1
Wielka Brytania stała się miejscem zamieszkania i działalności największej społeczności polskich emigrantów politycznych podczas i po II wojnie światowej. W dużej mierze byli to kombatanci Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, pracownicy rozmaitych agend rządowych i ich rodziny. Polskie władze na uchodźstwie funkcjonowały w Londynie przez pięć dekad, chociaż od 1945 roku nie były uznane ani przez Wielką Brytanię ani przez większość państw świata. Nad Tamizą powstała i funkcjonowała rozbudowana sieć instytucji kulturalnych, edukacyjnych, naukowych tworząc gęstą tkankę Polskiego Londynu. Na tę tkankę nałożyły się kolejne fale emigracji, łącznie z emigracją pomarcową i solidarnościową. Poprzez symboliczny akt przejęcia insygniów władzy przez prezydenta Lecha Wałęsę z rąk ostatniego prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego w 1991 roku dziedzictwo brytyjskiej emigracji stało się elementem państwowej tradycji III RP. Londyn jest zatem zarówno ważnym miejscem polskiej pamięci, jak i żywym ośrodkiem współczesnego polskiego życia. CEL WYSTAWY Wystawa Muzeum Historii Polski ma przybliżyć zwiedzającym historię emigracji londyńskiej oraz rządu RP w Londynie w okresie od 1940 do 1990 roku. Pragniemy przedstawić najważniejsze instytucje, ludzi, losy i dokonania Polaków nad Tamizą. Polacy improwizując, adaptując się do nowych warunków życia na Wyspach, tworząc 2
nową przestrzeń Polski, jednocześnie bez ustanku marzyli o wolnym i niepodległym Państwie Polskim, tęsknili do niego i o nie zabiegali. Zależy nam na oddaniu zasług, ale Fenomen Polskiego Londynu, świata równoległego i alternatywnego wobec Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, to opowieść o powikłanych losach i konieczności podejmowania trudnych decyzji życiowych. również na pokazaniu żywych postaci, zadaniu pytań o doświadczenia, które były udziałem dwóch generacji londyńskich Polaków: trwanie przy zasadach i rozmaite praktyczne wyzwania związane z kontaktem z krajem i rodzinami, adaptacja, asymilacja i pielęgnowanie własnej tożsamości. Różne postawy i konflikty, dylematy i spory, problemy i sukcesy mogą być również rozumiane jako uniwersalna metafora człowieka, który usiłuje zachować swoją tożsamość i wartości, zmagając się z presją niesprzyjających politycznych i historycznych okoliczności. FORMA WYSTAWY Wystawa nie będzie posiadała narracji ciągłej, będzie złożona z przestrzeni-miejsc, w których będzie można poznać życie codzienne, pracę, rozrywki i bolączki Polaków na obczyźnie. Zwiedzający wystawę Londyn stolica Polski będą mieli wrażenie, że przechadzają się po nowej stolicy Polski. Symboliczna rekonstrukcja polskich instytucji politycznych, kulturalnych i artystycznych pozwoli dotknąć i poznać zapomniane dziedzictwo polskiego uchodźstwa. 3
CO MOŻNA ZOBACZYĆ NA WYSTAWIE Na wystawie Londyn stolica Polski zwiedzający będą mogli zobaczyć gabinet Prezydenta RP na uchodźstwie, oryginalne meble ze słynnej redakcji Wiadomości prowadzonych przez Mieczysława Grydzewskiego, pracownię plastyczną i galerię malarza Marka Żuławskiego, a także, korzystając z XIX-wiecznej prasy tyglowej Stanisława Gliwy, pobrać lekcję artystycznego drukarstwa. Lubiący prawdziwe wyzwania, będą mogli dołączyć do manifestacji politycznej w 1956 roku, zaś entuzjaści życia towarzyskiego zobaczyć gen. Andersa grającego w karty, poznać Miss Polonia 1955 roku oraz obejrzeć występ posiadaczki najdłuższych nóg polskiego Londynu Lody Halamy. Fani historii codzienności dowiedzą się także, jak trudne były początki emigracji w latach 40. i 50., natomiast zainteresowani polityką, dowiedzą się, jak Londyńczycy oceniali rzeczywistość w Polsce w latach 60., 70. i także po stanie wojennym. 4
BLOKI TEMATYCZNE PREZENTOWANE NA WYSTAWIE POLSKIE SZLAKI Przestrzeń wprowadzająca do głównej treści wystawy pozwoli wyjaśnić dlaczego Polacy osiedlili się po II wojnie światowej w Wielkiej Brytanii. Elementem dominującym będzie mapa Europy ukazująca cztery główne szlaki tułaczki bądź ucieczki Polaków, które ostatecznie doprowadziły ich na Wyspę. Zwiedzający będzie mógł także posłuchać materiału audio-video o najważniejszych węzłowych punktach globalnej polityki, w tym sprawy polskiej w czasie II wojny światowej: od gwarancji brytyjskich dla Polski do zakończenia działań wojennych w 1945 roku oraz orędzia Władysława Raczkiewicza przedłużającego prezydenturę na emigracji z 29 czerwca 1945 roku. KINO Zwiedzający będzie mógł usiąść w mini kinie i obejrzeć ujęcia z ulic wojennego i powojennego Londynu. TYMCZASOWOŚĆ Znaczącym motywem plastycznym wystawy jest karton/waliza jako symbol tymczasowości. Zwiedzający dowie się o tym, jak emigranci oczekiwali na zakończenie II wojny światowej, a później na wybuch III wojny światowej, która pozwoli na powrót do wolnej Polski. 5
Zwiedzający wczuwa się w ten sposób w stan tymczasowości, tzw. siedzenie na walizkach. Karton w tym wypadku symbolizuje także pracę fizyczną w magazynie. Szereg wybitnych postaci emigracji w ciężkich warunkach walczyło o utrzymanie. Symboliczna rekonstrukcja z gen. Stanisławem Sosabowskim jako magazynierem w przejmujący sposób pozwoli przybliżyć trud losu ważnych postaci polskiego wychodźstwa! KOŚCIÓŁ Oprócz naturalnej roli w życiu duchowym wierzących, kościół pełnił rolę jednego z istotnych skupisk życia emigracji. Zwiedzający wejdzie w przestrzeń zaaranżowaną z witraży, a modlitwa pielgrzyma Adama Mickiewicza z Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego pozwoli uświadomić sobie nie tylko formę religijności funkcjonującą w polskiej kulturze, ale i ponad stuletnie tradycje wychodźcze do których emigracja się odwoływała. PRACOWNIA EMIGRANTA ROLA ARTYSTY NA EMIGRACJI Życie artystyczne polskiej emigracji to fenomen wciąż mało znany. Mottem przestrzeni będzie cytat z głównego jej bohatera, jednego z wielu twórców polskiego Londynu, Marka Żuławskiego: [...] dzieła sztuki [...] mówią nam więcej o epoce niż historia. [...] artysta jest najbardziej wiarygodnym światkiem dziejów jedynym świadkiem, którego zeznań nie można podawać w wątpliwość. 6
Zwiedzający będzie mógł obejrzeć warsztat malarski zaaranżowany z oryginalnych atrybutów artysty malarza sztalugi, pędzli, obrazów oraz zapoznać się z fragmentem pamiętnika artysty. OGNISKO POLSKIE CENTRUM ŻYCIA TOWARZYSKO-KULTURALNEGO Nie da się opowiedzieć o życiu polskiego Londynu bez pokazania miejsca dyskusji, spotkań, życia towarzyskiego Polaków. Taką funkcję pełniło Ognisko Polskie przy Exhibition Road, otwarte w 1940 roku przez króla Jerzego VI, w polskiej dzielnicy Szczególnie w latach 50. Ognisko nabrało charakteru salonu politycznego. To w restauracji Ogniska swój stolik miał gen. Władysław Anders, który bywał tu regularnie w każdy czwartek. Kensington. To miejsce skupiało nie tylko życie kulturalne, rozmaite herbatki, dancingi, kabarety, wieczorki przy mikrofonie, ale także poważne rozmowy polityczne, odczyty naukowe czy spotkania literackie. 7
Dzięki aranżacji zwiedzający pozna najważniejszych polskich artystów estradowych polskiego Londynu : Lodę Halamę, Mariana Hemara, Feliksa Konarskiego (pseud. Ref- Ren) oraz Irenę Anders. DEMONSTRACJA Rodzaj instalacji połączonej z video-projekcją pozwoli zrekonstruować demonstrację polityczną emigracji z roku 1956. To historia wielkiej manifestacji z generałami Zwiedzający będzie mógł poczuć, że uczestniczy w pochodzie. Władysławem Andersem i Borem-Komorowskim na czele przeciw Chruszczowowi i Bułganinowi wizytującymi Wielką Brytanię. DOM PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ Opowieść o polskim Londynie nie będzie pełna bez pokazania życia politycznego Najważniejsze pojęcia tej części ekspozycji to: ciągłość i legalizm. emigracji. Ciągłość symbolicznie reprezentuje szef Kancelarii Prezydenta współpracujący z wszystkimi sześcioma prezydentami RP na uchodźstwie Bohdan Wendorff, legalizm konstytucja kwietniowa. Zwiedzający będą mogli posłuchać anegdotycznie ujętych wspomnień Bohdana Wendorffa dotyczących sześciu Prezydentów RP, a także zobaczyć wnętrza z domu Prezydenta, w tym oryginalne meble z gabinetu prezydenckiego. 8
REDAKCJA Kiedy poza krajem spotyka się dwóch Polaków, ich pierwszym działaniem, przed podjęciem sporu na tematy zasadnicze, staje się założenie pisma powiedział Brendan Bracken, polityk Partii Konserwatywnej, minister w rządach premiera Winstona Churchilla. Rekonstrukcja przestrzeni redakcji kultowych Wiadomości prowadzonych przez legendarnego redaktora Mieczysława Grydzewskiego pozwoli przedstawić fenomen wydawniczy i publicystyczny polskiego Londynu. POLSKI OXFORD Zwiedzający dowiedzą się ze wspomnień bohaterów historii mówionej o fenomenie polskiego prawa na Uniwersytecie w Oksfordzie oraz o warunkach studiów wyższych dla Polaków tuż po wojnie. Dodatkowo zostanie zaprezentowana Polska Macierz Szkolna i fenomen lekcji sobotnich. TEATR Bardzo ważnym aspektem życia towarzyskiego i twórczego był polski teatr w Londynie. Zwiedzający będzie mógł zobaczyć plakaty zapowiadające przedstawienia oraz obejrzeć fragment próby teatralnej. 9
DRUKARNIA To przestrzeń wystawy, która przybliży bogaty dorobek wydawniczy polskiego Londynu. Obok licznych wydawnictw i olbrzymich jak na liczebność polskiej emigracji nakładów książek, właśnie w tym miejscu zostanie podkreślony aspekt pokoleniowości i kolejnych fal emigracji powojennej, marcowej, solidarnościowej. Bohaterem tej części ekspozycji będzie drukarz wydawnictw artystycznych Stanisław Gliwa. Zwiedzający będą mogli na oryginalnym eksponacie, tyglowej maszynie drukarskiej z 1872 roku z Oficyny Stanisława Gliwy, nauczyć się sztuki druku. OD BIBLIOTEKI POLSKIEJ DO POSK-u Jedną z ważniejszych instytucji polskiego życia w Londynie była Biblioteka Polska. Zwiedzający będzie mógł wejść między symbolicznie zainscenizowane regały z oryginalnymi wydawnictwami londyńskimi, a także dowiedzieć się więcej na temat znaczenia tych instytucji. TAZAB Jednym z wielu pozytywnych przykładów sukcesu polskiego przedsiębiorstwa w Londynie była firma kurierska Tazab. W trakcie wystawy symboliczny karton/paczka będzie nawiązaniem do licznych akcji wysyłania paczek przez emigrantów do kraju. Zwiedzający będzie mógł posłuchać wspomnień o akcji wspierania Solidarności takimi wysyłkami, a także wczuć się w historyczny moment i przygotować własną paczkę. 10
OKNO NA PRL Związki emigracji z Polską miały szczególny charakter. Wielu Polaków mieszkających na Wyspach z dużym napięciem śledziło wydarzenia polityczne związane z tzw. polskimi miesiącami październik 1956, grudzień 1970, czerwiec 1976, sierpień 1980 oraz grudzień 1981. Zwiedzający będzie mógł wysłuchać wspomnień bohaterów historii mówionej na temat wyjazdów do Polski i wrażeń dotyczących realiów życia w PRL oraz ocen życia politycznego. POMOST OD II RP DO III RP Zwiedzający na końcu wystawy będzie mógł zobaczyć historyczny moment przekazania insygniów władzy 22 grudnia 1990 roku na Zamku Królewskim w Warszawie przez prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego prezydentowi Lechowi Wałęsie. Obraz zostanie zestawiony z wypowiedziami współczesnych Londyńczyków, młodych Polaków, pracujących i mieszkających w Londynie. Materiał będzie prowokował do stawiania pytań o rolę i dziedzictwo emigracji, ale także na ile III RP jest spełnieniem marzeń emigrantów o wolnej i niepodległej Rzeczypospolitej. UCZESTNICY PROJEKTU Scenariusz wystawy: Jakub Lubelski, Maria Drozd, Karolina Żłobecka. Kuratorzy: Monika Matwiejczuk, Krzysztof Niewiadomski, Łukasz Kubacki, Jakub Lubelski. 11
Konsultacja naukowa: prof. Rafał Habielski. Projekt plastyczny: Natalia Horak, materiały video: Szymon Szyndlar. MIEJSCE I CZAS Miejsce: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, ul. Dobra 56/66, Warszawa. Termin: 26 września-30 listopada 2014 r. DODATKOWE INFORMACJE Honorowy Patronat Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Honorowi Partnerzy: Ambasada Brytyjska w Warszawie, Ambasada Rzeczypospolitej w Londynie. Organizator wystawy: Muzeum Historii Polski w Warszawie. Mecenas: Bank Zachodni WBK. Partnerzy: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Uniwersytet Warszawski. Patroni medialni: patronat korporacyjny Telewizji Polskiej, patronat korporacyjny Polskiego Radia, Polska Agencja Prasowa, Rzeczpospolita, AMS, portal historyczny dzieje.pl i Mówią Wieki. Współpraca: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Muzeum Motoryzacji i Techniki w Otrębusach, Tramwaje Warszawskie, Polski Ośrodek Naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego w Londynie. Powierzchnia wystawiennicza: ok. 500 m². Grupy docelowe: mieszkańcy Warszawy i okolic z naciskiem na młodzież szkolną, dziennikarze oraz środowiska opiniotwórcze. Wystawa będzie przygotowana w wersji polsko-angielskiej, więc będzie również czytelna i atrakcyjna dla odbiorcy zagranicznego - np. turystów. 12
Wizualizacja - fragment wystawy "Londyn - stolica Polski" 13