Śluby i wesela w Borzęcinie w latach 1737-1918. Lucjan Kołodziejski

Śluby i wesela w Borzęcinie w latach 1737-1918. Lucjan Kołodziejski 1.Liber Copulatorun 1737-1777. Najstarsza Księga MałŜeństw zawiera 81 kart o wymiarach 98 x 317 mm (foto nr 1). Kilkanaście kart jest częściowo uszkodzonych. Na podstawie charakteru pisma moŝna przyjąć, Ŝe pisało ją co najmniej 11 autorów (por. foto. nr: 3,4,5,6,7,9,10,11,13 i 14) Księga ta zaczyna się uroczystą inwokacją (foto nr 2). Laudetur Jesus Chrystus. Liber Copulatorum. Ecclea Parochalis Bodziantinensis Plebanti Rndi Petri Wasilowski Curati Ejusdem Ecclea Dni 1737 e.i Mensis January modoprimuns. Procuratus. W zachowanej Księdze Ślubów Liber Copulatorum z lat 1737-1777 odnotowano 473 śluby z terenu dzisiejszej parafii Borzęcin Dolny i Borzęcin Górny oraz dzisiejszego Warysia zwanego wtedy Las łacińskie Sylva (foto nr.7,8 i 14). Pozostałe wpisy pochodzą z terenu dzisiejszej parafii Bielcza. Brak jest danych z lat 1761 1763. Pierwszy zapis pochodzi z 6 stycznia 1737r. (foto nr 3) Związek małŝeński zawarli wówczas Jan Siudut i Zofia Michenkowna. Świadkami byli Jan Michenko i Piotr Szymanski. Ostatni wpis pochodzi z 21 stycznia 1777 roku (foto nr 13).Zapisy były prowadzone po łacinie według ustalonego porządku. Poszczególne karty zapisywane były osobno. Później zostały zeszyte tworząc dzisiejszą księgę.(foto nr 1) Statystycznie najwięcej ślubów było w miesiącu lutym: 139, i listopadzie: 80. W kwietniu i grudniu nie było ani jednego. Świadkami ślubu byli wyłącznie męŝczyźni. W analizowanym okresie zmieniła się teŝ pisownia nazwy Borzęcina. Na początku był to Bozęcinek ( stosowano teŝ skrót Bozęnci)lub Bozęcin, później BoŜęcin (od czerwca 1775 r.).nie moŝna jednak wykluczyć innej interpretacji. Mała Strona (Wyźroł, Jackówka i Stara Wieś mogły nosić nazwę Bozęcin, a Wielka Strona czyli prawobrzeŝna cześć wsi mogła nosić nazwę Bozęcinek. Od listopada 1776 r. podawano numery domów (skan. nr 14). Nie posiadają ich jednak komornicy wynajmujący część domu od kmieci lub zagrodników. Księga zawiera nazwiska księŝy pracujących wtedy w Borzęcinie, a pominiętych w dotychczasowych pracach 1 i błogosławiących związki małŝeńskie zawarte w tutejszym kościele: Piotra Woycikiewicza proboszcza, Jakuba Gaworskiego wikariusza, Sebastiana Urbańskiego wikariusza, Pawła Skorpińskiego wikariusza, Antoniego Sędziowski wikariusza w Borzęcinie, Marcina Karasia wikariusza w Borzęcinie, 1 Por. Boraca Piotr ks., Matka Boska Borzęcińska, Zarys dziejów Sanktuarium i Obrazu, 1992, ss.50-53. Kopacz Kazimierz ks. Zarys dziejów parafii Borzęcin 1364-1945 r. praca magisterska, Tarnów 1992, Załącznik nr I i II. 1

Franciszka Lupczyńskiego wikariusza, Jana Prochaskę Dominikanina z Krakowa, Mateusza Bratkowskiego proboszcza i Jana Kantego Poborskiego wikariusza. 2

3 1.

2 Niech Będzie Pochwalony Jezus Chrystus. Księga MałŜeństw Kościoła Parafialnego w Borzęcinie. Proboszczem czcigodny Piotr Wasilewski opiekun miejscowego kościoła od początku stycznia 1737 roku. Nadzorowałem. 4

3 6 stycznia 1737 roku, ja Piotr Woycikiewicz prebandariusz ołtarza świętej Anny w Szczurowej pobłogosławiłem związek małŝeński zawarty pomiędzy Janem Siudutem i Zofią Michenkowna poddanymi z Bozęcinka uprzednio wygłosiwszy trzykrotne zapowiedzi. Świadkami byli Jan Michenko i Piotr Szymanski wszyscy z Bozęncinka. 4 16 stycznia 1738 r. wielebny Jakub Gamorski wikariusz kościoła w Borzęcinie pobłogosławił związek małŝeński zawarty pomiędzy Wawrzyńcem Wijasem i Agnieszką Nowacką. Wygłoszono trzykrotne zapowiedzi przedślubne. Świadkami Andrzej Orsulak z Bielczy i Kazimierz Tuczepski organista kościoła w Borzęcinie. 5 5

18 września 1750 roku wielebny Paweł Korpinski wikariusz borzęciński pobłogosławił związek małŝeński zawarty pomiędzy Franciszkiem Gemęcki synem Alberta z Radłowa i Anny z prawą córką Anny od Piotra Ramsa i Barbary, po trzykrotnych zapowiedziach. Świadkami Paweł Rams z Rylowej( Relewa) parafia Szczurowa i Jakub Ciochoń z Borzęcina. 6 20 czerwca 1755 ja Krzysztof Nowiński kanonik miejscowy proboszcz pobłogosławiłem związek małŝeński zawarty pomiędzy wielmoŝnym Michałem Janiszewskim synem Stanisława i Zuzanny z Wiktorią Bidzińską, córką Stanisława i Salomei. Wygłosiwszy trzy zapowiedzi, przeszkód kanonicznych nie stwierdzono. Świadkami wielmoŝni Stanisław Deturnell donatariusz i Franciszek Marynowski administrator w Borzęcinie. 7 22 stycznia 1758 roku wielebny Marcin Karaś miejscowy wikariusz pobłogosławił związek małŝeński zawarty pomiędzy Piusem? synem Kazimierza Hujara z Bielczy i Marianną Kurtyczanką prawymi małŝonkami z Marianną 6

córką Walentego Solaka i Jadwigi prawych małŝonków. Świadkami Jakub Kowal i Jakub Solak z Lasu. 2 8 21 wrzesnia 1760 roku ja Krzysztof proboszcz jak powyŝej napisano pobłogosławiłem związek małŝeński zawarty pomiędzy Stanisławem synem Szymona Wijasa i Reginy z Borzęcina z Katarzyną córka Stanisława Wójcika z Lasu i ElŜbietą. Przeszkód małŝeńskich nie stwierdzono. Świadkami Mateusz Górka i Bartłomiej Wójcik z Borzęcina. 9 22 września 1762 roku ja Mateusz Bratkowski proboszcz w Borzęcinie pobłogosławiłem ślub zawarty pomiędzy Jakubem Socha i Ewą Kowalowną( ) Świadkami Jan Bak i Wojciech RogóŜ z BoŜęcinka 2 De Sylva z Lasu czyli dzisiejszego Warysia. 7

10 23 stycznia 1768 roku ja Albert Kowalski komendarz kościoła w Borzęcinie pobłogosławiłem związek małŝeński zawarty pomiędzy Tomaszem Olchowa i Barbarą Wojdakowną. Zapowiedzi przedślubne zostały wygłoszone przez trzy niedziele. Świadkami Bartłomiej Woycik i Adam Woyna ze wsi Bozęcinek. 8

11 Działo się 14 maja 1771 roku gdy wielebny Ojciec i Brat Jan Prochaska z zakonu Świętego Dominika, syn Konwentu Generalnego krakowskiego pełnił obowiązki wikariusza parafii Borzęcininiensis. Pobłogosławił związek małŝeński zawarty pomiędzy statecznym Antonim Boguszem, panem młodym ze wsi Wola parafia Wierzchosławice, który był synem Mikołaja i Marianny prawych małŝonków. Skromna Dorota była córką Antoniego Turskiego i Katarzyny prawych małŝonków. Zamieszkiwali w przysiółku Las, [przy drodze] w kierunku Radłowa. Świadkami byli Franciszek Knap i Wojciech Bąk. Pierwszy z parafii Wierzchosławice ze wsi Wola, a drugi ze wsi Borzęcin. Narzeczeni otrzymali zezwolenie kanoniczne do zawarcia małŝeństwa. 9

12 3 lutego 1773 roku Wielebny Ojciec i Brat Jan Prochaska z zakonu Braci Dominikanów, wikariusz borzęciński pobłogosławił związek małŝeński zawarty pomiędzy statecznym i młodym Andrzejem synem Kazimierza Bratko i Agnieszki prawej jego małŝonki z obyczajną Urszulą córką Franciszka Sowy i Katarzyny prawej jego małŝonki. Świadkowie Florian Gomuta i Stefan Woydak z Bozęcinek potwierdzili brak jakichkolwiek przeszkód do zawarcia tegoŝ małŝeństwa. 10

13 25 listopada 1776 roku jak powyŝej [ks. Jan Poborski prz. L K] wygłosiwszy trzy zapowiedzi przedślubne i nie znalazłszy Ŝadnych przeszkód pobłogosławiłem związek małŝeński zawarty pomiędzy młodym Albertem synem Krzysztofa i Katarzyny Prus prawych małŝonków z Marianną panną młodą córką Jakuba i Anny Kowal prawych małŝonków zamieszkałych w Lesie. Świadkami: Jan Kurtyka i Walenty? z Bielczy. Numer domu 152. 14 27 stycznia 1777 roku jak powyŝej [ks. Jan Poborski prz. L K] wygłosiwszy trzy zapowiedzi przedślubne i nie znalazłszy Ŝadnych przeszkód pobłogosławiłem związek małŝeński zawarty pomiędzy młodym Krzysztofem kmieciem synem Antoniego i? Burlak prawych małŝonków z Reginą córką Andrzeja i Ewy Budzioch prawych małŝonków zamieszkałych w Lesie. Świadkami: Józef Kapuściński i Jan Kułak pochodzący z Borzęcina. 11

1. Zbiorcze zestawienie ślubów. L.p. Rok Ilość ślubów, w tym powtórnych. Styczeń Luty Marzec Kwiecień 1 1749 12 2 3 --- --- 1 2 --- --- --- 1 3 --- 1 2 1750 22 2 4 --- --- --- 1 2 2 --- --- 11 --- 3 1751 38 1 10 --- --- -- 8 2 3 14 --- --- --- 2 4 1752 11 3 4 -- --- -- --- 1 --- 1 2 --- --- 5 1753 11 --- 7 --- -- --- --- 1 1 1 1 --- --- 2 6 1754 19 2 5 --- --- --- 2 5 --- --- 1 4 -- 2 7 1755 29 6 7 --- --- --- 2 1 5 2 3 3 -- 3 8 1756 17 1 7 1 --- --- --- 3 1 --- 2 2 --- 1 9 1757 10 --- 2 --- --- --- ---- 1 1 1 1 4 --- 10 1758 16 1 --- --- --- 3 --- 3 2 3 1 3 --- 11 1759 25 --- 9 -- --- --- -- 4 2 --- 3 7 --- 12 1760 21 2 7 --- --- --- 3 --- --- 3 1 5 --- 2 13 1761 14 1762 Brak danych. 15 1763 16 1764 26 1 11 1 --- -- -- 5 2 2 --- 4 --- 17 1765 23 1 13 --- -- -- 2 2 --- 2 --- 3 --- 18 1766 10 2 -- --- --- -- 4 1 --- --- 2 1 19 1767 12 1 6 -- -- -- --- --- --- 2 2 1 20 1768 16 1 9 --- --- 1 -- --- 1 1 1 2 21 1769 17 3 2 --- --- 1 1 1 1 2 1 5 1 22 1770 14 1 -- --- --- 2 1 1 3 --- 4 2 23 1771 23 6 2 --- --- 3 1 --- 3 4 3 1 --- 1 24 1772 13 1 2 1 -- --- 1 2 -- -- -- 6 --- 1 25 1773 20 3 8 -- --- --- --- 1 1 1 1 5 --- 3 26 1774 30 10 8 --- --- 2 2 3 2 -- 2 1 --- 27 1775 23 2 9 --- --- --- 5 --- 2 1 3 1 --- 28 1776 13 2 5 --- --- --- 1 1 --- --- --- 4 --- Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień 12

29 1777 7 7 Brak danych 480 17 Źródło Liber Copulatorum. 61 140 3 0 13 36 40 32 40 37 78 0 2.Mieszkańcy wsi Borzęcin w świetle parafialnej Księgi MałŜeństw z lat 1784-1918. KsiąŜka ta ślubna ma Rubryki to iest: Rok, Miesiąc, y Dzień odprawionego ślubu, Numer Domu, Imie y Przezwisko Oblubieńca, Religia y Wiek onegoŝ, ieŝeli Młodzian lub Wdowiec: tudzieŝ Imie y Przezwisko Oblubienicy, Religia, Wiek, ieŝeli Panną lub Wdowa, Imie y Przezwisko Świadków, ich Kondycja. Fragment instrukcji wypełniania w/w księgi. Informacje ogólne. W archiwum Parafii Narodzenia NMP w Borzęcinie Górnym znajdują się kompletne Księgi MałŜeństw z lat 1784-1918. Wykaz zachowanych ksiąg parafialnych przedstawiony jest w tabeli 1. Wpisy w nich zmieniały się wraz z czasem i zmianą proboszcza. Obowiązki proboszcza w latach 1784 1918 w Borzęcinie było m. in. prowadzenie parafialnych ksiąg metrykalnych. W latach 1794-1918 w Borzęcinie zawarto 4780 małŝeństw Ślubów kawalerów z pannami było 3267, czyli 68,3%, wdowców z pannami 779, czyli 16,1%, wdów z kawalerami 396, czyli 8,3%, wdowców z wdowami 338, czyli 7,1%. Statystycznie w ciągu jednego roku zawierano 36 związków małŝeńskich. Z zestawienia zawieranych małŝeństw (Aneks nr 1) wynika, Ŝe najwięcej ślubów zawarto w 1832 r. - 68, 1848 r. 67, 1831 r.- 64, w1868 r.- teŝ 64. Najmniej w latach I wojny światowej: 1914 r. - 4, 1916 r.- 8, 1917 r. - 12. Najwięcej ślubów pierwszych, czyli kawalerów z pannami zawarto w 1900 r.- 49, 1844 r.- 48, 1868 r.- 45. Najmniej w 1915 r. - 2, 1916 r. - 4, 1812 r. - 7. Największa ilość ślubów wdowców z pannami przypada na rok 1831. Wówczas to na 64 śluby, 30 zawartych zostało pomiędzy wdowcami i pannami, a 10 pomiędzy wdowami i kawalerami. Na rok 1817 przypada najwięcej ślubów wdów z kawalerami, 17 na 67 związków. NaleŜy stwierdzić, Ŝe ilość powtórnych związków małŝeńskich jest większa dla wdowców niŝ dla wdów. Takie związki małŝeńskie występowały zawsze, jednak ogólna tendencja miała charakter spadkowy. Z kolei w roku 1832 było najwięcej (11) ślubów zawartych pomiędzy wdowami i wdowcami. Najwięcej powtórnych ślubów zawarto z kolei w 1831r. Na ogólną liczbę 64, powtórnie ślubowało 45 par, czyli średnio aŝ 7 par na 10. W roku 1848 r. na ogólną liczbę 67 ślubów, 39 to powtórne, w 1856 r. spośród 45 par, 32 powtórnie wstąpiły w związek małŝeński. (Aneks nr 1) Pierwszy odnotowany w Księdze małŝeństw ślub zawarli w dniu 27 maja 1784 roku: 36 letni wdowiec Jan Kosacki z 24 letnią panną Marianną Strasznionką. Świadkami byli; Krzysztof Gorka i Jan Straszny 3. Od 1817 r. 4 3 Liber Copulatorum,1784-1822, s. 1, (dalej Lib. Cop.). 4 Lib. Cop. s. 83. 13

wprowadzono zapis drugiego imienia pana młodego/pani młodej. Nazwisko księdza, udzielającego ślubu zaczęto zapisywać od 1831r 5. Księgi małŝeństw Libri Copulatorum Księgi małŝeństw Libri Copulatorum Lata Nr Lata Nr tomu tomu 1737-1777 1842-1850 IV 1784-1822 I 1851-1869 V 1823-1841 II 1869-1897 VI 1842-1841 III 1898-1918 VII Księgi metrykalne Borzęcina znajdujące się w archiwum parafialnym.. Księga ślubów tom II z lat 1823-1841. 5 Lib. Cop. 1823-184, s. 31. 14

Pochodzenie. Najwięcej związków małŝeńskich zawierano w obrębie Borzęcina, czyli pani młoda i pan młody byli borzęcaninami. Nieliczni współmałŝonkowie pochodzili z sąsiednich wsi: Bielczy, Warysia, Dołęgi, Rudy Rysia, Szczurowej, Rylowej, Przyborowa. Po uwłaszczeniu chłopów w 1848 r. mobilność społeczeństwa wzrasta. MęŜczyźni, wstępujący w związek małŝeński, pochodzą z: Zakliczyna, Wojnicza, Zabawy, Niedomic. Księga ślubów tom III z lat 1841-1850. Pełnoletniość Dolną, ustawową granicą wieku, w którym moŝna było zawrzeć małŝeństwo stanowił ukończony 14 rok Ŝycia.( 48 patentu z 1784r. 6 ) Jednak, jak wskazują zapisy, narzeczeni poniŝej 24 roku Ŝycia musieli uzyskać jeszcze stosowną zgodę rodziców. Pierwotnie wystarczała ustna zgoda. Od 13 lutego 1833 r. naleŝało wpierw uzyskać zgodę Dominium Radłowskiego 7, a od 1838 r. to ojciec panny lub kawalera decydował o zawarciu małŝeństwa. Tak było do 1918 r. W związku z tym pojawiają się zapisy typu:,,ja Antoni Srakuła małoletniej Corce Katarzynie z Jozefem Obłąkiem w stan małŝeński wniść pozwoliłem + Antoni Srakuła 8 lub,,ja niŝej podpisany zezwalam przy świadkach zwyŝ wspomnianych małoletniemu Jakubowi Danielowi na śluby małŝeńskie z Anną Dobosz któremu to zaślubieniu małŝeńskiemu przytomny byłem i za to się znakiem krzyŝa świętego podpisuję+ + podpisuję Michał Borowiec rolnik 9. Później pisano: Zezwalam małoletniej córce mojej Tekli na zawarcie związku 6 Por. L Szabel, Podręcznik dla urzędów, s. 126. 7 Lib. Cop. 1823-1841, s. 27 130. 8 TamŜe, s. 91. 9 Lib. Cop. 1842-1850, s. 41. 15

małŝeńskiego i na to się przy świadkach podpisuję Michał Kilarski ojciec, Stanisław Paradziej i Stanisław Kuczek. 10 Świadkami zawierania związku małŝeńskiego byli męŝczyźni. Nieliczne kobiety, pełniące tę rolę, pojawiają się przy okazji kilku ślubów zawartych przez szlachtę. Podobnie jak w przypadku chrztu, najpierw zapisywano dane świadków, później podpisywali się krzyŝykami. W latach 80-ych XIX w. pojawiają się coraz częściej własnoręczne podpisy. Od 1795 r. przy danych brakuje numeru domu. Pan młody często po prostu nie miał własnego domu. Był komornikiem wynajmującym wedle dzisiejszej terminologii jeden pokój (komorę). Wiek nowoŝeńców. Większość osób zawierających związki małŝeńskie była w podobnym wieku. MęŜczyźni byli zazwyczaj kilka lat starsi od kobiet. Średnia statystyczna dla męŝczyzn to 31 lat, a dla kobiet 25,4. Wpływ na wiek nowoŝeńców miały związki zawierane przez wdowców. W dniu 27 stycznia 1830 r. 84 letni wdowiec Walenty Kijak poślubił 60 letnią wdowę Helenę Stolarz. 11 11 października 1886 r. 83 letni wdowiec Przewłocki Michał, kowal, poślubił 62 letnią Kunegundę Hyczk, wdowę 12. Jednak największa rozpiętość wieku występuje pomiędzy 90 letnim wdowcem, Antonim Michalcem, który poślubił 40 letnią wdowę, Mariannę Kiiaczkę w dniu 8 czerwca 1833 r. 13 MoŜna zauwaŝyć pewną prawidłowość. JeŜeli wdowiec Ŝenił się z panną, to róŝnica wieku sięgała do kilkudziesięciu lat. Przykładowo: 15 września 1831 r. 45 letni wdowiec Antoni Białek poślubił 17 letnią pannę Karolinę Kołodziejkę 14. 28 listopada 1844 r., kiedy to odbył się ślub wdowca, Jana Lechowicza, lat 70 z domu nr 181 z 24 letnią panną ElŜbietą Stąśko 15. Dolna granica wieku dla kobiet wynosiła 14 lat: 14 lutego 1829 Mateusz Chachay lat 22 poślubił 14 letnią Katarzynę Ozar 16 czy 16 lutego 1859 r. ślub za zgodą rodziców 23 letniego Józefa Badowskiego z 15,5 letnią Magdalena Chojar 17. Dolna granica wieku dla męŝczyzn wynosiła 17 lat: 24 VI 1834 r. 17 letni Mateusz Oleksy poślubił 17 letnią Teresę Jasnowską, uzyskawszy pozwolenie władzy Dominium Radłowskiego 18. 15 letnia wdowa Katarzyna Wiiasowna 1 października 1787 r. ponownie wyszła za mąŝ. Drugim męŝem został Marcin Boracka 19. Przypadek tak młodej wdowy nie był odosobniony. Na przykład 24 lutego 1846 r. odbył się ślub 16 letniej wdowy Jadwigi Mazur z 10 Lib. Cop. 1897-1941, s. 61. 11 Lib. Cop. 1823-1841, s. 26. 12 Lib. Cop. 1869-1897, s. 189. 13 Lib. Cop. 1823-1841, s. 48. 14 TamŜe, s. 32. 15 Lib. Cop. 1842-1850, s. 43. 16 Lib. Cop. 1823-1841, s. 24. 17 Lib. Cop. 1851-1869, s. 123. 18 Lib. Cop. 1823-1841, s. 58 19 Lib.Cop.1784-1822, s. 6. 16

Hebdów z 23 letnim kawalerem Józefem Tomaszkiem 20. Dziewczęta wychodziły za mąŝ bardzo wcześnie. MariaŜ traktowano często jak interes, ( ) nie liczono się więc z upodobaniem ani wiekiem córek. 21 W przypadku powtórnych małŝeństw wdów często były one starsze od kawalerów lub wdowców. 24 listopada 1811 r. 25 letni Bartłomiej Stąśko poślubił 34 wdowę Katarzynę Stąśkowne 22, 19 lutego 1867 r. zawarli ślub Siudut Jan, 29 letni kawaler i 45 letnia wdowa, Marianną Curyło z Tomaszków 23. Udział procentowy 70 60 50 40 30 20 10 0 Kawaler/Panna Kategorie Wdowa/Kawaler 3.Udział procentowy zawieranych małŝeństw. Oprac. dr Andrzej Kobyłecki Śluby na wymianę. Śluby takie nazywane teŝ,,na wymarki zawierane były pomiędzy braćmi i siostrami z jednego domu. Przyczynami ich zawierania były przede wszystkim względy ekonomiczne. Obawiano się takŝe bezdzietności. 27 lutego1867 r. zawarli związek małŝeński: Szatkowski Jakub, lat 23 z Stolarz Katarzyną, lat 22, a jej brat Jan Stolarz, lat 32 poślubił Szatkowską Annę, lat 20 24. 14 lutego 1882 r. dwaj bracia i dwie siostry zawarli związek małŝeński: Franciszek Skornóg, lat 28 poślubił 27 letnią Mariannę RogóŜ. Jego 26 letni brat, Tomasz Skornóg poślubił 17 letnią Wiktorię RogóŜ 25. RównieŜ w jednym dniu zawarli związek małŝeński dwaj bracia pochodzący z Bielczy: Stanisław Wojak, lat 28 i Józef Wojak, lat 23 z pochodzącymi z Borzęcina siostrami Oleksównymi: Marią, lat 23 i Anną, lat 29 26. 20 Lib. Cop. 1842-1850, s. 58. 21 J.S. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, Warszawa 1994, tom II, s. 126. 22 Lib. Cop. 1784-1822, s. 74. 23 Lib. Cop. 1851-1869, s. 252. 24 TamŜe, s. 253. 25 Lib. Cop. 1869-1897, s. 146. 26 Lib.Cop.1897-1941, s. 25. 17

Kościół parafialny w Borzęcinie Górnym z dzwonnicą około 1905 r. Śluby róŝnowierców. Śluby takie dotyczą w Borzęcinie dwóch par narzeczonych. 31 X 1852 r. wdowiec Jan Gerstberger, lokaj we dworze, poślubił Julianną Berghauer wieśniaczką mieszkającą w folwarku. Związek małŝeński pobłogosławił Marcin Goliński miejscowy proboszcz. Wszyscy byli wyznania augsburskiego 27. 13 lutego 1901r. grekokatoliczka Maria Kozicka, urodzona w Woli Rozwienieckiej, powiat Jarosław i zamieszkująca w Borzęcinie, poślubiła katolika, Stanisława Adamczyka, urodzonego i mieszkającego w Borzęcinie. Związek pobłogosławił proboszcz ks. Józef Oświęcimski 28. 27 Lib. Cop. 1851-1869, s. 33. 28 Lib.Cop.1897-1941, s. 42. 18

Księga Ślubów tom IV z lat 1851 1869. Miejsce zamieszkania nowoŝeńców. Identyczne numery domów przy nazwiskach pani młodej i pana młodego wytłumaczyć moŝna jedynie zagęszczającą się od połowy XIX wieku strukturą zabudowy. Wobec wzrastającej liczby ludności i dzielenia gospodarstw rodziców, na jednej, często wąskiej parceli, budowano dwa domy. W Borzęcinie pozostałości takiej zabudowy moŝna spotkać do dzisiaj. W dniu 18 maja 1843 r. zawarli związek małŝeński Andrzej Hachaj, kawaler, lat 28 i panna Tekla Gałek, lat 29. Obydwoje mieszkali na jednej posesji, nr 48 29. Podobnie w dniu 20 października 1852 r. odbył się ślub Franciszka Przepiórki, kawalera, lat 40 z panną Katarzyną Król, lat 23, mieszkających w domu nr 40 30. 29 Lib. Cop. 1842-1850, s.22. Nazwisko to bywa róŝnie zapisywane: Chachaj, Hahaj, Chahaj. 30 Lib. Cop. 1851-1869, s. 33. 19

Metryka ślubu z 1896 r. UniewaŜnienie małŝeństwa. Liczba zawieranych małŝeństw była bardzo duŝa. Ich uniewaŝnienia zdarzały się sporadyczne. Zapisywano je w Księdze urodzeń jako dodatkowe informacje. Ze względu na treść odnoszą się jednak do niniejszego rozdziału. Urodzona 4 grudnia 1894 r. Anna Mróz 6 listopada 1938 r. zawarła związek małŝeński na Bielanach w Warszawie. Sąd Metropolitalny w Chicago w 1952 r. uznał to małŝeństwo to za niewaŝne 31. Urodzony 15 kwietnia 1897 r. Jan Siciarz, oŝenił się 30 września 1924 r. z Katarzyną Gut w Przemyślu. Rozwiódł się i zawarł ślub cywilny w 1946 r 32. MałŜeństwa szlachty. W Księdze ślubów odnotowano zawarcie związków małŝeńskich osób pochodzenia szlacheckiego. Nie ma przy nich informacji o numerze domu. Nie moŝna wykluczyć, Ŝe sam ślub odbywał się w Borzęcinie, a państwo młodzi zamieszkiwali poza terenem parafii. 21 października 1789 r. szlachcianka Wiktoria Duwallowna z Borzęcina, lat 18 poślubiła Jana Janickiego szlachcica (nobilis) z Małych Strzelec, lat 40, wdowca. Świadkami byli Ignacy Duwall i Jan AŜard, szlachcice 33. 14 sierpnia 1790 r. szlachcianka RóŜa Duwallowna z Borzęcina, lat 18 lat, poślubiła wielmoŝnego Wawrzyńca Dulębę z Czerniechowic w parafii Koziegłowy, lat 42, wdowca. Świadkami byli szlachcice: Jan Jarucki z Małych Strzelec i Józef Majewski ze wsi Borzęcin 34. 31 Lib. Nat. 1887-1899. s. 245. 32 TamŜe, s. 328. 33 Lib.Cop.1784-1822, s. 11. 34 TamŜe, s. 15. 20

14 listopada 1801r. panna Marianna Duwallowna, 27 letnia szlachcianka z Borzęcina poślubiła kawalera, szlachcica Jana Nowakowskiego z Olszyn lat 27. Świadkami byli Franciszek Mireduasrzon przyjaciel i Jan Toleurski dzierŝawca urzędu wójta w Borzęcinie. 35 25 lutego 1816r. szlachcic Józef Nathman, lat 21 poślubił szlachciankę Magdalenę Majewską, lat 20. Świadkami: wielmoŝny pan Ignacy Majewski i wielmoŝny pan Jan Jakubowski. 36 4 czerwca 1816r. szlachcic Wojciech Dusza, lat 36 z Królestwa Polskiego poślubił Annę uchac. Świadkami: Paweł Piękosz i Wojciech Źrebiec 37. Ostatni szlachecki ślub miał miejsce 31 sierpnia 1918 r. Związek małŝeński zawierali: Jadwiga Maria Sadowiska, szlachcianka herbu Nałęcz, c. Konstantego i Jadwigi de Oppel Bronkowskiej, urodzona i wychowana w Borzęcinie ze Stanisławem Kostką de Bończą Skarzyńskim, urodzonym w Sanoku, a zamieszkałym w Buczaczu 38. *** Dziękuję serdecznie księdzu mgr Czesławowi Paszyńskiemu, proboszczowi Parafii Borzęcin Górny za udostępnienie Ksiąg, dr Andrzejowi Kobyłeckiemu za wykonanie wykresów. *** Aneks. 1. Zestawienie liczbowe zawieranych małŝeństw w latach 1784-1918 w okresach rocznych oraz średni wiek nowoŝeńców kawaler/panna (k/p), wdowiec/panna (w/p), wdowa/kawaler (w/k), wdowiec/wdowa (w/w) Rok ilość kawaler wdowiec wdowa wdowa średni wiek średni wiek ślubów panna panna kawaler wdowiec męŝczyzn. kobiet. 1784 12 9 3 0 0 27 22 1785 24 18 3 2 1 28 23 1786 21 17 1 2 1 25 21 1787 18 8 4 2 4 33 27 1788 16 14 1 0 1 26 20 1789 18 10 3 3 2 32 26 1790 33 22 8 3 0 28 23 1791 22 14 4 4 0 31 25 1792 31 22 3 3 3 29 23 1793 38 29 6 2 1 29 21 1794 25 17 2 3 3 28 22 1795 24 14 6 3 1 31 24 1796 21 10 6 2 3 31 23 35 TamŜe, s. 47. 36 TamŜe, s. 81. 37 TamŜe, s. 81. 38 Lib. Cop. 1897-1941, s. 155. 21

1797 38 23 10 3 2 30 25 1798 11 7 2 2 0 29 21 1799 21 14 6 1 0 29 22 1800 39 26 4 3 6 31 25 1801 39 26 3 4 6 29 24 1802 34 19 7 6 2 30 24 1803 26 22 4 0 0 29 21 1804 24 16 2 3 3 28 22 1805 23 14 5 3 1 28 22 1806 47 30 8 3 6 29 22 1807 20 13 1 4 2 28 25 1808 31 23 3 2 3 29 24 1809 31 22 7 0 2 30 23 1810 28 18 5 4 1 31 23 1811 35 23 4 4 4 31 26 1812 16 7 3 3 3 34 29 1813 27 18 1 5 3 28 26 1814 18 8 7 2 1 35 26 1815 14 8 3 2 1 30 28 1816 30 17 5 3 5 34 27 1817 27 22 3 1 1 29 24 1818 23 15 3 4 1 26 24 1819 38 29 3 3 3 28 24 1820 43 30 10 1 2 31 26 1821 38 28 5 4 1 28 24 1822 36 28 4 2 2 29 22 1823 31 20 5 5 1 26 24 1824 36 29 4 1 2 27 24 1825 43 31 8 1 3 30 24 1826 33 28 1 2 2 30 24 1827 57 44 6 6 1 30 23 1828 43 24 14 2 3 34 26 1829 48 35 8 3 2 31 25 1830 49 38 5 3 3 32 27 1831 64 19 30 10 5 32 24 1832 68 36 10 11 11 30 24 1833 36 16 5 9 6 34 28 1834 36 22 8 3 3 32 26 1835 35 21 9 1 4 31 23 1836 31 24 5 2 0 29 23 1837 40 20 16 1 3 31 23 1838 28 19 5 2 2 29 24 1839 46 33 8 3 2 28 21 1840 44 30 7 3 4 30 25 1841 33 19 8 4 2 32 24 1842 40 30 7 3 2 29 23 1843 42 34 5 2 1 29 23 1844 60 48 6 2 4 30 24 22

1845 28 23 3 1 1 31 25 1846 36 26 7 3 0 29 24 1847 27 14 6 4 3 30 27 1848 67 28 13 17 9 33 28 1849 49 24 15 3 7 34 25 1850 48 22 4 12 10 31 28 1851 42 32 7 2 3 29 22 1852 33 16 4 6 7 30 27 1853 31 19 8 3 1 31 24 1854 28 15 5 5 3 30 25 1855 29 16 6 3 4 24 23 1856 45 17 11 13 4 33 28 1857 30 20 5 2 3 32 25 1858 33 21 6 4 2 32 25 1859 22 15 3 2 2 33 26 1860 41 25 2 11 3 32 28 1861 41 32 6 2 1 28 25 1862 35 29 6 0 0 32 22 1863 51 34 12 3 2 32 26 1864 53 43 6 2 2 31 27 1865 48 37 6 1 4 30 25 1866 33 18 6 6 3 33 28 1867 57 41 11 5 0 32 26 1868 64 45 10 6 1 29 24 1869 58 45 6 4 3 31 26 1870 35 20 7 5 3 43 37 1871 51 36 8 4 3 29 24 1872 27 21 3 1 2 31 25 1873 57 30 13 6 8 32 26 1874 52 23 15 8 6 36 28 1875 56 34 13 5 4 30 24 1876 39 28 7 4 0 30 25 1877 39 30 5 3 1 30 25 1878 33 21 6 3 3 33 29 1879 39 32 5 2 0 31 25 1880 40 25 6 3 6 33 28 1881 36 29 1 3 3 29 27 1882 54 35 10 4 5 31 24 1883 36 33 3 0 0 29 24 1884 31 25 2 1 3 30 27 1885 35 27 4 0 4 31 27 1886 35 27 3 3 2 29 26 1887 35 27 3 2 0 29 25 1888 48 32 10 4 2 30 26 1889 42 33 5 2 2 30 26 1890 47 31 8 4 4 33 27 1891 33 25 1 4 3 33 31 1892 29 23 3 3 0 28 26 23

1893 33 28 3 0 2 28 24 1894 32 26 4 1 1 29 25 1895 41 33 3 2 3 31 26 1896 31 24 3 1 3 33 27 1897 32 21 6 0 5 36 30 1898 37 25 9 1 2 32 25 1899 41 31 5 3 2 32 28 1900 59 49 7 1 3 33 28 1901 46 35 6 1 4 34 28 1902 43 30 10 3 0 31 28 1903 30 22 4 0 4 33 29 1904 40 26 11 1 2 32 26 1905 51 41 8 1 1 33 28 1906 34 23 9 2 0 34 28 1907 36 30 4 0 2 29 26 1908 28 21 4 0 3 32 27 1909 36 28 6 1 1 32 26 1910 25 20 1 1 3 35 30 1911 26 23 1 1 1 31 27 1912 20 16 2 1 1 31 26 1913 30 26 1 0 3 30 26 1914 21 20 1 0 0 30 25 1915 4 2 1 0 1 43 39 1916 8 4 4 0 0 36 29 1917 12 9 2 0 1 37 29 1918 23 20 1 1 1 29 27 4780 3267 779 396 338 31 25,4 Źródło: Libri Copulatorum 2. Zestawienie liczbowe i procentowe zawieranych małŝeństw w latach 1784 1918. ilość Kawaler % wdowiec % wdowa % wdowa % ślubów Panna panna kawaler wdowiec Lata 1784-1918 4780 3267 68,3 779 16, 1 396 Źródło: Libri Copulatorum (pominięto jeden przypadek uniewaŝnienia małŝeństwa). 8,3 338 7,1.. 3.Obyczaje weselne mieszkańców Borzęcina w pierwszej poł. XX wieku 39. Wybór i śródtytuły autora. Weselne zwyczaje miały w Borzęcinie swoją bogatą, powszechnie utrzymywaną tradycję i zawsze budziły w społeczności wiejskiej ogólne zainteresowanie. 39 Podstawą do opracowania był praca Józefa Bratko, Borzęcin wieś i jej pieśń. Borzęcin 1985.ss.33-38. Mps. 24

1.Dota. Był zwyczaj, Ŝe kiedy gdzieś czyniono przygotowania do wesela, to krewni sąsiedzi i przyjaciele Ŝeniących się przynosili prezenty. Były to przewaŝnie artykuły Ŝywnościowe takie jak: sery masło jaja, mąka i wszystkie inne które były wykorzystywane do pieczenia kołaczy i do urządzenia przyjęcia weselnego. 2. Błogosławiny. W dzień wesela, po zgromadzeniu się całego zespołu weselnego, starostów, druhen, i druŝbów oraz rodzin Ŝeniących się w domu Pani Młodej odbywał się pierwszy obrzęd weselny tak zwane Błogosławiny Odbywał się on przy śpiewie szczególnie pierwszej druhny i akompaniamencie kapeli po tym wyjeŝdŝano do kościoła. 3. Pieszo. Najdawniej, gdy wesele szło pieszo, to na przedzie szła kapela, za kapelą szli szeregiem druŝbowie, którzy po drodze śpiewali, a kapela zaśpiewane melodie przygrywała. Para młoda szła w otoczeniu druhen, zaś starostowie na końcu głównego orszaku weselnego.za orszakiem weselnym szli członkowie rodzin. 4. Konno. Szczególnie atrakcyjne były wesela woŝone. Woźnice wieźli wesele do ślubu, przy przejeździe przez jakiś mostek stawali i wołali Ŝe dalej nie pojadą bo pogubili baty i nie ma czym koni popędzić. Wtedy pierwszy druŝba brał czapkę czy kapelusz w garść i obchodził weselnych, którzy się składali na kupno batów, wrzucając do trzymanego przez pierwszego druŝbę nakrycia głowy, po parę sztuk pieniędzy. Woźnice otrzymywali okup i ruszali dalej z weselem. 25

5.Warty. Przed weselem, woŝonym jak teŝ i pieszym stawiano warty. Warty dawniej stawiano solidne, ubrane w zieleń i kwiaty z powitalnym napisem pary nowoŝeńców u góry. W środku bramy stał jeden z ustawiających bramę, trzymając Ŝerdkę tak wysoką, jak brama, ubraną w zieleń zakończoną duŝym bukietem kwiatów u góry. Gdy orszak weselny znalazł się przed bramą, ten bramkarz trzymaną Ŝerdzią trzy razy się ukłonił, a tymczasem podchodził starosta i opłacał przejściowe przez bramę, odpowiednią ilością gorzałki. 6.Furman Kanadrus. Najbardziej znanym furmanem do woŝenia wesel był Jan Stąsiek zwany Kanadrusem. Potrafił jechać sam jeden dwoma parami koni, odpowiednio ubrany strój regionalny. Jechał z ogromna brawurą, trzaskaniem z bata, końmi ubranymi w uprząŝ bogatą w ozdoby błyszczące i duŝą ilość dzwonków. Nad łbami końskimi widniały z daleka wysokie pióropusze. Grzywy końskie były zaplecione w warkocze poprzeplatane kolorowymi wstąŝkami, a ogony zawinięte w paradny węzeł. Jednym słowem jak wiózł wesele, to szum był na całą wieś i z daleka ludzie biegli zobaczyć bo Kanadrus wesele wiezie. Po przyjeździe z 26

weselem do domu pani młodej co najmniej trzy razy objechał wokoło dom i dopiero weselnych wysadzał. 7. Tańce. Do umiejętności tańca przywiązywano u nas duŝą wagę i lubiano tańczyć. Powszechnie mówiono:,,taniec nie robota, ale kto nie umie tańczyć to sromota. Zawsze jeden z tańczących zamawiał przodek wrzucając do basów odpowiednią ilość monet brzęczących. Odgłos basów po wrzuceniu monety pozwalał przypuszczać muzykantom, Ŝe zagranie zostało dobrze opłacone. KaŜdy rozpoczynający przodkowy taniec musiał obowiązkowo zaśpiewać melodię, aby muzykanci do odpowiedniego taktu zagrali. Tańczącej na przodku parze, zaleŝnie od godności weselnej wielu gości przypłacało. Powszechnie przypłacano, gdy na przodku tańczyła para nowoŝeńców, o przypłacaniu informowali muzykanci, wołając głośno basy, dając równocześnie znać kto przypłacił. Uhonorowani przypłaceniem szli przypłacającemu podziękować. 8. Gościna. W izbie weselnej stołów nie ustawiano. Wokół ścian ustawione były ławy długie, na których siadali goście ściśnięci obok siebie. Siedząc przyglądali się tańczącym, a takŝe co Ŝwawsi brali udział w tańcu. S.221 Zaproszonych przybyłych na wesele goszczono w ten sposób, Ŝe od czasu do czasu, ktoś z obsługi wesela, oczywiście członek rodziny Ŝeniących się obchodził gości z dzbankiem piwa i szklanką do jego picia. Idąc po kolei nalewał kaŝdemu szklankę małą piwa, a gdy częstowany wypił odbiera szklankę i szedł do następnego gościa powtarzając poczęstunek. Obchodów tych wiele nie było, nieraz się zdąŝyło Ŝe wesele się kończyło, a do gościa nie dotarto ze szklanka piwa.222 27

Po kilku godzinach popołudniowego wesela był podwieczorek. KaŜdy z gości otrzymywał do ręki ćwiartkę kołacza i udając wargami udawał Ŝe je, ale kaŝdy chował ją w zawiniątko, aŝeby teŝ zanieść do domu, szczególnie gdy miał dzieci. Po tym posiłku wszyscy przy akompaniamencie kapeli odśpiewali jedną lub dwie zwrotki pieśni Serdeczna Matko. 9. Krakowiacy. Zgodnie ( ) ze zwyczajem, zezwalano na weselach na tańce przybyłym, aczkolwiek nieproszonym kawalerom. Korzystając z tego pchali się więc kawalerowie coraz głębiej do izby weselnej. Utarł się nawet zwyczaj Ŝe pakowali się aŝ po średni stragan. Taka była umowna granica.,, Po średni stragarz nasze - mówiono. Kiedy izba weselna zapełniona juŝ była po średni stragarz, weselni ograniczeni w przestrzeni do tańca ustępowali, a taniec rozpoczynali jak to wtedy się mówiło chłopaki wprowadzając sobie jako partnerki do tańca dziewczyny zza s222okien. Sami sobie opłacali tańce, czyli przodki. Gdy weselni zbyt długo nie ustępowali miejsca do tańca chłopakom, wyrządzano róŝne psoty, aby ich zmusić do ustąpienia. Opowiadał mi Jan Dzień Rakoczym z Rylowej, Ŝe raz w swojej młodości przyszedł z chłopakami na wesele na przysiółek Borzęcina- Wisowatki.Weselni długo nie chcieli ustąpić miejsca chłopakom, więc ci wzięli ze stodoły wialnie słuŝącą do czyszczenia zboŝa, zwaną młynkiem, przynieśli pod dom weselny i ustawili wylotem do otwartego okna w izbie. Oczywiście Ŝe było to juŝ w ciemny wieczór. Do kosza młynka nasypali plew i zaczęli korbować. Zakurzyło się w izbie i weselni natychmiast pouciekali do komory. Po opadnięciu kurzu chłopaki zaczęli tańczyć nie krepowani weselnymi. Ale były i bardziej złośliwe wyczyny. Słyszałem opowiadania, Ŝe gdy było u kogoś wesele, a kawalerowie mieli złość na gospodarza domu, to idąc wieczór na tańce, nabijali sobie gwoździ w obcasy butów. Na weselu tańczyli ogromnie siarczyście, przytupując mocno i często tak Ŝe z podłogi wióry leciały. Po takim 28

weselu, podłoga musiała długo być heblowana zanim ja doprowadzono do jakiego takiego gładkiego stanu. 10. Plotki Wieczorem podczas wesela, zbierała się za oknami gromada ludzi, szczególnie kobiet. Ale bywali i męŝczyźni. Wszyscy chcieli się przypatrzeć weselu. Roznosiło się teŝ na drugi dzień po wsi wszystko, co tam widzieli. Kto był jak ubrany, kto z kim tańczył i jak tańczył. Kto był pijany, a kto trzeźwy i wszystko co tylko się tam działo wiedziano we wsi z tym, Ŝe było wyolbrzymione i poprzekręcane, zaleŝnie od fantazji patrzącego. 29