Młodzież a substancje psychoaktywne

Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Specjalistyczna Poradnia Profilaktyczno - Terapeutyczna, ul. Szujskiego 25, 33-100 Tarnów Młodzież a substancje psychoaktywne Opracowanie raportu w oparciu o przeprowadzone badania zagrożeń substancjami psychoaktywnymi: Agnieszka Zaród Tarnów 2005

Spis treści I. Temat i cel badania...3 II. Problematyka badawcza...3 III. Technika i narzędzie badawcze...4 IV. Badana populacja i dobór próby...4 V. Termin i miejsce badania...5 VI. Rezultaty badań...5 VI.1 Spożywanie alkoholu oraz palenie papierosów przez młodzież...5 VI. 2 Młodzież a narkotyki...9 VI.3. Czynniki wpływające na używanie substancji psychoaktywnych...14 VI.3.1 Czynniki wpływające na palenie papierosów...16 VI.3.2 Czynniki wpływające na picie alkoholu...18 VI.3.3 Czynniki wpływające na zażywanie narkotyków...21 VI.4. Poziom wiedzy uczniów szkół tarnowskich na temat narkotyków...23 VI.5. Profilaktyka a używanie narkotyków...25 VI.6. Opinia badanych na temat zażywania narkotyków, przyczyn sięgania po nie i profilaktyki zagrożeń nimi...26 VII Podsumowanie...28 2

I. Temat i cel badania Zagrożenia dzieci i młodzieży substancjami psychoaktywnymi jest szczególnie ważnym i niepokojącym zjawiskiem. Wymaga ono diagnozowania i podejmowania środków zaradczych. Na wiele pytań w dalszym ciągu nie znajdujemy odpowiedzi. Celem badań podjętych przez naszą poradnię była próba określenia obszaru zagrożenia substancjami psychoaktywnymi oraz rozmiaru badanego zjawiska. Szczególnie interesowało nas uzyskanie informacji na temat obecności substancji psychoaktywnych w środowisku młodych ludzi, ich poczucia zagrożenia, powodów zażywania narkotyków oraz doświadczenia w tym zakresie. II. Problematyka badawcza Problematyka badawcza koncentrowała się wokół zagadnień dotyczących używania substancji psychoaktywnych, w tym narkotyków, alkoholu, papierosów, środków nasennych i uspakajających oraz sterydów. Pod pojęciem substancji psychoaktywnych rozumiemy substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego używane w celu zmiany stanu psychicznego. Kluczowym pojęciem dla naszych badań są narkotyki. Przyjmujemy dla celów tego badania, że pod tym pojęciem rozumiemy nielegalne substancje psychoaktywne, ponieważ tak funkcjonuje ono najczęściej w świadomości młodych ludzi. Substancje nielegalne to takie, których produkcja i dystrybucja jest nielegalna, są to np. marihuana lub kokaina. W szczególności chodziło o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jaki procent młodzieży próbował lub używa substancji psychoaktywnych? 2. Jakie formy przybiera zjawisko używania substancji psychoaktywnych (sporadyczne, częste)? 3. Czy młodzież posiada obiektywną wiedzę na temat zagrożeń wynikających z tego zjawiska i czy przekazywana wiedza jest dla niej przekonywująca? 4. Wychodząc z założenia, że rodzina, Kościół, rówieśnicy stanowią ważna część środowiska młodego człowieka chcielibyśmy uzyskać odpowiedzi na pytanie: czy i w jaki sposób czynniki te (wykształcenie rodziców, warunki materialne, sposób spędzania wolnego czasu, uczestnictwo w praktykach religijnych) korelują ze zjawiskiem używania substancji psychoaktywnych? 5. Jakie inne czynniki wpływają na występowanie tego zjawiska? 3

6. Czy młodzież używająca alkoholu i papierosów jest bardziej narażona na sięganie po narkotyki? 7. Czy młodzi ludzie dostrzegają potrzebę przeciwdziałania tym zjawiskom, a jeśli tak to jakimi środkami? 8. Czy wyniki badań przeprowadzonych w tarnowskich szkołach są zbliżone do danych ogólnopolskich? III. Technika i narzędzie badawcze Techniką uzyskania materiału badawczego zastosowaną w omawianym badaniu była ankieta audytoryjna. Jej zaletą jest wysoki stopień standaryzacji oraz możliwość przeprowadzenia w krótkim czasie badania dużej liczby respondentów. Kwestionariusz ankiety składał się z 28 pytań, w tym 4 pytania metryczkowe, czyli dotyczące zmiennych niezależnych. IV. Badana populacja i dobór próby. Populację objętą badaniem stanowili uczniowie szkół podstawowych (kl. 6), szkół gimnazjalnych (kl. 1,2,3) i ponagimnazjalnych (kl. 1,2). Uczniowie powyższych szkół należą do zamkniętego przedziały wiekowego pomiędzy 13 a 18 rokiem życia. Taki dobór populacji podyktowany był względami socjologicznymi i psychologicznymi. Przyjmuje się, że wiek 13 lat jest wiekiem granicznym między okresem dzieciństwa a okresem dojrzewania. Grupa została więc tak dobrana aby stanowiła jak najszerszy przekrój wiekowy i rozwojowy. Dzięki temu też możemy obserwować pewne tendencje rozwojowe interesujących nas zjawisk. Jednostką losowania była klasa szkolna, próba miała zatem charakter klastrowo warstwowy. Schemat doboru zakładał losowy dobór dwustopniowy. Najpierw losowano szkoły, a następnie klasy. W klasach badaniu poddawano wszystkich obecnych w tym czasie uczniów. Schemat losowania zakładał równomierny rozkład próby w mieście przy maksymalnym jej rozproszeniu. Badanie zostało przeprowadzone na losowo wybranej próbie 530 uczniów, w tym 14,4% uczniów szkół podstawowych, 38.9% uczniów szkół gimnazjalnych, 46,7% uczniów szkół ponagimnazjalnych (28,3% - Liceum Ogólnokształcące, 9,5% - Technikum, 8,9% - Zespół Szkół Zawodowych). 4

V. Termin i miejsce badania Badanie przeprowadzono w tarnowskich szkołach w okresie 27.04.2005 13.05.2005. VI. Rezultaty Badań VI.1. Spożywanie alkoholu oraz palenie papierosów przez młodzież 1. Z analizy zebranego materiału badawczego wynika, że znacząca część młodzieży korzysta z alkoholu. Do spożywania alkoholu w ciągu ostatniego roku przyznało się 61,6% badanych, a w ciągu miesiąca 38,6%. Stosunkowo najwięcej osób pijących alkohol jest w szkołach ponadgimnazjalnych, bo aż 78,4% w ciągu roku, z czego największą grupę stanowią tu osoby pijące regularnie, raz w tygodniu (19,5%). W klasach gimnazjalnych zjawisko picia alkoholu jest nieregularne, największą grupę stanowią osoby pijące alkohol sporadycznie raz na mniej więcej pół roku 21,5% (tabela nr 1). Różnica w częstotliwości spożywania alkoholu częściowo może wynikać z różnego sposobu spędzania czasu - 27% uczniów szkół ponadgimnazjalnych przyznało, że jednym z najczęstszych sposobów spędzania czasu wolnego są imprezy, wypady do pubów, dyskotek, nocnych klubów, co koreluje z danymi o częstotliwości, ponieważ zazwyczaj imprezy czy wypady odbywają się w weekendy. Z badań wynika też, iż w szkołach podstawowych problem alkoholu nie jest jeszcze tak nasilony. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że wraz z przejściem ze szkoły podstawowej do szkoły gimnazjalnej odsetek uczniów pijących alkohol w krótkim czasie zwiększa się prawie trzykrotnie (wykres nr 1). Dla przykładu: tylko 18,3% uczniów ostatnich klas szkół podstawowych przyznaje się do spożycia alkoholu w ciągu ostatnich 12 miesięcy, ale już w pierwszych klasach gimnazjum do tego samego przyznaje się aż 52,3% uczniów. 2. Warto zwrócić uwagę na dane z ostatniego miesiąca przed badaniem, do spożycia alkoholu w ciągu ostatniego miesiąca przyznało się: 56,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych, 26,7% gimnazjalistów i 7,8% uczniów klas szóstych szkół podstawowych 7,8% (tabela nr 2). Przyjmujemy, że okres ostatnich 30 dni przed badaniem wskazuje na względnie częste, regularne spożywanie alkoholu: przynajmniej raz w miesiącu. Założenie to potwierdza korelacja danych z całego roku i miesiąca. 5

Wykres nr 1. Odsetek uczniów przyznających się spożycia alkoholu w ciągu ostatniego roku 100,00% 80,00% 60,00% Podstawowa 18.30% Gimnazjum 55.70% ponagimn. 78.40% 40,00% 20,00% 0,00% Tabela nr 1 Częstotliwość spożycia alkoholu w ciągu ostatniego roku częstotliwość Podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna raz w ciągu roku 11,7% 18% 13,8% raz na mniej więcej pół roku 2.6% 21,5% 19% raz na miesiąc 4% 5,4% 16,6% raz w tygodniu 0% 7,3% 19,5% kilka razy w tygodniu 0% 2,5% 9% codziennie 0% 1% 0,5% suma 18,3% 55,7% 78,4% Tabela nr 2 Częstotliwość spożycia alkoholu w ciągu ostatniego miesiąca częstotliwość Podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna raz w ciągu ostatniego miesiąca 5,2% 15,2% 16,6% 2-5 razy 2,6% 6,9% 25,5% 6-9 razy 0% 2,3% 9% 10 i więcej razy 0% 2,3% 5,7% suma 7,8% 26,7% 56,8%.W stosunku do wyników badań ogólnopolskich powyższe wyniki są nieco niższe co świadczy o mniejszej częstotliwości spożycia alkoholu. Dla przykładu: w badaniach ESPAD z 2003 roku wśród badanych uczniów klas trzecich gimnazjum: w ciągu ostatnich 12 miesięcy alkohol piło 84,9%, natomiast w naszych badaniach w Tarnowie 72,7% (wykres nr 2). 6

Wykres nr 2 Odsetek uczniów klas trzecich gimnazjum i drugich ponadgimn. spożywających alkohol w ciągu ostatnich 12 miesięcy badania porównawcze. 100,00% 80,00% 84,90% 72,70% 93,40% 87,20% 60,00% 40,00% Badania ESPAD z 2003r. Badania Tarnów 2005r. 20,00% 0,00% 3 klasy Gimnajum 2 klasy gimnazjum 3. W ciągu ostatniego roku paliło papierosy 28,2% badanych uczniów, natomiast w ciągu ostatniego miesiąca 21,2%. Wraz z wiekiem odsetek palących uczniów zwiększa się diametralnie. W szkole podstawowej do palenia w ciągu ostatniego roku przyznało się 2,6% badanych trzynastolatków, ale już w gimnazjum liczba ta rośnie prawie dziesięciokrotnie - 26%, a w szkołach ponadgimnazjalnych prawie piętnastokrotnie 38% (wykres nr 2). Co niepokojące największą grupę stanowią osoby palące codziennie - w gimnazjum 9,5% a w szkole ponadgimnazjalnej 11,4% - (tabela nr 3). 4. Taką tendencję potwierdzają dane dotyczące palenia w ostatnim miesiącu przed badaniem: największą grupę stanowią osoby, które paliły 10 i więcej razy w tygodniu - w gimnazjum 9,8% a w szkole ponadgimnazjalnej 13,8% (tabela nr 4). Wyniki te są niższe w porównaniu z wynikami badań ogólnopolskich: dla przykładu z badań krajowych KBPN z 2003 roku wynika, że 31% młodzieży pali regularnie. Tabela nr 3 Częstotliwość palenia papierosów w ciągu ostatniego roku częstotliwość Podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna raz w ciągu roku 0% 4,5% 6,1% raz na mniej więcej pół roku 0% 4,5% 7,3% raz na miesiąc 1,3% 4% 5% raz w tygodniu 1,3% 1% 3,7% kilka razy w tygodniu 0% 2,5% 4,5% codziennie 0% 9,5% 11,4% suma 2,6% 26% 38% 7

Tabela nr 4 Częstotliwość palenia papierosów w ciągu ostatniego miesiąca częstotliwość Podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna raz w ciągu ostatniego miesiąca 2,6% 5,4% 6,5% 2-5 razy 0% 1% 4% 6-9 razy 0% 3% 4% 10 i więcej razy 0% 9,8% 13,8% suma 2,6% 19,2% 28,3% Dosyć niski wskaźnik dotyczący używania alkoholu i papierosów w szkole podstawowej może wynikać z tego, że zagrożenia tego typu nie są jeszcze tak nasilone. Wpływ na wynik mogła mieć obawa dzieci przed ujawnieniem prawdy. Dzieci zostały poinformowane, że ankieta jest anonimowa i nie niesie żadnych negatywnych konsekwencji dla nich. Przyczyną niskiego wyniku może być fakt, że dzieci nie miały wcześniej większych doświadczeń związanych z udziałem w badaniach społecznych. Podobny problem będzie dotyczył sprawy narkotyków. Ważne jest aby mimo wszystko nie bagatelizować problemu w szkole podstawowej - wprost przeciwnie - kłaść duży nacisk na profilaktykę i odpowiednie reagowanie na sytuacje używania jakichkolwiek substancji psychoaktywnych. Wykres nr 3 Odsetek uczniów przyznających się do palenia papierosów w ciągu ostatniego roku 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Podstaw ow a 2.60% Gim nazjum 26.00% 1 2 3 Ponadgim. 38.00% 8

VI. 2. Młodzież a narkotyki. 1. Do spróbowania narkotyku w ciągu całego swojego życia przyznało się 13,6% badanych uczniów (wykres nr 4). Wykres nr 4 Odsetek badanych przyznających się do zażywania narkotyków w ciągu całego swojego życia. 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 5,10% 4% 1,30% 3,20% tylko raz 2-5 razy 6-10 razy powyże 10 razy Częstotliwość kontaktów z narkotykami z rozróżnieniem na rodzaj szkoły przedstawia tabela nr 5. Tabela nr 5 Odsetek osób, które zażywały narkotyki Podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna tylko raz w życiu 1,3% 6,9% 4,9% 2-5 razy w życiu 0% 3% 6,1% 6-10 razy w życiu 0% 2% 1,3% więcej niż 10 0% 2,5% 4,9% suma 1,3% 14,4% 17,2% Za wskaźnik aktualnego używania narkotyków przyjmuje się zwykle używanie substancji w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. 2. Z analizy danych wynika, że do używania narkotyków w ciągu ostatniego roku przyznało się 8% badanych (1,3% w szkołach podstawowych, 8,3% w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych 9,3%). Jednak trzeba zaznaczyć, że jest to wynik dotyczący powszechnie uznawanych za narkotyki substancji nielegalnych, natomiast, jeśli wliczyć w to leki uspakajające, nasenne i sterydy wskaźnik ten wzrasta do 15,5% badanych osób. 9

Okres ostatnich 30 dni przed badaniem przyjmujemy za wskaźnik względnie częstego, okazjonalnego używania. Założenie to wynika z korelacji danych z ostatniego roku i ostatniego miesiąca przed badaniem. 3. Wśród badanych uczniów 8,4% sięga po narkotyki, leki uspakajające, nasenne lub sterydy co najmniej raz w miesiącu. Najczęściej młodzież sięga po marihuanę, na drugim miejscu są leki uspakajające i nasenne. W praktyce oznacza to, że wśród osób, które miały kontakt z narkotykami 72% próbowało marihuany, a 70% leków uspakajających i nasennych. Tabela nr 6 Rodzaj i częstotliwość zażywania substancji w szkołach podstawowych Rodzaj Częstotliwość substancji tylko 1 raz 2-5 razy 6-10 razy więcej niż 10 razy leki uspakajające, nasenne marihuana 1,3% haszysz amfetamina LSD crack kokaina heroina ecstasy sterydy anaboliczne 1,3% kompot inne Tabela nr 7 Rodzaj i częstotliwość zażywania substancji w gimnazjach Rodzaj Częstotliwość substancji tylko 1 raz 2-5 razy 6-10 razy więcej niż 10 razy suma leki uspakajające, nasenne 4,9% 3,5% 1% 0,5% 9,9% marihuana 5,4% 2% 1,5% 2,5% 11,4% haszysz 0 1% 1% amfetamina 1,5% 0,5% 2% LSD 0 crack 0 kokaina 0,5% 0,5% heroina 0 ecstasy 0,5% 0,5% sterydy anaboliczne 0,5% 1% 1,5% kompot 0 inne 0 10

Tabela nr 8 Rodzaj i częstotliwość zażywania substancji w szkołach ponadgimnazjalnych Rodzaj Częstotliwość substancji tylko 1 raz 2-5 razy 6-10 razy więcej niż 10 razy suma leki uspakajające, nasenne 5,3% 3,3% 0,4% 1,6% 10,6% marihuana 2% 2,8% 0,4% 6,1% 11,3% haszysz 0,8% 0,4% 1,2% 2,4% amfetamina 1,6% 0,4% 1,2% 3,2% LSD 0,8% 0,8% 1,6% crack 0,4% 0,4% 0,8% kokaina 0,4% 0,4% heroina 0 ecstasy 0,8% 0,4% 0,4% 1,6% sterydy anaboliczne 1,2% 1,6% 0,4% 0,4% 3,6% kompot 0 inne, autorskie 0,4% 0,8% 0,4% 1,6% Wyniki te są niższe w porównaniu z danymi z ogólnopolskich badań ESPAD z 2003 roku. Dla przykładu: z naszych badań wynika, że 18,2% trzecioklasistów gimnazjum używało marihuany lub haszyszu przynajmniej raz w życiu, natomiast w badaniach ogólnopolskich 19,2%. Analogicznie - w grupie uczniów drugich klas szkoły ponadgimnazjalnej w naszych w badaniach 11,7% używało marihuany lub haszyszu, a badaniach ogólnopolskich z 2003 roku 36,7%. Pytanie bezpośrednie o fakt zażywania narkotyków nie daje pełnego obrazu zjawiska, istnieje zawsze ryzyko nie ujawnienia prawdy, zwłaszcza jeśli chodzi o tak trudny temat. Dlatego w ankiecie zapytano badanych o inne aspekty tego zjawiska. 4. Na pytanie: czy w twoim środowisku, wśród znajomych, kolegów, koleżanek jest ktoś, kto zażywa narkotyki? 45,5% odpowiedziało twierdząco, z czego 52,6% to uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, 49,3% gimnazjalnych, a 11,7% uczniów szkół podstawowych. Dla porównania w badaniach ROPS z 2001 roku przeprowadzonych w powiecie tarnowskim, 42% badanych uczniów przyznało, że zna kogoś kto bierze narkotyki. Możemy więc zauważyć tendencje wzrostową. 11

Wykres nr 5 Czy w twoim środowisku, wśród Twoich koleżanek, kolegów jest ktoś, kto zażywa narkotyki? 60,00% 54,50% 50,00% 40,00% 30,00% 27,50% 18% 20,00% 10,00% 0,00% tak, kilka osób tak, jedna, dwie osoby nie, nikt 5. Z badania wynika, że 25,2% badanych spotkało się z propozycją zakupu narkotyków. W szkołach podstawowych 2,9% przyznało że, proponowano im taki zakup, w gimnazjalnych 27,8%, w szkołach ponadgimnazjalnych 30,4%. Dla porównania z badań przeprowadzony w 2001 roku przez ROPS w powiecie tarnowskim, wynika że 34% młodzieży ponadgimnazjalnej spotkało się z propozycją zakupu narkotyków. Świadczy to o pewnym obniżeniu tego wskaźnika, być może spowodowanym skuteczniejszymi działaniami prewencyjnymi. Wykres nr 6 Odsetek badanych, którzy spotkali się z propozycją zakupu narkotyków 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 11,40% 5,10% 8,70% tylko raz kilka razy często 12

6. Wśród osób, które brały udział w tzw. imprezach 26,9% osób przyznało, że były zażywane narkotyki. Najwięcej osób, które potwierdziły swój udział w takiej imprezie było wśród badanych ze szkół ponadgimnazjalnych - 34%, w gimnazjach takich osób było 28,3% a szkołach podstawowych 1,3%. Dla porównania: z badań przeprowadzonych w 2001 roku przez ROPS w powiecie tarnowskim, wynika że 37% badanych uczniów szkół ponagimnazjalnych uczestniczyło w spotkaniach towarzyskich z udziałem narkotyków, co świadczy o nieznacznej tendencji spadkowej. Wykres nr 7 Czy brałeś udział kiedykolwiek w imprezie gdzie były zażywane narkotyki? 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 8,90% tak, tylko raz 14% tak, kilka razy 4% tak, często 73,10% nie, nigdy 7. Wśród badanych 23,8% przyznało, że zna miejsca w Tarnowie, gdzie można kupić narkotyki. Najczęściej wymienianym miejscem są osiedla (15,4%), warto zwrócić uwagę, że właśnie na osiedlach, podwórkach najczęściej spędzają czas młodzi ludzie. Tabela nr 9 Miejsca w Tarnowie, gdzie można kupić narkotyki Czy znasz miejsca w Tarnowie gdzie można kupić narkotyki? % tak, na osiedlu 15,4% tak, w szkole, przed szkołą 3,9% tak, w centrum miasta 0,8% tak, na dyskotece, pubie, nocnym klubie 2,5% tak, w siłowni 0,4% inne miejsca 0,8% nie znam 76,2% 8. W ankiecie zadano także osobne pytanie, czy w szkole badanego można kupić narkotyki. Odpowiedzi twierdzącej udzieliło 11,8% badanych. 13

Zachodzi tu pewna nieścisłość, ponieważ we wcześniejszym pytaniu, kiedy zapytano o znajomość miejsc gdzie można dokonać zakupu narkotyków tylko 3,9% zaznaczyło szkołę. Możemy mniemać, że wynika to bardziej z obaw jakie budzi pytanie zadane wprost do osoby o znajomość takiego miejsca, niż pytanie czy w miejscu gdzie przebywa można nabyć narkotyki. Mimo to możemy zauważyć pewną tendencje malejącą w stosunku do poprzednich lat, w 2001 roku z badań ROPS wynikało,że 16% uczniów szkół ponadgimnazjalnych z powiatu tarnowskiego przyznało, że można u nich w szkole kupić narkotyki, a w naszych badaniach jest to 13,8% uczniów w tym samym przedziale wiekowym. Wykres nr 8 Czy w Twojej szkole można kupić narkotyki? 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 67,30% 20,90% 11,80% tak nie nie wiem VI.3. Czynniki wpływające na używanie substancji psychoaktywnych Chcąc zbadać czynniki wpływające na używanie substancji psychoaktywnych wzięliśmy pod uwagę wykształcenie rodziców, warunki materialne rodziny (w odczuciu badanych uczniów), kieszonkowe, uczestnictwo w praktykach religijnych i sposób spędzania czasu poza szkołą. Tabela nr 10 Wykształcenie rodziców 14

wykształcenie Ojciec Matka podstawowe 3,2% 3,6% zawodowe 39,2% 27,2% średnie 36,2% 40,6% wyższe 20% 28% nie dotyczy 1,4% 0,6% Najczęściej badani określali swoje warunki materialne jako dobre 44,4%, tylko 0,6% badanych określiła je jako bardzo złe. Tabela nr 11 Warunki materialne swojej rodziny określane przez badanych Warunki materialne % bardzo dobre 21,3% dobre 44,4% średnie 29,9% złe 3,8% bardzo złe 0,6% Najwięcej osób bo 59,9% posiada od 1 do 20 zł na własne wydatki w ciągu tygodnia. Tabela nr 12 Tygodniowa kwota pieniędzy do dyspozycji na własne wydatki Posiadana suma pieniędzy na tydzień % 1-20 zł 59,9% 21-50 zł 22,8% 51-100 zł 4,6% 101-200zł 1,5% 201 zł i więcej 1,5% nie posiadam żadnych pieniędzy na własne wydatki 9,7% Przeważająca część osób, bo 77,9% uczestniczy regularnie w praktykach religijnych. Tabela nr 13 Praktyki religijne Czy uczestniczysz w praktykach % religijnych? tak, regularnie 77,9% od czasu do czasu 14,2% rzadko 5,9% nigdy 2% W pytaniu jak uczniowie spędzają czas poza szkołą, badani mieli zaznaczyć maksymalnie dwie odpowiedzi. Najwięcej osób zaznaczyło, że spędza czas z kolegami, 15

koleżankami na podwórku, osiedlu 65,7% oraz w domu 51,6%. Najmniej uczniów spędza czas na zajęciach organizowanych przy parafiach 4,5%. Tabela nr 14 Sposoby spędzania wolnego czasu przez uczniów Jak najczęściej spędzasz czas poza szkołą? % z kolegami (koleżankami) na podwórku, osiedlu 65,7% na zajęciach pozalekcyjnych, kołach zainteresowań, klubach 24,4% sportowych itp. na zajęciach organizowanych przy parafii 4,5% w domu 51,6% u kolegi (koleżanki) w domu 33% na imprezach, dyskotekach, w pubach, nocnych klubach 20,8% VI.3.1 Czynniki wpływające na palenie papierosów. 1. Po przeanalizowaniu danych dotyczących palenia papierosów stwierdza się, że uczniów palących codziennie, wychowywanych przez matki z podstawowym wykształceniem jest ponad dwukrotnie więcej 22,2% niż palących codziennie, ale wychowywanych przez matki z wykształceniem wyższym 10%. Podobny rozkład będzie ma miejsce gdy bierzemy pod uwagę wykształcenie ojca. 2. Biorąc pod uwagę określone warunki materialne rodziny, możemy stwierdzić że wśród osób, które określiły warunki materialne jako bardzo dobre 82,3% stanowią osoby niepalące. Palących codziennie w tej grupie jest tylko 3,5%. Również w grupie określającej warunki materialne jako dobre przeważająca liczba osób to osoby niepalące 71,9%, a odsetek osób palących codziennie to 10,2%. Podobny rozkład dotyczy osób o średnich, złych i bardzo złych warunkach materialnych, to znaczy maleć będzie wskaźnik osób niepalących, a wzrastać będzie wskaźnik osób palących codziennie. 3. Zależność taka nie zachodzi w przypadku korelacji kieszonkowego z faktem palenia papierosów. Dla przykładu: najwięcej osób palących codziennie jest w grupie, posiadającej od 20-50 zł tygodniowo 17,5%. To więcej niż w grupie posiadającej powyżej 50 zł tygodniowo 7,9%. Zaskakujące wyniki dotyczą osób, które deklarowały, że nie posiadają żadnych pieniędzy na swoje wydatki: 8% pośród nich pali codziennie, a więc prawie tyle samo co osoby posiadające więcej niż 50 zł tygodniowo. 16

4. Z korelacji pytań dotyczących uczestnictwa w praktykach religijnych i palenia papierosów wynika, że istnieje znaczący związek między nimi. Przeważająca liczba badanych 79,4%, którzy uczestniczą regularnie w praktykach religijnych nie pali. Natomiast wśród badanych uczestniczących rzadziej w praktykach religijnych jest więcej osób palących, przy jednoczesnym wzroście osób palących codziennie (tabela nr 15). Czy uczestniczysz w praktykach religijnych? Tabela nr 15 Praktyki religijne a palenie papierosów Odsetek osób palących codziennie w ciągu ostatniego roku Odsetek osób nie palących w ogóle w ciągu ostatniego roku tak, regularnie 3,6% 79,4% od czasu do czasu 25,3% 44% rzadko 32,3% 35,5% nigdy 27,3% 45,5% 5. Z korelacji sposobu spędzania wolnego czasu i faktu palenia papierosów uzyskaliśmy następujące dane: największy odsetek osób, które paliły papierosy w ciągu ostatniego roku spędza swój czas na imprezach, dyskotekach lub w pubach 58,5%, na zajęciach organizowanych przy parafiach 5%. Podobny rozkład dotyczy regularnego, codziennego palenia (tabela nr 16). Jak najczęściej spędzasz czas? z kolegami (koleżankami) na podwórku, osiedlu na zajęciach pozalekcyjnych, kołach zainteresowań, klubach sportowych itp. Tabela nr 16 Wolny czas a palenie papierosów Odsetek osób palących codziennie w ciągu ostatniego roku Odsetek osób nie palących w ogóle w ciągu ostatniego roku 10,6% 66,8% 3,6% 82,7% na zajęciach organizowanych przy parafii 0 95% w domu 2,2% 84% u kolegi (koleżanki) w domu 7,5% 73,5% na imprezach, dyskotekach, w 26,8% 41,5% pubach, nocnych klubach VI.3.2 Czynniki wpływające na picie alkoholu 17

1. Z korelacji wynika, że nie ma znaczących różnic dotyczących spożywania alkoholu między dziećmi rodziców z różnym wykształceniem. 2. Biorąc pod uwagę warunki materialne, to najmniej osób pijących alkohol w ciągu ostatniego roku jest w grupie osób określających warunki materialne swojej rodziny jako bardzo dobre 44,%, a najwięcej pijących jest wśród osób określających swoje warunki jako średnie 68,4%, złe 65% i bardzo złe 100% (tylko trzy osoby zaznaczyły warunki materialne swojej rodziny jako bardzo złe, stąd nie możemy uznać tego za diagnostyczne). 3. Istnieje korelacja miedzy częstotliwością picia a warunkami materialnymi, im gorsze określane warunki materialne tym większa częstotliwość picia alkoholu. Dla przykładu regularnie (przynajmniej raz w tygodniu) sięga po alkohol aż 33,2% określających swoje warunki materialne jako złe i tylko 6,2% badanych którzy określili swoje warunki materialne jako bardzo dobre. Tabela nr 17 Warunki materialne a alkohol Odsetek osób pijących Warunki materialne alkohol w ciągu ostatniego roku bardzo dobre 44,3% dobre 62,6% średnie 68,4% złe 65% bardzo złe 100% Tabela nr 18 Warunki materialne a częstotliwość picia alkoholu Odsetek osób pijących alkohol co najmniej raz w Warunki materialne tygodniu w ciągu ostatniego roku bardzo dobre 6,2% dobre 16,6% średnie 25,3% złe 30% bardzo złe 33,3% 4. Z korelacji wynika, że najmniej osób pijących alkohol jest wśród uczniów posiadających powyżej 200 zł tygodniowo kieszonkowego (tabela nr 19). Zastanawiające jest, że aż 52,9% osób, nie posiadających żadnych pieniędzy na swoje wydatki piło alkohol w ciągu ostatniego roku, z tego 11,8% piło go co najmniej raz w tygodniu. 18

Posiadana kwota pieniędzy na własne wydatki w ciągu tygodnia Tabela nr 19 Kieszonkowe a alkohol Odsetek osób pijących alkohol w ciągu ostatniego roku 1-20 zł 61% 21-50 zł 66,7% 51-100 zł 54,2% 101-200 zł 62,5% 201 i więcej zł 25% nie posiadam żadnych pieniędzy na 52,9% własne wydatki 5. Podobnie jak w przypadku papierosów zachodzi związek między częstotliwością uczestniczenia w praktykach religijnych a faktem picia alkoholu i jego częstotliwością w ciągu ostatniego roku. Najmniej osób, które spożyły alkohol w ciągu ostatniego roku jest wśród uczestniczących regularnie w praktykach religijnych - 55%, a najwięcej wśród osób, które ogóle nie uczestniczą w praktykach religijnych 100% (tabela nr 20). 6. Najwięcej pijących alkohol regularnie (co najmniej raz w tygodniu) jest wśród osób, które rzadko uczestniczą w praktykach religijnych 42%, a najmniej wśród regularnie uczestniczących w praktykach religijnych 11,9% (tabela nr21). Tabela nr 20 Praktyki religijne a alkohol częstotliwość praktyk Odsetek osób pijących alkohol w religijnych ciągu ostatniego roku regularnie 55% od czasu do czasu 76% rzadko 87% nigdy 100% Tabela nr 21 Praktyki religijne a częstotliwość spożycia alkoholu Odsetek osób pijących alkohol co najmniej raz w tygodniu w ciągu ostatniego roku regularnie 11,9% częstotliwość praktyk religijnych od czasu do czasu 36% rzadko 42% nigdy 36,4% 7. Biorąc pod uwagę sposób spędzania czasu wolnego przez badanych można zauważyć pewne wyraźne tendencje. Najwięcej osób pijących alkohol w ciągu ostatniego roku spędza czas na imprezach, dyskotekach, w pubach 90,2% (tabela nr 22), także w tej 19

grupie jest najwięcej osób pijących co najmniej raz w tygodniu 56,1% (tabela nr 23). Najmniej osób pijących alkohol w ciągu ostatniego roku spędza czas na zajęciach organizowanych przy parafiach 30%, równocześnie w tej grupie jest najmniej osób pijących regularnie (co najmniej raz w tygodniu) 2,5%. Również wśród badanych uczęszczających na zajęcia pozalekcyjne jest stosunkowo mniej badanych pijących alkohol. Tabela nr 22 Sposób spędzania wolnego czasu a alkohol Sposób spędzania wolnego czasu Odsetek osób pijących alkohol w ciągu ostatniego roku z kolegami, koleżankami na podwórku, osiedlu 64,6% na zajęciach pozalekcyjnych, kołach zainteresowań, klubach sportowych 47,3% na zajęciach organizowanych przy parafii 30% w domu 50,7% u kolegi (koleżanki) w domu 61,7% na imprezach, dyskotekach, w pubach 90,2% Tabela nr 23 Sposób spędzania wolnego czasu a alkohol Sposób spędzania wolnego czasu Odsetek osób pijących alkohol co najmniej raz w tygodniu w ciągu ostatniego roku z kolegami, koleżankami na podwórku, osiedlu 21,1% na zajęciach pozalekcyjnych, kołach zainteresowań, klubach sportowych 8,2% na zajęciach organizowanych przy parafii 2,5% w domu 6,7% u kolegi (koleżanki) w domu 14,3% na imprezach, dyskotekach, w pubach 56,1% VI.3.3 Czynniki wpływające na zażywanie narkotyków. 20

1. Biorąc pod uwagę wykształcenie rodziców, możemy stwierdzić, że uczniowie wychowywani przez rodziców z podstawowym wykształceniem o wiele rzadziej podejmowali próby z narkotykami (2,8% w przypadku podstawowego wykształcenia matki i 4,2% w przypadku podst. wykształcenia ojca) niż uczniowie, których rodzice maja więcej niż podstawowe wykształcenie. Dla porównania: takie próby podejmowało 25% dzieci matek, które mają wykształcenie zawodowe, 47,2% badanych, których matki mają wykształcenie średnie i 22,2% których matki mają wykształcenie wyższe. Może to być związane pośrednio z warunkami materialnymi rodziny, a co za tym idzie z pewną pozycją społeczną rodziny. 2. Druga zmienną określającą status rodziny uczniów są warunki materialne. Z badania wynika, że w pewien znaczący sposób status materialny rodziny wpływa na próby z narkotykami - dla porównania zażywanie narkotyków zadeklarowało 52,7% uczniów określających swoje warunki materialne jako dobre i 2,8% z rodzin o złej kondycji finansowej (tabela nr 24). Możemy więc stwierdzić że status rodziny ma wpływ na fakt zażywania narkotyków przez uczniów. W porównaniu z badaniami ogólnopolskimi OBOP z początku lat 90 wynika, iż została odwrócona tendencja. Z badań tych wynika iż więcej osób zażywających narkotyki (14%) było wśród uczniów określających swoje warunki materialne jako złe, niż wśród uczniów określających swoje warunki jako dobre (5%). Tabela nr 24 Warunki materialne a zażywanie narkotyków Odsetek osób Warunki materialne podejmujących próby z narkotykami bardzo dobre 7% dobre 52,7% średnie 36,1% złe 2,8% bardzo złe 1,4% 3. Jeśli chodzi o tzw. kieszonkowe uczniów, to okazuje się, że najwięcej osób podejmujących próby z narkotykami jest wśród uczniów mających tygodniowo do dyspozycji do 20 zł 48,6% i w przeważającej części są to próby z marihuaną, która nie jest drogim narkotykiem i stosunkowo łatwo dostępnym. Nie możemy więc mówić o determinującym wpływie ilości posiadanych pieniędzy na fakt zażywania narkotyków, 21

ponieważ wystarczy ich niewielka ilość aby móc pozwolić sobie zakup niektórych narkotyków. 4. Zaskakujące natomiast dane uzyskano korelując praktyki religijne z faktem zażywania narkotyków. Okazuje się, ze w przeciwieństwie do alkoholu i papierosów, fakt regularnego uczestnictwa w praktykach religijnych nie powstrzymuje od prób z narkotykami. Okazuje się, że najwięcej osób próbujących narkotyków, głównie marihuany jest wśród osób regularnie uczestniczących w praktykach religijnych (44,4%). Tabela nr 25 Praktyki religijne a próby z narkotykami częstotliwość praktyk Odsetek osób, które próbowały religijnych narkotyki regularnie 44,4% od czasu do czasu 36,1% rzadko 15,3% nigdy 4,2% 5. Jeśli weźmiemy pod uwagę sposób spędzania wolnego czasu przez uczniów, to okazuje się, że najwięcej osób próbujących narkotyków jest wśród uczniów, którzy spędzają czas wolny na tzw. imprezach, dyskotekach, w klubach i pubach (39%) Daje nam to pewien obraz, w jakich środowiskach dzieci i młodzież są narażone najbardziej na kontakt z narkotykami. Tabela nr 26 Sposób spędzania wolnego czasu a narkotyki Sposób spędzania wolnego czasu Odsetek osób mających kontakt z narkotykami z kolegami, koleżankami na podwórku, osiedlu 19% na zajęciach pozalekcyjnych, kołach zainteresowań, klubach sportowych 10,9% na zajęciach organizowanych przy parafii 0 w domu 4% u kolegi (koleżanki) w domu 27,8% na imprezach, dyskotekach, w pubach 39% 6. 57,3% badanych, którzy palą papierosy regularnie (co najmniej raz w tygodniu) ma za sobą inicjację narkotykową, a tylko 3,7% niepalących w ogóle miało kontakt z narkotykami. Z badań wynika także, że w szczególności zachodzi związek między używaniem marihuany a paleniem papierosów. Z naszych badań wynika iż 63% badanych którzy próbowali marihuany - pali regularnie, przynajmniej kilka razy w tygodniu 22

papierosy, a tylko 13,7% nie paliło w ciągu ostatniego roku w ogóle. Tak więc uzasadnione jest stwierdzenie, że osoby palące papierosy są bardziej narażone na zagrożenia ze strony narkotyków niż osoby w ogóle nie palące. Dotyczy to zwłaszcza używania marihuany. 7. Wśród uczniów regularnie (co najmniej raz w tygodniu) spożywających alkohol 43% sięgnęło także po narkotyki, natomiast pośród abstynentów alkoholowych tylko 0,5% miało kontakt z narkotykami. VI.4. Poziom wiedzy uczniów szkół tarnowskich na temat narkotyków W przeważającej większości szkół realizowany jest program profilaktyki zagrożeń substancjami psychoaktywnymi w szczególności narkotykami. Na rynku edukacyjnym dostępna jest szeroka oferta różnorodnych programów profilaktycznych skierowanych do dzieci i młodzieży, organizowane są pogadanki, spotkania ze specjalistami, dramy itp. 1. Z analizy danych uzyskano jednak informacje, że tylko 67.2% badanych uczniów przyznało, że uczestniczyło w zajęciach poświeconych tematyce narkotyków. Największy odsetek uczniów przyznających że uczestniczyli w takich zajęciach jest w szkołach podstawowych 72.8%, a najmniej w gimnazjach 64.4%. 100,00% Wykres nr 9 Uczestnictwo w zajęciach poświeconych problematyce narkotyków 80,00% 72.80% 64.40% 68.90% 60,00% tak nie 40,00% 20,00% 13% 14.20% 23.50% 12.20% 21% nie wiem 10.10% 0,00% Podstwowa Gimnazjum Ponadgimn. 23

Na taki rezultat może się składać kilka przyczyn. Wynikać to może z rzeczywistych przesłanek, że takich zajęć nie było w ogóle, lub z małego zainteresowania młodzieży tego typu zajęciami. 2. Wśród uczniów, którzy uczestniczyli w zajęciach 5,5% stwierdziło, że raczej nie zostało przekonanych a 2% że zdecydowanie nie zostało przekonanych do abstynencji narkotykowej. Znacząca część badanych w tym pytaniu popełniła pewną niekonsekwencję. Osoby, które zaznaczyły, że nie uczestniczyły w zajęciach profilaktycznych, lub nie wiedziały czy uczestniczyły, w następnym pytaniu często zaznaczały, że zostały przekonane do abstynencji od narkotyków. Jest to oczywistym błędem logicznym. Z jednej strony może wynikać z niezrozumienia pytania, a z drugiej po prostu z niewielkiego zainteresowania tą tematyką. 3. Nasuwa się, więc pytanie: skąd uczniowie czerpią najczęściej wiedzę na temat narkotyków. Okazuje się, że najczęstszym źródłem informacji są media - korzysta z nich 49% badanych, na drugim miejscu są koledzy i koleżanki, dopiero na trzecim miejscu są nauczyciele, a na czwartym rodzice. Należy wziąć pod uwagę, że media odgrywają ogromną rolę w większości dziedzin życia społecznego, mają więc ogromny wpływ nie tylko na dzieci i młodzież, ale także na dorosłych: większym zaufaniem cieszy się notka w prasie niż informacje przekazywane np. na lekcji profilaktyki. Zjawisko to stanowi duże zagrożenie, choćby z tej przyczyny, że informacje w mediach mogą mieć zarówno wydźwięk negatywny jak i pozytywny w stosunku do narkotyków. Warto zwrócić uwagę na różnice na poszczególnych poziomach nauczania, wraz z rosnącym wiekiem badanych maleje zaufanie do rodziców i nauczycieli jako źródła informacji, mimo iż szkoła i rodzice są teoretycznie najbliższym źródłem informacji. Nie jest to specyfika naszego regiony, takie tendencje obowiązują w całej Polsce, dlatego powstają min. zakrojone na szeroka skalę akcje społeczne np. Bliżej siebie dalej od narkotyków. Tabela nr 27 Źródła informacji na temat narkotyków częstotliwość Podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna od rodziców 16,9% 10.5% 4,5% od nauczycieli 28,6% 17,8% 12,6% od kolegów, koleżanek 0% 17,2% 22,4% z mediów(tv, prasa, radio) 46,8% 44% 54% innych źródeł (internet, książki, filmy) 6,5% 10,5% 6,5% 24

Następne pytanie dotyczyło tego, jak uczniowie oceniają swój poziom wiedzy na temat skutków zażywania narkotyków. Pytanie to nie miało na celu uzyskanie obiektywnej prawdy, ale uzyskanie informacji na temat pewnej samoświadomości uczniów w tym zakresie. 4. Największy odsetek uczniów uznających swoja wiedzę za pełną i wyczerpującą był w szkołach podstawowych - 40,3% a najmniejszy w szkołach ponadgimnazjalnych - 19,5% (tabela nr 28). Tabela nr 28 Deklarowana wiedza na temat skutków zażywania narkotyków deklarowana wiedza Podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna pełna i wyczerpująca 40,3% 26,8% 19,5% wyczerpująca do pewnego stopnia 46,8% 56,6% 64,4% niewystarczająca 5,2% 10,8% 11,8% brak wiedzy na ten temat 5,2% 5,9% 2,8% VI.5. Profilaktyka a używanie narkotyków. O efektach jakichkolwiek zajęć profilaktycznych możemy wnioskować z porównania rozkładów odpowiedzi na pytanie o używanie narkotyków wśród tych którzy brali udział w zajęciach profilaktycznych i tych, którzy deklarowali, że nie uczestniczyli w takich zajęciach. W tabeli nr 29 porównano badanych, którzy uczestniczyli i badanych, którzy nie uczestniczyli w zajęciach profilaktycznych dotyczących narkotyków, pod kątem używania narkotyków w ciągu ostatniego miesiąca. Jak wynika z danych, w przypadku żadnego ze wskaźników nie dostrzegamy różnic statystycznych. Oznacza to, że efekty uczestnictwa w zajęciach profilaktycznych są takie same jak efekty braku uczestnictwa w takich zajęciach. Są to zaskakujące wyniki, można by oczekiwać, że udział w zajęciach profilaktycznych w pewnym stopniu chociaż spowoduje większą wstrzemięźliwość w używaniu narkotyków. Takich efektów nie stwierdzono w badaniu, co powinno budzić pewien niepokój i refleksję nad praktyką profilaktyczną. 25

Tabela nr 29 Udział w zajęciach profilaktycznych, a używanie narkotyków Używanie narkotyków w ciągu Uczestnictwo w zajęciach profilaktycznych dot. narkotyków ostatnich 30 dni tak nie podstawowa tak 0% 100% nie 0% 100% Gimnazjum tak 2% 98% nie 2% 98% ponadgimnazjalna tak 2,5% 94% nie 2,5% 94% VI.5. Opinia badanych uczniów na temat zażywania narkotyków, przyczyn sięgania po nie i profilaktyki zagrożeń nimi. 1. Z analizy danych wynika, że 62% badanych zadeklarowało, że ma zdecydowanie negatywny stosunek do narkotyków, najwięcej osób zdecydowanie negatywnie nastawionych do narkotyków jest w szkole podstawowej 83,2%, najmniej w szkole średniej 57,9% badanych (tabela nr 30). Możemy zauważyć, że wraz z wiekiem stosunek do narkotyków staje się bardziej relatywny, mniej jest osób zdecydowanie nastawionych negatywnie do narkotyków, a więcej osób raczej negatywnie nastawionych ( w szkołach podstawowych 6,7%, gimnazjach 23% i w szkołach ponadgimnazjalnych 23%). Wzrasta także odsetek osób nie mających zdania na ten temat ( w szkołach podstawowych 5,5%, gimnazjach 14,2%, a w szkołach ponadgimazjalnych 15,8%). Tabela nr 30 Stosunek badanych do zażywania narkotyków Podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna zdecydowanie negatywny 83,2% 59% 57,9% raczej negatywny 6,7% 23% 23% nie mam zdania 5,5% 14,2% 15,8% raczej pozytywny 2,6% 4% 2,5% zdecydowanie pozytywny 0% 0% 0,8% Nasuwa się pytanie czy deklarowana wiedza na temat skutków zażywania narkotyków ma wpływ na stosunek do nich. 2. Badania wykazały, że z wśród osób, które zadeklarowały, że maja pełną i wyczerpującą wiedzę na temat skutków zażywania narkotyków 66,4% osób ma zdecydowanie 26

negatywny stosunek do narkotyków, a 16,5% raczej negatywny. Tylko 5% badanych z deklarowaną, wyczerpującą wiedzą na ten temat ma pozytywny stosunek do narkotyków. 3. W następnym pytaniu badani mieli wskazać maksymalnie trzy powody sięgania po narkotyki przez młodzież (tabela nr 31). Najczęściej badani wskazywali na próbę ucieczki od problemów (50,7%), chęć zabawy ( 50,3%) i kłopoty w szkole (45,2%). Taki rozkład przyczyn dominował zarówno w gimnazjach jak i w szkołach średnich (tabela nr 7), w szkołach podstawowych natomiast, na pierwszym miejscu były kłopoty w szkole ( 43%), potem chęć zabawy (39%) i próba zwrócenia na siebie uwagi (32,5%). Różnica pomiędzy szkołą podstawową a gimnazjum i szkołą ponadgimnazjalną może wynikać z różnego patrzenia na świat, pojawiających się nowych sytuacji trudnych w życiu młodego człowieka, wchodzenia w wiek dojrzewania itd. Zwraca uwagę, wymieniona przez ponad połowę badanych chęć zabawy, rozrywki jako powód sięgania po narkotyki. Nawet u trzynastolatków był to drugi najczęściej wymieniany powód. Pytanie nie dotyczyło bezpośrednio osób, które zażywają narkotyki, a jedynie opinii poszczególnych uczniów na ten temat. Daje to pewien obraz przyczyn sięgania po narkotyki w świadomości uczniów, jednocześnie może wskazywać tendencje sytuacji sprzyjających próbowaniu narkotyku. Tabela nr 31 Przyczyny sięgania po narkotyki Przyczyny podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna kłopoty w szkole 43% 41% 49,4% chęć zabawy 39% 48,3% 55,5% próba zwrócenia na 32,5% 30,7% 29% siebie uwagi słabe więzi z rodzicami 24,7% 29% 16,2% w celu zdobycia przyjaciół 9% 20% 13% chęć buntu 14,3% 8,8% 11% konflikt z prawem 5,2% 5,4% 4% próba ucieczki od 35% 49% 57% problemów za namową innych 32,5% 31,7% 33% inne 2,6% 3% 3,7% 4. W pytaniu co należałoby zrobić aby przeciwdziałać zażywaniu narkotyków, badani wybierali maksymalnie 3 możliwe odpowiedzi. Najczęściej wskazywali na to aby 27

zwiększyć rygoryzm, dotkliwej karać za posiadanie narkotyków (50,3% badanych), lepsza atmosferę w domu, dobre relacje z rodzicami, więcej uwagi z ich strony (47%) oraz rozbudować infrastrukturę kulturalną i sportową (40,9% badanych). Jest to trend w kierunku jasno postawionych norm, oraz potrzeby stabilizacji relacji w rodzinie. Należy zwrócić także uwagę na znaczący odsetek osób uważających, że nie ma potrzeby przeciwdziałania (6,7%), oraz tych według których nic nie da się zrobić (10,3%). Zwłaszcza ta druga odpowiedz budzi niepokój. Warto przytoczyć kilka uwag badanych do tej właśnie odpowiedzi: Ta ankieta i tak nic nie da, nikt i tak nic nie zrobi, Nie da się przeciwdziałać rozpowszechnianiu się narkotyków, Narkotyki były, są i będą. Nic nie zrobicie żeby ich nie było, uważam że nikt nic nie poradzi na ten środek, mimo to cieszę się że coś z tym robicie. Część osób, które zaznaczyły odpowiedz inne sposoby (6%) pisało, że powinno się zalegalizować niektóre narkotyki, ze szczególnym naciskiem na marihuanę, jako uzasadnienie powtórzyło się, że jeśli będą legalne - to od 18 lat, dzięki czemu młodsi nie będą mieli do nich dostępu. Tabela nr 32 Jak przeciwdziałać zażywaniu narkotyków w opinii badanych uczniów Podstawowa Gimnazjum Ponadgimnazjalna nie ma potrzeby przeciwdziałania 0% 7,3% 8,1% zwiększyć rygoryzm, dotkliwsze kary za 54,6% 48,8% 49,8% posiadanie narkotyków rzetelne i bardziej atrakcyjne informacje o skutkach zażywania 35,1% 35,1% 39,7% środków psychoaktywnych rozbudowanie infrastruktury kulturalnej 31,2% 39% 45,4% i sportowej lepsza atmosfera w domu, dobre relacje z rodzicami 58,5% 43,4% 46,2% nic nie da się zrobić 1,3% 10,8% 12,6% inne sposoby 6,5% 4,4% 7,3% nie wiem 20,8% 16,6% 10,1% VII Podsumowanie i wnioski 1. Największą grupę badanych stanowiły osoby: których rodzice mają wykształcenie zawodowe lub średnie, określający warunki materialne swojej rodziny jako dobre lub średnie, posiadający do swojej dyspozycji do 20 zł na tydzień, deklarujący regularne 28

uczestnictwo w praktykach religijnych i spędzający swój wolny czas na osiedlach i podwórkach. 2. Wśród uczniów 61,6% korzysta z alkoholu, wraz z wiekiem wzrasta lawinowo spożycie alkoholu (w badaniach z 18,3% trzynastolatków do 91,1% osiemnastolatków). 3. W ciągu ostatniego miesiąca przed badaniem alkohol piło 38,6% uczniów, najwięcej w szkołach ponadgimnazjalnych czyli 56,8%. W przeważającej części jest to regularne picie alkoholu. 4. Do palenia papierosów w ciągu ostatniego roku przyznało się 28,2% badanych, w ciągu ostatniego miesiąca 21,2%. Podobnie jak w przypadku alkoholu wraz z wiekiem rośnie liczba osób palących. 5. Ponad dwukrotnie więcej palących codziennie papierosy jest wśród uczniów wychowywanych przez matki z wykształceniem podstawowym 22,2% niż wśród uczniów wychowywanych przez matki z wykształceniem wyższym 10%. Im gorsze warunki materialne tym mniej osób niepalących a więcej osób palących, szczególnie codziennie. Na spożywanie alkoholu mogą mieć wpływ warunki materialne, najwięcej abstynentów jest w grupie o bardzo dobry statusie finansowym. Po narkotyki, sięgają uczniowie, których rodzice maja co najmniej średnie wykształcenie (w przypadku niższego wykształcenia rodziców odsetek ten spada nawet dziesięciokrotnie) oraz których warunki materialne są dobre 52,7% (2,8% uczniów, których warunki materialne są złe miało kontakt z narkotykami). Zadaje to kłam teorii, że najbardziej narażoną grupą są uczniowie pochodzący z tzw. rodzin zagrożonych, o niższym statusie społecznym 6. Z badań wynika, że częste uczestnictwo w praktykach religijnych nie eliminuje zagrożenia alkoholem, ale w dużym stopniu sprzyja ograniczeniu częstotliwości spożycia go (45% regularnie uczestniczących w praktykach religijnych zadeklarowało, że nie pije w ogóle alkoholu). W większym stopniu uczestnictwo w praktykach religijnych sprzyja abstynencji od papierosów (79,4% regularnie uczestniczących w praktykach religijnych zadeklarowało, że nie pali w ogóle). W przeciwieństwie do alkoholu i papierosów uczestnictwo w praktykach religijnych nie okazało się sprzyjać abstynencji od narkotyków. Najwięcej osób, które spróbowały narkotyków jest wśród uczniów regularnie uczestniczących w praktykach religijnych (44,4%), a najmniej wśród uczniów, którzy rzadko (15,3%) lub w ogóle (4,2%) nie uczestniczą w nich 7. Najczęściej alkohol spożywany jest na spotkaniach towarzyskich czyli tzw. imprezach, w dyskotekach, klubach i pubach (90,2%), podobnie jest z papierosami (58,5%) i narkotykami (39%) choć już w mniejszym stopniu. Świadczy to o pewnej modzie na taki 29

sposób spędzania czasu. Młodzi ludzie sięgają po narkotyki aby poprawić sobie nastrój, wraz z alkoholem i papierosami jest sposobem na rozluźnienie i dobrą zabawę. Należy wziąć też pod uwagę, że znacząca część uczniów próbowała narkotyku u kolegi (koleżanki ) w domu (27,8% z pośród osób które miały kontakt z narkotykami). Jest to poważny sygnał dla rodziców, którzy najczęściej są nieświadomi takiego zagrożenia. 8. Najbardziej sprzyja abstynencji od alkoholu, papierosów i narkotyków udział w zajęciach pozalekcyjnych (przy parafii, w kołach zainteresowań, klubach sportowych itp.) Może wynikać to z tego, że młodzież, która ma wyznaczone konkretne cele, zadania, jest zaangażowana w nie, ma mniejszą potrzebę szukania nowych doznań poprzez środki chemiczne. 9. 13,6% uczniów przyznało się do sięgnięcia po narkotyki, to mniej, niż w badaniach ogólnopolskich. 10. Najczęściej zażywanym narkotykiem jest marihuana, wynikać to może z przekonania o małej szkodliwości tego środka, wręcz pojawiały się opinie, że jest to środek mniej szkodliwy od papierosów. 11. Z badań wynika, że palący papierosy i pijący alkohol są bardziej narażeni na sięgniecie po narkotyki. 12. 67,2% uczniów stwierdziło, ze uczestniczyli w zajęciach profilaktycznych dotyczących narkotyków. 13. Odsetek uczniów sięgających po narkotyki jest prawie taki sam w grupie deklarującej uczestnictwo w zajęciach profilaktycznych jak i w grupie deklarującej brak takiego uczestnictwa. Możemy więc stwierdzić, że uczestnictwo w zajęciach profilaktycznych ma obojętny wpływ na zażywanie narkotyków przez młodzież. 14. Z badań wynika także, że młodzież jest mało zainteresowana zajęciami profilaktycznymi o tematyce narkotykowej, a wiedzą swoja na temat narkotyków najczęściej czerpie z mediów (49%). O wiele mniejszym zaufaniem pod tym względem cieszą się rodzice (8,9%) i nauczyciele (16,8%) 15. 61.9% ma zdecydowanie negatywny stosunek do narkotyków. Mimo deklarowanego, negatywnego stosunku część osób sięga po narkotyki. Może to wynikać z przekonania, że ogólnie narkotyki są złem, ale niektóre z nich i zażywane od czasu do czasu nie są groźne. 16. 45,5% uczniów potwierdza, że wśród swoich znajomych są osoby, które zażywają narkotyki. Jest to tendencja wzrostowa z 42% w roku 2001. 17. 25,2% spotkało się z propozycja kupna narkotyków, jest to pewna tendencja malejąca w porównaniu z rokiem 2001. 30

18. 26,9% uczniów brało udział w imprezie, gdzie były zażywane narkotyki, jest to tendencja malejąca w porównaniu z rokiem 2001. 19. Najczęściej narkotyki można kupić na osiedlach, podwórkach. 20. 11.8% uczniów przyznało, że w ich szkole można kupić narkotyki. 21. Najczęściej wymieniane przyczyny sięgania po narkotyki przez młodzież to: ucieczka od problemów (50,7%) i chęć zabawy (50,3%). 22. Aby przeciwdziałać zażywaniu narkotyków uczniowie uznali, że należy zwiększyć rygoryzm i dotkliwiej karać (50,3%), mieć dobre relacje z rodzicami, oraz rozbudować infrastrukturę kulturalną i sportową. Fakt, że ponad połowa ankietowanych jest za dotkliwszymi karami i za polepszeniem stosunków z rodzicami, może wynikać bardziej z potrzeby jasnych norm, które dają poczucie bezpieczeństwa, niż z prawdziwych przesłanek by surowej karać i być karanym. Tarnowska młodzież wedle wyników badań jest silnie zagrożona szczególnie legalnymi substancjami psychoaktywnymi (alkohol, papierosy, leki uspakajające i nasenne). Wskaźniki dotyczące substancji nielegalnych też są powodem do zaniepokojenia, ponieważ mimo, że do prób przyznało się 13,6%, to ponad trzykrotnie więcej przyznaje, że ma w swoim otoczeniu osoby które zażywają narkotyki, pozostałe wskaźniki również nie pozostawiają wątpliwości, że niezbędne są środki zaradcze. Potrzebne jest tu działanie systemowe, to znaczy nie wystarczy skupić się tylko na zwiększeniu ilości zajęć profilaktycznych, ale należy poszerzyć zakres profilaktyki, położyć nacisk na monitoring w szkołach (nie tylko w szkołach, ale i na terenie wokół szkoły), dobrać odpowiednie programy profilaktyczne z uwzględnieniem przystawalności do rzeczywistości, postaw i przekonań młodych ludzi, oraz dać więcej możliwości aktywnego spędzania czasu wolnego dla młodzieży. Dopiero takie działania mogą przynieść wymierne korzyści. 31