ZASADY PRZYGOTOWANIA DO SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA W ARCHIDIECEZJI WARSZAWSKIEJ Papież Franciszek, zwołując dwa Synody Biskupów w 2014 i 2015 roku, wezwał Kościół do refleksji nad powołaniem i misją rodziny we współczesnym świecie. Wśród wielu ważnych tematów, które podjęto podczas obydwu synodów, była również troska o właściwe przygotowanie osób mających zawrzeć sakramentalny związek małżeński. Kościół na drodze przygotowania do sakramentu małżeństwa jest przy młodych, rozumie ludzką miłość i piękne chwile zakochania, pomagając im odkryć znaczenie i piękno powołania, w którym nigdy nie pozostają sami. Skuteczność tej pomocy, jak podkreślił Synod, wymaga, aby została udoskonalona katecheza przedmałżeńska, która stanowi integralną część duszpasterstwa zwyczajnego. Należy w niej dokładnie uwzględniać trzy etapy wskazane przez adhortację Familiaris consortio: przygotowanie dalsze, dokonujące się przez przekazywanie wiary i wartości chrześcijańskich we własnej rodzinie; przygotowanie bliższe, które zbiega się z programami katechezy i doświadczeniami formacyjnymi przeżywanymi we wspólnocie kościelnej; przygotowanie bezpośrednie do małżeństwa, stanowiące część szerszego procesu, któremu kierunek nadaje powołanie do małżeństwa. Synod zwrócił również uwagę na potrzebę poszerzenia tematów formacyjnych na kursach przedmałżeńskich, tak aby stały się one drogą wychowania do wiary i miłości, włączoną w proces wtajemniczenia chrześcijańskiego. Z tego względu program formacji powinien przyjąć postać procesu zmierzającego do rozeznania powołania osobistego i powołania pary narzeczonych. Ważne jest, żeby przygotowanie do małżeństwa prowadziły także pary małżeńskie, które mogłyby towarzyszyć narzeczonym przed ślubem oraz w pierwszych latach życia małżeńskiego; to również forma docenienia posługi duszpasterskiej małżeństw. Niniejszy dokument, odpowiadając na wskazania Synodu Biskupów o rodzinie, określa zasady bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa w Archidiecezji Warszawskiej. Przypomina, że misją katechizacji przedślubnej jest przygotowanie narzeczonych do świadomego złożenia przysięgi małżeńskiej i dalszego życia rodzinnego oraz owocnego przeżycia liturgii sakramentu małżeństwa, które wymagają starannego rozeznania i przygotowania. Wskazuje właściwą formę realizacji katechizacji przedślubnej i potrzebę towarzyszenia duszpasterskiego, które trwałoby po celebracji sakramentu. Pomocna w tym jest obecność doświadczonych małżeństw, które na terenie parafii, przy współudziale stowarzyszeń, wspólnot i ruchów kościelnych, służą pomocą młodym małżeństwom. Szczegółowe zasady bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa w Archidiecezji Warszawskiej Zgodnie z Instrukcją Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim oraz Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin przygotowanie bezpośrednie do sakramentu małżeństwa obejmuje następujące etapy: 1. Spotkania z duszpasterzem w kancelarii parafialnej 2. Katechizację przedślubną 3. Spotkania w Parafialnej Poradni Rodzinnej 4. Spowiedź przedślubną. 1
1. Spotkania narzeczonych z duszpasterzem w kancelarii parafialnej Spotkania z duszpasterzem w kancelarii parafialnej odbywają się w dwóch etapach. Pierwsze spotkanie ma charakter zapoznawczy i informacyjny, w czasie którego ustala się z narzeczonymi datę ślubu. W czasie tego spotkania duszpasterz jest zobowiązany poinformować narzeczonych o konieczności odbycia katechizacji przedślubnej oraz trzech spotkań w poradni życia rodzinnego, a także dostarczenia wymaganej dokumentacji przynajmniej na trzy miesiące przed planowaną datą ślubu. Katechizacji przedślubnej nie zastępuje świadectwo maturalne z religii ani inne formy katechizacji. W czasie kolejnych spotkań duszpasterz podejmuje z narzeczonymi rozmowę duszpasterską na temat odbytego kursu przedmałżeńskiego, omawia celebrację sakramentu małżeństwa oraz sprawy formalne związane z zawarciem sakramentu, które prowadzą do sporządzenia protokołu kanonicznego badania narzeczonych. 2. Katechizacja przedślubna Uwzględniając ustalenia zawarte w Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim, Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin i IV Synodu Archidiecezji Warszawskiej, przypomina się o obowiązku organizacji katechizacji przedślubnej w każdej parafii miejskiej. Natomiast w parafiach pozamiejskich powinna ona odbywać się według potrzeb parafii. Za organizację katechizacji przedślubnej odpowiada proboszcz lub wicedziekan, jeśli katechizacja przeprowadzana jest na poziomie dekanatu. Programy, według których realizowane jest bezpośrednie przygotowanie do sakramentu małżeństwa, mają posiadać akceptację Arcybiskupa warszawskiego. Zespół prowadzący każdą formę katechizacji przedślubnej powinien składać się z duszpasterza, doradcy życia rodzinnego oraz innych świeckich, najlepiej pary małżeńskiej. Archidiecezja Warszawska podejmie się przygotowania osób świeckich do prowadzenia katechizacji przedślubnej oraz pomocy małżeństwu i rodzinie. Osoby, które w czasie nauk przedmałżeńskich przekazują naukę Kościoła dotyczącą małżeństwa i rodziny (głoszą konferencje) mają posiadać misję kanoniczną udzieloną przez Arcybiskupa warszawskiego. Misję kanoniczną mogą otrzymać tylko te osoby, które posiadają właściwe przygotowanie, nie pozostają w karach kościelnych, są w pełnej komunii sakramentalnej z Kościołem i cieszą się dobrą opinią wiernych. Misja kanoniczna udzielana jest na dwa lata. Warunkiem jej przedłużenia jest udział w formacji i szkoleniach prowadzonych przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin Archidiecezji Warszawskiej. O przyznanie misji kanonicznej występuje do Wydziału Duszpasterstwa Rodzin proboszcz parafii, w której osoby te podejmują katechizację narzeczonych. 2.1 Podstawa programowa katechizacji przedślubnej Szczegółowe cele, treści oraz sposoby i metody realizacji podstawy programowej katechizacji przedślubnej przedstawione zostały w załączniku do niniejszego dokumentu (załącznik nr 1). 2
2.2 Formy bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa W Archidiecezji Warszawskiej przyjęte są następujące formy realizacji katechizacji przedślubnej: 1) Forma zwyczajna: a) Roczna katechizacja przedmałżeńska, realizowana według podstawy programowej katechizacji przedślubnej do sakramentu małżeństwa (załącznik nr 1), podczas spotkań odbywających się co najmniej raz w miesiącu. b) Program Radość i nadzieja, przygotowany do prowadzenia w małych grupach, który realizowany jest według tematów zamieszczonych w załączniku nr 2. c) Program dziesięciu cotygodniowych spotkań zakończonych dniem skupienia, które zwyczajowo odbywają się według tematów zamieszczonych w załączniku nr 2. Narzeczeni uczestniczą w dziesięciu spotkaniach i w skupieniu przedślubnym w tej samej parafii. Realizacja tego programu powinna być uzupełniona o elementy zawarte w podstawie programowej, tj.: konferencja, warsztat grupowy, świadectwo małżonków współprowadzących, praca w parach dialog narzeczonych, praca indywidualna zadania inspirujące do pracy nad sobą. W wyjątkowych i uzasadnionych wypadkach program ten można zrealizować w wymiarze 5 tygodni, łącząc dwa tematy podczas jednego spotkania po uzyskaniu zgody Arcybiskupa warszawskiego. d) Inne programy, które uwzględniają metody pracy w małych grupach, spełniają wymagania podstawy programowej katechizacji przedślubnej (załącznik nr 1) i są zatwierdzone przez Arcybiskupa warszawskiego. 2) Forma nadzwyczajna Dla narzeczonych, którzy z uzasadnionych powodów takich jak: zamieszkiwanie poza granicami kraju lub w różnych miastach, specyficzny rodzaj pracy nie mogą uczestniczyć w formie zwyczajnej katechizacji przedślubnej, przewidziano przygotowanie w formie nadzwyczajnej. Sposób realizacji formy nadzwyczajnej Kurs przedmałżeński przeprowadzany w dwie soboty i dwie niedziele, w odstępie co najmniej dwóch tygodni. Inne sposoby przeprowadzenia katechizacji przedślubnej w formie nadzwyczajnej potrzebują akceptacji Arcybiskupa warszawskiego. Warunki realizacji formy nadzwyczajnej: a) Ośrodki duszpasterskie, które są gotowe do prowadzenia tej katechizacji przedślubnej, zgłaszają się do Arcybiskupa warszawskiego o pozwolenie na realizację tego zadania. b) Program, według którego prowadzona jest ta forma katechizacji narzeczonych, powinien być zatwierdzony przez Arcybiskupa warszawskiego i zawierać minimum 10 godzin konferencji oraz 10 godzin warsztatów, zakończonych skupieniem przedślubnym. 3
c) Ilość uczestników zostaje ograniczona do 25 par. Na czas przeprowadzenia warsztatu narzeczeni pracują w małych grupach liczących maksymalnie 10 par. d) Ośrodki duszpasterskie, w których można odbyć tego typu przygotowanie, mają obowiązek zapewnić wszystkim uczestnikom możliwość odbycia trzech spotkań w poradni rodzinnej. 3. Spotkania w Parafialnej Poradni Rodzinnej W ramach przygotowania do małżeństwa narzeczeni odbywają co najmniej trzy spotkania w parafialnej poradni rodzinnej, o których powinni być powiadomieni wraz ze zgłoszeniem się na katechizację przedmałżeńską lub po wyrażonym zamiarze zawarcia małżeństwa. Spotkania mają dotyczyć odpowiedzialności za wzajemną miłość i przekazywanie życia, szkodliwości i niedopuszczalności antykoncepcji, środków poronnych i sztucznych zapłodnień oraz znaczenia metod rozpoznawania płodności. Dlatego spotkania, w odpowiednich odstępach czasu, powinny być poświęcone zasadom prowadzenia obserwacji objawów płodności oraz ich interpretacji, aby wzbudzić gotowość do otwartości na życie. Narzeczeni powinni wynieść przekonanie, że poradnia rodzinna jest zawsze do ich dyspozycji. Wskazane jest, by taką poradnię posiadała każda parafia miejska i według potrzeb każda parafia pozamiejska. Doradcy życia rodzinnego posługujący w poradni rodzinnej mają posiadać misję kanoniczną udzieloną przez Arcybiskupa warszawskiego. 4. Spowiedź przedślubna Narzeczeni, którzy są katolikami, powinni przystąpić przynajmniej dwukrotnie do sakramentu pokuty i pojednania. W sytuacji, gdy istnieje przeszkoda, przystępują do jednej spowiedzi bezpośrednio przed ślubem. Powinni też uzyskać od spowiednika pisemne poświadczenie o odbytej spowiedzi. 4
Załącznik nr 1 Podstawa programowa katechizacji przedślubnej Cele ogólne: 1. Pogłębienie chrześcijańskiej nauki o małżeństwie i rodzinie 2. Ukazanie małżeństwa jako relacji kobiety i mężczyzny, która winna być stale rozwijana oraz przysposobienie narzeczonych do międzyosobowego życia w małżeństwie 3. Przygotowanie narzeczonych do podjęcia zadań rodzicielskich, przyjęcia i wychowania dzieci 4. Doprowadzenie narzeczonych do spotkania z Bogiem i świadomego przyjęcia Jego łaski w sakramencie małżeństwa jako niezbędnej pomocy na wspólnej drodze wiary 5. Wprowadzenie w głębsze życie wspólnotowo-liturgiczne Kościoła oraz przygotowanie do podjęcia czynnego i świadomego udziału w liturgicznym obrzędzie zaślubin Treści: Ad 1. Zamysł Boży względem małżeństwa i rodziny Sakrament małżeństwa jako fundament małżeństwa i rodziny Cechy małżeństwa zawieranego w Kościele katolickim Treść przysięgi małżeńskiej Wpływ sakramentu małżeństwa na rozwój relacji małżeńskiej Motywacje do przyjęcia sakramentu małżeństwa i weryfikacja rozumienia małżeństwa przez narzeczonych Prawne aspekty sakramentu małżeństwa Ad 2. Dojrzałość do małżeństwa. Wpływ procesu idealizacji na wzajemne poznanie przed ślubem Różnice psychiczne między kobietą i mężczyzną związane z rodziną pochodzenia, temperamentem, osobowością Dynamika i integracja miłości. Pozytywne i negatywne sygnały dotyczące rozwoju relacji małżeńskiej Wypracowanie wspólnej hierarchii wartości Podstawowe obszary pielęgnowania relacji małżeńskiej Ad 3. Odpowiedzialne rodzicielstwo w oparciu o naukę Kościoła zawartą w encyklice Humanae vitae papieża Pawła VI Wpływ antykoncepcji na płodność i relację narzeczeńską, małżeńską Podstawowe wartości i zasady w wychowaniu dzieci 5
Ad 4. Przyjęcie współmałżonka jako daru od Boga Miłość małżeńska na wzór miłości Chrystusa do Kościoła Rodzina Kościołem domowym Wiara jako fundament małżeństwa i rodziny Współpraca małżonków z łaską sakramentu małżeństwa Ad 5. Powiązanie sakramentu małżeństwa z chrztem, eucharystią oraz innymi sakramentami Liturgia sakramentu małżeństwa Wprowadzenie do spowiedzi przedślubnej Modlitwa za współmałżonka, modlitwa małżeńska i rodzinna Apostolstwo rodziny. Włączenie w czynny udział we wspólnocie Kościoła Realizacja: Właściwa realizacja podstawy programowej katechizacji przedślubnej wymaga trzech elementów: wspólnotowo-liturgicznego, konferencyjnego oraz dialogowego. Umożliwi to wyjaśnienie wszelkich wątpliwości narzeczonych, udzielenie odpowiedzi na pytania z właściwym uzasadnieniem. Katecheza przedmałżeńska ma formować, a nie tylko przekazywać informacje przez konferencje. Treści programu przygotowania do sakramentu małżeństwa zebrano w bloki tematyczne (tematy podano w załączniku nr 2). Każdy blok tematyczny ma być realizowany według następujących po sobie elementów: konferencja warsztat grupowy świadectwo małżonków współprowadzących praca w parach dialog narzeczonych praca indywidualna zadania inspirujące do pracy nad sobą. W wypadku większej grupy należy ją na czas pracy warsztatowej podzielić na mniejsze zespoły. Ilość uczestników jednej grupy warsztatowej nie może przekraczać 7 par narzeczonych. Takie wymagania wynikają z metodyki prowadzenia warsztatu. Zastosowane metody pracy mają pomóc narzeczonym otworzyć się na spotkanie z Bogiem, przyjąć Jego pomoc w sakramencie małżeństwa i przekonać, że trwałość i szczęście relacji małżeńskiej zależy również od ich własnej pracy. Umożliwią nawiązanie kontaktu z innymi uczestnikami grupy i zachęcą do osobistego zaangażowania w spotkaniu. Umożliwią narzeczonym rozmowę między sobą na tematy, które często umykają ich uwadze. 6
Załącznik nr 2 I. Program dziesięciu cotygodniowych spotkań zakończonych dniem skupienia realizowany według następujących tematów: 1. Kim jest dla mnie Jezus Chrystus? 2. Miłość w małżeństwie 3. Tworzenie i trwałość wspólnoty małżeńskiej 4. Odpowiedzialne rodzicielstwo i naturalne metody rozpoznawania płodności 5. Co to znaczy wierzę? 6. Powołanie do społeczności wierzących 7. Dzieci i tworzenie środowiska wychowawczego 8. Kształtowanie życia rodzinnego 9. Bóg chce nas zbawić w Kościele 10. Małżeństwo sakramentem II. Program Radość i nadzieja 1. Po co nam małżeństwo? MAŁŻEŃSTWO W KOŚCIELE KATOLICKIM Motywacje do przyjęcia sakramentu małżeństwa i weryfikacja rozumienia małżeństwa przez narzeczonych Specyficzne cechy małżeństwa w Kościele katolickim a treść przysięgi małżeńskiej Wpływ sakramentu małżeństwa na rozwój relacji między mężczyzną a kobietą 2. Czy my się znamy? PROCES WZAJEMNEGO POZNANIA PRZED ŚLUBEM Wpływ naturalnego procesu idealizacji na wzajemne poznanie przed ślubem Dojrzałość do małżeństwa Różnice damsko-męskie, różnice temperamentów, różnice osobowości, różnice związane z rodziną pochodzenia 3. Czy to ty? ODPOWIEDZIALNE PODJĘCIE DECYZJI O WYBORZE WSPÓŁMAŁŻONKA Pozytywne i negatywne sygnały dotyczące rozwoju relacji małżeńskiej oraz podstaw wychowania dzieci Wypracowanie wspólnej hierarchii wartości Przyjęcie współmałżonka jako daru od Boga 4. Jak ja ciebie kocham? ROZWÓJ MIŁOŚCI NARZECZEŃSKIEJ I MAŁŻEŃSKIEJ Dynamika i integracja miłości 7
Miłość jako dar z siebie i zagrożenie zharmonizowaniem egoizmów Miłość małżeńska na wzór miłości Chrystusa do Kościoła 3. Co dalej po ślubie? TWORZENIE WSPÓLNOTY MAŁŻEŃSKIEJ I RODZINNEJ Podstawowe obszary pielęgnowania relacji małżeńskiej Wiara jako fundament małżeństwa i rodziny Decyzje dotyczące płodności i rodzicielstwa Podstawowe wartości i zasady w wychowaniu dzieci 4. Dlaczego potrzebny nam Bóg? DZIAŁANIE JEZUSA W MAŁŻEŃSTWIE SAKRAMENTALNYM Stworzenie i odkupienie a tożsamość człowieka Uzdrowienie, udoskonalenie i wywyższenie miłości małżeńskiej Liturgia sakramentu małżeństwa 5. Konferencje: ODPOWIEDZIALNE RODZICIELSTWO PRAWNE ASPEKTY SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA 6. Skupienie dla narzeczonych ŻYCIE ŁASKĄ SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA NA CO DZIEŃ Darmowość, skuteczność i celowość łaski Współpraca małżonków z łaską sakramentu małżeństwa Modlitwa za męża/żonę modlitwa małżeńska 8