SYSTEMATYKA I CHARAKTERYSTYKA GOSPODARSTW ROLNYCH

URZĄD STATYSTYCZNY W SZCZECINIE NARODOWY SPIS POWSZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ POWSZECHNY SPIS ROLNY 2002 SYSTEMATYKA I CHARAKTERYSTYKA GOSPODARSTW ROLNYCH WOJEWÓDZTWO ZACHODNIOPOMORSKIE Szczecin, grudzień 2003

2 Spis treści ZESPÓŁ REDAKCYJNY URZĘDU STATYSTYCZNEGO W SZCZECINIE PRZEWODNICZĄCA Anna Pazdan CZŁONKOWIE Mirosława Brzezińska, Idalia Dąbrowska, Małgorzata Radlińska, Barbara Rochowicz, Władysław Wiśniowski, Renata Wronkowska SEKRETARZ KOORDYNATOR Ewa Kacperczyk Autorzy opracowania: Zespół pod kierunkiem Alfredy Gibowskiej, Ewelina Konarska-Michalczyk Skład komputerowy: Wykresy: Jerzy Karolak, Jerzy Rożek, Projekt okładki: Sylwester Jabłoński Druk i oprawa: Urząd Statystyczny w Olsztynie Wydział Poligrafii 10-959 Olsztyn, ul. Kościuszki 78/82 Przy publikowaniu danych US prosimy o podanie źródła

PRZEDMOWA Przekazuję Państwu kolejne opracowanie wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. Prezentowana publikacja zawiera opis gospodarstw rolnych poprzez charakterystykę użytkowników gospodarstw, rodzaju prowadzonej działalności, form własności, skali upraw, natężenia chowu zwierząt, zasobów pracy w rolnictwie oraz innych grupowań. Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego zostały przedstawione w zbiorczym rozliczeniu dla województwa według grup obszarowych użytkowników gospodarstw oraz w agregacjach dla podregionów i powiatów. Publikacja składa się z uwag metodycznych, uwag analitycznych ilustrowanych wykresami oraz części tabelarycznej. W uwagach metodycznych przedstawiono podstawowe definicje, pojęcia i zasady obowiązujące w Powszechnym Spisie Rolnym 2002. W uwagach analitycznych krótko opisano uzyskane wyniki. Prezentowana publikacja dostępna jest także w wersji elektronicznej na płycie CD oraz na stronie internetowej Urzędu Statystycznego w Szczecinie: www.stat.gov.pl/urzedy/szczec. Składam podziękowanie wszystkim, którzy uczestniczyli w przygotowaniu Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. w województwie zachodniopomorskim oraz w opracowaniu jego wyników. prowadzenia Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 r. w województwie zachodniopomorskim oraz opracowania jego wyników. Dyrektor Urzędu Statystycznego w Szczecinie Anna Pazdan Szczecin, grudzień 2003 r.

4 Spis treści SPIS TREŚCI Tabl. Str. Przedmowa... x 3 Uwagi metodyczne... x 5 Uwagi analityczne... x 18 Gospodarstwa rolne według form własności i grup obszarowych użytków rolnych... 1 46 Gospodarstwa rolne według form własności... 2 47 Charakterystyka gospodarstw rolnych Ogółem... 3 48 W tym gospodarstwa indywidualne... 3 80 Gospodarstwa rolne według grup obszarowych użytków rolnych Ogółem... 4 114 W tym gospodarstwa indywidualne... 4 115 Gospodarstwa indywidualne według osoby kierującej... 5 116 Gospodarstwa rolne według poziomu wykształcenia rolniczego osoby kierującej Ogółem... 6 118 W tym gospodarstwa indywidualne... 6 120 Gospodarstwa rolne według czasu prowadzenia gospodarstwa przez osobę kierującą Ogółem... 7 122 W tym gospodarstwa indywidualne... 7 124 Gospodarstwa rolne prowadzące rachunkowość rolną według grup obszarowych użytków rolnych Ogółem... 8 126 W tym gospodarstwa indywidualne... 8 127 Gospodarstwa rolne według prowadzonej działalności gospodarczej Ogółem... 9 128 W tym gospodarstwa indywidualne... 9 130 Gospodarstwa rolne według przyczyny zaniechania prowadzenia działalności rolniczej Ogółem... 10 132 W tym gospodarstwa indywidualne... 10 134 Gospodarstwa indywidualne według dochodów gospodarstw domowych... 11 136 Objaśnienia stosowanych skrótów: Kreska ( ) zjawisko nie wystąpiło Zero (0) zjawisko istniało, w wielkości mniejszej od 0,5 (0,0) zjawisko istniało, w wielkości mniejszej od 0,05 Kropka (.) zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych Znak x wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe Znak # symbol oznacza, że dane nie mogą być publikowane ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej

Uwagi metodyczne 5 UWAGI METODYCZNE Wprowadzenie Dane zawarte w niniejszej publikacji opracowano na podstawie wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. Powszechny Spis Rolny oraz Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań zostały przeprowadzone na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 r. (według stanu w dniu 20 maja 2002 r. o godz. 24 00 ) zgodnie z poniższymi ustawami: z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r. (Dz. U. z 2000 r., nr 1 poz. 1) z późniejszą zmianą (Dz. U. z 2000 r., nr 93, poz. 1026), z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (Dz. U. z 2000 r., nr 99, poz. 1072), z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., nr 88, poz. 439) z późniejszymi zmianami. W powyższych aktach prawnych określono termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązania ludności do udzielania informacji oraz sposobu ich zebrania. Celem Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. było między innymi: - zapewnienie podstawowej bazy informacyjnej o gospodarstwach rolnych i związanych z nimi gospodarstwach domowych, koniecznej dla realizacji krajowej, regionalnej i lokalnej polityki rolnej i społecznej na wsi, - dostarczenie informacji niezbędnych dla finalizowania procesów stowarzyszeniowych z Unią Europejską (UE), jak i zapewnienia podstaw informacyjnych w pierwszych latach członkostwa zgodnie z wymogami UE oraz wykonanie zobowiązań Polski w zakresie dostarczenia informacji dla potrzeb organizacji międzynarodowych (FAO, OECD, EUROSTAT i inne), - zbudowanie i aktualizacja statystycznych operatów losowania prób do różnotematycznych badań reprezentacyjnych. Zakres tematyczny Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. był bardzo obszerny i dotyczył blisko 3 mln gospodarstw rolnych. Dotychczas przedstawiono wyniki spisu w następujących publikacjach krajowych: - Raport z wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. ; - Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich ; - Zwierzęta gospodarskie ;

6 Uwagi metodyczne - Użytkowanie gruntów i ich jakość ; - Uprawy rolne ; - Uprawy ogrodnicze, - Budynki i infrastruktura techniczna w gospodarstwach rolnych, - Ciągniki, maszyny i inne środki transportu w gospodarstwach rolnych, - Pozarolnicza działalność gospodarstw rolnych, - Wybrane elementy sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych, - Przemiany agrarne. Wyniki spisu dotyczące dalszych zagadnień zostaną przedstawione w kolejno opracowywanych publikacjach krajowych pod następującymi tytułami: - Metodologia Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r., - Rolnictwo na terenach górskich i terenach o słabszych warunkach glebowych, - Cele produkcji w gospodarstwach rolnych, - Charakterystyka gospodarstw prowadzących rachunkowość rolną, - Nakłady pracy w gospodarstwach rolnych. oraz w publikacjach szczebla wojewódzkiego: - Użytkowanie gruntów, powirzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich ; - Budynki i wyposażenie techniczne gospodarstw rolnych ; - Wybrane elementy sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych, - Systematyka i charakterystyka gospodarstw rolnych, - Cele produkcji w gospodarstwach rolnych, Planuje się również opracownie publikacji dla szczebla gminnego w formie zestawu tablic zawierających informacje o gospodarstwach rolnych na terenie gminy, o możliwościach produkcyjnych gospodarstw rolnych, o skali upraw rolnych i ogrodniczych, o pogłowiu zwierząt gospodarskich, o źródłach utrzymania gospodarstw domowych, o działalności pozarolniczej itp. oraz o lokacie gminy w województwie dla podstawowych parametrów w rolnictwie. Ponadto w Bazie Danych Regionalnych (BDR), prowadzonej przez Urząd Statystyczny w Jeleniej Górze, będą zamieszczone informacje ze spisu dla poszczególnych szczebli podziału terytorialnego kraju, tj. województwa, podregionu, powiatu i gminy.

Uwagi metodyczne 7 Zakres i tematyka Powszechnego Spisu Rolnego Powszechnym Spisem Rolnym objęto: gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha, gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 do 1 ha włącznie, osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nieposiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha, pozostałe gospodarstwa rolne będące w użytkowaniu osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej. Wykaz gospodarstw indywidualnych powstał w oparciu o statystyczny rejestr podatkowy (system SPGC), który aktualizowany był przez rachmistrzów w czasie obchodu przedspisowego oraz uzupełniany o wykaz właścicieli zwierząt gospodarskich nieposiadających użytków rolnych lub posiadających użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha. Kartotekę gospodarstw rolnych będących w użytkowaniu osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej utworzono na podstawie Bazy Jednostek Statystycznych GUS. Dla gospodarstw rolnych, których użytkownicy odmówili udziału w Powszechnym Spisie Rolnym 2002 r. oraz w przypadkach, gdy kontakt z użytkownikami gospodarstw był niemożliwy, dokonano imputacji danych o gospodarstwie. Tematyka Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. została ujęta na formularzach spisowych w następujących działach: Powierzchnia gospodarstwa, Struktura własnościowa użytków rolnych gospodarstwa, Struktura dochodów, Działalność gospodarcza, Pracujący w gospodarstwie rolnym, Powierzchnia zasiewów, Powierzchnia inna, Pogłowie zwierząt gospodarskich, Rozdysponowanie produkcji rolniczej, Infrastruktura gospodarstwa, Budynki i budowle, Magazynowanie w gospodarstwie, Nawozy i pestycydy w gospodarstwie,

8 Uwagi metodyczne Maszyny i urządzenia rolnicze, Wybrane wydatki w gospodarstwie. W ramach spisu w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha zebrano następujące informacje: 1) dane o osobach będących użytkownikami gospodarstw rolnych: a) nazwisko i imiona użytkownika gospodarstwa rolnego, b) poziom wykształcenia rolniczego osoby kierującej, c) wkład pracy w gospodarstwo rolne w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie liczba godzin przepracowanych w gospodarstwie, 2) o liczbie pracowników najemnych stałych i pracowników dorywczych zatrudnionych w gospodarstwie rolnym, 3) o użytkowaniu gruntów, a w szczególności: a) o powierzchni gruntów ogółem, w tym użytków rolnych (gruntów ornych, sadów, łąk i pastwisk trwałych), lasów i gruntów leśnych oraz pozostałych gruntów, b) o powierzchni zasiewów głównych upraw, 4) o pogłowiu zwierząt gospodarskich według gatunków i grup produkcyjno-użytkowych oraz liczbie pni pszczelich, 5) o rozdysponowaniu produkcji rolniczej, 6) o budynkach, infrastrukturze i wyposażeniu technicznym gospodarstw, w tym: a) rodzaje budynków, budowli i ich powierzchnia, b) liczba ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych, c) źródła zaopatrzenia w wodę, sposoby odprowadzania ścieków i usuwania śmieci, d) wyposażenie w sieć elektryczną i telefon, e) rodzaje urządzeń melioracyjnych, 7) o stosowaniu nawozów i pestycydów w gospodarstwie w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie, 8) o zadłużeniu gospodarstw rolnych, 9) o działalności gospodarczej (rolniczej i pozarolniczej) prowadzonej przez użytkownika gospodarstwa rolnego lub osobę dorosłą pozostającą z użytkownikiem we wspólnym gospodarstwie domowym,

Uwagi metodyczne 9 10) o ważniejszych wydatkach poniesionych w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie, w tym na: a) zakup gruntów, b) budowę lub modernizację budynków, c) powiększenie stada podstawowego, d) zakup ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych. Informacje o wieku, płci, poziomie wykształcenia ogólnego, głównych i dodatkowych źródłach utrzymania użytkownika i członków jego gospodarstwa domowego a także osób pracujących wyłącznie lub głównie w gospodarstwach rolnych pozyskano z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, który, jak wspomniano na wstępie, odbył się jednocześnie z Powszechnym Spisem Rolnym 2002 r. Dla osób fizycznych użytkujących gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 do 1 ha włącznie oraz dla właścicieli zwierząt gospodarskich zebrano w/w informacje, z wyłączeniem tych, o których mowa w pkt. 8 i 10, a w ramach punktów 3b, 6b, i 7 zebrano dane w ograniczonym zakresie tematycznym. W ramach spisu u osób prawnych i w jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej zebrano informacje, o których mowa w punktach 2-10. Zgodnie z ustawą o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r. i rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 maja 2002 r. w sprawie wylosowanych obwodów objętych spisem kontrolnym (Dz. U. Nr 66, poz. 598) po zakończeniu Powszechnego Spisu Rolnego i Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzono w dniach od 17 do 25 czerwca 2002 r. spis kontrolny w wylosowanych 903 obwodach spisowych, co stanowiło 0,5% ogółu obwodów spisowych. Zasady metodyczne oraz wyniki spisu kontrolnego będą zamieszczone w publikacji Metodologia Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. Ważniejsze definicje, pojęcia spisowe i zasady spisywania Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Za gospodarstwo indywidualne uważa się gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha, będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu osoby fizycznej lub grupy osób oraz gospodarstwo rolne osoby nieposiadającej użytków rolnych lub posiadającej użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,10 ha, która ma co najmniej: 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec bądź kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierząt futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pień pszczeli.

10 Uwagi metodyczne Za użytkownika gospodarstwa indywidualnego uważa się osobę fizyczną lub grupę osób, które faktycznie użytkują grunty, niezależnie od tego, czy są właścicielami, dzierżawcami, czy użytkują je z innego tytułu i niezależnie od tego, czy grunty te są zlokalizowane w jednej, czy w kilku gminach. Za osobę kierującą gospodarstwem rolnym uważa się osobę fizyczną upoważnioną przez właściciela/użytkownika gospodarstwa rolnego do podejmowania decyzji bezpośrednio związanych z procesami produkcyjnymi, nadzorowania ich lub wykonywania. Kierujący jest na ogół, choć nie zawsze, tą samą osobą co użytkownik. Za działalność gospodarczą (rolniczą i pozarolniczą) uważa się pracę na rachunek własny bezpośrednio związaną z prowadzeniem produkcji rolniczej (roślinnej i zwierzęcej) i prowadzeniem gospodarstwa rolnego oraz pracę poza gospodarstwem rolnym (np. własne zakłady przemysłowe, rzemieślnicze, handlowe i usługowe, zatrudniające lub niezatrudniające pracowników najemnych, a także wolne zawody). Użytkowanie gruntów Do ogólnej powierzchni gruntów gospodarstwa zaliczono wszystkie bez wyjątku grunty wchodzące w skład gospodarstwa, a więc wszystkie grunty użytkowane rolniczo (grunty orne, sady, łąki i pastwiska), wszystkie związane z nimi grunty użytkowane nierolniczo, jak lasy, podwórza, grunty pod zabudowaniami lub przeznaczone pod zabudowę, ogrody ozdobne, grunty pod wodami, drogi, torfowiska, kamieniołomy, żwirownie itp. oraz nieużytki, niezależnie od tytułu władania (własne, dzierżawione na zasadzie umowy i bezumownie, użytkowane z innego tytułu). Do gruntów ornych zalicza się grunty w uprawie, tj. pod zasiewami wraz z ogrodami przydomowymi oraz odłogi i ugory. Do odłogów zalicza się powierzchnie gruntów ornych nie dające plonów, które nie były uprawiane przez co najmniej 2 lata. Do ugorów zalicza się powierzchnie gruntów ornych, które w danym roku były przejściowo nieobsiane (nieużytkowane rolniczo). Do sadów zalicza się grunty o powierzchni nie mniejszej niż 10 arów, zasadzone drzewami i krzewami owocowymi. Do lasów i gruntów leśnych zalicza się powierzchnię zalesioną oraz powierzchnię przejściowo pozbawioną drzewostanu. Do powierzchni zalesionej zalicza się grunty pokryte uprawami leśnymi, młodnikami i drzewostanami starszymi oraz plantacjami topoli i innymi gatunkami drzew szybkorosnących. Do powierzchni przejściowo pozbawionej drzewostanu zalicza się zręby, halizny, płazowiny i plantacje choinkowe prowadzone na gruntach leśnych oraz wylesienia powstałe na skutek oddziaływania emisji przemysłowych i górnictwa (zalewiska, zapadliska). Do łąk i pastwisk trwałych zalicza się grunty pokryte trwale trawami, natomiast nie zalicza się gruntów ornych obsianych trawami w ramach płodozmianu. Łąki trwałe są to grunty pokryte trwale trawami, z zasady koszone, a w rejonach górskich również powierzchnię koszonych hal i połonin.

Uwagi metodyczne 11 Pastwiska trwałe są to grunty pokryte trwale trawami, które z zasady nie są koszone, lecz wypasane, a w rejonach górskich również powierzchnię wypasanych hal i połonin. Do powierzchni pozostałych gruntów wchodzących w skład gospodarstwa wlicza się grunty będące pod zabudowaniami, podwórzami, placami, ogrodami ozdobnymi, pod drogami i liniami podziału powierzchniowego w lasach, powierzchnię wód śródlądowych, rowów melioracyjnych, plantacji leśnych prowadzonych na gruntach nieleśnych, powierzchnię porośniętą wikliną w stanie naturalnym, powierzchnię innych gruntów użytkowych (torfowiska, żwirownie) oraz nieużytków. Powierzchnia zasiewów Dane o powierzchni zasiewów ujmowane w spisie dotyczą powierzchni upraw poszczególnych ziemiopłodów uprawianych w plonie głównym. W powierzchni zasiewów uwzględnia się również powierzchnię zasiewów w sadach. Do grupy zbóż podstawowych zalicza się powierzchnię uprawy poszczególnych zbóż (pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, pszenżyta) z podziałem na formy jare i ozime przeznaczone do zbioru ziarna. Do grupy zbóż podstawowych z mieszankami zalicza się powierzchnię uprawy zbóż podstawowych oraz powierzchnię zasiewów mieszanek zbożowych ozimych i jarych. Do grupy zbóż ogółem zaliczono powierzchnię uprawy zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi łącznie z kukurydzą na ziarno i pozostałymi uprawami zbożowymi (gryka, proso itp.). Do grupy przemysłowych zaliczono powierzchnię buraków cukrowych, rzepaku i rzepiku, lnu i konopi oraz tytoniu. Do grupy pastewnych zaliczono uprawy okopowych pastewnych, strączkowych pastewnych łącznie z mieszankami zbożowo-strączkowymi na ziarno, kukurydzy na zielonkę, motylkowych drobnonasiennych, innych pastewnych i traw. Grupa pozostałe obejmuje dane o powierzchni warzyw, truskawek, wysadków roślin okopowych, łubinu gorzkiego, roślin ozdobnych oraz pozostałych przemysłowych, tj. maku, słonecznika, chmielu, ziół leczniczych, wikliny i innych przemysłowych, a także szklarni i tuneli foliowych oraz ogrodów przydomowych. Zwierzęta gospodarskie Spisowi podlegały zwierzęta gospodarskie (bydło, trzoda chlewna, owce, drób, konie, kozy, króliki-samice, zwierzęta futerkowe-samice oraz pnie pszczele) znajdujące się w gospodarstwie oraz zwierzęta wysłane na redyki, wypasy i do bacówek, a w przypadku pni pszczelich - pnie znajdujące się na pożytkach poza gospodarstwem, stanowiące własność użytkownika gospodarstwa lub członków jego gospodarstwa domowego, jak również zwierzęta przetrzymywane czasowo lub stale w gospodarstwie, tj. przyjęte na wychów, opas itp., niezależnie od tego, czy przyjęto je z gospodarstw indywidualnych, czy od gospodarstw państwowych, spółdzielczych i innych.

12 Uwagi metodyczne Za krowy dojone (mleczne) uważa się krowy, które ze względu na rasę lub odmianę lub szczególne właściwości utrzymywane są w gospodarstwie wyłącznie lub głównie do produkcji mleka przeznaczonego do konsumpcji lub przetworzenia na produkty mleczne. Zalicza się tu również krowy mleczne wybrakowane już z chowu, które pozostają jeszcze w gospodarstwie na tzw. dopasie, po czym skierowane zostaną do uboju. Za krowy mamki uważa się krowy, które ze względu na rasę lub odmianę (krowy ras mięsnych i urodzone z krzyżówek z rasami mięsnymi) lub szczególne właściwości utrzymywane są w gospodarstwie wyłącznie lub głównie do produkcji cieląt rzeźnych, i których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub przeznaczane na paszę dla innych zwierząt. Zalicza się tu również krowy mamki wybrakowane już z chowu, które pozostają jeszcze w gospodarstwie na tzw. dopasie, po czym skierowane zostaną do uboju. Krowy dojone (mleczne) łącznie z krowami mamkami stanowią pogłowie krów ogółem. Budynki i budowle Spisowi podlegały wszystkie budynki i pomieszczenia inwentarskie (obory, chlewnie, kurniki) oraz gospodarcze (stodoły), a także budynki i budowle przeznaczone do przechowywania technicznych środków produkcji, budynki wielofunkcyjne i inne pomieszczenia użytkowane w gospodarstwach, niezależnie od formy własności, tj. własne i dzierżawione. O zakwalifikowaniu budynku do określonej kategorii decydowało pierwotne przeznaczenie oraz zainstalowane stałe wyposażenie, niezależnie od aktualnego wykorzystania budynku. Powierzchnia budynków lub budowli spisywana była w pełnych m 2 według dokumentacji technicznej, a w przypadku jej braku według pomiaru po zewnętrznym obrysie. W przypadku budynków piętrowych powierzchnia jest sumą powierzchni każdej kondygnacji. Ujmowane w spisie powierzchnie charakteryzujące sposób wykorzystania budynków lub budowli to: powierzchnia wykorzystana na działalność rolniczą - powierzchnia w budynkach i budowlach wykorzystana na produkcję roślinną, zwierzęcą, przechowywanie produktów rolniczych oraz sprzętu, łącznie z powierzchnią, na której w trakcie spisu trwała przerwa technologiczna; powierzchnia wykorzystana na działalność pozarolniczą - cała powierzchnia w budynkach i budowlach przeznaczona na prowadzenie działalności gospodarczej nie związanej z produkcją rolniczą, łącznie z powierzchnią, na której w trakcie spisu nastąpiła czasowo przerwa w prowadzeniu działalności; powierzchnia niewykorzystana - cała powierzchnia budynków i budowli, która nie była wykorzystywana na działalność rolniczą ani pozarolniczą ( użytkownik zrezygnował z prowadzenia jakiejkolwiek działalności lub pomieszczenia nie zostały jeszcze wykończone).

Uwagi metodyczne 13 Ciągniki, maszyny rolnicze i inne środki transportowe Spisem zostały objęte ciągniki, samochody, wybrane maszyny i urządzenia rolnicze użytkowane w gospodarstwie, zarówno te, które stanowiły własność użytkownika gospodarstwa, jak i te, których właścicielem były inne osoby (dzierżawa, leasing itp.). Nie spisywano sprzętu, który był niesprawny dłużej niż rok oraz tego, który został przeznaczony do kasacji (rozbiórka, złomowanie). Dane o ciągnikach i środkach transportu w spisie dotyczą: ciągników - kołowych dwuosiowych i gąsienicowych, samochodów ciężarowych - tj. samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych, przyczep - tj. przyczep, wywrotek ciągnikowych i samochodowych jedno- i wieloosiowych oraz naczep o ładowności powyżej 1 tony. Wybrane wydatki poniesione przez gospodarstwa rolne Wydatki na cele inwestycyjne dotyczyły głównie: zakupu ziemi; zakupu innych środków trwałych, tj. ciągników, innych środków transportowych (łącznie z samochodami), maszyn i urządzeń zarówno do prowadzenia działalności rolniczej, jak i pozarolniczej; wydatków w zakresie budowy, remontu lub modernizacji budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz rozwoju infrastruktury technicznej gospodarstwa; wydatków na nowe nasadzenia, zwiększenie stada podstawowego oraz zmianę kierunku produkcji rolniczej. Spośród nakładów inwestycyjnych ogółem wyodrębniono nakłady na produkcję rolniczą oraz na pozarolniczą działalność gospodarczą. Wydatki poniesione na bieżącą produkcję rolniczą dotyczyły zakupu nawozów, wapna i środków ochrony roślin, zakupu pasz, zakupu paliwa i usług rolniczych oraz dzierżawy ziemi. Ponadto zebrano informacje o spłatach kredytów oraz stanie zadłużenia gospodarstw rolnych, z wyodrębnieniem zadłużenia z tytułu kredytów zaciągniętych na działalność rolniczą, tj.: kredytów inwestycyjnych związanych z realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych w działalności rolniczej, kredytów bieżących przeznaczonych na zakup rzeczowych środków obrotowych. Spłaty kredytów bankowych i pożyczek od osób prywatnych (wraz z odsetkami) dotyczą wydatków poniesionych w okresie 21. V 2001 r. 20. V 2002 r.

14 Uwagi metodyczne Zadłużenie, tj. łączną wielkość zobowiązań z tytułu kredytów, pożyczek, nakazów płatniczych łącznie z odsetkami i rachunków zaległych przez okres dłuższy niż 30 dni, ujmowano według stanu na dzień 20 maja 2002 r. Dochody gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego Za gospodarstwo domowe użytkownika gospodarstwa rolnego (właściciela zwierząt gospodarskich) uważa się zespół osób mieszkających i utrzymujących się wspólnie, jeżeli wśród nich jest osoba prowadząca gospodarstwo indywidualne (właściciel zwierząt gospodarskich). Za dochód całkowity gospodarstwa domowego uważa się łączne dochody wszystkich osób zamieszkałych wspólnie z użytkownikiem gospodarstwa rolnego i utrzymujących się razem z nim, tj. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (rolniczej i pozarolniczej) oraz z tytułu: pracy najemnej, pobierania emerytur i rent, zasiłku z pomocy społecznej, zasiłku wychowawczego, alimentów, stypendiów, posiadania lokat kapitałowych, uzyskiwania pomocy zagranicznej, wygranych w grach liczbowych i loteriach itp. Pracujący w gospodarstwie rolnym Dane o aktywności ekonomicznej ludności odnoszą się do osób w wieku 15 lat i więcej będących członkami gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego. Za pracę w swoim gospodarstwie rolnym uważano wykonywanie prac bezpośrednio związanych z produkcją rolniczą (roślinną i zwierzęcą) oraz prace ogólne, związane z prowadzeniem gospodarstwa np.: zakup środków produkcji, sprzedaż produktów i przygotowanie ich do sprzedaży, prace związane z magazynowaniem, transport na potrzeby gospodarstwa rolnego, bieżące naprawy sprzętu rolniczego, prace konserwacyjne budynków, maszyn, instalacji, organizację i zarządzanie pracą w gospodarstwie rolnym, załatwianie spraw urzędowych, prowadzenie rachunków. Jako pracy w gospodarstwie rolnym nie traktowano takich prac jak: przyrządzanie posiłków, pranie, sprzątanie, doglądanie dzieci oraz innych prac związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Wyłączono również prace związane z leśnictwem, łowiectwem, połowem lub hodowlą ryb (bez względu na to czy prowadzone były w gospodarstwie czy poza nim). Osoby pracujące wyłącznie lub głównie w gospodarstwach indywidualnych powyżej 1 ha UR wyodrębniono na podstawie informacji o ich aktywności ekonomicznej w badanym tygodniu, zebranych w ramach narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań 2002.

Uwagi metodyczne 15 Do pracujących zaliczono: osoby, które w badanym tygodniu pracowały w swoim gospodarstwie rolnym lub poza nim, osoby, które w badanym tygodniu nie pracowały, ale miały pracę, której nie wykonywały z powodu np.: choroby, urlopu wypoczynkowego lub bezpłatnego, urlopu macierzyńskiego, braku zamówień, przerwy w działalności zakładu pracy. Wśród pracujących będących członkami gospodarstwa domowego z użytkownikiem gospodarstwa rolnego wyodrębniono następujące kategorie: pracujący wyłącznie w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej), pracujący wyłącznie poza swoim gospodarstwem rolnym (działką rolną), pracujący głównie w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej), a dodatkowo poza gospodarstwem (działką), pracujący poza swoim gospodarstwem rolnym (działką rolną), a dodatkowo w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej). Niezależnie od powyższej definicji dla potrzeb analizy nakładów pracy w rolnictwie uwzględniano wkład pracy (nawet w minimalnym wymiarze) z 12 miesięcy poprzedzających moment spisu wszystkich członków gospodarstwa domowego z użytkownikiem gospodarstwa rolnego, bez względu na kategorię gospodarstwa (produkujące wyłącznie na potrzeby własne, głównie na potrzeby własne lub produkujące głównie na rynek). W tablicy prezentującej dane według godzin pracy uwzględniono średni dzienny czas pracy w gospodarstwie rolnym w ciągu roku. Informacje o czasie przepracowanym w gospodarstwie zbierano w podziale na 4 sezony w roku. Umownie sezony obejmują następujące miesiące: sezon wiosenny - marzec, kwiecień, maj, sezon letni - czerwiec, lipiec, sierpień, sezon jesienny - wrzesień, październik, listopad, sezon zimowy - grudzień, styczeń, luty. Ze względu na duży udział pracy w niepełnym wymiarze godzin oraz sezonowego zatrudniania pracowników dorywczych, informacje o pracujących w rolnictwie podawano w osobach, a także w przeliczeniu na umowne roczne jednostki pracy (AWU). Roczna jednostka pracy (AWU) jest ekwiwalentem czasu przepracowanego w ciągu roku w gospodarstwie rolnym przez 1 osobę pełnozatrudnioną w rolnictwie. W Polsce przyjęto 2120 godzin przepracowanych w ciągu roku jako równoważnik pełnego etatu (roczną jednostkę pracy). Przeliczenia czasu przepracowanego w gospodarstwie rolnym przez użytkownika i członków jego gospodarstwa domowego na umowne roczne jednostki pracy (AWU) dokonano dzieląc liczbę przepracowanych godzin przez równoważnik pełnego etatu (2120 godzin). Przy wyliczaniu nakładów

16 Uwagi metodyczne pracy wyrażonych w AWU (zgodnie z metodologią Eurostatu) zachowano warunek, że na 1 osobę nie może przypadać więcej, niż 1 AWU, nawet jeżeli w rzeczywistości pracuje ona dłużej. Przy wyliczaniu nakładów pracy wyrażonych w AWU uwzględniono wkład pracy wszystkich osób we wszystkich kategoriach gospodarstw indywidualnych. Nakłady pracy ogółem dla całego rolnictwa uwzględniają również wkład pracy pracowników najemnych w gospodarstwach indywidualnych i w gospodarstwach osób prawnych i jednostek nieposiadających osobowości prawnej. Do pracowników najemnych zaliczono osoby zatrudnione na podstawie pisemnej lub ustnej umowy o pracę, otrzymujące wynagrodzenie w gotówce lub w naturze. Częścią wynagrodzenia mogły być również koszty utrzymania (np. nocleg, wyżywienie). Do pracowników najemnych stałych zaliczono osoby, które pracowały w każdym tygodniu w roku poprzedzającym dzień badania, bez względu na liczbę godzin pracy w ciągu tygodnia. Do pracowników najemnych stałych zaliczono również osoby, które przepracowały tylko część tygodni w roku z następujących przyczyn: specyfika produkcji rolnej w gospodarstwie (np. uprawa owoców, warzyw gruntowych) wymagająca zatrudniania pracowników tylko w ciągu kilku miesięcy w roku, urlop, służba wojskowa, choroba, wypadek, zgon, rozpoczęcie lub zakończenie pracy w gospodarstwie (czyli osoby, które zmieniły miejsce pracy w ciągu roku), całkowite wstrzymanie pracy w gospodarstwie spowodowane przyczynami naturalnymi (powódź, pożar). Ważniejsze grupowania i zakres publikowanych danych Dane prezentowane w publikacji dotyczą gospodarstw rolnych ogółem, w tym gospodarstw indywidualnych. Dla podstawowych cech grupowanie to zostało rozszerzone (sektor prywatny, w tym spółdzielnie produkcji rolniczej; sektor publiczny, w tym gospodarstwa państwowe). W zależności od tematyki, dane zostały opracowane według niżej wymienionych klasyfikacji: grup obszarowych powierzchni użytków rolnych, wyodrębniając następujące grupy obszarowe: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-4, 4-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50-100, 100-200, 200-500, 500-1000, 1000 ha i więcej; wskaźnika jakości gruntów: do 0,4, 0,4-0,7, 0,7-1 i powyżej; celu produkcji i wartości produkcji sprzedanej; gospodarstwa nieprowadzące produkcji, produkujące na własne potrzeby, produkujące głównie na własne potrzeby, produkujące głównie na rynek, w których wartość produkcji sprzedanej wynosiła: poniżej 3 tys. zł, 3-5, 5-15, 15-25, 25-50, 50-100, 100 tys. zł i więcej; skali natężenia chowu poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich;

Uwagi metodyczne 17 cech charakteryzujących użytkowników gospodarstw rolnych i członków ich rodzin pracujących w gospodarstwie według wieku i płci do 34, 35-44, 45-54, 55 64, 65 i więcej; poziomu wykształcenia rolniczego osoby kierującej; innych grupowań gospodarstw według cech ujętych w spisie, nie wymienionych wyżej. Dane prezentowane w niniejszej publikacji dotyczą: wszystkich gospodarstw rolnych w zakresie użytkowania gruntów, struktury własnościowej użytków rolnych, struktury dochodów, działalności gospodarczej, rozdysponowania produkcji rolniczej, infrastruktury gospodarstw rolnych, budynków i budowli, magazynowania w gospodarstwie oraz maszyn i urządzeń rolniczych; gospodarstw rolnych prowadzących działalność rolniczą aktualnie (w dniu 20 maja 2002 r.) lub w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających spis w zakresie informacji o osobie kierującej (kto jest osobą kierującą, czy posiada wykształcenie rolnicze i praktyczne doświadczenie w prowadzeniu gospodarstwa rolnego), pracujących w gospodarstwie rolnym, stosowania nawozów i pestycydów oraz wybranych wydatków w gospodarstwie; gospodarstw prowadzących aktualnie (w dniu 20 maja 2002 r.) działalność rolniczą w zakresie powierzchni zasiewów, powierzchni innej (w tym powierzchni nawadnianych) oraz pogłowia zwierząt gospodarskich. gospodarstw indywidualnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha oraz osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej w zakresie informacji o liczbie samochodów, przyczep, maszyn i urządzeń rolniczych. Informacje liczbowe w ujęciu odsetkowym prezentowane są z jednym znakiem po przecinku i z uwagi na elektroniczną technikę zaokrągleń mogą nie sumować się na 100%. Liczby te są poprawne pod względem merytorycznym.

18 Uwagi analityczne UWAGI ANALITYCZNE 1. INFORMACJE OGÓLNE Powszechny Spis Rolny 2002 r. dostarczył szeregu informacji niezbędnych do aktualnego opisu stanu gospodarstw rolnych i poziomu rolnictwa. Według wyników Powszechnego Spisu Rolnego w 2002 r. istniało w województwie 71,0 tys. gospodarstw rolnych użytkujących powierzchnię 1013,6 tys. ha użytków rolnych. Zdecydowana większość tych gospodarstw (99,9%) i powierzchni użytków rolnych (86,8%) należało do sektora prywatnego. Pozostałe 0,1% gospodarstw i 13,2% powierzchni użytków rolnych należało do sektora publicznego. Liczba gospodarstw indywidualnych powyżej 1 ha użytków rolnych wynosiła 41,2 tys., tj. 58,0% ogólnej liczby gospodarstw rolnych, które zajmowały 65,9% ogólnej powierzchni użytków rolnych. W 2002 r. spośród 70,0 tys. gospodarstw z użytkami rolnymi (bez właścicieli zwierząt nie posiadających użytków rolnych), zdecydowana większość, bo 52,7 tys. (75,2%), to gospodarstwa, które dysponowały wyłącznie gruntami własnymi. Gospodarstwa, które użytkowały wyłącznie dzierżawione użytki rolne stanowiły 9,6%, tj. 6,7 tys. Większość omawianych gospodarstw (83,9%) składa się z 1-3 działek, w tym 56,7% gospodarstw z 1 działki. Odległość pomiędzy najdalej położoną działką a siedzibą gospodarstwa w przypadku 68,1% gospodarstw wynosiła 2-5 km. W zdecydowanej większości gospodarstw prowadzących działalność rolniczą (97,8%) użytkownik był jednocześnie osobą kierującą gospodarstwem. Zaledwie 0,2% ogółu gospodarstw było kierowane przez osobę spoza swojego gospodarstwa. Większość osób kierujących (54,3%) posiadało ponad dziesięcioletnie doświadczenie w prowadzeniu gospodarstwa rolnego, w tym 27,7% to osoby prowadzące gospodarstwa ponad 20 lat. Najkrótszy staż w kierowaniu gospodarstwem rolnym (do 1 roku) posiadało 11,2% gospodarstw prowadzących działalność rolniczą. Analiza poziomu wykształcenia osób kierujących gospodarstwami rolnymi wykazała, że spośród tych osób tylko 43,6% posiadało wykształcenie rolnicze. Z tej liczby 10,2% osób legitymowało się wykształceniem średnim, policealnym lub wyższym. W 2002 r. z ogólnej liczby 71,0 tys. ogółu gospodarstw rolnych 50,6 tys. (71,3%) gospodarstw prowadziło działalność gospodarczą, a 20,4 tys. (28,7%) nie prowadziło żadnej działalności, tzn. użytkownicy tych gospodarstw odłogowali całą posiadaną powierzchnię użytków rolnych, nie utrzymywali zwierząt gospodarskich oraz jednocześnie nie potwierdzili prowadzenia działalności pozarolniczej. Spośród podmiotów, których użytkownicy zadeklarowali prowadzenie działalności gospodarczej 45,7 tys. (64,3% ogółu spisanych gospodarstw) prowadziło działalność rolniczą. Z liczby tej 38,8 tys. (54,6% ogółu gospodarstw) prowadziło wyłącznie działalność rolniczą, a 6,9 tys. (9,7% ogółu gospodarstw) realizowało zarówno działalność rolniczą jak i pozarolniczą.

Uwagi analityczne 19 Wśród gospodarstw rolnych prowadzących działalność rolniczą 8,9 tys. (19,4%) produkowało wyłącznie na potrzeby własne, 18,2 tys. gospodarstw (39,8%) prowadziło produkcję głównie na własne potrzeby, a 18,6 tys. (40,8%) produkowało z przeznaczeniem głównie na rynek. Struktura gospodarstw towarowych, które prowadziły produkcję głównie na rynek, według przedziałów wartości wytworzonej produkcji wyglądała następująco: 3-5 tys. zł 14,4%, 5-15 tys. zł 33,5%, 5-25 tys. zł 16,8%, 25-50 tys. zł 15,2%, 50-100 tys. zł 9,8%, 100 i więcej tys. zł 10,3%. Tylko 4,5% gospodarstw rolnych (prowadzących działalność rolniczą) prowadziło rachunkowość rolną. W 2002 r. 5,0 tys. gospodarstw (7,0% ogółu spisanych podmiotów) prowadziło wyłącznie działalność pozarolniczą przy zawieszonej czasowo lub zaniechanej działalności rolniczej. Poza tym 6,9 tys. gospodarstw rolnych prowadziło zarówno działalność rolniczą jak i pozarolniczą. Z ogólnej liczby 11,9 tys. podmiotów rolniczych, które zadeklarowały prowadzenie działalności pozarolniczej, zdecydowana większość (91,5%) podejmowała działalność wyłącznie w obrębie jednej sekcji działalności pozarolniczej. Gospodarstw rolnych nieprowadzących żadnej działalności było 20,4 tys. (28,7% ogółu spisanych), a nieprowadzących działalności rolniczej było 25,3 tys. (35,7% ogółu podmiotów rolniczych). Głównymi przyczynami zaniechania lub zawieszenia działalności rolniczej uznano: wyłącznie ekonomiczne - 35,2%, wyłącznie zdrowotne i rodzinne - 19,6%, wyłącznie inne - 32,1%. 2. UŻYTKOWANIE GRUNTÓW W 2002 r. ogólna powierzchnia województwa (wg siedziby użytkownika) wynosiła 2242,4 tys. ha, w tym gospodarstwa rolne zajmowały 1138,4 tys. ha. Dla ogólnej liczby 71,0 tys. gospodarstw rolnych średnia ogólna powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosiła 16,03 ha, w tym średnia powierzchnia użytków rolnych wynosiła średnio 14,27 ha (najwięcej w kraju). Ogólna powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych zajmowała 1013,6 tys. ha, co stanowiło 89,0% ogólnej powierzchni tych gospodarstw.

20 Uwagi analityczne Lasy i grunty leśne zajmowały 20,9 tys. ha i stanowiły 1,8% ogólnej powierzchni gospodarstw, zaś pozostałe grunty i nieużytki zajmowały powierzchnię 104,4 tys. ha, co w ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych stanowiło 9,2%. W powierzchni użytków rolnych będących w użytkowaniu gospodarstw rolnych, grunty orne zajmowały 828,8 tys. ha, tj. 81,8% powierzchni użytków rolnych. Liczba gospodarstw posiadających grunty orne wynosiła 66,0 tys., tj. 94,3% gospodarstw posiadających użytki rolne. Z ogólnej liczby 66,0 tys. gospodarstw rolnych posiadających grunty orne, 40,4 tys. gospodarstw posiadało grunty orne pod zasiewami, tj. 61,2%. Liczba gospodarstw posiadających grunty orne odłogowane wynosiła 30,1 tys., a ugorowane 7,5 tys. Natomiast w 25,6 tys. gospodarstw grunty orne były całkowicie odłogowane lub ugorowane. Wykres 1. Udział gospodarstw rolnych z powierzchnią odłogowaną w liczbie gospodarstw z gruntami ornymi (wg grup obszarowych użytków rolnych) Gospodarstwa rolne posiadały 125,1 tys. ha łąk trwałych i 55,2 tys. ha pastwisk trwałych (łącznie 180,3 tys. ha trwałych użytków zielonych), tj. 17,8% powierzchni użytków rolnych tych gospodarstw. Sady zajmowały 4,5 tys. ha, tj. 0,4% użytków rolnych, a ich uprawą zajmowało się 6,2 tys. gospodarstw.

Uwagi analityczne 21 Największy udział powierzchni użytków rolnych znajdujących się w gospodarstwach rolnych przypadał na gospodarstwa duże, tj. o powierzchni użytków rolnych powyżej 50 ha i wynosił 66,1% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Najmniejszy udział w ogólnej powierzchni użytków rolnych zajmowały gospodarstwa małe, np. należące do grupy obszarowej do 1 ha 1,1%, a w grupie od 1-5 ha zajmowały 4,5%. W grupie gospodarstw dużych (powyżej 50 ha użytków rolnych) znajdowało się zaledwie 3,4% ogólnej liczby gospodarstw. Podczas gdy gospodarstwa małe, tj. do 1 ha użytków rolnych stanowiły 41,5%, a w grupie 1-5 ha stanowiły 29,0% ogólnej liczby gospodarstw. Wykres 2. Struktura gospodarstw i ich powierzchni użytków rolnych (wg grup obszarowych użytków rolnych) Tabl. 1 Gospodarstwa rolne i ich powierzchnia użytków rolnych wg grup obszarowych użytków rolnych Grupy obszarowe użytków rolnych w ha Liczba gospodarstw w szt ogółem =100 Powierzchnia użytków rolnych w ha ogółem =100 średnio w 1 gospodarstwie w ha O g ółem... 71032 100,0 1013610 100,0 14,27 do 1 ha... 29450 41,5 11128 1,1 0,38 powyżej 1 ha... 41582 58,5 1002482 98,9 24,11 1 5... 20618 29,0 45416 4,5 2,20

22 Tabl. 1 Uwagi analityczne Gospodarstwa rolne i ich powierzchnia użytków rolnych wg grup obszarowych użytków rolnych (dok.) Liczba gospodarstw Powierzchnia użytków rolnych Grupy obszarowe użytków rolnych w ha w szt ogółem =100 w ha ogółem =100 średnio w 1 gospodarstwie w ha powyżej 5... 20964 29,5 957066 94,4 45,65 5 10... 6664 9,4 49163 4,8 7,38 powyżej 10... 14300 20,1 907903 89,6 63,49 10 20... 7488 10,5 105435 10,4 14,08 powyżej 20... 6812 9,6 802468 79,2 117,80 20 50... 4414 6,2 132483 13,1 30,01 powyżej 50 ha... 2398 3,4 669984 66,1 279,39 3. POWIERZCHNIA ZASIEWÓW Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. wykazały, że gospodarstwa rolne zajmowały 603,9 tys. ha gruntów pod uprawami, powierzchnię tę uprawiało 40,4 tys. gospodarstw. Średnio na 1 gospodarstwo przypadało 14,93 ha powierzchni pod zasiewami. W poszczególnych grupach obszarowych użytków rolnych najliczniejszą grupą gospodarstw (poza gospodarstwami do 1 ha użytków rolnych) były gospodarstwa mające od 1-5 ha. Stanowiły one 24,5% wszystkich gospodarstw rolnych zajmujących się uprawą ziemiopłodów i użytkowały zaledwie 2,5% powierzchni zasiewów. Średnio na 1 gospodarstwo w tej grupie obszarowej przypadało 1,52 ha powierzchni zasiewów. Tabl. 2 Gospodarstwa rolne posiadające zasiewy i ogólna powierzchnia zasiewów wg grup obszarowych użytków rolnych Liczba gospodarstw Powierzchnia zasiewów Grupy obszarowe użytków rolnych w ha w szt ogółem =100 w ha ogółem =100 średnio w 1 gospodarstwie w ha Ogółem... 40441 100,0 603850 100,0 14,93 0 1... 14024 34,7 4044 0,7 0,29 1 2... 5148 12,7 4886 0,8 0,95 2 3... 2251 5,6 3656 0,6 1,62 3 5... 2513 6,2 6517 1,1 2,59 5 10... 4349 10,7 21973 3,6 5,05 10 15... 3771 9,3 31935 5,3 8,47 15 20... 2374 5,9 28389 4,7 11,96 20 30... 2255 5,6 39942 6,6 17,71 30 50... 1645 4,1 49307 8,2 29,97 powyżej 50 ha... 2111 5,2 413201 68,4 195,74

Uwagi analityczne 23 Drugą co do liczebności grupą gospodarstw, stanowiącą 10,7% ogólnej liczby gospodarstw rolnych, były gospodarstwa o powierzchni 5-10 ha użytków rolnych, które uprawiały tylko 3,6% ogólnej powierzchni zasiewów. W tej grupie obszarowej na 1 gospodarstwo przypadało średnio 5,05 ha powierzchni pod zasiewami. Najmniej liczną grupą (4,1%) były gospodarstwa duże o powierzchni 30-50 ha użytków rolnych, mające pod zasiewami 8,2% ogólnej powierzchni zasiewów. Gospodarstwa o powierzchni 50 ha i więcej użytków rolnych, których udział w ogólnej liczbie gospodarstw wynosił 5,2% posiadały aż 68,4% ogólnej powierzchni zasiewów. W tej grupie obszarowej użytków rolnych na 1 gospodarstwo przypadało średnio 195,74 ha powierzchni pod zasiewami. Wykres 3. Ogólna powierzchnia zasiewów i liczba gospodarstw rolnych (wg grup obszarowych użytków rolnych)

24 Uwagi analityczne W ogólnej powierzchni zasiewów gospodarstw rolnych udział ważniejszych grup upraw i poszczególnych upraw przedstawiał się następująco: zboża ogółem 470,6 tys. ha, tj. 77,9% ogólnej powierzchni zasiewów, w tym: pszenica - 199,9 tys. ha, tj. 33,1%, żyto - 82,9tys. ha, tj. 13,7%, jęczmień - 74,4tys. ha, tj. 12,3%, owies - 40,9tys. ha, tj.6,7%, pszenżyto 38,4tys. ha, tj.6,4%, strączkowe jadalne - 1,7 tys. ha, tj. 0,3%, ziemniaki - 23,5 tys. ha, tj. 3,9%, uprawy przemysłowe - 79,9 tys. ha, tj. 13,2%, w tym: buraki cukrowe - 13,6 tys. ha, tj. 2,2%, rzepak i rzepik - 66,2 tys. ha, tj. 11,0%, uprawy pastewne - 18,9 tys. ha, tj. 3,1%, pozostałe uprawy - 9,3 tys. ha, tj. 1,6%. Zboża podstawowe, owies z jęczmieniem i inne zbożowe mieszanki, kukurydzę na ziarno i grykę łącznie uprawiało 28,0 tys. gospodarstw rolnych (tj. 39,4% ogólnej liczby gospodarstw rolnych), a średnia powierzchnia uprawy zbóż w 1 gospodarstwie rolnym wynosiła 16,80 ha. Tabl. 3 Gospodarstwa rolne uprawiające zboża Grupy obszarowe użytków rolnych w ha Liczba gospodarstw w szt ogółem =100 w ha Powierzchnia zasiewów ogółem =100 średnio w 1 gospodarstwie w ha Ogółem... 28009 100,0 470614 100,0 16,80 0 1... 4783 17,1 1696 0,4 0,35 1 2... 3611 12,9 3348 0,7 0,93 2 3... 1742 6,2 2709 0,6 1,56 3 5... 2112 7,5 5128 1,1 2,43 5 10... 3985 14,2 18011 3,8 4,52 10 15... 3593 12,8 26354 5,6 7,33 15 20... 2302 8,2 23730 5,0 10,31 20 30... 2199 7,9 33189 7,0 15,09 30 50... 1615 5,8 40846 8,7 25,29 powyżej 50 ha... 2067 7,4 315602 67,1 152,69

Uwagi analityczne 25 Uprawą zbóż najwięcej zajmowało się gospodarstw posiadających od 5-15 ha użytków rolnych (27,0% ogółu gospodarstw rolnych uprawiających zboża), a następnie gospodarstwa o powierzchni 1-5 ha użytków rolnych (26,6%). Powierzchnia pod zasiewami zbóż w gospodarstwach 5-15 ha użytków rolnych stanowiła 9,4% ogólnej powierzchni zbóż, a w gospodarstwach 1-5 ha użytków rolnych zaledwie 2,4%. Ponad 67% ogólnej powierzchni zbóż uprawiano w gospodarstwach dużych o powierzchni powyżej 50 ha użytków rolnych. W tej grupie obszarowej uprawą zbóż zajmowało się 7,4% gospodarstw. Rośliny strączkowe jadalne uprawiało 0,6 tys. gospodarstw rolnych na powierzchni 1,7 tys. ha. Największą grupę gospodarstw (poza gospodarstwami do 1 ha użytków rolnych) uprawiającą uprawy strączkowe tworzyły gospodarstwa powyżej 50 ha użytków rolnych. Uprawiały one aż 89,3% ogólnej powierzchni roślin strączkowych jadalnych. Uprawą ziemniaków zajmowało się 27,4 tys. gospodarstw rolnych (tj. 38,6% ogólnej liczby gospodarstw rolnych), a średnio na 1 gospodarstwo uprawiające ziemniaki przypadało 0,86 ha uprawy. Tabl. 4. Gospodarstwa rolne uprawiające ziemniaki Liczba gospodarstw Powierzchnia zasiewów Grupy obszarowe użytków rolnych w ha w szt ogółem =100 w ha ogółem =100 średnio w 1 gospodarstwie w ha Ogółem... 27447 100,0 23470 100,0 0,86 0 1... 9885 36,0 1364 5,8 0,14 1 2... 2986 10,9 873 3,7 0,29 2 3... 1250 4,6 479 2,1 0,38 3 5... 1439 5,2 727 3,1 0,51 5 10... 3021 11,0 2043 8,7 0,68 10 15... 2957 10,8 2824 12,0 0,96 15 20... 1896 6,9 2330 9,9 1,23 20 30... 1799 6,6 2975 12,7 1,65 30 50... 1215 4,4 2842 12,1 2,34 powyżej 50 ha... 999 3,6 7014 29,9 7,02 Uprawą ziemniaków zajmowały się głównie gospodarstwa małe i średnie o powierzchni użytków rolnych do 15 ha, które stanowiły 78,5% ogólnej liczby gospodarstw posiadających tę uprawę. Grupa ta zajmowała pod uprawą 35,4% ogólnej powierzchni ziemniaków.

26 Uwagi analityczne W grupie gospodarstw dużych, o powierzchni użytków rolnych powyżej 30 ha, ziemniaki uprawiało 8,0% ogółu gospodarstw posiadających plantacje ziemniaków. Gospodarstwa te zajmowały pod uprawą 42,0% ogólnej powierzchni ziemniaków. Uprawą roślin przemysłowych zajmowało się 3,3 tys. gospodarstw, a średnio na 1 gospodarstwo przypadało 24,22 ha tych upraw. Tabl. 5. Gospodarstwa rolne uprawiające rośliny przemysłowe Liczba gospodarstw Powierzchnia zasiewów Grupy obszarowe użytków rolnych w ha w szt ogółem =100 w ha ogółem =100 średnio w 1 gospodarstwie w ha Ogółem... 3297 100,0 79869 100,0 24,22 0 1... 72 2,2 8 0,0 0,11 1 2... 48 1,5 53 0,1 1,10 2 3... 50 1,5 82 0,1 1,64 3 5... 87 2,6 153 0,2 1,76 5 10... 310 9,4 728 0,9 2,35 10 15... 451 13,7 1326 1,7 2,94 15 20... 363 11,0 1275 1,6 3,51 20 30... 493 15,0 2314 2,9 4,69 30 50... 479 14,5 3681 4,6 7,68 powyżej 50 ha... 944 28,6 70250 87,9 74,42 W przypadku upraw przemysłowych należy zaznaczyć, że udział gospodarstw w ogólnej liczbie zajmujących się uprawą roślin przemysłowych oraz udział powierzchni wzrastał wraz ze wzrostem areału gospodarstw. Uprawę roślin przemysłowych prowadziły głównie gospodarstwa duże posiadające powyżej 20 ha użytków rolnych. W grupie tej uprawą roślin przemysłowych zajmowało się ponad 58% ogólnej liczby gospodarstw posiadających te uprawy, a pod uprawą znajdowało się ponad 95% ogólnego areału tych roślin. W grupie gospodarstw 5-20 ha użytków rolnych, uprawy przemysłowe prowadziło ponad 34% ogólnej liczby gospodarstw zajmujących się uprawą przemysłowych, ale areał jaki zajmowali pod te uprawy wynosił zaledwie 4,2% całkowitej powierzchni przemysłowych. Rzepak i rzepik uprawiało 2,5 tys. gospodarstw, tj. 6,2% ogólnej liczby gospodarstw rolnych posiadających zasiewy, a średnio na 1 gospodarstwo przypadało 26,27 ha uprawy.

Uwagi analityczne 27 Wykres 4. Powierzchnia i liczba gospodarstw uprawiających rzepak i rzepik 12,4% 8,8% 8,2% 3,9% 23,4% 2522 szt 66248 33,0% ha 3,9% 14,1% 1,5% Grupy obszarowe użytków rolnych: 0,8% 0,4% 0-5 ha 5-10 10-15 15-30 30-50 50 ha i więcej Uprawą buraków cukrowych zajmowało się 1,1 tys. gospodarstw, tj. 2,8% ogólnej liczby gospodarstw posiadających zasiewy, a średnio na 1 gospodarstwo przypadało 12,15 ha areału buraków cukrowych. Uprawą warzyw gruntowych zajmowało się 14,1 tys. gospodarstw, tj. 34,8% gospodarstw prowadzących uprawy i 19,8% ogólnej liczby gospodarstw rolnych. Średnio na 1 gospodarstwo uprawiające warzywa przypadało zaledwie 0,25 ha. Warzywa uprawiane były głównie w gospodarstwach małych. Udział powierzchni i liczby gospodarstw uprawiających warzywa gruntowe wg grup obszarowych użytków rolnych przedstawiał się następująco: 0-5 ha użytków rolnych - 33,3% uprawy - 80,5% gospodarstw, 5-10 ha użytków rolnych - 10,7%- --5,6 %- - 10-20 ha użytków rolnych - 17,3%- --7,6%- - pow. 20 ha użytków rolnych - 38,7%- --6,3%- - Uprawę truskawek prowadziło 4,3 tys. gospodarstw, tj. 10,5% ogółu gospodarstw posiadających zasiewy, a średnio na 1 gospodarstwo uprawiające truskawki przypadało 0,40 ha.

28 Uwagi analityczne 4. ZWIERZĘTA GOSPODARSKIE Powszechnym Spisem Rolnym w 2002 r. w zakresie pogłowia zwierząt objęto ogółem 71,0 tys. gospodarstw rolnych, z których 45,7 tys., tj. 64,3% prowadziło działalność rolniczą. Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. wykazały, że gospodarstw rolnych utrzymujących podstawowe gatunki zwierząt (tj. bydło, trzodę chlewną, owce i konie) było 17,1 tys., co stanowiło 24,1% ogółu badanych podmiotów oraz 37,4% wszystkich gospodarstw deklarujących prowadzenie działalności rolniczej. Według wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. pogłowie poszczególnych gatunków zwierząt wynosiło: bydło ogółem - 122,6 tys. sztuk, trzoda chlewna ogółem - 623,7 tys. sztuk, owce - 8,5 tys. sztuk, konie - 6,4 tys. sztuk, kozy - 5,5 tys. sztuk, króliki (samice) -16,1 tys. sztuk, pozostałe zwierzęta futerkowe (samice) - 48,2 tys. sztuk, pnie pszczele - 30,4 tys. sztuk, drób ogółem (w wieku powyżej 2 tygodni) - 9593,3 tys. sztuk. W gospodarstwach indywidualnych znajdowało się: 75,4% wojewódzkiego pogłowia bydła, 68,7% pogłowia trzody chlewnej, 78,9% owiec, 95,9% kóz, 92,2% koni, 92,2% populacji drobiu ogółem. Chów bydła prowadziło 11,3 tys. gospodarstw rolnych, tj. 15,9% ogółu badanych podmiotów oraz 65,9% posiadających podstawowe gatunki zwierząt gospodarskich. Na 1 gospodarstwo rolne prowadzące chów bydła przypadało średnio 10,9 sztuki. Najwięcej gospodarstw (21,8%) posiadających bydło (w ogólnej liczbie gospodarstw z bydłem) należało do grupy najmniejszych, tj. o powierzchni użytków rolnych do 5 ha. W gospodarstwach tych znajdowało się zaledwie 4,8% pogłowia.