17-18 marca 1968 r. Informacja Wydziału Organizacyjnego KC PZPR Aktualna sytuacja w Warszawie 1. W dniu 18 bm. w godzinach porannych i przedpołudniowych zajęcia na wyższych uczelniach przebiegały normalnie. W SGPiS, PW, AWF, AM, ASP, PWSM nie stwierdzono kolportażu ulotek, nawołujących do wiecu lub strajku. Na SGGW od rana plakatowano ulotki, wzywające do strajku bez określenia terminu. Treść ulotek sprowadza się do solidarności z całym środowiskiem studenckim, które tylko poprzez strajk może kontynuować walkę, aby osiągnąć swój cel. Część studentów SGGW i AWF udała się na wiec w UW. Na UW począwszy od dnia 16 bm. kolportowana i plakatowana jest odezwa rektora do studentów UW następującej treści: "Do Studentów Uniwersytetu Warszawskiego! Od tygodnia z górą normalny tok pracy Uniwersytetu ulega poważnym zakłóceniom. W dniu 15 bm. grupa studentów, uzurpująca sobie na nielegalnym zgromadzeniu prawo do reprezentowania ogółu młodzieży uczelni, wezwała słuchaczy Uniwersytetu Warszawskiego do przerwania zajęć. Nawołujący do przerwania zajęć podejmują działania sprzeczne z ślubowaniem studenckim i z obyczajami Uniwersytetu. Zwracam się w chwili obecnej do wszystkich słuchaczek i słuchaczy Uniwersytetu Warszawskiego z wezwaniem do natychmiastowego powrotu do normalnej pracy. Zawiadamiam, że poleciłem pracownikom naukowo-dydaktycznym sprawdzać obecność na zajęciach ćwiczeniowych, seminaryjnych i laboratoryjnych. Ci studenci, którzy nie będą dopuszczać kolegów do sal wykładowych, jak też ci, którzy opuszczą 3-krotnie zajęcia bez usprawiedliwienia, zostaną skreśleni z listy studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Podejmując normalne zajęcia, zamanifestujecie najlepiej rzeczywistą jedność z Polską Klasą Robotniczą. Rektor (-) Prof. dr Stanisław Turski" Wezwanie rektora dotarło w niedzielę również do domów akademickich. Na terenie uczelni nie zanotowano ani jednego wypadku zerwania tej ulotki. Od godz. 8.00 wszystkie bramy i budynki UW zostały zabezpieczone przez uczelniany aktyw ZMS. Wchodzącym wręczano tekst wezwania rektora. 1
Przed godz. 12.00 w Audytorium Maximum zebrało się ok. 1,5 tys. młodzieży. Zgodnie z zapowiedzią zwołany wiec miał podjąć decyzję o przejściu od "strajku ostrzegawczego" do "strajku okupacyjnego". Odczytano tekst wezwania rektora. Zgłoszono propozycję poparcia rezolucji studentów Politechniki. Propozycję odrzucono. Również nie przeszła propozycja powtórzenia rezolucji studentów UW z dnia 11 bm. Bardzo aktywnie protestował przeciw tym propozycjom aktyw ZMS. "Komitet Studencki" w osobie Aranowskiego (student Wydz. Ekonomii Politycznej) zaproponował rozwiązanie zgromadzenia, ponieważ w najbliższym czasie zostanie opublikowane oświadczenie najwyższych władz państwowych i do tego momentu należałoby poczekać z zajęciem stanowiska. Wiec zakończył się w ciągu ok. 1 godziny. Wśród "wiecujących" i w tzw. "komitetach studenckich" występują pewne oznaki zmęczenia, poczucia braku konstruktywnego programu i coraz częstsze rozbieżności. 2. Żywe zainteresowanie, a równocześnie szereg komentarzy, wywołują publikacje prasowe. Z pozytywną oceną spotkały się informacje oraz przemówienia I sekretarzy KW, wygłoszone na wiecach w Gdańsku, Poznaniu i Ursusie. Mówi się, że prasa powinna informować, co dzieje się w kraju, ponieważ docierają różne wiadomości o wiecach studenckich i ekscesach chuligańskich w innych miastach Polski, które przy braku informacji prasowej sprzyjają szerzeniu się najrozmaitszych plotek. Dobrze przyjęto opublikowane w "Życiu Warszawy" wystąpienie generalnego dyrektora Ministerstwa Kultury i Sztuki, S. W. Balickiego, na nadzwyczajnym walnym zebraniu oddziału warszawskiego ZLP. Są jednak pytania: "dlaczego dopiero teraz zostało opublikowane", "wcześniej można było je bardziej skutecznie wykorzystać w pracy polityczno-wyjaśniającej". Z dużym zainteresowaniem spotkały się opublikowane obszerne fragmenty dyskusji na VII Zjeździe Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich; żywo komentowane jest zwłaszcza wystąpienie K. Kąkola. Artykuł w Trybunie Ludu o St. Staszewskim oceniany jest raczej krytycznie. Mówi się, iż "takie zarzuty można odnieść do wielu innych osób", "dlaczego nie powiedziano o działalności Staszewskiego w roku 1956 i w okresie późniejszym, "argumenty, zawarte w artykule, są za słabe do demaskowania aktualnej działalności Staszewskiego". Dobrze przyjęto artykuł "Apostołowie" w "Walce Młodych" oraz o klubie "Babel" - w "Sztandarze Młodych". Pozytywnie przyjmowana jest różnorodność artykułów w prasie, zwraca się jednak uwagę, iż normalny odbiorca z zasady kupuje jedną gazetę dziennie, najwyżej dwie: poranną i popołudniową. Stąd też istotne informacje prasowe, zawarte np. w "Sztandarze Młodych". "Walce Młodych" - o ile szerzej nie wprowadzi się zwyczaju przedruków - mogą być nieznane czytelnikowi "Trybuny", "Życia", "Expressu". 3. W dniu 17 marca znaleziono na ulicach 6 ulotek, o różnej treści, zaopatrzonych podpisem "Opór". 2
W środowisku studenckim i młodzieżowym Warszawy mnożą się różne wrogie dowcipy, skierowane przede wszystkim przeciwko MSW, MO i ORMO. Spotkanie aktywu partyjnego Politechniki Warszawskiej W dniu 17 marca br. odbyło się w Politechnice Warszawskiej spotkanie aktywu partyjnego, w którym wzięło udział ok. 150 osób. Poglądy i opinie aktywu, wyrażone w zagajeniu i dyskusji: Zorganizowana ostatnio w środowisku studenckim awantura polityczna to dzieło zdecydowanych wrogów Polski Ludowej, chcących realizować swoje ambicje polityczne przy pomocy każdych dostępnych środków. Inspiracje i środki dla swej wrogiej działalności otrzymują od elementów syjonistycznych w kraju i międzynarodowych ośrodków syjonistycznych. W bojaźni przed posądzeniem o antysemityzm w wielu sytuacjach w partii tolerowano postawy, nie mające nic wspólnego z interesem partii i naszej socjalistycznej Ojczyzny. Partia nasza nie podjęła w odpowiednim czasie walki z tymi elementami, mimo że znane były istniejące różnice ideologiczne po IV Zjeździe, za późno R. Zambrowski został usunięty z kierownictwa partii. Za długo tolerowano istnienie grupy na UW i opiekę ideową prof. A. Schaffa, Z. Baumana, W. Brusa, Br. Baczko, St. Żółkiewskiego i innych. W dyskusji wiele miejsca zajęły sprawy pracy partyjnej wśród młodzieży, w tym w środowisku studenckim. Stwierdzano, iż brak w niej dostatecznej ofensywności. Praca wychowawcza wśród młodzieży jest daleko niewystarczająca. Nie znalazło to właściwego miejsca w dyskusji i pracy POP i na V Zjeździe ZMS. Ustawa o szkolnictwie wyższym zepchnęła pracę dydaktycznowychowawczą wśród studentów na margines działalności uczelni. Pracownicy naukowi w niedostatecznym stopniu angażują się w działalności ideowo-wychowawczej. Ostatnie wydarzenia w środowisku studenckim dowodzą, że organizacje i instancje partyjne znacznie więcej uwagi muszą poświęcać pracy ideowo-politycznej z młodzieżą. Środowisko szkół wyższych musi otrzymać więcej pomocy ze strony kierownictwa partyjnego. Tow. Szyr np. zażądał, przy wyrażaniu zgody na spotkanie z aktywem partyjnym PW, gwarancji od sekretarza KU, że nie usłyszy kłopotliwych pytań. Tymczasem są pytania i trzeba na nie dawać odpowiedzi. Nie zawsze sekretarz KU jest w stanie udzielać odpowiedzi na wszystkie pytania, Jakie są wysuwane, potrzebna jest pomoc. W dyskusji dużo miejsca znalazły sprawy postawy członków partii i ich odpowiedzialności za rezultaty pracy partyjnej. Każdy członek partii musi wyrobić sobie zdanie o tym, co zaszło. Organizacja partyjna PW będzie oceniać i rozliczać każdego członka partii z jego obowiązków partyjnych i zawodowych bez względu na zajmowane stanowisko i pełnioną funkcję. Taka zasada musi obowiązywać w całej partii. Na naradzie ustosunkowano się również do interwencji organów MO i ORMO na terenie UW i przed PW. Stwierdzono, że pomoc MO i ORMO była niezbędna dla przywrócenia porządku i ładu. 3
Podniesiono też właściwą postawę dziekana Wydziału Elektroniki prof. Sławińskiego i doc. Świty w niedopuszczeniu do wyjścia studentów na ulice. Krytycznie odniesiono się do Rady Oddziału ZMP Wydziału Chemii i niektórych pracowników naukowych tego wydziału za solidaryzowanie się z rezolucją studencką. Szczególnie szkodliwe było stanowisko prof. Golde z Elektroniki. W dyskusji zwracano uwagę, że studenci PW byli pod silnym wpływem niektórych studentów UW, a szczególnie Wydz. Filozoficznego. Najwięcej niepokoju wśród studentów PW powodowali Łuszczyna i Mikółko, członkowie partii, członkowie kierownictwa klubu "Babel", oraz tacy członkowie ZMS jak Rubinstein, Litwin, Bogdański, którzy organizowali wiec i pisali rezolucje. Na naradzie zgłoszono szereg pytań: - Czy zostaną wyciągnięte konsekwencje do organizatorów i protektorów ostatnich awantur politycznych w środowisku studenckim? - Dlaczego tak długo tolerowano ośrodki syjonistyczne w Polsce i ich powiązania ze światowym ruchem syjonistycznym? - Dlaczego tak długo tolerowano w kierownictwie partii R. Zambrowskiego i na eksponowanym stanowisku St. Staszewskiego? - Dlaczego członkowie KC Schaff i Żółkiewski do chwili obecnej nie są za głoszone poglądy pociągnięci do odpowiedzialności partyjnej? Do spraw, podniesionych w dyskusji, ustosunkowali się tow. tow. A. Werblan - kier. Wydz. Nauki i Oświaty KC, W. Kata - kier. Wydz. Nauki i Oświaty KW oraz W. Kalewski - I sekretarz KU przy PW. Wypowiedź tow. Kalewskiego: Stwierdził, iż nie można tolerować w partii opozycji politycznej. Należy rozliczać członków partii za postawę, zajętą w stosunku do obecnych wydarzeń. Były przypadki, że niektórzy pracownicy nauki wbrew stanowisku rektora zwolnili studentów na wiec. Dla przeciwdziałania dalszym wydarzeniom KU ogłosił pełną mobilizację członków partii (otwarto ośrodek propagandy partyjnej, wprowadzono dyżury itd.). Niektórzy członkowie partii (doc. Karłowicz z Wydziału Architektury) w czerwcu oświadczali o swej lojalności wobec stanowiska partii i rządu, potępiające agresję Izraela. Mimo tego przy okazji różnych rozmów i dyskusji wychwalali "dzielny naród izraelski" i chwalili uczestników klubu "Babel". Tego typu dwulicowości nie można tolerować w naszej partii. Należy ustosunkować się do członków partii (Łuszczyna, Mikółko z Wydziału, Elektronicznego), którzy należeli do kierownictwa klubu "Babel" oraz do członków ZMS (Rubinstein, Litwin, Bogdański), którzy organizowali wiec i pisali rezolucje. Narada aktywu partyjnego PW pozwoliła na wyjaśnienie szeregu problemów wewnątrzpartyjnych i wskazała bieżące zadania członków partii. 4
Sytuacja w Zarządzie Uczelnianym ZMS Uniwersytetu Warszawskiego Zarząd Uczelniany ZMS przy UW przeorganizował system pracy, dostosowując swoją strukturę do aktualnych potrzeb. Na latach studiów powstają kilkuosobowe grupy ZMS, których kierownicy podlegają bezpośrednio wiceprzewodniczącemu ZU ZMS ds. propagandy Jak wykazały doświadczenia grupy te stanowią poważną siłę mobilizacyjną, np. w nocy z 17 na 18 bm. poprzez grupy te zmobilizowano ponad 300 osób, które przygotowano do rozbicia organizowanego wówczas wiecu. Na szczeblu uczelnianym powołano 4-osobowe kierownictwo, którego zadaniem jest kierowanie i koordynowanie poczynań aktywu partyjnego, ZMS-owskiego i ZSP. Przy ZU ZMS powołano 40-osobową służbę porządkową, która zabezpiecza lokal ZU i teren UW przed infiltracją niepowołanych osób. Zrezygnowano na czas trwania zamieszek z niektórych statutowych form kierowania organizacją, a decyzje przekazuje się w formie poleceń; niektóre szczegóły ważnych akcji przekazuje się aktywowi na krótko przed rozpoczęciem działania. Metodę tę zastosowano z powodzeniem przy ustalaniu taktyki rozbicia wiecu w dniu 18 marca. Postanowiono rozmieścić członków ZMS w trzech newralgicznych punktach sali w grypach od 40 do 100 osób. W czasie dyskusji ZMS-owcy dla rozładowania wiecowego nastroju sali podnosili ciągle problemy proceduralne i zadawali pytania organizatorom. Ponadto przygotowano kilkunastu towarzyszy do dyskusji oraz do zgłoszenia w sprzyjających momentach własnych wniosków. W tej chwili ZMS stawia sobie zadanie rozbicia tzw. komitetów delegatów i obrony interesów ZSP. W wyniku rozpoczętych praktycznych działań i jasno sformułowanego stanowiska nastąpił wyraźny wzrost aktywnych członków ZMS, skupionych wokół Zarządu Uczelnianego i aktyw ten zdecydowanie się ubojowił. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Komitet Centralny, Wydział Organizacyjny, L.dz. Org./T/01/54. Informacja Nr 46/A/4384, Warszawa 18 marca 1968 r., Tajne (AAN, KC PZPR 237/VII-5340, k. /92-/98). 18 marca 1968 r. Informacja Wydziału Organizacyjnego KC PZPR Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Komitet Centralny, Wydział Organizacyjny, L.dz. Org./T/01/53, Informacja: Nr 45/A/4383. Warszawa 18 marca 1968 r., Tajne (AAN, KC PZPR 237/VII-5340, k. 188-191). 5