LUBLIN INFORMATOR GOSPODARCZY
LUBLIN W LICZBACH powierzchnia 147,5 km² mieszkańcy 348 450 w tym: kobiety 188 251 mężczyźni 160 199 ludność w wieku produkcyjnym 66% mieszkańcy z wyższym wykształceniem 21,3% stopa bezrobocia 10,2% przedsiębiorstwa 41 622 studenci 86 305 absolwenci 20 986 uczniowie szkół technicznych 10 600 absolwenci szkół technicznych 1 500 populacja Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego 713 405 informator gospodarczy Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013.
1 INSPIRUJĄCA SIŁA LUBLINA Krzysztof Żuk PREZYDENT MIASTA LUBLIN Często podkreśla Pan rolę potencjału, jaki tkwi w młodych, wykształconych ludziach, absolwentach lubelskich uczelni. Jak to wygląda w praktyce? Uważam, że najsilniejszym atutem Lublina są ludzie! I ich potencjał intelektualny. Warto podkreślić, że ponad 20% mieszkańców Lublina ma wykształcenie wyższe. Na lubelskich uczelniach kształci się ok. 90 tysięcy studentów. Każdego roku mury naszych uczelni opuszcza ponad 20 tysięcy absolwentów, gotowych natychmiast zasilić rynek pracy. Jesteśmy miastem ludzi młodych, dobrze wykształconych. O ambicjach i kompetencjach lubelskiej młodzieży niech świadczą wysokie wskaźniki, jakie uczniowie osiągają na egzaminach maturalnych. Także najmłodsi mogą być dumni wyniki egzaminów w szkołach podstawowych i gimnazjach mamy powyżej średniej krajowej. Lublin to miasto wielu zalet. Które z nich wyjątkowo sprzyjają inwestorom, przyciągają biznes i obcy kapitał? Poza potencjałem intelektualnym mieszkańców, bardzo istotnym czynnikiem rozwoju lokalnego biznesu są konkurencyjne koszty pracy i prowadzenia działalności gospodarczej relatywnie niższe niż w innych miastach Polski. Nie bez znaczenia jest też stworzony u nas, z myślą o przyszłych inwestorach, system ulg i zachęt inwestycyjnych. Od 2007 roku działa Podstrefa LUBLIN jako część Specjalnej Strefy Ekonomicznej EURO-PARK MIELEC, która oferuje prowadzenie działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach: zwolnienia od podatku dochodowego do 2020 roku i trzyletnie zwolnienie od podatku od nieruchomości. Innym ważnym instrumentem sprzyjającym rozwojowi gospodarki są inwestycje ukierunkowane na poprawę infrastruktury drogowo-technicznej. W ostatnich latach wydatki miasta na ten cel wyniosły 1 mld 125 mln zł! Obecnie, zaledwie 10 km od centrum miasta, w pobliżu Podstrefy LUBLIN, powstaje port lotniczy, który ma funkcjonować już w 2012 roku. System komunikacji znacznie też usprawni realizowana przez GDDKiA obwodnica miasta, która powstanie w ciągu planowanych dróg ekspresowych S12, S17, S19. Inwestycje te poprawią standard życia mieszkańców i wzmocnią wizerunek miasta jako miejsca atrakcyjnego dla krajowych i zagranicznych inwestorów. Pełnił Pan funkcję wiceministra w Ministerstwie Skarbu Państwa. Czy zdobyte tam doświadczenia są przydatne w zarządzaniu miastem? Nawet bardzo. W Ministerstwie Skarbu uczestniczyłem w koordynacji strategii bezpieczeństwa energetycznego kraju, nadzorując sektor gazowy, petrochemiczny i chemiczny, a także odpowiadając za przygotowanie budowy terminalu gazowego LNG w Świnoujściu. Zdobyte w tym okresie doświadczenia pozwoliły mi udoskonalić umiejętności w zakresie zarządzania strategicznego. Znam dobrze uwarunkowania makroekonomiczne i zasady prowadzenia działalności gospodarczej. Potrafię zarządzać projektami inwestycyjnymi, budować strategię i ją wdrażać. Zapraszam do wizyty w Lublinie i współpracy!
LOKALIZACJA Lublin położony jest we wschodniej Polsce, na północnym skraju Wyżyny Lubelskiej. Dolina Bystrzycy dzieli miasto na dwie odmienne krajobrazowo części - lewobrzeżną z urozmaiconą rzeźbą terenu, głębokimi dolinami i starymi wąwozami lessowymi i prawobrzeżną, płaską, będącą częścią płaskowyżu świdnickiego. Kilkanaście kilometrów na północ od miasta roztacza się już Niż Polski. Historycznie miasto położone jest w Małopolsce i jest stolicą Lubelszczyzny. Poznań Gdańsk Warszawa ODLEGŁOŚCI DO WYBRANYCH MIAST POLSKI: Wrocław Łódź LUBLIN Gdańsk 504 km Kraków Łódź 273 km 308 km Kraków Poznań 458 km Warszawa 161 km Wrocław 514 km Oslo Sztokholm Helsinki 2 Dublin Madryt Londyn Paryż Berlin Praga Wiedeń Rzym Wilno Mińsk Kijów LUBLIN Budapeszt Stambuł Moskwa Pekin informator gospodarczy Ateny Bombaj Bangkok Hongkong Tokio ODLEGŁOŚCI DO WYBRANYCH MIAST: Ateny 1 477 km Kijów 565 km Praga 585 km Bangkok 7 978 km Londyn 1 568 km Rzym 1 866 km Singapur Berlin 643 km Madryt 2 348 km Singapur 9 298 km Bombaj 5 655 km Mińsk 448 km Stambuł 1 238 km Budapeszt 487 km Moskwa 1 110 km Sztokholm 943 km Dublin 1 958 km Oslo 1 214 km Tokio 8 584 km Helsinki 1 003 km Paryż 1 464 km Wiedeń 560 km Hongkong 8 200 km Pekin 6 896 km Wilno 424 km
KLIMAT Średnia roczna temperatur powietrza wynosi +8,0 C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, ze średnią temperatur +18,7 C, najzimniejszym styczeń: 5,0 C. Okresy letni i wegetacyjny trwają dość długo - odpowiednio 100-110 i 210-220 dni. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 550 mm, przy największym natężeniu opadów w miesiącach letnich (220 mm), a najmniejszym w zimowych. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 80 dni. Warszawa Białystok Radzyń Podlaski Międzyrzec Podlaski Białoruś Ryki 19 Włodawa TOPOGRAFIA 17 Lubartów Lublin dzieli się na 27 dzielnic. W centrum miasta znajdują się najstarsze dzielnice - Stare Miasto, Śródmieście (funkcje głównie turystyczne, handlowe i usługowe), Wieniawa i Czwartek (pełnią role mieszkalne). Wokół rozciągają się nowsze osiedla, budowane głównie w latach 1945-1989 - na północy jedne z największych osiedli mieszkaniowych - Czechów i Kalinowszczyzna, na zachodzie - Czuby i osiedla Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (położone wzdłuż ul. Zana), na wschodzie - Tatary i Bronowice. Na południu, w bezpośrednim sąsiedztwie Zalewu Zemborzyckiego, znajduje się Wrotków. Najdalej wysunięte na wschód jest lubelskie osiedle Felin, znacznie oddalone od centrum miasta. 12 Puławy Kraśnik 12 Radawiec Rzeszów 19 LUBLIN Janów Lubelski 82 Świdnik Łęczna 17 Cyców 12 Chełm Krasnystaw 17 Zamość Hrebenne Ukraina Dorohusk DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA WAŻNIEJSZE POŁĄCZENIA DROGOWE K 12 Warszawa Lublin Dorohusk Kijów K 17 Warszawa Lublin Lwów K 19 Białystok Lublin Rzeszów PRZEJŚCIA GRANICZNE (Ukraina Białoruś Słowacja) Dorohusk (Ukraina) 82 km (1,5 h) Terespol (Białoruś) 165 km (2,5 h) Barwinek (Słowacja) 264 km (4,5 h) MIĘDZYNARODOWE LOTNISKA Świdnik (12 km) Port Lotniczy Lublin S.A. /w trakcie realizacji/ www.portlotniczy.lublin.pl Warszawa (161 km) Port Lotniczy im. F. Chopina www.lotnisko-chopina.pl Rzeszów (170 km) Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka www.rzeszowairport.pl Kraków (269 km) Port Lotniczy im. Jana Pawła II Kraków-Balice www.krakowairport.pl 3 DOJAZD DO LUBLINA transport kolejowy www.pkp.pl transport autobusowy www.pks.lublin.pl wynajem samochodów www.staypoland.com
KAPITAŁ LUDZKI Lublin jest miastem, w którym mieszka około 350 tysięcy ludzi. Aż 229 tysięcy to osoby w wieku produkcyjnym. To silny atut dla przyszłych inwestorów pragnących tutaj zakładać i rozwijać swoją działalność biznesową. Lublin jest także miastem ludzi młodych, doskonale wyedukowanych. Właśnie z myślą o potencjale naukowym, tworzonym przez lubelskie środowisko naukowe, władze miasta podpisały umowy z Uniwersytetem Marii Curie - Skłodowskiej i Politechniką Lubelską, na mocy których uczelnie kształcą kadry dostosowane do potrzeb rynku pracy, zwłaszcza dla sektora wysokich technologii. W nowej strategii gospodarczej miasta ogromny nacisk kładzie się właśnie na odpowiednie wykorzystanie kapitału ludzkiego tak, aby inwestorzy znajdowali tu doskonale wykształconą kadrę, a mieszkańcy nie musieli wyjeżdżać z Lublina w poszukiwaniu pracy. LICZBA MIESZKAŃCÓW (dane GUS, 31.12.2010) ogółem 348 450 w tym: kobiety 188 251 mężczyźni 160 199 LUDNOŚĆ W WIEKU (dane GUS, 31.12.2010) przedprodukcyjnym 56 410 (16,19%) produkcyjnym 229 132 (65,76%) poprodukcyjnym 62 908 (18,05%) PRACUJĄCY WEDŁUG RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI (dane GUS, 31.12.2009) ogółem 116 722 w tym: przemysł i budownictwo 24 833 handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja 30 052 działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości 8 404 rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo 1 612 pozostałe usługi 51 821 4 informator gospodarczy
PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE BRUTTO W PLN (dane GUS, 30.06.2011) w sektorze publicznym 3 612,18 w sektorze prywatnym 3 375,45 PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO W PLN WEDŁUG SEKTORÓW EKONOMICZNYCH (dane GUS, 31.12.2009) przemysł i budownictwo 2 998,06 handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja 2 507,50 działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości 3 491,45 rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo 2 274,52 pozostałe usługi 3 491,45 PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO W PLN W WYBRANYCH MIASTACH POLSKI (dane GUS, 30.06.2011) Warszawa - 4 599,98 Poznań - 4 041,03 Kraków - 3 619,00 STRUKTURA BEZROBOCIA (dane GUS, 31.03.2011) stopa bezrobocia w Lublinie 10,2% stopa bezrobocia w woj.lubelskim 14,1% stopa bezrobocia w Polsce 13,1% bezrobotni zarejestrowani 17 323 STRUKTURA BEZROBOCIA WG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA (dane GUS, 30.06.2011) wyższe 3 484 policealne i średnie zawodowe 3 867 średnie ogólnokształcące 1 983 zasadnicze zawodowe 2 867 gimnazjalne i poniżej 3 961 STRUKTURA BEZROBOCIA REJESTROWANEGO WG WIEKU (dane GUS, 30.06.2011) 18-24 2 087 25-34 5 728 35-44 3 174 45-54 3 178 55-59 1 615 60-64 380 5 Wrocław - 3 543, 29 Lublin - 3 375,45
EDUKACJA Lublin to największy we wschodniej Polsce ośrodek akademicki, w którym kształci się rocznie około 90 tysięcy studentów. W mieście wśród kilkunastu wyższych uczelni państwowych i prywatnych działają aż cztery uniwersytety, a co czwarty mieszkaniec jest studentem. Najstarszą uczelnią Lublina jest działający od 1918 roku Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Powstanie tej uczelni w istotny sposób przyczyniło się do rozwoju miasta. Dzisiaj KUL obok teologii, filozofii, nauk społecznych, prawnych i humanistycznych rozwija też nauki matematyczne i przyrodnicze, kształci na nowych kierunkach takich jak: biotechnologia, ekonomia, informatyka czy architektura krajobrazu. Jedną z największych w Polsce szkół wyższych jest działający od 1944 roku Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Uczelnia prowadzi obecnie działalność naukowo-badawczą w ramach dziesięciu wydziałów, gdzie na 39 kierunkach i ponad 120 specjalnościach kształci się rocznie ok. 31 tysięcy studentów. W Lublinie działają też Uniwersytet Medyczny i Uniwersytet Przyrodniczy, a także Politechnika Lubelska, która kształci kadrę inżynierską. Ostatnio Politechnika uruchomiła nowe kierunki m.in. inżynierię biomedyczną i mechatronikę. Ofertę edukacyjną Lublina wzbogaca działalność ponad 300 szkół językowych. STUDENCI LUBELSKICH UCZELNI (dane GUS, 30.04.2009) LICZBA STUDENTÓW ROCZNIE 86 305 kierunki ekonomiczne 16 339 kierunki humanistyczne, społeczne i prawne 34 595 kierunki techniczne (IT) 2 584 kierunki techniczne (bez IT) 12 473 inne (medyczne, artystyczne, itp.) 20 314 6 informator gospodarczy ABSOLWENCI LUBELSKICH UCZELNI (dane GUS, 30.04.2009) LICZBA ABSOLWENTÓW ROCZNIE 20 986 kierunki ekonomiczne 4 868 kierunki humanistyczne, społeczne i prawne 9 627 kierunki techniczne (IT) 517 kierunki techniczne (bez IT) 2 345 inne (medyczne, artystyczne, itp.) 3 629 UCZELNIE PAŃSTWOWE Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej www.umcs.lublin.pl Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II www.kul.lublin.pl Uniwersytet Przyrodniczy www.up.lublin.pl Uniwersytet Medyczny www.umlub.pl Politechnika Lubelska www.pollub.pl UCZELNIE PRYWATNE Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji www.wsei.lublin.pl Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji www.wspa.pl Wyższa Szkoła Nauk Społecznych www.wsns.lublin.pl Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza www.wssp.edu.pl Lubelska Szkoła Biznesu www.lbs.pl Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Warszawie, Wydział Zamiejscowy w Lublinie www.wsptwp.eu/n/lublin M iędzyuczelniany Instytut Dziennikarstwa i Nauk Społecznych im. Melchiora Wańkowicza w Lublinie www.lublin.euczelnia.com
Lublin jest coraz częściej wybierany przez studentów zagranicznych. Najwięcej cudzoziemców studiuje na Uniwersytecie Medycznym, który już od 16 lat prowadzi nauczanie medycyny na studiach anglojęzycznych w 4 sekcjach językowych: amerykańskiej, arabskiej, azjatyckiej i europejskiej. Studenci, którzy przyjeżdżają na studia medyczne do Lublina to głównie mieszkańcy USA, Kanady, Skandynawii, Tajwanu i Arabii Saudyjskiej. Wszyscy kształcą się podczas 6-letnich studiów na kierunku lekarskim lub dentystycznym. W planach jest wprowadzenie nauczania farmacji w języku angielskim. Program studiów anglojęzycznych spełnia kryteria unijne, jest także przystosowany do norm edukacyjnych w krajach pochodzenia przyszłych medyków. Lubelska uczelnia posiada akredytację Nowego Yorku i stanu Kalifornia, co pozwala absolwentom podjąć pracę lekarza lub dentysty na terenie całych Stanów Zjednoczonych. Kiedy program rozpoczął się w 1995 roku, medycynę w języku angielskim studiowało zaledwie 5 studentów. W 2007 roku program liczył już ponad 400 studentów i ponad 100 absolwentów. Dzisiaj na UM w Lublinie medycynę i stomatologię w języku angielskim studiuje 890 osób. ZAGRANICZNI STUDENCI LUBELSKICH UCZELNI (opracowanie własne) LICZBA STUDENTÓW ZAGRANICZNYCH 1 401 w tym: kraje UE 191 Azja 275 USA i Kanada 259 kraje arabskie 92 Ukraina i Białoruś 505 inne 79 7
BADANIA I OSIĄGNIĘCIA LUBELSKICH UCZELNI 8 informator gospodarczy OGRANICZANIE EMISJI METANU DO ATMOSFERY Pracownicy Wydziału Inżynierii Środowiska prowadzą badania mające na celu ograniczenie emisji metanu do atmosfery, przy czym zajmują się głównie emisją CH 4 ze składowisk odpadów komunalnych. Badania prowadzone są dwutorowo. Pierwszy kierunek obejmuje ograniczenie niekontrolowanej emisji CH 4 ze składowisk odpadów na drodze intensyfikacji procesu mikrobiologicznego utleniania metanu w materiale porowatym. Drugi dotyczy fermentacji osadów ściekowych z dodatkiem frakcji organicznej odpadów komunalnych, wydzielanej podczas procesu segregacji na składowisku odpadów. prof. dr hab. Lucjan Pawłowski Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Wydział Inżynierii Środowiska Politechnika Lubelska STERYLIZACJA PLAZMOWA Jest to projekt mający na celu opracowanie i wytworzenie kompaktowego stanowiska z wykorzystaniem plazmy nietermicznej, służącego do sterylizacji różnorodnych materiałów o małej wytrzymałości na wysokie temperatury. Wyniki badań pozwolą na ograniczenie liczby zakażeń szpitalnych oraz wpłyną na zwiększenie bezpieczeństwa oraz poprawę komfortu pacjentów i konsumentów. Projektowane urządzenie zostanie również wykorzystane w przyszłości do sterylizacji opakowań i żywności w postaci stałej. prof. Henryka Danuta Stryczewska Instytut Podstaw Elektrotechniki i Elektrotechnologii Wydział Elektrotechniki i Informatyki Politechnika Lubelska ELEMENTY POLIMEROWE Sposób i urządzenie do badania elementów polimerowych przy oddziaływaniach ślizgowych to tytuł pracy naukowej, która pozwala w sposób nowatorski badać materiały przy określonych warunkach współdziałania i w odpowiednim usytuowaniu geometrycznym np. kable, profile, kształtowniki, folię. Podczas badań mierzy się siłę styczną pomiędzy próbkami. Wykonany został prototyp urządzenia, na którym możliwe jest prowadzenie naukowych badań m.in. doboru materiału na powłoki kabli światłowodowych. Jest to szczególnie istotne w procesie projektowania i budowy nowoczesnych linii szerokopasmowych przy użyciu włókien światłowodowych, umożliwiających korzystanie z Internetu przy szybkości transmisji danych ok. 100 Mb/s. Urządzenie to zostało zgłoszone do ochrony w Polskim, a także Europejskim Biurze Patentowym. dr inż. Tomasz Klepka Katedra Procesów Polimerowych Wydział Mechaniczny Politechnika Lubelska EKOLOGICZNE PALIWO Z DWUTLENKU WĘGLA Opracowanie metody pozyskiwania paliwa z dwutlenku węgla polegało na wykorzystaniu sztucznej fotosyntezy i reakcji chemicznej, podczas której woda oraz dwutlenek węgla, po dodaniu katalizatora i pod wpływem głębokiego ultrafioletu, zamienia się w metanol, który w dalszej kolejności poddawany jest separacji termicznej i syntezie MTG (z metanolu w benzynę). W wyniku tego otrzymuje się syntetyczne węglowodory, które praktycznie nie różnią się od tradycyjnego paliwa. Metoda ta może zostać wykorzystana w przemyśle energetycznym i paliwowym. prof. Dobiesław Nazimek Wydział Chemii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
SZTUCZNA KOŚĆ Przełom w ortopedii i stomatologii implantacyjnej zapowiada unikalny biomateriał wszczepienny nazywany też sztuczną kością. Kompozyt jest nietoksyczny, niealergiczny, elastyczny, poręczny chirurgicznie i stanowi rusztowanie dla nowo tworzącej się kości. Sztuczna kość z powodzeniem przeszła już laboratoryjne próby na zwierzętach. Kolejnym etapem są badania kliniczne na pacjentach. Mają się one rozpocząć dzięki staraniom nowo utworzonej spółki spin-off Medical Inventi Sp. z o.o. Naukowcy spodziewają się, że zastosowanie biomateriału będzie bardzo szerokie: od stomatologii i ortopedii, po medycynę rekonstrukcyjną i weterynarię. prof. Grażyna Ginalska Katedra Biochemii i Biotechnologii Wydział Farmaceutyczny Uniwersytet Medyczny w Lublinie prof. inż. Anna Ślósarczyk Katedra Technologii Ceramiki Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie WŁAŚCIWOŚCI FUNKCJONALNE BIAŁEK SERWATKOWYCH Prowadzone badania naukowe koncentrują się głównie na zagadnieniach związanych z właściwościami funkcjonalnymi białek oraz polisacharydów i ich wzajemnych interakcjach. Opracowano metodę wykorzystania białek serwatkowych jako substancji zagęszczających i żelujących, które poprawiają teksturę i właściwości reologiczne produktów oraz wzbogacają je w białka o najwyższej wartości odżywczej. Podejmowane są również próby modyfikacji białek w celu poprawy ich właściwości funkcjonalnych. Opracowana została metoda poprawy właściwości pianotwórczych albuminy jaja kurzego. Obecnie trwają prace nad nowymi technologiami produkcji analogów serów topionych, deserów mlecznych z dodatkiem białek serwatkowych oraz jogurtów o obniżonej zawartości tłuszczu. prof. dr hab. Stanisław Mleko Katedra Biotechnologii, Żywienia Człowieka i Towaroznawstwa Żywności Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie 9
WSPÓŁPRACA NAUKI I BIZNESU W dzisiejszej dobie współpraca nauki z biznesem to absolutna konieczność, zarówno z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorczości uczelni, jak i komercjalizacji badań naukowych. Bez współdziałania nauki i przemysłu nie można marzyć o innowacyjności i konkurencyjności gospodarki. Najczęstsze obszary współpracy obejmują organizację praktyk studenckich, staży zawodowych z możliwością zatrudnienia, ustalanie tematów prac inżynierskich, magisterskich i doktorskich, prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych ukierunkowanych na bezpośrednie zastosowanie w gospodarce oraz organizację wspólnych prezentacji, sympozjów i konferencji. PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK KONSORCJUM NAUKOWE W 2009 r. powołane zostało Konsorcjum Naukowe skupiające następujące instytucje: Politechnikę Lubelską, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie oraz Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki. Celem Konsorcjum jest integracja środowiska naukowego w działaniach prowadzonych na rzecz zrównoważonego rozwoju regionalnego, ze szczególnym uwzględnieniem badań naukowych i prac rozwojowych, monitoringu środowiska, nowoczesnych technologii. Główny przedmiot badań stanowią zagrożenia materiałami niebezpiecznymi, w tym azbestem. POLITECHNIKA LUBELSKA 10 informator gospodarczy Pozytywne doświadczenie współpracy z sektorem przemysłowym ma Politechnika Lubelska. Podstawową formą nawiązania kontaktów są umowy o współpracy m.in. z Lubelskim Parkiem Naukowo-Technologicznym S.A., Lubelskim Węglem Bogdanka S.A., firmą RADWAG z Radomia, Lubelskim Przedsiębiorstwem Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. oraz Miejskim Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Lublinie. Zespół Katedry Inżynierii Materiałowej Politechniki Lubelskiej, przy ścisłej współpracy z PZL-Świdnik S.A., prowadzi badania dotyczące innowacyjnych rozwiązań w zakresie zaawansowanych materiałów kompozytowych wdrażanych w przemyśle lotniczym takich jak: materiały stosowane do budowy konstrukcji lotniczych typu inteligentne (SMART) oraz laminaty włóknisto-metalowe. Rolą pracowników Politechniki jest wytwarzanie i diagnozowanie stanu struktury kompozytów w procesie ich produkcji i eksploatacji. CENTRUM INNOWACJI I KOMERCJALIZACJI BADAŃ Centrum zostało utworzone w celu kreowania i promocji postaw innowacyjnych i przedsiębiorczych pracowników i studentów Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Jego misją jest transfer technologii i komercjalizacja wyników badań oraz wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez wykorzystanie wyników prac naukowych Uniwersytetu.
11
WSPIERANIE PRZEDSIĘBIORCZOŚCI CENTRUM INNOWACJI I TRANSFERU TECHNOLOGII LUBELSKIEGO PARKU NAUKOWO- TECHNOLOGICZNEGO Sp. z o.o. (www.citt.lublin.pl) - ma na celu zwiększanie konkurencyjności i dynamiki rozwoju regionu lubelskiego m.in. poprzez: tworzenie środowiska innowacyjnego w regionie, pozwalającego na efektywny transfer technologii z instytucji naukowo-badawczych do przedsiębiorstw; promocję lokalnej przedsiębiorczości oraz wspomaganie projektów innowacyjnych, jak również nowych przedsiębiorstw zakładanych przez pracowników i absolwentów uczelni. LUBELSKI PARK NAUKOWO-TECHNOLOGICZNY S.A. (www.pntwl.lublin.pl) - jest przedsięwzięciem partnerskim samorządu regionalnego i lokalnego, jednostek nauki i badań oraz przedsiębiorstw i instytucji wspierania rozwoju przedsiębiorczości. Głównym celem Parku jest wspieranie rozwoju województwa lubelskiego poprzez współpracę nauki i biznesu, pozwalającą na efektywny transfer technologii z instytucji naukowo-badawczych do przedsiębiorstw. Na terenie Parku funkcjonuje m.in. Laboratorium Badań Genetycznych i Centralne Laboratorium Agroekologiczne Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, które dysponuje nowoczesną aparaturą i świadczy specjalistyczne usługi w zakresie prowadzenia oznaczeń fizykochemicznych w próbach gleby, wody, pasz, żywności, surowców pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. AKADEMICKIE INKUBATORY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI (www.aiplublin.inkubatory.pl) - zrzeszają młodych, wykształconych ludzi, umożliwiając im wdrażanie teoretycznej wiedzy zdobytej podczas studiów z wiedzą praktyczną, którą można nabyć tylko i wyłącznie samodzielnie prowadząc swoją działalność. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości działają przy Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej, Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie. Inicjatywa ma na celu rozwój przedsiębiorczości wśród młodych ludzi. Współpraca z AIP umożliwia każdej osobie do 30 roku życia realizację przedsiębiorczych marzeń poprzez udzielanie pomocy w procesie zakładania działalności gospodarczej oraz wspieranie ich na etapie prowadzenia firmy. 12 informator gospodarczy LUBELSKI FUNDUSZ KAPITAŁOWY Sp. z o.o. (ww.lfr.lublin.pl) - spółka zależna Lubelskiej Fundacji Rozwoju mająca na celu pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom z terenu województwa lubelskiego poprzez wsparcie m.in. ich przedsięwzięć inwestycyjnych, wprowadzanie na rynek nowych produktów, rozwój sieci dystrybucji oraz finansowanie ich bieżącej działalności, zapewniając środki na niezbędny w fazie wzrostu kapitał obrotowy. Oferta obejmuje: dostarczanie średnio- lub długookresowego kapitału w wysokości nie przekraczającej równowartości 200 000 USD, a w ramach tej kwoty pożyczkę (z warunkami spłaty dostosowanymi do potrzeb danego projektu), leasing, a w razie potrzeby pomoc merytoryczną. FUNDUSZ POŻYCZKOWY FUNDACJI OIC POLAND (www.oic.lublin.pl) - oferuje preferencyjnie oprocentowane pożyczki dla mikro, małych i średnich przedsiębiorców. Oprocentowanie pożyczek jest zmienne i wynosi 5,26% w skali roku (stan na dzień 03.01.2011). Kwota pojedynczej pożyczki wynosi do 65 000 PLN, zaś maksymalny okres finansowania to 36 miesięcy (w tym do 6 miesięcy karencji). Pożyczki mogą być przeznaczone na cele związane z rozszerzeniem działalności gospodarczej, m.in. na: finansowanie inwestycji, wdrażanie nowych rozwiązań technicznych lub technologicznych, zakup maszyn i urządzeń, rozbudowę, adaptacje lub modernizacje obiektów produkcyjnych, handlowych i usługowych, zakup materiałów i surowców niezbędnych do realizacji założonego przedsięwzięcia gospodarczego oraz tworzenie nowych miejsc pracy.
INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU Działające w Lublinie instytucje okołobiznesowe wspomagają rozwój lokalnej przedsiębiorczości, oferując zrzeszonym w nich przedsiębiorstwom usługi doradcze, promocyjne i szkoleniowe. 13 Business Centre Club www.bcc.org.pl Fundacja Rozwoju Lubelszczyzny www.fundacja.lublin.pl Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Lublinie www.izba.lublin.pl Lubelska Fundacja Rozwoju www.lfr.lublin.pl Lubelska Izba Rzemieślnicza www.lir.com.pl Lubelski Sejmik Gospodarczy www.lsg.lublin.pl Lubelski Związek Pracodawców www.lzp.lublin.pl Lubelskie Forum Pracodawców www.lfp.biz.pl Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego OIC Poland www.oic.lublin.pl Rada Przedsiębiorczości Lubelszczyzny www.rpl.lublin.pl Regionalna Izba Gospodarcza www.rig.lublin.pl Stowarzyszenie Lubelski Klub Biznesu www.lkb.lublin.pl Związek Prywatnych Pracodawców Lubelszczyzny Lewiatan www.prywatni.lublin.pl
HISTORIA LUBELSKIEJ GOSPODARKI Fabryka Wag Hessa, rys. z pocz. XX w (zdjęcie ze zbiorów Ośrodka Brama Grodzka -Teatr NN ) 14 informator gospodarczy Lublin już w XV wieku należał do miast, które dynamicznie rozwijały się gospodarczo. Sprzyjało temu doskonałe położenie geograficzne na szlaku handlowym wiodącym znad Morza Czarnego na zachód Europy. To tu na organizowane cztery razy w roku jarmarki zjeżdżali kupcy z całej Europy, a także z Dalekiego Wschodu. Cieszyły się one opinią najbardziej znanych handlowych wydarzeń międzynarodowych. Kupcy handlowali tu głównie węgierskim winem oraz zbożem i wołami z terenów Ukrainy i Wołynia. Aby zapewnić coraz lepsze warunki dla uczestników jarmarków, w mieście powstawały warsztaty rzemieślnicze, składy kupieckie, kramy. Zakładano jatki, karczmy, młyny i kuźnie. Dzięki jarmarkom rozwijało się nie tylko miasto, ale i region. Prawdziwy rozkwit gospodarczy Lublina przypadł na drugą połowę XIX wieku, kiedy to w mieście zaczęły pojawiać się pierwsze zakłady produkcyjne, mniejsze i większe fabryki oraz wytwórnie. Z uwagi na rolniczy charakter regionu, w Lublinie koncentrowała się nie tylko produkcja, ale i przetwórstwo żywności. Młyny, produkcja cukru i słodu, browary to główne nurty rozwijającego się lubelskiego przemysłu. W 1801 roku, przy ul. Misjonarskiej, Kasper Gorlitz uruchomił pierwszy w mieście browar. Jednak najsłynniejsze zakłady browarnicze powstały 45 lat później, kiedy to w 1846 roku, przy ul. Bernardyńskiej, Karol Rudolf Vetter uruchomił browar, w którym rozpoczął warzenie pierwszego na Lubelszczyźnie piwa bawarskiego. Jednocześnie rozwijało się przetwórstwo mięsa ze słynną bekoniarnią w nowoczesnej rzeźni miejskiej przy ul. Turystycznej. W 1874 roku bracia Edward i Henryk Krauze zakupili młyn wodny Papiernia, który wkrótce rozbudowano tworząc jeden z najnowocześniejszych zespołów przemysłu młynarskiego w kraju. W 1890 roku cukrownia rozpoczęła produkcję lubelskiego cukru. W 1901 roku Sender Zylber uruchomił Fabrykę Wódek i Likierów w dzielnicy Kośminek. W 1909 roku powstały zakłady przemysłu ziemniaczanego. W XIX wieku Lublin stał się jednym z głównych ośrodków przemysłowych Królestwa Polskiego. Zaczął rozwijać się tu przemysł metalowy. Do najważniejszych zakładów tego okresu zaliczały się przede wszystkim: zakłady Plagego i Laśkiewicza produkujące kotły parowe, a po I wojnie także samoloty i karoserie samochodów osobowych i autobusów. W 1864 roku założona została fabryka maszyn i narzędzi rolniczych Wacława Moritza i Mieczysława Wolskiego. To w Lublinie działała największa przed I wojną w Polsce fabryka wag założona przez Wilhelma Hessa, a wyroby garbarni braci Domańskich zdobywały nagrody i medale na światowych wystawach. W okresie II Rzeczpospolitej, w latach 1936 39, Lublin znalazł się w strefie Centralnego Obszaru Przemysłowego i dzięki temu miasto stało się znaczącym ośrodkiem tego przedsięwzięcia. W 1936 roku, w Lubelskiej Wytwórni Samolotów, rozpoczęła się produkcja nowoczesnych samolotów Mewa, Żubr i Czapla. Intensywnemu uprzemysłowieniu towarzyszyły inwestycje elektryfikacyjne i komunikacyjne, które przerwał wybuch II wojny światowej. Pierwsze lata powojenne były wykorzystane głównie do odbudowy zniszczonego działaniami wojennymi i okupacją miasta. Nacjonalizacja przemysłu spowodowała zamknięcie znanych od pokoleń firm. W ich miejsce powstawały nowe m.in.: Fabryka Samochodów Ciężarowych, Lubelskie Zakłady Graficzne, Lubelskie Zakłady Naprawy Samochodów, Fabryka Maszyn Rolniczych.
GOSPODARKA Dominujące dziedziny lubelskiej gospodarki obejmują handel, różnorodne usługi oraz przemysł m.in. maszynowy, samochodowy, energetyczny i meblarski. Lublin jest silnym ośrodkiem produkcji spożywczej. Lokalizacja miasta w rolniczym regionie zapewnia doskonałe warunki dla rozwoju przemysłu cukrowniczego, mleczarskiego, mięsnego, piwowarskiego, zbożowo-młynarskiego, tytoniowego, spirytusowego, cukierniczego, zielarskiego i owocowo-warzywnego. Współczesny Lublin to również idealne miejsce do lokalizacji wyspecjalizowanych usług dla biznesu, głównie z uwagi na ogromny potencjał akademicki. W rankingach Lublin jest wymieniany jako jeden z najbardziej atrakcyjnych ośrodków pod inwestycje w zakresie IT i BPO. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WG WYBRANEJ SEKCJI (dane GUS, 31.12.2010) ogółem 41 622 w tym: sektor publiczny 751 sektor prywatny 40 871 PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WG WYBRANYCH FORM PRAWNYCH (dane GUS, 31.12.2010) spółki handlowe 4 218 spółdzielnie 193 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 30 878 przedsiębiorstwa państwowe 3 fundacje 312 OSOBY FIZYCZNE PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ W WYBRANYCH SEKTORACH (dane GUS, 31.12.2010) budownictwo 3 053 przemysł 2 218 handel i naprawy 8 868 zakwaterowanie i gastronomia 723 transport i gospodarka magazynowa 2 895 działalność finansowa i ubezpieczeniowa 1 621 15 SEKTORY WYSOKIEJ SZANSY Strategia Lublin 2020 zakłada polisektorowy rozwój przemysłu w oparciu o wiodące branże: - sektor IT i BPO, - sektor biotechnologii, - sektor samochodowy i maszynowy, - sektor przetwórstwa rolno-spożywczego, - sektor energetyczny i energii odnawialnej (w przypadku rozpoczęcia eksploatacji gazu łupkowego). Priorytetowymi dla Lublina sektorami inwestycyjnymi są: - produkcja zaawansowana technologicznie, - centra usług wspólnych, - specjalistyczne usługi zdrowotne.
PODSTREFA LUBLIN SSE EURO-PARK MIELEC We wrześniu 2007 roku w Lublinie utworzona została podstrefa Specjalnej Strefy Ekonomicznej EURO-PARK MIELEC. Głównym celem jej utworzenia było przyspieszenie rozwoju gospodarczego Lublina, zmniejszenie skali bezrobocia, a także zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw otwartych na innowacje. Początkowo dla potrzeb Podstrefy zagospodarowano 70 ha terenów typu greenfield, zlokalizowanych w południowo-wschodniej części Lublina, w pobliżu planowanej obwodnicy miasta oraz realizowanego portu lotniczego w Świdniku. Dzisiaj obszar Podstrefy obejmuje ponad 118 ha gruntów, a docelowo rozszerzy się do łącznej powierzchni 200 ha. Obecnie w Podstrefie LUBLIN działa 15 podmiotów gospodarczych, które deklarują utworzenie łącznie 900 nowych miejsc pracy w ciągu 5 najbliższych lat i poniesienie nakładów inwestycyjnych rzędu 545 mln PLN. Wśród nich są producenci m.in. systemów aluminiowych, okien i drzwi PCV, pieców konwektorowych, testów i odczynników diagnostycznych oraz suplementów diety. WARUNKI INWESTOWANIA NA TERENIE PODSTREFY LUBLIN - uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie SSE EURO-PARK MIELEC, które wydaje ARP S.A. z upoważnienia Ministra Gospodarki, - poniesienie nakładów inwestycyjnych w wysokości min. 100 tys. EUR, - prowadzenie działalności przez dużych przedsiębiorców w okresie nie krótszym niż 5 lat od zakończenia inwestycji, dla MŚP 3 lata, - utrzymanie nowoutworzonych miejsc pracy przez dużych przedsiębiorców w okresie nie krótszym niż 5 lat od zakończenia inwestycji, dla MŚP 3 lata. 16 informator gospodarczy PROCEDURY Aby uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej w Podstrefie LUBLIN należy: - złożyć Zgłoszenie Inwestora z opisem planowanego projektu inwestycyjnego, - przystąpić do przetargu ogłoszonego przez ARP S.A., - złożyć ofertę w procedurze przetargowej, - otrzymać zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie SSE EURO-PARK MIELEC w Podstrefie LUBLIN. OFEROWANA POMOC PUBLICZNA, ZWANA POMOCĄ REGIONALNĄ, UDZIELANA JEST Z TYTUŁU KOSZTÓW: - nowej inwestycji, - tworzenia nowych miejsc pracy. WIELKOŚĆ ZWOLNIENIA PODATKOWEGO Z TYTUŁU KOSZTÓW NOWEJ INWESTYCJI LUB TWORZENIA NOWYCH MIEJSC PRACY WYNOSI: - 50% poniesionych wydatków inwestycyjnych dla przedsiębiorców dużych, - 60% dla przedsiębiorców średnich, - 70% dla przedsiębiorców małych. Przedsiębiorcy inwestujący na terenie Podstrefy LUBLIN mogą uzyskać pomoc publiczną w formie zwolnienia z podatku dochodowego do 31.12.2020 r. oraz zwolnienia z podatku od nieruchomości na okres 3 lat.
PRZYKŁAD ZWOLNIENIA Z PODATKU DOCHODOWEGO Z TYTUŁU TWORZENIA NOWYCH MIEJSC PRACY DLA DUŻEGO PRZEDSIĘBIORCY: - zatrudnienie 300 osób - płaca 2 tys. PLN brutto/os. - analizowany okres pracy 24 miesiące - koszt pracy 300 x 2 tys. PLN x 24 miesiące = 14,4 mln PLN Przy uwzględnieniu maksymalnej pomocy regionalnej na poziomie 50% (dla dużych przedsiębiorstw) przysługuje zwolnienie w wysokości 14,4 mln PLN x 50% = 7,2 mln PLN. Wykaz aktów prawnych dotyczących SSE EURO-PARK MIELEC: www.europark.com.pl Szczegółowe informacje: Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. Oddział w Mielcu SSE EURO-PARK MIELEC ul. Partyzantów 25, 39-300 Mielec tel.: +48 17 788 72 36 fax: +48 17 788 77 69 e-mail: europark@europark.com.pl 17 ZA WYDATKI KWALIFIKUJĄCE SIĘ DO OBJĘCIA POMOCĄ UZNAJE SIĘ KOSZTY INWESTYCJI PONIESIONE NA TERENIE PODSTREFY W TRAKCIE OBOWIĄZYWANIA ZWOLNIENIA NA: - nabycie gruntów lub prawa ich użytkowania wieczystego, - nabycie albo wytworzenie we własnym zakresie środków trwałych, - rozbudowę i modernizację istniejących środków trwałych, - nabycie wartości niematerialnych i prawnych związanych z transferem technologii przez zakup praw patentowych, licencji, know-how lub nieopatentowanej wiedzy technicznej.
JUŻ ZAINWESTOWALI Aliplast to wiodący na rynku producent systemów aluminiowych dla budownictwa. Firma powstała przy udziale belgijskiego koncernu Aliplast Aluminium Systems. Aliplast Polska to jedna ze spółek, która wchodzi w skład międzynarodowej grupy CORIALIS. Na rynku lubelskim działamy od 2002 roku. Koncentrujemy się na projektowaniu, produkcji i dystrybucji architektonicznych systemów profili oraz usługach malowania proszkowego. Nasza oferta obejmuje systemy okienno-drzwiowe, fasadowe, przesuwne, harmonijkowe, jak również systemy zadaszeń i ogrodów zimowych. Dzisiaj, po 9 latach funkcjonowania, Aliplast wzmocnił swoje moce produkcyjne, kilkakrotnie zwiększył swoje obroty (pod względem dynamiki przychodu znajdujemy się w pierwszej trójce systemodawców w Polsce) i kadrę (firma rozpoczynała funkcjonowanie od 15 osób - obecnie w spółkach Aliplast Systemy Aluminiowe i Aliplast Extrusion pracuje łącznie 178 pracowników). Nasze produkty trafiają do blisko 400 odbiorców w kraju i za granicą. W roku 2009 zakończyliśmy pierwszy, ważny etap rozwoju naszej firmy. Rozpoczęliśmy działalność w SSE EURO-PARK MIELEC inwestując w innowacyjny park maszynowy i linię technologiczną oraz nowoczesne zaplecze biurowo-magazynowe. Uruchomiliśmy prasownię profili aluminiowych, pionową linię lakierniczą oraz linię lakierniczą wood colour. Wciąż inwestujemy w nowe technologie i unowocześniamy procesy produkcyjne, przez co zwiększamy swoją konkurencyjność na rynku. Sukces Aliplastu na polskim i europejskim rynku to efekt wielu lat pracy. Bazuje on na doskonałej organizacji struktury naszej firmy, sprawnym procesie zarządzania produkcją, profesjonalnej sprzedaży, wysoce wykwalifikowanej kadrze oraz bazie logistycznej. Na efektywność firmy bez wątpienia wpływ mają również atuty miasta, w którym działamy: jego położenie, sprawne wykorzystywanie środków własnych i funduszy unijnych, obecność prężnego ośrodka akademickiego, inwestycje miejskie poprawiające infrastrukturę drogowo-techniczną oraz telekomunikacyjną. Bardzo istotne są zwolnienia podatkowe oferowane firmom działającym w Strefie Ekonomicznej. Niewątpliwie Lublin jest miastem sprzyjającym rozwojowi przedsiębiorczości. Pozwala na śmiałe plany inwestycyjne, co jest bardzo istotne w przypadku firmy działającej w naszej branży. Jan Kidaj - Prezes Zarządu Aliplast Sp. z o.o. 18 informator gospodarczy Firma Verano jest producentem grzejników konwektorowych; od 7 lat to jedyny profil naszej działalności. Grzejniki Verano są zainstalowane w tak prestiżowych obiektach jak: Centrum Nauki Kopernik w Warszawie czy stadiony piłkarskie budowane z okazji Euro 2012 w Warszawie, Gdańsku, Krakowie i Chorzowie. Nasze grzejniki są zamontowane także w wielu polskich obiektach na czele z krakowskimi Sukiennicami, Zamkiem Królewskim w Sandomierzu i Muzeum Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli. Z powodzeniem konkurujemy z zagranicznymi firmami. Eksportujemy swoje wyroby do wielu państw Starego Kontynentu, głównie do Wielkiej Brytanii, Niemiec, Litwy, Łotwy i Ukrainy. W związku z tak dynamicznym rozwojem naszej działalności, w 2009 roku zaczęliśmy szukać miejsca na budowę nowej fabryki. Mieliśmy oferty m.in. z Krakowa i Wrocławia. Nasz wybór padł jednak na Lublin. Uznaliśmy, że nową siedzibę firmy umieścimy w powstającej tu właśnie podstrefie ekonomicznej. To było bardzo dobre posunięcie pod wieloma względami. Mocnym atutem Lublina jest bliskość rynków wschodnich z Ukrainą i Rosją na czele; na lokalnym rynku pracy łatwo można znaleźć wykwalifikowanych i doświadczonych pracowników. Liczy się też obecność wielu instytucji naukowo - badawczych współpracujących z przedsiębiorstwami. My prowadzimy badania wspólnie z Instytutem Agrofizyki PAN w Lublinie. Korzystamy też z wiedzy naukowców z Politechniki Lubelskiej i zatrudniamy absolwentów tej uczelni. Cenimy sobie również dobrą współpracę z Urzędem Miasta Lublin i dostępność funduszy unijnych dla Lublina i Lubelszczyzny, dzięki którym zakupiliśmy m.in. najnowocześniejsze linie produkcyjne. Stała dynamika wzrostu produkcji, rola niekwestionowanego lidera wśród polskich producentów i wprowadzanie nowych produktów powodują, iż planujemy rozbudowę naszej fabryki. Cieszy nas planowane połączenie Lublina z autostradami A2 i A4 drogami S12, S17 i S19 oraz budowa lotniska w Świdniku. Jest to infrastruktura niezwykle Lublinowi potrzebna do dalszego rozwoju. Decyzja o budowie fabryki w Lublinie okazała się trafnym posunięciem. Grzegorz Miazga - Dyrektor Marketingu Verano