Szkolenie współfinansowane w 75% przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz w 25 % przez BudŜet Państwa w ramach projektu pn. Opracowanie innowacyjnego planu rozwoju Gminy sosnowica opartego na posiadanym potencjale i czynnym wykorzystaniu transferu wiedzy Unia Europejska Ekologiczny zbiór leczniczych roślin dziko rosnących
Rośliny wskazujące gleby ubogie w wapń (o odczynie kwaśnym) Rumian polny (Anthemis arvensis) Fiołek polny (Viola arvensis) Pięciornik srebrny (Potentilla argentea) Szczaw polny (Rumex acetosella) Czerwiec roczny (Scleranthus annuus)
Rośliny wskazujące gleby bogate w wapń (o odczynie zasadowym) Blekot pospolity (Aethusa cynapium) Świerzbnica polna (Knautia arvensis) Gorczyca polna (Sinapis arvensis) Szałwia łąkowa (Salvia pratensis)
Rośliny wskazujące gleby piaszczyste: Szczaw polny (Rumex acetosella) Ślaz zaniedbany (Malva neglecta ) Bodziszek drobny(geranium pusillum) Złocień polny (Chrysanthemum segetum) Fiołek polny (Viola arvensis)
Rośliny wskazujące gleby gliniaste: Łopian większy (Artium lappa) OstroŜeń polny (Cirsium arvense) Gorczyca polna (Sinapis arvensis) Szałwia łąkowa (Salvia pratensis) Łoboda rozłoŝysta (Atriplex patula)
Rośliny wskazujące gleby ilaste: Jaskier rozłogowy (Ranuncullus repens) Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus) OstróŜeczka polna (Delphinum consolida) Pięciornik gęsi (Potentilla anserina)
Rośliny wskazujące gleby bogate w związki azotu: Cykoria podróżnik (Cichorium intybus) Pokrzywa zwyczajna (Utrica dioica) Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca) Rdest ostrogorzki (Polygonum hydropiper) Stulicha psia (Descurainia sophia)
Siedliska z waŝniejszymi gatunkami roślin leczniczych - STANOWISKA WILGOTNE I PODMOKŁE JEZIORA, BRZEGI I ZALEWY RZEK Lp Gatunek Charakter rośliny surowiec 1. Bobrek trójlistkowy trwała liść 2. Grzybienie trwałe kwiaty, kłącza 3. Szczaw kobylak trwała korzenie 4. Tatarak zwyczajny trwała kłącze
TERENY BAGIENNE, TORFOWISKA, TERENY NIEZADRZEWIONE Lp. Gatunek Charakter rośliny surowiec 1. Bagno zwyczajne trwała ziele 2. Bobrek trójlistkowy trwała liść 3. Pięciornik kurze ziele trwała kłącze 4. Rdest ostrogorzki trwała ziele 5. Szczaw kobylak trwała korzeń 6. Uczep trójlistkowy trwała ziele 7. Wiązówka błotna trwała kwiat
ŁĄKI I MURAWY ZASOBNE W WILGOĆ Lp Gatunek Charakter rośliny surowiec 1. Biedrzeniec większy trwała korzeń 2. Bobrek trójlistkowy trwała liść 3. Krwawnik pospolity trwała kwiaty, ziele 4. Mniszek lekarski trwała liść, ziele, kwiat, korzeń 5. Rdest węŝownik trwała kłącze 6. Przywrotnik pasterski trwała ziele 7. Pięciornik gęsi trwała ziele 8. Podbiał pospolity trwała liść, kwiatostan 9. Szczaw kobylak trwała korzeń 10 Stokrotka pospolita trwała kwiatostany 11 OstroŜeń warzywny trwała ziele 12 Świetlik łąkowy jednoroczna ziele 13 WilŜyna ciernista trwała korzeń
Zbiorowisko ostroŝenia łąkowego OstroŜeń warzywny
STANOWISKA SUCHE PASTWISKA, SUCHE UGORY Lp. Gatunek Charakter rośliny surowiec 1. Biedrzeniec mniejszy trwała korzeń 2. Dziurawiec zwyczajny trwałe ziele 3. Jałowiec pospolity trwała szyszkojagody 4. Krwawnik pospolity trwała ziele, kwiat 5. Kocanki piaskowe trwała kwiatostan 6. Macierzanka piaskowa trwała ziele 7. Mydlnica lekarska trwała korzeń, kłącze 8. Nostrzyk Ŝółty jedno lub dwuletnia ziele 9. Przelot pospolity dwuletnia ziele 10. Rozchodnik ostry trwała ziele 11. Rzepik pospolity trwała ziele 12. Wrotycz pospolity trwała kwiatostan 13. WilŜyna ciernista trwała korzeń.
Zespół muraw piaskowych z kocankami piaskowymi Zespół muraw piaskowych z jałowcem pospolitym
POLA UPRAWNE, MIEDZE. Lp Gatunek Charakter rośliny surowiec 1. Biedrzeniec większy trwała korzeń 2. Chaber bławatek jednoroczna kwiat 3. Krwawnik pospolity trwała ziele, kwiat 4. Fiołek polny jednoroczna ziele 5. OstróŜka polna jednoroczna kwiaty, ziele, nasiona 6. Rdest ptasi trwała ziele 7. Podbiał pospolity trwała liść, kwiat 8. Perz właściwy trwała kłącze 9. Skrzyp polny trwała ziele 10. Tasznik pospolity trwała ziele 11. Mak polny jednoroczna płatki 12. śywokost lekarski trwała kłącze, korzeń
. OGRODY, PRZYCHACIA, ROŚLINY RUDERALNE Lp. Gatunek Charakter rośliny surowiec 1 Cykoria podróŝnik trwała ziele, korzeń 2 Glistnik jaskółcze ziele trwała ziele, korzeń 3 Jasnota biała trwała korony kwiatowe 4 Bez czarny trwała kwiat, owoc 5 Bylica pospolita trwała ziele 6 Malina właściwa trwała liść, owoc 7 Rdest ptasi trwała ziele 8 Podbiał pospolity trwała liść, kwiat 9 Perz właściwy trwała kłącze 10 Pokrzywa zwyczajna trwała liść, ziele, kłącze 11 Łopian trwała korzeń.
Zbiorowisko maku piaskowego Zbiorowisko porębowe z naparstnicąŝółtą Ślaz zaniedbany
LASY MIESZANE, POLANY, ZAROŚLA Lp Gatunek Charakter rośliny surowiec 1 Tysiącznik pospolity dwuletnia ziele 2 Dziurawiec zwyczajny trwała ziele 3 Dąb szypułkowy i bezszyp. trwała (drzewo) kora 4 Janowiec barwierski trwała ziele, kwiat 5 JeŜyna pospolita trwała liść, owoc 6 Kalina koralowa trwałą kora 7 Kopytnik pospolity trwała ziele, korzeń 8 Konwalia majowa trwała ziele, kwiat, kłącze 9 Kruszyna pospolita trwała kora, owoc 10 Mydlnica lekarska trwała korzeń 11 Nawłoć pospolita trwała ziele 12 Poziomka pospolita trwała liść, owoc 13 Przetacznik leśny trwała ziele
Dąbrowa niŝowa Kopytnik europejski Zawilec gajowy Zarośla tarninowe
Zbiorowisko roślin grupa (skupienie) wielu gatunków występujących na jednej powierzchni, tworzących skomplikowaną strukturę osobników współŝyjących ze sobą i oddziaływujących na siebie wzajemnie oraz na siedlisko, na którym Ŝyją
Metodyka badań zbiorowisk roślinnych
Zdjęcie fitosocjologiczne Nagłówek (powierzchnia zdjęcia, krótki opis stanowiska, data wykonania zdjęcia, charakterystyka siedliska, pokrycie kaŝdej z osobna warstw roślinności). Dokładny spis gatunków (z podaniem stopnia ilościowości i towarzyskości)
Elementy standardowo wykonanego zdjęcia: - powierzchnia zdjęcia 500m 2 - lokalizacja wieś Koryciny, nadleśnictwo Rudka - data wykonania zdjęcia 19.05.2005 - podłoŝe, ogólna charakterystyka 5 cm butwiny, 6 cm piasku zmieszanego z próchnicą, poniŝej Ŝółty piasek. - nachylenie - 4 0, ekspozycja - NNE, - inne uwagi N 52 38.110 E 022 45.739 - sposób uŝytkowania młode nasadzenia dębów - pokrycie warstw: - warstwa A 70% - warstwa B 10% - warstwa C 90%
A Fagus silvatica 4 A Picea exelsa + B Fagus silvatica 2 B Corylus avellana + B Evonymus europaea + C Abies alba + C Viburnum opulus + C Sambucus racemosa + C Oxalis acetosella 1 C Viola silvestris 1 C Asarum europaeum 2 C Asperula odorata 2 C Ajuga reptans + C Hepatica nobilis + C Luzula silvatica + C Festuca ovina + C Fragaria vesca +
Dlaczego więcej roślin leczniczych zbiera się ze stanowisk naturalnych? Tradycja zbioru i stosowania roślin dziko rosnących Pozyskiwanie surowca jest mniej kosztowne W niektórych regionach waŝne źródło dochodu ludności W przypadku niektórych gatunków niewielkie zapotrzebowanie na surowiec Przekonanie, Ŝe surowiec ze stanowiska naturalnego jest skuteczniejszy w działaniu
Najważniejsze zasady racjonalnego zbioru ziół to: - zbiór danego gatunku należy prowadzić jedynie w miejscach masowego jego występowania - część zbieranych roślin należy pozostawić na stanowisku w celu ich rozmnożenia - surowiec należ zbierać w taki sposób, aby jak najmniej uszkodzić rośliny - w przypadku zbioru organów podziemnych (kłączy, korzeni) roślin, które rozmnażają się tylko drogą wegetatywną, część z nich pozostawia się w miejscu zbioru, aby rośliny mogły odrosnąć - przy zbiorze określonych gatunków ziół nie należy niszczyć i zadeptywać innych roślin. - pączki i kory zbiera się tylko z gałęzi ściętych ( nigdy z krzewów i drzew) - w przypadku zbioru roślin znajdujących się pod częściową ochroną należy posiadać zezwolenie na zbiór, odpowiednich organów administracyjnych regionu, w którym prowadzony jest zbiór nie wolno zbierać roślin znajdujących się pod całkowitą ochroną.
Zasady zbioru surowców ekologicznych z dziko rosnących roślin leczniczych
Opracowane zasady uwzględniają obowiązujące w Polsce akty prawne dotyczące ochrony roślin i ekologicznej produkcji rolniczej, w tym: ustawę z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880), rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. 2004, Nr 168, poz. 1764), ustawę z dn. 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. 2004, Nr 93, poz. 898), wynikającą z rozporządzenia Rady Ministerialnej Wspólnoty Europejskiej Nr 2092/91 z 24 czerwca 1991, rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn. 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz. U. 1999, Nr 6, poz. 42, z późn. zm.).
Nadzór nad zbiorem roślin leczniczych ze stanu naturalnego sprawują: na terenie lasów stanowiących własność Skarbu Państwa oraz lasów stanowiących własność prywatną odpowiednie Dyrekcje Lasów Państwowych, na terenach uŝytkowanych rolniczo, na nieuŝytkach i innych terenach odpowiednie Urzędy Administracji Państwowej.
Wyznaczanie obszarów do ekologicznego zbioru surowców powinno się odbywać przy udziale zarządzającego terenem, jednostki certyfikującej oraz przedsiębiorstwa lub osoby fizycznej zajmującej się skupem tych surowców. Dyrekcje Lasów Państwowych powinny przedstawić dokument świadczący o tym, Ŝe na obszarze przeznaczonym do ekologicznego zbioru w okresie ostatnich trzech lat nie stosowano niedozwolonych środków, a w szczególności insektycydów i herbicydów. Na terenach rolniczych rośliny lecznicze moŝna zbierać tylko na obszarach, gdzie prowadzone są gospodarstwa w systemie ekologicznym oraz na obszarach wyłączonych z tradycyjnej uprawy co najmniej trzy lata wcześniej. Stan taki powinien być potwierdzony przez właściciela terenu.
Obszar przeznaczony do zbioru surowców ekologicznych powinien być corocznie szczegółowo umiejscowiony geograficznie i obszarowo przez zarządzającego terenem i instytucję skupującą surowce, a takŝe zaakceptowany przez jednostkę certyfikującą. Dla obszarów przeznaczonych do zbioru surowców ekologicznych zarządzający terenem powinien corocznie przygotować wykaz zbieranych roślin, podać terminy i sposoby ich zbioru oraz górne limity masy pozyskiwanych surowców. Szczególnego traktowania wymaga zbiór surowców leczniczych z drzew i krzewów rosnących naturalnie lub sadzonych przy drogach (np. lipa, kasztanowiec, dzika róŝa). Na takich stanowiskach szczególnie starannie powinny być wykonane badania na obecność niedozwolonych związków w glebie i zbieranych surowcach. Surowce pozyskiwane z takich stanowisk powinny być specjalnie oznakowane.
Zbiór przy uŝyciu nawet prostych urządzeń mechanicznych (grzebienie, szpadle itp.) lub innych maszyn moŝe być prowadzony wyłącznie za zgodą zarządzającego terenem. Zbiór powinien być przeprowadzony w taki sposób, aby nie nastąpiło naruszenie równowagi fitocenotycznej uŝytkowanych obszarów. Dotyczy to szczególnie roślin objętych częściową ochroną gatunkową oraz stanowisk, na których rośliny te występują. W wypadku wyraźnego zanikania roślin leczniczych na naturalnych stanowiskach, zarządzający terenem uprawnieni są do wprowadzenia okresowego zakazu zbioru surowców na określonym obszarze. Zakaz ten moŝe dotyczyć zbioru wszystkich lub pojedynczych roślin. Przy szczególnie szybkim zanikaniu populacji zbieranych roślin, zarządzający terenem powinien wyłączyć zagroŝone obszary z uŝytkowania i wykonać podsiewy lub korekcyjne nasadzenia, obciąŝając częścią poniesionych kosztów instytucje i osoby zajmujące się komercyjnym zbiorem surowców.
Skup surowców pozyskanych z dziko rosnących roślin leczniczych i zakwalifikowanych jako ekologiczne moŝe być prowadzony wyłącznie przez przedsiębiorstwa posiadające certyfikat jednostek certyfikujących. W certyfikacie takim określone są gatunki roślin i ich organy oraz ilości surowca przeznaczonego do zbioru. Przedsiębiorstwa te powinny równieŝ zgłosić zamiar pozyskiwania surowców ekologicznych ze stanu naturalnego do Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych. Przedsiębiorstwa zobowiązane są prowadzić ewidencję skupowanych surowców. Na kaŝdej partii skupowanego surowca powinien być podany termin i miejsce jego zbioru. W celu uniknięcia zamieszania z surowcami zbieranymi w sposób konwencjonalny adjustacja surowców ekologicznych powinna odbywać się w oddzielnych pomieszczeniach. Surowce właściwie zapakowane i oznakowane powinny być przechowywane w oddzielnych pomieszczeniach.
W celu uniknięcia zamieszania z surowcami zbieranymi w sposób konwencjonalny adjustacja surowców ekologicznych powinna odbywać się w oddzielnych pomieszczeniach. Surowce właściwie zapakowane i oznakowane powinny być przechowywane w oddzielnych pomieszczeniach. Właściciel zakładu skupującego ekologiczne surowce zielarskie ze stanu naturalnego zobowiązany jest do: przeprowadzenia szkolenia zbieraczy ziół, podania wykazu imiennego osób trudniących się zbieraniem ziół na potrzeby zakładu, podania do 15 kwietnia kaŝdego roku spisu planowanych ilości zbioru surowców zielarskich, stanowiących załącznik do zawieranej umowy,
zbierania surowców zielarskich z określonych obszarów na terenie nadleśnictwa z uwzględnieniem zapisów dotyczących zasad udostępniania lasów zawartych w rozdziale 5 ustawy z dn. 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. 1991, Nr 101, poz. 444, z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz. U. 1999, Nr 6, poz. 42, z późn. zm.), prowadzenia ewidencji ilości zbieranych surowców i miejsca ich zbioru, uzyskania zgody, określonej art. 56 ustawy z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880) w przypadku podjęcia zbioru roślin objętych ochroną gatunkową, złoŝenia do końca kaŝdego roku kalendarzowego sprawozdania z zakresu wykorzystania zawartej umowy
Nadleśnictwo, jako zarządca lasów w imieniu Skarbu Państwa zobowiązane jest do: bieŝącego informowania o wszelkich ewentualnych zabiegach chemicznych mogących mieć wpływ na jakość surowców zielarskich, promowania zagadnień związanych z rozsądnym pozyskiwaniem płodów runa leśnego, w tym surowców zielarskich.
Dziękuję za uwagę Unia Europejska