uszkodzone wyroby azbestowo-cementowe, lub inne twarde wyroby, umieszczone na zewnątrz obiektów. Wyroby azbestowo-cementowe, lub inne twarde wyroby umieszczone wewnątrz obiektu stwarzają zagrożenie, nawet jeśli są w dobrym stanie technicznym. Ocena ich stanu technicznego daje wysoką punktację i kwalifikuje je zazwyczaj do usunięcia lub naprawy. Ponieważ zaś nie są one uszkodzone, spełnieniem wymagań oceny powinno być ich usunięcie z wnętrza obiektu. Wyroby miękkie, z zasady powinny być usuwane i zastępowane wyrobami bezazbestowymi. O uszkodzeniu wyrobu, poza widocznymi rysami, ubytkami, (uszkodzona powierzchnia, spękania, uszkodzona struktura wewnętrzna) świadczyć może pył, zbierający się na podłożu pod wyrobami. Dotyczy to zwłaszcza wyrobów miękkich. Wyroby uszkodzone powinny być usunięte, wymienione na bezazbestowe, a pomieszczenie oczyszczone z pyłów azbestu. Wyroby zawierające azbest, w tym instalacje, przeznaczone do dalszej eksploatacji, lub usunięcia powinny być: 1. oznakowane; 2. pomieszczenie w którym znajduje się instalacja, powinno być oznakowane; 3. właściciel, zarządca, użytkownik powinien sporządzić co roku plan kontroli jakości powietrza wewnątrz pomieszczenia z instalacją zawierającą azbest; 4. instalacja (wyrób) powinna mieć załączoną w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznego użytkowania, uwzględniającą właściwe postępowanie z wyrobem zawierającym azbest. Odpowiednikiem takiej instrukcji w przypadku elewacji i dachów z wyrobów azbestowo-cementowych, w obiektach mieszkalnych, powinna być informacja dla mieszkańców, określająca działania zabronione, mogące uszkodzić wyrób np. celowe niszczenie elewacji, uderzanie piłką podczas zabaw dzieci, samowolne i samodzielne usuwanie elewacji bądź malowanie, wymiana stolarki okiennej itp.;
5. dla opisywanych wyrobów, niezależnie od tego, czy przeznaczone są one do dalszej eksploatacji, czy aktualnie nie użytkowane, może istnieć potrzeba ich naprawy i (lub) w dalszej perspektywie usunięcia z obiektu; 6. dla pomieszczeń, w których znajdują się te wyroby, zależnie od ich stanu technicznego, istnieć może potrzeba oczyszczenia pomieszczenia ze znajdującego się w nim pyłu azbestowego. Wszystkie czynności naprawcze, demontażowe i oczyszczające, powinny być określone w projekcie technicznym oraz harmonogramie prac. W ramach tego harmonogramu przewidzieć należy wykonanie badań czystości powietrza: przed rozpoczęciem robót, badań monitorujących czynności demontażowe (lub i czynności naprawcze), oraz przewidzianych na zakończenie robót, dla określenia efektu końcowego prac. W ramach bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, użytkownicy powinni powstrzymać się od samodzielnego dokonywania napraw, demontażu wyrobów, także od mechanicznego ich uszkadzania. Powinni też zgłaszać administracji wszelkie nowopowstałe uszkodzenia, celem weryfikacji oceny i dokonania napraw wyrobów. Administrator obiektu, powinien opracować i udostępnić w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznego użytkowania tych wyrobów. 5. Bezpieczne usuwanie wyrobów azbestowych Podstawowe zasady bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest ujęte w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest określają szczegółowo techniczne warunki prowadzenia robót tj.: 1. izolowanie od otoczenia obszaru prac przez stosowanie osłon zabezpieczających przenikanie azbestu do środowiska, 2. ogrodzenie terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m, przy zastosowaniu osłon zabezpieczających przed przenikaniem azbestu do środowiska, 3. umieszczenie w strefie prac w widocznym miejscu tablic informacyjnych o następującej treści: Uwaga! Zagrożenie azbestem ; lub w przypadku wyrobów zawierających krokidolit Uwaga! Zagrożenie azbestem-krokidolitem, 4. zastosowanie odpowiednich środków technicznych ograniczających do minimum emisję azbestu do środowiska, 5. zastosowanie w obiekcie odpowiednich zabezpieczeń przed pyleniem i narażeniem na azbest, w tym uszczelnienia otworów okiennych i drzwiowych, a także innych zabezpieczeń przewidzianych w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, 6. codzienne usuwanie pozostałości pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą na mokro, 7. izolowanie pomieszczeń, w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń pyłu azbestowego dla obszaru prac, w szczególności izolowania pomieszczeń w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokidolit, 8. stosowanie zespołu szczelnych pomieszczeń, w których następuje oczyszczenie pracowników z azbestu (komora dekontaminacyjna), przy usuwaniu pyłu azbestowego przekraczającego dopuszczalne wartości stężeń, 9. zapoznanie pracowników bezpośrednio zatrudnionych przy pracach z wyrobami zawierającymi azbest lub ich przedstawicieli z planem prac, a w szczególności z wymogami dotyczącymi BHP w czasie wykonywania prac. Aby uniemożliwić emisję azbestu do środowiska prace powinny być wykonywane w następujący sposób: 1. przed usunięciem lub demontażem elementy powinny zostać nawilżone wodą i utrzymywane w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, 2. tam gdzie jest to technicznie możliwe należy demontować całe wyroby bez ich uszkadzania, 3. do odspajania materiałów trwale związanych z podłożem należy stosować wyłącznie narzędzia ręczne lub wolnoobrotowe wyposażone w miejscowe instalacje odciągające powietrze, 4. w przypadku stwierdzenia występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłu azbestu prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza (również dla wyrobów zawierających krokidolit), 5. codziennego zabezpieczania zdemontowanych wyrobów i odpadów zawierających azbest oraz ich magazynowanie na wyznaczonym i zabezpieczonym miejscu. Po zakończeniu prac obowiązkiem wykonawcy jest złożenie właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca przechowuje oświadczenie przez 5 lat. Usuwanie z budynku wyrobów budowlanych zawierających azbest jest działalnością budowlaną i podlega przepisom ustawy Prawo budowlane. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości ma obowiązek zgłoszenia faktu rozpoczęcia robót do właściwego terenowego organu administracji architektoniczno-budowlanej. W zgłoszeniu określa się rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót oraz termin ich
rozpoczęcia. Organ nadzoru budowlanego może nałożyć w drodze decyzji obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie zgłoszonych robót, gdy ich realizacja może spowodować pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych lub stanu środowiska. Wykonawca prac, przed rozpoczęciem robót polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest zobowiązany jest zgłosić ten fakt właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Wszystkie prace budowlane polegające na oczyszczaniu budynków z azbestu mogą być wykonywane wyłącznie przez wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz zatrudniających pracowników przeszkolonych w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w kontakcie z azbestem lub wyrobami zawierającymi azbest. Pracodawca zatrudniający pracowników przy usuwaniu wyrobów z azbestem jest zobowiązany do wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia podczas realizacji robót. Pomiary takie mogą być wykonywane przez laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej, jednostki Centralnego Instytutu Ochrony Pracy Państwowego Instytutu Badawczego oraz inne jednostki upoważnione przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. 6. Postępowanie z odpadami zawierającymi azbest Po usunięciu, wyroby zawierające azbest stają się odpadami niebezpiecznymi i podlegają przepisom ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach oraz klasyfikacji zgodnie z katalogiem odpadów. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wykonawca prac remontowych jest wytwórcą odpadów niebezpiecznych i jest zobowiązany do uzyskania decyzji administracyjnej stosownej do rodzaju wykonywanej działalności oraz do przestrzegania ustalonych zasad postępowania z odpadami. Bezpieczne usunięcie odpadów niebezpiecznych oznacza właściwe przeprowadzenie procesów magazynowania, transportu i unieszkodliwiania. Odpady zawierające azbest należy odpowiednio przygotować do transportu tzn. nawilżyć, zabezpieczyć folią i oznakować. Odpady mogą być magazynowane w miejscach zabezpieczonych przed dostępem osób niepowołanych, zabezpieczone przed mechanicznym uszkodzeniem opakowań. Ostatni etap, kończący całe przedsięwzięcie usuwania wyrobów azbestowych z obiektu budowlanego, to przewóz odpadów zawierających azbest na składowisko. Transport odpadów azbestowych może być realizowany przez wytwórcę odpadów lub innego posiadacza legitymującego się stosownym zezwoleniem wydanym w trybie ustawy o odpadach. Transport odpadów zawierających azbest powinien odbywać się według zasad określonych w ustawie o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych oraz w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych. Odpady zawierające azbest transportować należy pojazdem samochodowym oznakowanym zgodnie z ADR Umową europejską dotyczącą międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych, tj. tablicą w kolorze żółtym z numerem klasy przewożonego odpadu niebezpiecznego tzn. 9. Pojazd transportowy winien posiadać świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu towarów niebezpiecznych. Kierowcami takich pojazdów mogą być osoby posiadające zaświadczenie ADR o ukończeniu z wynikiem pozytywnym kursu dokształcającego dla kierowców przewożących towary niebezpieczne. 7. Instytucje kontrolujące proces bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest Do służb sprawujących nadzór nad procesami usuwania wyrobów azbestowych i odpadów azbestowych należą: 1. Inspekcja Ochrony Środowiska w zakresie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, ul Bartycka 110a, tel. 651 07 07) 2. Państwowa Inspekcja Pracy w zakresie kontroli przestrzegania przepisów kodeksu pracy oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (Państwowa Inspekcja Pracy, Okręgowy Inspektorat w Warszawie ul. Lindleya 16, tel. 621 92 72) 3. Inspekcja Nadzoru Budowlanego w zakresie kontroli przestrzegania przepisów prawa budowlanego (Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego dla m.st. Warszawy, ul. Sienkiewicza 3, tel. 827 50 76-78) 4. Państwowa Inspekcja Sanitarna we wszystkich przypadkach dotyczących obiektów użyteczności publicznej (Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie ul. Żelazna 79, tel. 620 90 01 do 05) 5. administracja samorządowa na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym (Biuro Ochrony Środowiska Urzędu m.st. Warszawy, Plac Defilad 1, tel. 656 61 45 pan Jan Korytkowski)
W przypadkach zauważenia nieprawidłowości podczas usuwania wyrobów i odpadów zawierających azbest należy kierować wnioski o interwencję odpowiednio do wymienionych służb. 8. Działania Biura Ochrony Środowiska Urzędu m.st. Warszawy w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest Zainteresowani usuwaniem azbestu ze środowiska (podmioty gospodarcze i osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami) mogą skorzystać z pomocy finansowej w postaci dofinansowania przedsięwzięcia związanego z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Zasady przyznawania środków z Gminnego i Powiatowego Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ustalone zostały przez Prezydenta m.st. Warszawy w Zarządzeniu Nr 227/2003 z dnia 14 marca 2003 r. w sprawie wprowadzenia procedur gospodarowania środkami Gminnego i Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wnioskodawca składa wniosek w Biurze Ochrony Środowiska, na formularzu stanowiącym załącznik do wymienionego Zarządzenia Prezydenta m.st. Warszawy uniwersalnym dla wszystkich dofinansowywanych przedsięwzięć, uzupełnionym załącznikami. Wzór formularza wniosku zamieszczono na stronie internetowej: www.um.warszawa.pl. Wniosek wraz z instrukcją dotyczącą jego wypełnienia można również otrzymać bezpośrednio w Biurze Ochrony Środowiska, także powinien być dostępny w Urzędach Dzielnicowych. Informacji dotyczących dofinansowania, wniosków i załączników oraz procedur postępowania udziela pracownik Biura Ochrony Środowiska pan Jan Korytkowski tel. 656 61 45.