22 W okresie bezlistnym drzew możemy zaobserwować formy zimujące wielu gatunków szkodników, a także ocenić stopień porażenia i nasilenie chorób kory i drewna. Warto więc w słoneczny, zimowy lub wczesnowiosenny dzień wybrać się na spacer do sadu i przeprowadzić szczegółową lustrację poszczególnych kwater czy odmian. Informacje zdobyte w tym czasie pozwolą dobrze przygotować się do nowego sezonu ochrony, który nadejdzie z pierwszymi dniami wiosny. Lustracje zimowe w sadach jabłoniowych Marcin Oleszczak Agrosimex, Dział Techniczno-Naukowy fot. M. Podymniak Przędziorek owocowiec Zimą na pędach jabłoni łatwo można zauważyć jaja zimowe przędziorka owocowca (fot. 1). Są one intensywnie czerwone, okrągławe, południkowo żeberkowane i lekko spłaszczone (fot. 2). W górnej części mają wyrostek, do którego doczepione są nitki przytwierdzające jajo do podłoża. Sadownik gołym okiem lub przy pomocy lupy (nawet o małym powiększeniu) w czasie lustracji może zobaczyć złoża jaj w postaci większych lub mniejszych czerwonych plam na gałęziach i pędach. Zimą oprócz żywych, czerwonych jaj można zobaczyć też przeźroczyste, srebrnoszare osłonki, z których w poprzednich latach wylęgły się przędziorki, oraz jaja zniszczone przez drapieżne owady i roztocza. Największe zagęszczenie jaj można zaobserwować wokół pąków (fot. 3) na granicy 2 3-letnich przyrostów, po ich dolnej stronie. Oceniając zagrożenie ze strony przędziorka owocowca, należy pamiętać, że na 1 cm 2 takiego złoża znajduje się przeciętnie 1500 zimowych jaj. W czasie lustracji pod kątem przędziorka owocowca przeprowadzanej zimą lub wczesną wiosną powinniśmy przejrzeć 40 drzew. Na każdym wybrać losowo jedną 2 3-letnią gałąź i obejrzeć ją pod binokularem lub lupą. Jeśli zaobserwujemy liczne złoża jaj przędziorka owocowca o średnicy powyżej 0,5 cm, szkodnika tego należy zwalczać przed kwitnieniem. Jeśli złoża jaj nie będą liczne, lustrację powinniśmy powtórzyć w fazie różowego pąka jabłoni i wtedy podjąć ewentualną decyzję o jego zwalczaniu. miesięcznik praktycznego sadownictwa 2/2008
23 PAROIL 95 EC Fot. 1. Zimą na pędach jabłoni łatwo można zauważyć jaja przędziorka owocowca fot. 1 17 M. Oleszczak Fot. 2. Jaja zimowe przędziorka owocowca Pordzewiacze Kolejnym (niewielkich rozmiarów) szkodnikiem, którego możemy wyśledzić w naszym sadzie w okresie bezlistnym drzew jest pordzewiacz jabłoniowy (fot. 4). Lustracje pod kątem tego szkodnika są trudne, trzeba się uzbroić w binokular i cierpliwość. Lustrację warto przeprowadzić również w okresie nabrzmiewania pąków. Podczas lustracji z 20 drzew pobieramy losowo jednoroczne pędy. Następ- ŚRODEK OCHRONY ROŚLIN PRZEZNACZONY DO ZWALCZA- NIA ZIMUJĄCYCH FORM PRZĘDZIORKA OWOCOWCA I MISECZNIKA ŚLIWOWEGO NA DRZEWACH OWOCOWYCH Dostępny w opakowaniach dla amatorów i stów profesjonali- Preparat firmy AVENARIUS AGRO GmbH Austria NAJWIĘKSZA NA RYNKU ZAWARTOŚĆ SUBSTANCJI AKTYWNEJ 95 % OLEJU PARAFINOWEGO Fot. 3. Największe zagęszczenie jaj przędziorka owocowca można zaobserwować wokół pąków Mniejsza ilość przędziorków wczesną wiosną wyrządza większe szkody niż ich większa liczebność w późniejszym okresie wegetacji. Ponadto szkody spowodowane przez przędziorki są tym większe, im wcześniej zostały wyrządzone. Fot. 4. Pordzewiacz jabłoniowy ŚRODEK DO PIERWSZEGO WCZESNOWIOSENNEGO OPRYSKU PREPARAT DOPUSZCZONY DO STOSOWANIA W ROLNI- CTWIE EKOLOGICZNYM Dystrybutor: Pest-Ario sp.j. 59-220 Legnica Ul. Bydgoska 18 Tel/fax 076 85 495 80 Tel.kom. 602 21 06 47 www.pest-ario.pl e-mail: firma@pest-ario.pl Importer: WENA,Jelenia Góra Tel. 075 76 789 76 www.wena.jgora.pl 2/2008 miesięcznik praktycznego sadownictwa
24 nie pod binokularem oglądamy pąki, a właściwie ich wnętrze, szczególną uwagę zwracając na wewnętrzną stronę pierwszej i drugiej łuski zewnętrznej. Jako pierwszy oglądamy piąty pąk od wierzchołka. Sprawdzamy po dziesięć pąków na pędzie. Próg zagrożenia pordzewiaczem jabłoniowym w tym czasie wynosi średnio 20 osobników na pąk lub średnio 50 osobników na 10 cm bieżących pędu, podczas obserwacji przeprowadzonych na całym dwuletnim pędzie. Warto zwrócić uwagę, że pordzewiacz jabłoniowy niejako przewiduje warunki atmosferyczne. Jeśli zima jest sroga, trudno go znaleźć w pąkach pod łuskami. Ponieważ przemieszcza się w głąb pąka, trudno go zobaczyć. Jeśli będziecie mieli Państwo problemy z odnalezieniem pordzewiaczy we wczesnym terminie, można przesunąć lustrację na okres późniejszy, mam tu na myśli okres pękania pąków. W tym czasie zwykle lepiej widać samice pordzewiaczy wychodzące na pojawiające się listki. Mszyce Mszyca jabłoniowa jej zimujące jaja mają około 0,5 mm długości, są czarne, matowe, bez połysku, pokryte woskowym nalotem (fot. 5). Składane są prawie wyłącznie na jednorocznych pędach i odrostach korzeniowych. Larwy (fot. 6) zaczynają się wylęgać na początku pękania pąków, które najczęściej przypada na kwiecień. Mszyca jabłoniowo-zbożowa jej zimujące jaja mają około 0,5 mm długości, są owalne, czarne, błyszczące. Szukamy ich u nasady krótkopędów i w kątach pąków, na starszych i grubszych gałęziach, na pniach, w szparach kory oraz w obrączkach powstałych po wycięciu gałęzi. Więcej jaj jest w dolnej części korony i na dolnej stronie gałęzi. Larwy zaczynają wylęgać się pod koniec marca lub na początku kwietnia, w czasie nabrzmiewania pąków, ale jeszcze przed ich pękaniem. Porazik jabłoniowo-babkowy zimujące jaja mają około 0,5 mm długości, są czarne, błyszczące, owalne (podobne do jaj mszycy jabłoniowo-zbożowej). Fot. 6. Larwy mszycy jabłoniowej zaczynają wylęgać się w okresie pękania pąków Fot. 7. Larwy i osobnik dorosły porazika jabłoniowo-babkowego Fot. 5. Zimujące jaja mszycy jabłoniowej Znajdziemy je przede wszystkim na cienkich gałązkach, w pobliżu pąków lub w spękaniach i zagłębieniach kory na grubszych gałęziach, rzadko na pniach. Larwy (fot. 7) wylęgają się na przełomie marca i kwietnia w okresie pękania pąków. Lustracje zimowe na obecność mszyc mają charakter orientacyjny. Pozwalają miesięcznik praktycznego sadownictwa 2/2008
25 określić potencjalne zagrożenie sadu tymi szkodnikami i odpowiednio wcześnie podjąć decyzję o zakupie pestycydów do ich zwalczania. Duży wpływ na rozwój populacji mszyc mają warunki atmosferyczne wiosną i populacja fauny pożytecznej, która silnie ogranicza ich występowanie. Lustracje pod kątem mszyc należy przeprowadzić w fazie pękania pąków i fazie zielonego pąka (fot. 8). W tym czasie powinniśmy przejrzeć 10 drzew, na każdym po 20 pąków, a więc około 200 pąków. Jeśli na 10 pąkach będą mszyce, należy wykonać zabieg zwalczający. Przy czym jeśli mamy do czynienia tylko z mszycą jabłoniowo-zbożową, zwalczanie jej jest konieczne dopiero wtedy, gdy porażonych jest 100 pąków. Szkodniki uszkadzające drewno Fot. 8. Pękający pąk zaatakowany przez mszyce Odsłonięte pnie i konary warto obejrzeć też pod kątem występowania zwójki koróweczki (fot. 9) oraz przeziernika jabłoniowca (fot. 10). W ostatnich latach populacje tych szkodników wzrosły i stanowią one bardzo poważne Fot. 9. Gąsienica zwójki koróweczki 2/2008 miesięcznik praktycznego sadownictwa
26 dokładnie obejrzeć zgrubienie podkładki i zwrócić szczególną uwagę na pęknięcia kory oraz miejsca wyrastania korzeni przybyszowych. Fot. 10. Gąsienica przeziernika jabłoniowca Jeśli na pniach są rany rakowe lub inne uszkodzenia kory, powinniśmy je obejrzeć, gdyż miejsca te są często zasiedlane przez zwójkę koróweczkę i przeziernika jabłoniowca. W ostatnich latach szkodniki te występują też na wyższych partiach pnia i na grubszych konarach, dlatego warto je także obejrzeć w czasie lustracji. Gąsienice zwójki koróweczki żerują w warstwie kory pomiędzy kambium a korkiem. Żerowiska te są bezkształtne, chodniki rozchodzą się nierównomiernie, chaotycznie w różnych kierunkach, a ich wnętrze w czasie linienia i spoczynku zimowego gąsienic wyścielone jest oprzędem. Fot. 11. Odchody i wylinka poczwarkowa po wylocie motyla zwójki koróweczki Fot. 12. Wylinka poczwarkowa widoczna po wylocie motyla zwójki koróweczki zagrożenie, szczególnie dla drzew uszlachetnianych na karłowych i półkarłowych podkładkach. Zwójka koróweczka i przeziernik jabłoniowiec zasiedlają najczęściej podkładki, szczególnie M.9. Objawów ich występowania powinniśmy szukać na podkładce od gleby do miejsca szczepienia. Należy Fot. 13. Motyl zwójki koróweczki Charakterystyczną cechą występowania zwójki koróweczki są wystające z otworów w korze odchody gąsienic silnie oprzędzione, tworzące małe wałeczki złożone z brązowych drobnych granulek (fot. 11). Jeśli odsłonimy wyjedzone korytarze, możemy zobaczyć w nich gąsienice zwójki koróweczki. Mają one do 1 cm długości, są żółte lub żółtozielone z ciemną głową (czarną lub brązową). Gąsienice w kwietniu przepoczwarczają się w oprzędach umieszczonych w końcowej części żerowiska (fot. 12 i 13). Gąsienice przeziernika jabłoniowca żerują pod korą (fot. 14), drążąc korytarze, najczęściej wzdłuż pni i gałęzi. Z otworów wylotowych chodników wypływają żywica i wydaliny gąsienic. Po odsłonięciu korytarzy możemy w nich odszukać charakterystyczne gąsienice przeziernika jabłoniowca mają one do 20 mm długości, są żółtawobiałe lub różowe, z czerwonawą głową. Dorosłe osobniki wylatują pod koniec mają i są aktywne w sierpniu (fot. 15). miesięcznik praktycznego sadownictwa 2/2008
27 a Fot. 14. Objawy żerowania larwy przeziernika jabłoniowca Fot. 15. Motyl przeziernika jabłoniowca Obserwacje poczynione w czasie lustracji pomogą podjąć decyzję, np. o wycinaniu i czyszczeniu ran, w których występują gąsienice zwójki koróweczki i przeziernika jabłoniowca. b Fot. 17. W czasie lustracji warto zwrócić uwagę na zamknięte (a) i otwarte rany rakowe (b) górna strona jest zazwyczaj szara, dolna czerwonawa lub fioletowoczerwona, a brzegi faliste. Drzewa z owocnikami grzyba należy oznaczyć, a następnie usunąć z sadu. Jeśli porażenie jest znaczne, warto monitorować występowanie zwójki koróweczki i przeziernika jabłoniowca, również za pomocą pułapek feromonowych. Tym bardziej że loty obu szkodników odbywają się w podobnym terminie. Choroby kory i drewna Fot. 16. Owocniki grzyba powodującego srebrzystość liści Bezlistne drzewa możemy także lustrować pod kątem występowania na nich chorób kory i drewna. Szczególną uwagę powinniśmy poświęcić kwaterom czy odmianom, które mocno ucierpiały w czasie zimy 2005/2006. Silnie uszkodzone drzewa łatwo poraża wiele patogenów kory i drewna, których objawy możemy łatwo zidentyfikować właśnie w tym okresie. Jeśli latem w danej kwaterze na drzewach wystąpiła srebrzystość liści, zimą możemy na pniach i konarach poszukać owocników (fot. 16), sprawcy tej choroby. Są one bardzo charakterystyczne, układają się zwykle dachówkowato jeden nad drugim. Pojedynczy owocnik może dorastać do 4 5 cm szerokości, jest najczęściej półkolisty, płaski. Jego Usuwanie drzew z objawami srebrzystości liści jest istotnym elementem walki z tą chorobą. Owocniki na pniach są bowiem źródłem zarodników, za pomocą których grzyb rozprzestrzenia się w sadzie. W czasie lustracji warto również zwrócić uwagę na zamknięte i otwarte rany rakowe (fot. 17 a i b). Powinniśmy je wyczyścić ostrym narzędziem i zamalować farbą emulsyjną z dodatkiem fungicydu lub specjalną pastą. 2/2008 miesięcznik praktycznego sadownictwa