Joanna Matuszczak ALIMENTY Alimenty to obowiązek polegający na dostarczaniu środków utrzymania (a takŝe w miarę potrzeby równieŝ środków wychowania w szczególności w stosunku do dzieci) osobie uprawnionej przez osoby zobowiązane. Dostarczanie środków utrzymania polega przede wszystkim na zaspokajaniu takich bieŝących potrzeb osoby uprawnionej jak m. in. wyŝywienie, odzieŝ, lekarstwa, wydatki na mieszkanie. Natomiast środki wychowania obejmują: starania o rozwój fizyczny, a takŝe umysłowy, umoŝliwienie zdobycia odpowiedniego wykształcenia, a takŝe dostępu do dobór kultury. W przypadku, gdy owe środki nie są dostarczane w naturze (czyli bezpośrednio w Ŝyciu codziennym poprzez zakup Ŝywności, ubrań, pokrywaniu opłat związanych z mieszkaniem) sąd zasądza dostarczanie ich równowartości w pieniądzu. W praktyce zatem, gdy mowa jest o alimentach mamy na myśli konkretną kwotę pienięŝną. Komu przysługują alimenty? Istnieją tu dwie podstawowe reguły określające kolejność obowiązku alimentacyjnego. 1) Według linii pokrewieństwa obowiązek alimentacyjny obciąŝa najpierw krewnych w linii prostej bez ograniczeń. W pierwszej kolejności obciąŝają zstępnych przed wstępnymi, czyli dzieci, wnuki względem rodziców i dziadków, a dopiero potem rodziców, dziadków względem ich dzieci lub wnuków. Dopiero gdy nie ma wstępnych i zstępnych (rodziców, dziadków, dzieci, wnuków) obowiązek alimentacyjny obciąŝa krewnych w linii bocznej, czyli rodzeństwo. 36
Joanna Matuszczak Alimenty 2) Obowiązek alimentacyjny obciąŝa bliŝszych krewnych przed dalszymi. Zatem, najpierw domagamy się alimentów od rodziców, a dopiero potem od dziadków lub rodzeństwa. Kto moŝe otrzymać alimenty? DZIECKO - które nie jest w stanie utrzymać się samodzielne ma prawo do alimentów od rodziców. Istotne jest tu, iŝ nie musi ono udowadniać, Ŝe znajduje się w niedostatku. Jeśli jednak dziecko posiada własny majątek, z którego dochody są w stanie pokryć koszty jego utrzymania, wówczas dziecko nie ma prawa do alimentów. RODZICE - mogą Ŝądać alimentów od dzieci, jeśli sami znajdują się w niedostatku. Wysokość alimentów zaleŝy tu w znacznej mierze od moŝliwości zarobkowych i majątkowych dzieci. Poszczególne dzieci mogą płacić alimenty w róŝnej wysokości. RODZEŃSTWO - alimenty mogą przysługiwać najbliŝszym krewnym w linii bocznej, czyli rodzeństwu. Osoba zobowiązana do płacenia alimentów czyli np. brat moŝe uchylić się od świadczeń, w stosunku do siostry, jeśli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla jego najbliŝszej rodziny (Ŝony, dzieci). Obowiązek alimentacyjny dotyczy zarówno rodzeństwa rodzonego jak i przyrodniego. POWINOWACI - alimenty moŝe równieŝ otrzymać dziecko (pasierb, pasierbica) od męŝa swojej matki ( który nie jest przy tym jego ojcem biologicznym) lub Ŝony swojego ojca (która nie jest jego matką biologiczną) jeśli odpowiada to zasadom współŝycia społecznego. Macocha lub ojczym mogą domagać się alimentów od dziecka, jeśli przyczynili się do jego utrzymania 37
Vademecum prawno-administracyjne i wychowania, a Ŝądanie odpowiada zasadom współŝycia społecznego. MAŁśONKOWIE - alimenty w tym przypadku przysługują w razie orzeczenia separacji jak równieŝ w razie rozwodu małŝonkowi, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu poŝycia i który znajduje się w niedostatku. Obowiązek dostarczania mu środków utrzymania wygasa, gdy małŝonek uprawniony do alimentów (przyjmujący alimenty) zawrze nowe małŝeństwo. Obowiązek jednego małŝonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małŝonkowi po rozwiązaniu lub uniewaŝnieniu małŝeństwa lub orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małŝonka, czyli np. były mąŝ w pierwszej kolejności jest zobowiązany do płacenia alimentów na rzecz Ŝony zamiast jej ojca. Od kogo przysługują alimenty w pierwszej kolejności? W pierwszej kolejności do płacenia alimentów zobowiązani są rodzice dziecka. JednakŜe, jeśli dziecko (chodzi tu o osoby pełnoletnie) zawrze związek małŝeński to obowiązek ten przechodzi na małŝonka i to od niego będzie dochodzić alimentów w pierwszej kolejności, (np. gdy studiująca córka wyjdzie za mąŝ za męŝczyznę, którego dochody są dostateczne na utrzymanie obojga wówczas rodzice nie muszą juŝ jej utrzymywać). Zstępny kaŝdy kolejny potomek tej samej osoby, jej dziecko, wnuk, prawnuk, praprawnuk itd. Osoby te są spokrewnione w linii prostej. Wstępny oznacza przodka danej osoby a więc jej rodzica (matkę, ojca), dziadków (dziadka, babcię), pradziadków (pradziadka, prababcię), prapradziadków itd.. Osoby te są spokrewnione ze sobą w linii prostej. www.bio.tomaszow.info 38
Joanna Matuszczak Alimenty Linia prosta - Krewnymi w linii prostej są osoby pochodzące jedna od drugiej. Linia boczna - Krewnymi w linii bocznej są pozostali krewni (rodzeństwo, ciotki, stryjowie, kuzynowie itd.). 39 Jaka jest wysokość alimentów? Wysokość alimentów moŝe być określona w konkretnej kwocie lub jako pewien ułamek wynagrodzenia zobowiązanego. W polskim prawie nie istnieje tabela określająca wysokość alimentów w zaleŝności od wieku dziecka lub teŝ zarobków rodziców. W przepisach zawarte są ogólne stwierdzenia, iŝ zakres świadczeń alimentacyjnych zaleŝy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (np. dziecka), a takŝe od zarobkowych i majątkowych moŝliwości zobowiązanego (osoby płacącej alimenty). Usprawiedliwione potrzeby obejmują przede wszystkim środki utrzymania (zaspokojenie potrzeb materialnych, takich jak jedzenie, ubrania, lekarstwa) i wychowania (troska o rozwój psychiczny i fizyczny osoby). Przez usprawiedliwione potrzeby rozumieć naleŝy niezbędne do prawidłowego rozwoju psychicznego i fizycznego starania osoby zobowiązanej. Dostarczanie tych świadczeń uwarunkowane jest od moŝliwości zarobkowych i indywidualnych osoby zobowiązanej. MoŜliwości zarobkowe nie chodzi tu o faktyczne zarobki osoby zobowiązanej do płacenia alimentów, ale jej moŝliwości do ich uzyskania. Jeśli w przeciągu ostatnich 3 lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była do tych świadczeń zobowiązana, bez Ŝadnego istotnego powodu zrezygnowała z pracy lub zmieniała ja na mniej dochodową, lub teŝ zrzekła się praw majątkowych lub w inny sposób dopuściła do
Vademecum prawno-administracyjne ich utraty lub uszczuplenia, nie uwzględnia się zmiany, jaka zaszła w jej sytuacji majątkowej, czyli osobę tę uznaje się za posiadająca dany majątek lub teŝ zarabiającą daną (wyŝszą) stawkę pienięŝną. Alimenty zawsze ustalane są sądownie, na wniosek osoby uprawnionej. Ich kwota nie zmienia się wraz ze zmianami następującymi, np. w gospodarce. Jeśli sądzimy, Ŝe wysokość alimentów jest za niska, potrzebny jest tu nowy wyrok sądu (sprawę naleŝy skierować ponownie do sądu z wnioskiem o podwyŝszenie alimentów). W przypadku małoletniego dziecka taki wniosek w jego imieniu składa rodzic, przy którym dziecko zostało. Powodem takiego wniosku moŝe być: znaczne pogorszenie się sytuacji materialnej dziecka i osoby, przy której dziecko zostało, spowodowane np. zwiększonymi potrzebami rodziny lub teŝ polepszenie się sytuacji osoby zobowiązanej do płacenia. W stosunku do dzieci waŝne jest prawo dziecka do równej stopy Ŝyciowej z rodzicami, np. podobne warunki mieszkaniowe, Ŝywieniowe. Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie samodzielnie się utrzymać, moŝe polegać w całości lub części, na osobistych staraniach o jego wychowanie lub utrzymanie, czyli jeśli mamy sytuację, iŝ dziecko po rozwodzie lub separacji rodziców pozostaje przy matce (która się nimi opiekuje), to nie jest ona zobowiązana do płacenia na nie alimentów. Jak długo trzeba płacić alimenty na dziecko? Obowiązek taki istnieje, nawet wówczas, gdy dziecko ukończyło 18 lat, ale nadal się uczy i nie moŝe się samodzielnie utrzymać. JednakŜe pełnoletnie dziecko musi wykazać, Ŝe nie www.bio.tomaszow.info 40
41 Joanna Matuszczak Alimenty z własnej winy nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Jeśli jednak dziecko posada własny majątek, z którego dochody wystarczą na jego utrzymanie i wychowanie, wówczas nie otrzyma alimentów. Trzeba jednak pamiętać, iŝ obowiązek płacenia alimentów moŝe utrzymać się nawet do śmierci dziecka w przypadku, gdy nigdy się nie usamodzielni (np. na skutek choroby) lub, gdy straci zdolność swego utrzymania, (np. na skutek wypadku). Kiedy zaczynamy płacić alimenty? Zasadniczo dziecku naleŝą się alimenty dopiero, gdy się urodzi, jednak juŝ w okresie ciąŝy moŝna zadbać pośrednio o utrzymanie dziecka. W tym przypadku Ŝona moŝe Ŝądać większych alimentów od męŝa z uwagi na swoją ciąŝę. Kobieta niezamęŝna moŝe Ŝądać od ojca poczętego dziecka, by ten jeszcze przed urodzeniem dziecka wyłoŝył odpowiednią sumę pienięŝną na koszty utrzymania matki przez 3 miesiące w okresie porodu oraz koszty utrzymania dziecka przez pierwsze 3 miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd. Generalnie, ojciec nie będący męŝem matki zobowiązany jest do pomocy matce poprzez pokrycie, w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom wydatków związanych z ciąŝą i porodem oraz do poniesienia kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z waŝnych powodów matka moŝe Ŝądać udziału ojca w ponoszeniu kosztów swego utrzymania przez czas dłuŝszy niŝ 3 miesiące. Prawo do takiej pomocy przysługuje równieŝ matce, której dziecko urodzi się nieŝywe. Separacja a alimenty. Okres płacenia alimentów po rozwodzie dla drugiego małŝonka jest ograniczony do 5 lat (istnieje moŝliwość
Vademecum prawno-administracyjne sądownego przedłuŝenia tego okresu). Przy separacji natomiast nie ma takiego ograniczenia. Istnieje moŝliwość polubownego załatwienia kwestii alimentów, moŝna zawrzeć umowę o płacenie alimentów w formie aktu notarialnego, będzie ona miała moc wyroku sądowego. Ponadto, jest moŝliwość wystąpienia takŝe do sądu o wypłatę alimentów (w razie braku zgody między małŝonkami). Co do zasady obowiązek alimentacyjny nie jest ograniczony jedynie do dzieci lub teŝ małŝonka, ale do całości potrzeb rodziny i zawsze moŝna wystąpić do sądu o alimenty na zaspokojenie potrzeb rodziny. Dochodzenie alimentów przed sądem. Pozew o alimenty składa się w sądzie rejonowym, wydziale rodzinnym i nieletnich, właściwym dla miejsca zamieszkania osoby uprawnionej do alimentów (np. dziecka) lub właściwym dla miejsca zamieszkania osoby pozwanej (np. ojca). O właściwości sądu decyduje powód, czyli uprawniony do alimentów lub jego przedstawiciel ustawowy (np. matka dziecka). Zatem, to, w którym sądzie odbędzie się rozprawa zaleŝy od osoby, która składa pozew; moŝe to być np. matka małoletniego dziecka (w przypadku osoby małoletniej musi to być zawsze jej przedstawiciel ustawowy, powództwa bowiem nie moŝe wytoczyć sam małoletni). To ona decyduje czy sprawę rozpatrzy sąd w mieście, w którym sama mieszka czy teŝ np. będzie to sąd w pobliŝu miejsca zamieszkania ojca dziecka. Osoba dochodząca alimentów, czyli ta, która dąŝy do otrzymania alimentów jest zwolniona z kosztów sądowych. Jeśli dochodzimy alimentów dla dwóch lub więcej osób (najczęściej, jeśli mamy do czynienia z rodzinami, w których jest kilkoro dzieci) naleŝy dla kaŝdej z nich osobno podać kwoty, jakie chcemy dla nich uzyskać (konkretnie ile, na które dziecko) oraz przyczyny uzasadniające Ŝądanie, czyli dlaczego uwaŝamy, Ŝe Ŝądana kwota będzie www.bio.tomaszow.info 42
43 Joanna Matuszczak Alimenty odpowiednia, naleŝy podać konkretne przyczyny uzasadniające. Wymagane jest równieŝ podanie moŝliwości zobowiązanego (osoby, która będzie płacić alimenty) podać jego zawód, kwalifikacje, określić jego sytuację majątkową, tryb Ŝycia. Do pozwu powinny być dołączone następujące załączniki: odpis pozwu dla kaŝdej strony oraz odpisy załączników, odpisy aktów stanu cywilnego, odpisy poprzedniego wyroku lub umowy alimentacyjnej, ugody sądowej ustalającej alimenty (jeśli takie są), wszelkie moŝliwe dokumenty potwierdzające informacje zawarte w pozwie (zaświadczenia dotyczące kosztów utrzymania i wychowania uprawnionego do alimentów, np. rachunki związane z jego edukacją (ubezpieczenie, komitet rodzicielski, opłaty za szkołę, dodatkowe zajęcia), z zakupem lekarstw, odzieŝy, rekreacji, opłat za mieszkanie, telefon, itp. zaświadczenia dotyczące wysokości zarobków (zadłuŝeń) przedstawiciela ustawowego (np. matki dziecka, z którą to dziecko mieszka). Pozew składa się w biurze podawczym sądu (moŝna go przesłać pocztą). Sąd zawiadamia strony o terminie i miejscu rozprawy, doręcza teŝ pozwanemu odpis pozwu (czyli tego, czego druga strona się domaga i dlaczego) oraz zobowiązuje go do dostarczenia zaświadczenia o wysokości zarobków. Pozwany moŝe złoŝyć odpowiedź na pozew oraz przedstawić dowody na potwierdzenie swoich zeznań. Odpis tego pisma doręcza się stronie powodowej (tej, która złoŝyła pozew). Jak ustalane są alimenty? Alimenty ustalane są przez sąd w przypadku, gdy strony, czyli osoba uprawniona do alimentów i zobowiązana nie mogą się ze sobą porozumieć lub, gdy osoba zobowiązana nie wywiązuje się z
Vademecum prawno-administracyjne tego obowiązku. Strony mogą zawrzeć między osobą umowę, na mocy której ustalają wysokość alimentów, tryb płatności, sposób płatności (tzw. zasady alimentacji). Następnie przedstawiają ją sądowi zawierając przy tym tzw. ugodę przed sądem. Czy jest moŝliwe ustalenie alimentów w trakcie trwania małŝeństwa? Jest to moŝliwe, gdy jeden z małŝonków nie przyczynia się do zaspokajania potrzeb rodziny, czyli nie angaŝuje się, nie uczestniczy w pokrywaniu wydatków związanych z mieszkaniem, zakupem Ŝywności, itp. MoŜna wtedy złoŝyć pozew o tzw. alimenty małŝeńskie, wypłacane do rąk małŝonka. Osobną sprawą jest tu moŝliwość wystąpienia do sądu o alimenty na wspólne dzieci w trakcie trwania małŝeństwa. Czym jest Fundusz Alimentacyjny? Podmiotem wypłacającym świadczenie jest tutaj gmina. Świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego ustala się i wypłaca na podstawie wniosku osoby uprawnionej do alimentów, (np. małŝonek, który powinien otrzymywać alimenty) lub jego przedstawiciela ustawowego (np. matki małoletniego dziecka). Od 1 października 2008r. ponownie rozpoczął swoją działalność Fundusz Alimentacyjny. Fundusz alimentacyjny wypłaca świadczenia alimentacyjne za tzw. okresy świadczeniowe, które to trwają od 1 października do 30 września następnego roku. Istotne jest to, by złoŝyć wniosek o pieniądze z funduszu jak najwcześniej, poniewaŝ jeśli wniosek zostanie złoŝony do końca sierpnia, pieniądze z Funduszu Alimentacyjnego otrzymamy do 30 października. Jeśli złoŝymy wniosek później np. we wrześniu, pieniądze otrzymamy dopiero 30 listopada. www.bio.tomaszow.info 44
45 Joanna Matuszczak Alimenty Komu przysługują świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego? Osobą uprawnioną do pobierana świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego jest dziecko, które ma zasądzone alimenty, a przy tym egzekucja alimentów była bezskuteczna. Z egzekucją bezskuteczną mamy do czynienia wówczas, kiedy w ciągu 2 miesięcy przed złoŝeniem wniosku do Funduszu Alimentacyjnego komornik nie wyegzekwował pełnej naleŝności z zaległych i bieŝących alimentów, czyli osoba płacąca alimenty nie przekazała całej zaległej i aktualnej kwoty pienięŝnej osobie (np. dziecku), która te alimenty powinna otrzymywać. Bezskuteczna egzekucja musi być potwierdzona. Takiego potwierdzenia dokonuje komornik (wydając odpowiednie zaświadczenie). Owo zaświadczenie moŝna równieŝ otrzymać z urzędu gminy lub ośrodka pomocy społecznej, w którym ubiega się o świadczenie. Jeśli dłuŝnik (osoba, która winna jest płacić alimenty) przebywa za granicą - w celu potwierdzenia bezskuteczności egzekucji - do wniosku o świadczenie musimy dołączyć odpowiednie zaświadczenie z: sądu okręgowego zagranicznej instytucji egzekucyjnej Pomoc z Funduszu będzie przysługiwać osobie uprawnionej na podstawie tytułu wykonawczego, czyli zasądzenie alimentów przez sąd lub zawarcie ugody przed sądem lub teŝ mediatorem, potrzebny jest tu wyrok sądu zasądzający alimenty. Świadczenie przysługuje na: dziecko, które nie ukończyło 18 roku Ŝycia, dziecko, które nie ukończyło 25 roku Ŝycia, pod warunkiem, Ŝe uczy się w szkole lub szkole wyŝszej,
Vademecum prawno-administracyjne dziecko z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności, bez względu na wiek. Świadczenia z Funduszu mogą otrzymać dzieci wychowywane przez samotnych rodziców oraz dzieci z rodzin pełnych. Komu nie przysługują świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego? Nie przysługują one: osobie samotnie wychowującej dzieci, jeśli nie posiada zasądzonych alimentów z powodu śmierci drugiego z rodziców lub gdy ojciec dziecka jest nieznany (osoby takie nie mogą otrzymać pieniędzy z Funduszu, poniewaŝ nie mają tytułu wykonawczego, czyli wyroku sądowego zasądzającego alimenty), osobie, która umieszczona została w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, osoba wychowującej się w rodzinie zastępczej, osobie, która jest pełnoletnia i posiada własne dziecko, osobie, która zawarła związek małŝeński. Jakie kwoty wypłaca Fundusz Alimentacyjny? Świadczenia alimentacyjne przysługują w takiej kwocie, jaką zasądzi sąd, jednak nie mogą uzyskać więcej niŝ 500 zł na dziecko. Np. jeśli dziecko ma zasądzone 400 zł, otrzyma 400 zł, w przypadku, gdy ma zasądzone 600 zł, dziecko dostanie maksymalnie tylko 500 zł. NaleŜy pamiętać, iŝ z Funduszu Alimentacyjnego mogą korzystać tylko rodziny, w których dochód na osobę nie przekroczy 725 zł. www.bio.tomaszow.info 46
Joanna Matuszczak Alimenty Literatura źródłowa: 1.Drzewiecki M., Alimenty, Warszawa 2004. 2.Banasik E., Poradnik prawny, Warszawa 2007. 3.Krzemiński Z., Alimenty i ojcostwo komentarz, Warszawa 2008. 47