PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLIII 1999 WYSTĘPOWANIE GRZYBICY WAPIENNEJ W PASIEKACH WIELKOPOLSKI (1987-1997) Marian Jeliński Zakład Chorób Pszczół Państwowego Instytutu Weterynaryjnego, Oddział w Swarzędzu, ul. Poznańska 35, 62-<l20 Swarzędz Streszczenie Badano czerw pszczeli z pasiek wielkopolskich w latach 1987-1997. Czerw pochodził z województw: kaliskiego, konińskiego, leszczyńskiego, pilskiego i poznańskiego. Grzybicę wapienną rozpoznawano od maja do września. W 1997 r. stwierdzono wzrost odsetka pasiek dotkniętych tą chorobą. Do leczenia grzybicy wapiennej stosowano nystatynę. Omówiono niektóre czynniki usposabiające do wystąpienia tej choroby. Słowa kluczowe: grzybica wapienna, Wielkopolska, występowanie. WPROWADZENIE Grzybica wapienna często występuje W rodzinach uprzednio osłabionych przez inne schorzenia (G 1i ń s ki 1997). Chorobie tej sprzyjają cechy wrodzone, a metodę testowania pszczół w tym kierunku podał T a b e r (1986). Interesujące są dane K o n o p a c k i ej (1998) dotyczące wrażliwości na grzybicę wapienną kilku linii pszczół kraińskich, gdyż jedna z nich była od niej wolna w 8%, a druga w 38%. Wtórne źródło zakażenia w tej chorobie stanowią plastry i gdy są one ciemne częściej się ta choroba pojawia (K o e n i g i inni 1986). Mniejsza liczba pszczół dorosłych w stosunku do czerwia, powoduje obniżenie jego temperatury, a to jak wiadomo sprzyja wystąpieniu grzybicy wapiennej (K o e n i g i inni 1987). Być może ma ona związek z zanieczyszczeniem środowiska (O l i ń s k i 1997). Do leczenia grzybicy wapiennej czerwia pszczoły miodnej przydatna jest nystatyna (G l i ń s k i i O s ip o w s k i 1984). Celem pracy było przedstawienie danych epizootio logicznych dotyczących występowania tej choroby w Wielkopolsce. 107
METODYKA Badania nad występowaniem grzybicy wapiennej u pszczół przeprowadzono w latach 1987-1997 w wybranych pasiekach różnych właścicieli na terenie woj. poznańskiego (J e I i ń s k i 1995). W wielu przypadkach przeprowadzano z pszczelarzami wywiad. Liczba rodzin pszczelich stacjonujących w poszczególnych pasiekach wahała się od kilku do kilkudziesięciu sztuk. Dane z kilku województw (kaliskie, konińskie, leszczyńskie i pilskie, a częściowo też poznańskie) zebrano na podstawie ksiąg badań (oraz innych dokumentów), a więc materiału chorobowego dostarczonego do Pracowni Chorób Pszczół w Swarzędzu Zakładu Higieny Weterynaryjnej w Poznaniu (funkcjonowała do stycznia 1990 r.), a później Zakładu Chorób Pszczół PJWet. w Swarzędzu. W większości przypadków towarzyszyło mu pismo przewodnie, które czasem zawierało dane o okolicznościach wystąpienia choroby. Do badań pobierano plaster z czerwiem lub jego wycinek. Grzybicę wapienną rozpoznawano w laboratorium (H a n s e n 1987). Zwracano uwagę na występowanie innych chorób (zgnilec amerykański) u pszczół i stosowane leki. WYNIKI I DYSKUSJA W 1997 r. zanotowano wzrost odsetka pasiek dotkniętych grzybicą wapienną w Wielkopolsce (tab. 1). W tym roku stwierdzono znaczną ilość opadów, a na południu Polski wystąpiła powódź (W i n i a r s k i 1997). Tabela l Występowanie grzybicy wapiennej w pasiekach Wielkopolski (1987-1997) Occurence of chalk-brood in the Great Poland in 1987-1997 Rok Year Liczba pasiek reprezentowanych przez próby czerwiu Numbers of apiaries represented by brood of bees Liczba i % pasiek dotkniętych grzybicą wapienną Numbers and % of apiaries wilh chalk brood 1987 28 2 (7%) 1988 44 6 (14%) 1989 29 1 (3%) 1990 13 2 (15%) 1991 56 1 (2%) 1992 9 -O 1993 23 -O 1994 21 1 (5%) 1995 33 3 (10%) 1996 23 -O 1997 18 7 (39%) Ogółem Total 297 23 (8%) 108
Grzybicy wapiennej nie zanotowano w Wielkopolsce w latach 1992-1993 i 1996. Mogło to mieć związek z liczbą przesłanych wycinków plastrów. W 1992 r. nie otrzymano prób czerwia z woj. pilskiego. W 1993 r. nie było ich z woj. kaliskiego i woj. konińskiego. Z tego terenu mało prób otrzymano także w 1996 r. Z woj. kaliskiego były wtedy 4 próby czerwia z J pasieki, a z woj. konińskiego 1 wycinek plastra z czerwiem. Wykrycie grzybicy wapiennej w 2 pasiekach w Poznaniu 1997 r. wiązało się z ich przeglądem w kierunku zgnilca amerykańskiego. Na terenie gminy Swarzędz w 1994 r. w podobnej sytuacji grzybicy nie stwierdzono (J e 1i ń s k i 1995). Także wywiady i próby dostarczone przez pszczelarzy wskazywały na nasilenie występowania tej choroby w woj. poznańskim w 1997 r. Usytuowanie Zakładu Chorób Pszczół w woj. poznańskim mogło w niewielkim stopniu zwiększać liczbę rozpoznawanych przypadków grzybicy wapiennej. Bywało bowiem tak, że pszczelarze z woj. poznańskiego dostarczali próby osobiście, interesując się przy tym leczeniem tej choroby i czasem zabierając receptę na lek. W latach 1987-1997 grzybicę wapienną wykrywano od maja do września. Choroba ta pojawiała się nie tylko w dużych pasiekach, ale i małych - złożonych z kilku pni. Stwierdzono, że grzybica wapienna i zgnilec amerykański mogą występować u czerwia na tym samym plastrze. Wykrycie przez pszczelarza grzybicy wapiennej nie wykluczało zatem wystąpienia zgnilca amerykańskiego, bo czasem te choroby notowano w rodzinie pszczelej jednocześnie. Grzybicę wapienną podczas przeglądów stwierdzano w pojedynczych przypadkach lub w większej liczbie rodzin w pasiece. Dane własne o notowaniu grzybicy wapiennej od maja do września, potwierdzają obserwacje terenowe W n u s z y ń s k i e g o (1981 ), który chorobę tę zauważył w ciągu maja i czerwca w 6 rodzinach na ogólną ich liczbę 90 szt., a we wrześniu jej objawy wystąpiły na jednym plastrze. Część pszczelarzy leczyła pszczoły nystatyną, którą uznaje się za sprawdzony lek (T o m a s z e w s k a 1997). Z pozytywnym skutkiem stosowano ją już dawniej w rejonie Gorzowa Wlkp. (D u b i e I 1976). Antybiotyk ten należy jednak podawać rozważnie aby nie był on w miodzie konsumpcyjnym. Należy dodać, że miód jako środek spożywczy dla ludzi powinien być wolny od antybiotyków zgodnie z art. 7, ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1970 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 29, poz. 245) - (U s t a w a), w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 6 listopada 1992 r. o zmianie ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 91, poz. 456). W okresie 1987-1997 na terenie Wielkopolski stwierdzono w 1997 r. wzrost odsetka pasiek dotkniętych grzybicą wapienną. 109
s LITERATURA D u b i e I S. (I 97 6 ) - Jak zwalczyliśmy grzybicę wapienną. Pszczelarstwo, 27(5):12-13. G I i ń s k i Z. (1 997) - Grzybice pszczół - rozpoznawanie i zwalczanie. Mat. X III Nauk. Konf. "Warroza pszczół i gospodarka pasieczna" Olsztyn-Kortowo 12.05. 1997 r., 22-24. G I i ń k i Z., O s i P o w s k i T. (I 984) - Wpływ nystatyny i zabiegów hodowlano-sanitarnych na zwalczanie grzybicy otorbielakowej czerwia pszczoły miodnej. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, D. D. 39: 217-226 H a n s e II H. (1 98 7 ) - Honey Bee Brood Diseases. Nationaltrykkeriet, Copenhagen. J e l i ń s k i M. (I 995) - Perlustracje pasiek w okręgu zagrożonym zgnilcem złośliwym (amerykańskim). Życie Weterynaryjne, 70(6):200-203. K o e n i g P., Bo u s h G. M., Er i c k s o n E. H. J r (I 986) - Effect of type of brood comb on chalk brood disease in honeybee colonies. J. apic. Res., 25(1):58-62. K o e n i g P., B o u s h G. M., E r i c k s o n E. H. J r (l 9 8 7 ) - Effects of spore introduction and ratio of adult bees to brood on chalk brood disease in honeybee colonies. J. apic. Res., 26(3):191-195. K o n o p a c k a Z. (I 998) - Pszczoły odporne na grzybicę wapienną. w: IV. Polsko-Niemieckie Sympozjum, 43. T a b e r S. (l 9 86) - Breeding bees resistant to chalkbrood. Amer. Bee Jour., 126(12): 823-825. T o m a s z e w s k a B. (1997) - Możliwości zwalczania grzybicy otorbielakowej. Pszczelarstwo, 48(4): 8-9. Us t a waz d n i a 25 I i s t o p a d a I 970 r. - o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. z 1970 r. Nr 29, poz. 245, z 1971 r. Nr 12, poz. lis, z 1985 r. Nr 12, poz. 49, z 1989 r. Nr 35, poz. 192, z 1992 r. Nr 33, poz. 144 inr 91, poz. 456). W i n i a r s k i M. (l 997) - Diariusz powodzi, lipiec 1997 r. Pszczelarstwo, 48( I0):20-21. W fi U S Z Yń s k i S. (l 98 l ) - Jak pomogłem pszczołom w zwalczaniu grzybicy wapiennej, Pszczelarstwo, 32(4): 11-12. 110
OCCURENCE OF CHALK-BROOD IN THE GREAT POLAND IN 1987-1997 M. Jeliński Summary There were examined brood of bees from apiaries situated in the Great Poland in 1987-1997. The brood originated from voivodeships: Kalisz, Konin, Leszno, Piła and Poznan. Chalk-brood was diagnosed from May to September. This disease was most prevalent in 1997. There were used nystatin to cure chalk-brood. Possible predisposing factors were discussed. Keywords: chalk-brood, Great Poland, occurence 111