Przestępstwo PRZESTĘPSTWO jest czynem zabronionym pod groźbą kary o znamionach ustawowych opisanych przez ustawę karną obowiązującą w czasie i miejscu popełnienia przestępstwa, czynem wywołującym niebezpieczeństwo społeczne, bezprawnym i zawinionym. CZYN świadome działanie człowieka. KARA dolegliwość (sankcja) przewidziana przez prawo za popełnienie czynu zabronionego. ZNAMIONA USTAWOWE nie ma przestępstwa bez ustawy (nullum crimen sine lege) przestępstwem może być tylko takie działanie człowieka, które jako przestępstwo jest opisane przez prawo karne. Z zasadą tą wiąże się też pojęcie BEZPRAWNOŚCI czyli działania przez prawo zabronione. OBOWIĄZYWANIE PRAWA lex retro non agit przestępstwem jest czyn, który jako przestępstwo był traktowany przez prawo obowiązujące w chwili jego dokonania. SZKODLIWOŚC SPOŁECZNA przestępstwem nie może być czyn człowieka, który jest zupełnie nieszkodliwy. WINA emocjonalny stosunek człowieka do własnego działania. W prawie karnym można wyróżnić kilka rodzajów winy. Najistotniejsze znaczenie ma: WINA UMYŚLNA człowiek ma zamiar dokonać czynu i go dokonuje. WINA NIEUMYŚLNA człowiek dokonuje czynu, choć go nie planuje i nie ma zamiaru go popełnić. Przestępstwo ma miejsce tylko i wyłącznie wtedy, gdy wszystkie elementy opisane wyżej wystąpiły łącznie.
Podział przestępstw Przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki: ZBRODNIA to przestępstwo, które jest zagrożone karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności. WYSTĘPEK to wszystkie inne przestępstwa. Przestępstwa ze względu na tryb ich ścigania dzielą się na: PRZESTĘPSTWA PUBLICZNOPRAWNE ściga je państwo albo z urzędu lub na wniosek pokrzywdzonego PRZESTĘPSTWA PRYWATNOPRAWNE ściga je sam pokrzywdzony. Rodzaje przestępstw wyróżnia się ze względu na przedmiot zagrożonego dobra. Przykładowo: przestępstwa przeciwko ludzkości, pokojowi i przestępstwa wojenne przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu przestępstwa przeciwko mieniu przestępstwa przeciwko rodzinie przestępstwa przeciwko ochronie środowiska
Formy popełniania przestępstw Przestępstwo można popełnić w różnych formach: SPRAWSTWO człowiek popełnia przestępstwo samodzielnie, kradniemy samochód. przykład: WSPÓŁSPRAWSTWO przestępstwo popełniane jest wspólnie i w porozumieniu z inną osobą. PRZYKŁAD: kradniemy samochód wraz z kolegą. WSPÓŁSPRAWSTWO KIEROWNICZE popełniamy przestępstwo kierując wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. PRZYKŁAD: kierujemy kradzieżą samochodu wyznaczając poszczególnym uczestnikom przestępstwa odpowiednie zadania otwarcie samochodu, przewiezienie samochodu, ukrycie samochodu itp. USIŁOWANIE człowiek chce popełnić przestępstwo, lecz nie osiąga zamierzonego skutku. PRZYKŁAD: ktoś chce ukraść samochód, włamuje się do jego środka, chce już nim odjechać, lecz nagle okazuje się, że baku nie ma paliwa i ucieka pozostawiając samochód. PODŻEGANIE człowiek popełnia przestępstwo w ten sposób, że nakłania inną osobę do dokonania przestępstwa. PRZYKŁAD: ktoś namawia kolegę by ukradł samochód. POMOCNICTWO człowiek popełnia przestępstwo w ten sposób, że ułatwia popełnienie przestępstwa przez inną osobę. Pomocnictwo może polegać na dostarczeniu narzędzi, środków przewozu, przekazaniu informacji czy też na doradzaniu jak popełnić przestępstwo. PRZYKŁAD: ktoś dostarcza narzędzia pozwalające ukraść samochód, a po dokonaniu kradzieży umożliwia ukrycie łupu.
Zasady odpowiedzialności karnej PODSTAWOWĄ ZASADĄ jest to, że odpowiedzialność karną poniesie tylko ten, kto popełni czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Osobę, która popełni przestępstwo można ukarać karami i środkami karnymi przewidzianymi przez kodeks karny. Nie każdy, kto dokona czynu, opisanego przez prawo jako przestępstwo, będzie odpowiadał karnie. Czyn taki może wyglądać jak przestępstwo, ale przestępstwem z mocy prawa nie jest. Prawo karne określa kilka takich przypadków m.in.: Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. PRZYKŁAD: przestępstwem jest posiadanie bez zezwolenia broni wyprodukowanej po 1850 roku; Jesteśmy kolekcjonerami starej broni, pośród wielu egzemplarzy naszej kolekcji, odpowiednio sklasyfikowanej i zabezpieczonej znalazł się pistolet z 1851 roku, na który nie mieliśmy odpowiedniego pozwolenia. Nie ma tu przestępstwa, gdyż czy ten jest społecznie szkodliwy w stopniu znikomym. Nie popełnia przestępstwa ten, komu nie można przypisać winy w czasie popełniania czynu. Winy nie można przypisać także osobie, która jest niepoczytalna, czyli z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mogła w chwili dokonywania czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem PRZYKŁAD: chory psychicznie, którego choroba przejawia się w konieczności zabierania innym ich rzeczy, wynosi rzeźbę z domu sąsiada. Nie popełnia przestępstwa i nie ponosi odpowiedzialności karnej z zasady ten kto nie ukończył 17 lat. W pewnych przypadkach, gdy czyny godzą w życie, zdrowie, mienie, bezpieczeństwo publiczne, odpowiedzialność karną mogą ponosić osoby, które ukończyły 15 lat. PRZYKŁAD: szesnastolatek, który napada na kolegę bijąc go zabiera mu telefon komórkowy (rozbój) będzie odpowiadać karnie, jeżeli okaże się, że jest zdemoralizowany. Nie popełnia przestępstwa ten, który działa w obronie koniecznej. Obrona konieczna ma miejsce wtedy, gdy odpieramy bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro, które jest chronione przez prawo. Tymi dobrami może być życie, zdrowie, majątek. PRZYKŁAD: w autobusie ktoś chce wyrwać torebkę koleżance, siłą uniemożliwiamy mu jej zabranie, mimo tego, że w trakcie obrony koleżanki uszkodziliśmy zdrowie napastnika nie popełniliśmy przestępstwa, bowiem działaliśmy zgodnie z prawem. Nie popełnia przestępstwa ten, kto działa w stanie wyższej konieczności. Stan ten ma miejsce, gdy poświęcamy jedno dobro by chronić inne dobro chronione prawem. PRZYKŁAD: w mieszkaniu sąsiada jest pożar, w celu jego ugaszenia wyważamy drzwi niszcząc je.
Kary i środki karne Kara jest dolegliwością, którą będziemy musieli znosić z powodu popełnienia przestępstwa. Kara ma spełniać różne funkcje: funkcja represyjna kara stanowi odwet za wyrządzone zło, funkcja prewencyjna kara ma odstraszać sprawcę oraz wszystkich innych od popełniania kolejnych przestępstw, funkcja resocjalizacyjna (wychowawcza) kara ma doprowadzić sprawcę przestępstwa do respektowania porządku prawnego i społecznego by w przyszłości mógł rozpocząć normalne życie.
Kary i środki karne Kara może przybrać postać: grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności od 1 miesiąca do 15 lat, pozbawienia wolności na 25 lat, dożywotniego pozbawienia wolności. Środki karne przyjmują postać: pozbawienia praw publicznych, zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakazu prowadzenia pojazdów, przepadku przedmiotów, obowiązku naprawienia szkody, nawiązki, świadczenia pieniężnego, podania wyroku do publicznej wiadomości. Karę i środki karne wymierza się w granicach określonych przez ustawy. PRZYKŁAD: kto kradnie cudzą rzecz może być ukarany karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Karę w określonych przez prawo przypadkach można nadzwyczajnie złagodzić albo nadzwyczajnie zaostrzyć. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na jej wymierzeniu poniżej dolnego ustawowego zagrożenia lub orzeczenie kary łagodniejszego rodzaju. Nadzwyczajne zaostrzenie kary polega na jej wymierzeniu powyżej górnego ustawowego jej zagrożenia. PRZYKŁAD: jeżeli kradzież karana jest więzieniem od 3 miesięcy do 5 lat to jej nadzwyczajne złagodzenie będzie polegało na orzeczeniu np. kary grzywny, zaś jej nadzwyczajne zaostrzenia będzie polegał na tym, że sąd wymierzy złodziejowi karę 6 lat pozbawienia wolności.
Postępowanie karne POSTĘPOWANIE KARNE jest ciągiem działań zmierzających do wykrycia sprawcy przestępstwa i ukarania go. Postępowanie karne służy także temu by osoba, która nie popełniła przestępstwa nie poniosła z tego powodu odpowiedzialności karnej. UCZESTNICY POSTĘPOWANIA KARNEGO Uczestnikami postępowania karnego są organy wymiaru sprawiedliwości, organy ścigania karnego, strony i inni uczestnicy. ORGANY WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI są to organy władzy państwowej, które wymierzają sprawiedliwość. Zgodnie z konstytucją jedynymi organami państwa mogącymi wymierzać w Rzeczypospolitej sprawiedliwość są sądy. W sprawach karnych sprawiedliwość wymierzają sądy powszechne, czyli sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne oraz sądy wojskowe, a także Sąd Najwyższy. ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO są to organy władzy państwowej, usytuowane w strukturach władzy wykonawczej, których zadaniem jest wykrywanie przestępstw i wnoszenie do sądów oskarżeń zmierzających do ukarania osób, którym przed sądem organy te udowodnią popełnienie przestępstwa. Organami ścigania karnego są m.in. prokuratorzy powszechni i wojskowi, Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa. STRONY POSTĘPOWANIA KARNEGO są to uczestnicy postępowania, którzy w mając określone prawa i obowiązki procesowe działają w postępowaniu karnym na rzecz interesu własnego lub publicznego. Stronami procesu karnego są; OSKARŻYCIEL PUBLICZNY jest nim organ ścigania karnego, najczęściej prokurator OSKARŻYCIEL PRYWATNY jest nim pokrzywdzony danym przestępstwem, który przed sądem sam domaga się ukarania sprawcy OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY - jest nim pokrzywdzony danym przestępstwem, który przed sądem wraz z oskarżycielem publicznym domaga się ukarania sprawcy POWÓD CYWILNY (ADHEZYJNY) jest nim pokrzywdzony danym przestępstwem, który przed sądem domaga się naprawienia szkody, którą poniósł w związku z przestępstwem POKRZYWDZONY - jest to osoba fizyczna (człowiek) lub osoba prawna (np. spółka akcyjna), której przestępstwo naruszyło jej dobra prawne, zarówno osobiste jak i majątkowe OSKARŻONY jest to osoba, którą oskarżono o popełnienie przestępstwa OBROŃCA jest nim zawsze adwokat, który z urzędu lub na mocy pełnomocnictwa oskarżonego podejmuje się jego obrony w postępowaniu karnym
Etapy postępowania karnego Postępowanie karne składa się z zasadniczych dwóch etapów. Pierwszy etap to postępowanie przygotowawcze, drugi etap to proces sądowy. POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE prowadzone jest przez organ ścigania karnego w formie dochodzenia lub śledztwa. Postępowanie przygotowawcze wszczyna się z urzędu lub na wniosek pokrzywdzonego. Jeżeli istnieje prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez określoną osobę, przedstawia się jej zarzut popełnienia przestępstwa. Taka osoba staje się PODEJRZANYM. Jeżeli postępowanie przygotowawcze dostarczy wystarczających dowodów do oskarżenia podejrzanego, organ ścigania, najczęściej prokurator formułuje akt oskarżenia i kieruje go do sądu. Podejrzany staje się oskarżonym. PROCES KARNY jest to ciąg czynności podejmowanych przez strony oskarżyciela i oskarżonego zmierzających do rozstrzygnięcia sprawy karnej. Proces karny składa się przede wszystkim z rozprawy, podczas której ma miejsce przewód sądowy, ostatnie głosy stron oraz wyrokowanie. ROZPRAWA rozpoczyna się od wywołania sprawy, sprawdzenia obecności wszystkich wezwanych i ustalenia czy nie ma przeszkód w rozpoznaniu sprawy. PRZEWÓD SĄDOWY rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia. Po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący składu sędziowskiego informuje oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na zadawane pytania, następnie pyta oskarżonego czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu i czy chce składać wyjaśnienia. W trakcie przewodu sądowego przeprowadza się postępowanie dowodowe. DOWÓD to informacja, która może przyczynić się do rozstrzygnięcia sprawy. Dowodem mogą być: wyjaśnienia oskarżonego zeznania świadków opinie biegłych oględziny rzeczy, miejsc i osób GŁOSY STRON po zamknięciu przewodu sądowego sąd udziela ostatniego głosu stronom. Pierwszy głos zabiera oskarżyciel, później obrońca oskarżonego a na samym końcu oskarżony. WYROKOWANIE polega na rozstrzygnięciu sprawy przez sąd. Przed wydaniem wyroku sąd naradza się i głosuje nad wyrokiem. Wyrok może być uniewinniający lub skazujący. WYROK UNIEWINNIAJĄCY uwalnia oskarżonego od odpowiedzialności karnej za zarzucone mu przestępstwo uznając, że go nie popełnił. WYROK SKAZUJĄCY uznaje oskarżonego winnym zarzucanego mu przestępstwa oraz określa rodzaj i wymiar kary, którą musi ponieść ta osoba.
Etapy postępowania karnego POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE Wyrok sądu pierwszej instancji nigdy nie jest od razu PRAWOMOCNY. Oznacza to, że strony procesu mogą się od niego odwołać do sądu wyższej instancji w drodze złożenia APELACJI od wyroku. Jeżeli sądem pierwszej instancji jest sąd rejonowy, apelację rozpoznaje sąd okręgowy. Jeżeli sąd okręgowy był sądem pierwszej instancji, apelację od jego wyroku rozpoznaje sąd apelacyjny. Wyrok sądu odwoławczego jest prawomocny z chwilą jego wydania. Wyrok sądu pierwszej instancji staje się prawomocny, jeżeli strony nie wniosą w odpowiednich terminach apelacji. KASACJA jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym, bowiem może się zdarzyć, iż prawomocny wyrok jest wadliwy lub po prostu niesprawiedliwy. Kasację rozpoznaje Sąd Najwyższy na wniosek zainteresowanych stron procesu.