Spis treści Od redaktor naczelnej................................................. 5 TEORIE/BADANIA Gospodarka społeczna w Polsce przed zmianą ustrojową 1989 r. Część II: spółdzielczość od I wojny światowej do 1989 r. Adam Piechowski..................................................... 9 Perspektywy kształtowania społeczeństwa i wspólnoty obywatelskiej w Azji Centralnej w warunkach neotrybalizmu Andrzej Wierzbicki................................................... 29 The prospects of shaping society and the civic community in Central Asia in the context of neotribalism Andrzej Wierzbicki................................................... 49 POLITYKA Rola przedsiębiorstw społecznych i spółdzielni w systemie społeczno-ekonomicznym Polski oraz kierunki polityki państwa. Wywiad z Ewą Leś, Markiem Rymszą i Sławomirem Nałęczem.............. 69 Rozmowa z Ewą Leś................................................ 69 Rozmowa z Markiem Rymszą........................................ 81 Rozmowa ze Sławomirem Nałęczem................................... 91 MISCELLANEA Sprawozdanie z dyskusji nt. społeczeństwa obywatelskiego na Kongresie Polska Wielki Projekt Arkadiusz Korycki.................................................... 103
Contents From the Editor-in-Chief.............................................. 7 THEORY/RESEARCH Social Economy in Poland before the System Change in 1989. Part II: Cooperative Movement from the World War 1 till 1989 Adam Piechowski..................................................... 9 The prospects of shaping society and the civic community in Central Asia in the context of neotribalism Andrzej Wierzbicki................................................... 29 The prospects of shaping society and the civic community in Central Asia in the context of neotribalism Andrzej Wierzbicki................................................... 49 POLICY The role of social enterprises and cooperatives in Poland s socio-economic system and future national policies in this area. An interview with Ewa Leś, Marek Rymsza, Sławomir Nałęcz....................................... 69 An interview with Ewa Leś........................................... 69 An interview with Marek Rymsza..................................... 81 An interview with Sławomir Nałęcz................................... 91 MISCELLANEA Report of the discussions on civil society at the Poland: A Great Project Congress Arkadiusz Korycki.................................................... 103
Od redaktor naczelnej Zeszyty Naukowe Zakładu Społeczeństwa Obywatelskiego Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego to nowe międzynarodowe czasopismo naukowe, którego celem jest publikacja recenzowanych artykułów na temat teorii, praktyki i polityki dotyczących organizacji i inicjatyw społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, w państwach postsocjalistycznych oraz krajach o utrwalonej demokracji parlamentarnej. Czasopismo obejmuje szeroki zakres problematyki z zakresu studiów nad społeczeństwem obywatelskim, jak zagadnienia definicyjne i teoretyczne, wymiar historyczny, regulacje prawne, potencjał ekonomiczny, praca niezarobkowa i wolontariat, a także relacje społeczeństwa obywatelskiego z państwem, biznesem, mediami oraz zagadnienia edukacji obywatelskiej. Zeszyty Naukowe Zakładu Społeczeństwa Obywatelskiego przedstawiają studia na temat zrzeszeń niezarobkowych, spółdzielczości, przedsiębiorstw społecznych oraz niesformalizowanych inicjatyw oddolnych z perspektywy wielu dyscyplin naukowych, w tym historii, nauki o polityce, socjologii, filozofii, etyki, ekonomii, zarządzania, polityki społecznej, psychologii oraz mediów. W bieżącym numerze kwartalnika 2015 Społeczeństwo Obywatelskie. Badania. Praktyka. Polityka kontynuujemy rozpoczętą w poprzednik numerze czasopisma analizę działalności polskiego ruchu spółdzielczego, który stanowi integralną część dziejów polskiego społeczeństwa obywatelskiego. W artykule przypomniano szerzej nieznane fakty z najnowszej historii instytucji spółdzielczych oraz ich wkład do rozwoju gospodarczego, społecznego i politycznego w trzech szczególnych i odmiennych okresach naszych najnowszych dziejów w dwudziestoleciu międzywojennym, podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej oraz w okresie Polski Ludowej i początków transformacji ustrojowej. W dziale Teorie i Badania zamieszczamy artykuł w wersji polskiej i angielskiej na temat kształtowania społeczeństwa obywatelskiego i jego perspektywom w postsocjalistycznych państwach Europy i postsowieckich krajach Azji Centralnej. Problematyka ta jest rzadko podejmowana zarówno w polskim jak i zagranicznym piśmiennictwie naukowym. Tekst wskazuje, że w państwach regionu Azji Centralnej w okresie przeobrażeń ustrojowych nastąpił powrót i wzmocnienie rdzennych form samoorganizacji społecznej i pomocy wzajemnej opartych na solidarności rodzinnej i tradycji ustroju rodowo-plemiennego/trybalnego. Znaczenie zachodnich form organizacji obywatelskich w dziedzinie reprezentowania interesów i praw obywateli oraz w redystrybucji pomocy socjalnej jest niewielkie. Istnieje zatem potrzeba rozwijania teorii i narzędzi diagnozowania zarówno pierwotnych form kapitału społecznego
6 OD REDAKTOR NACZELNEJ w państwach powstałych po rozpadzie ZSRR, jak i badania zrzeszeń obywatelskich powstających z inspiracji kultury obywatelskiej świata zachodniego. W dziale Polityka Czytelnik znajdzie trzy kolejne wywiady z przedstawicielami środowiska naukowego. Celem rozmów z ekspertami akademickimi było ukazanie polskich instytucji gospodarki społecznej, zwłaszcza przedsiębiorstw społecznych i spółdzielni jako nowych mechanizmów interwencji i kształtowania progresywnych rozwiązań w zakresie zatrudnienia i lokalnych usług społecznych dzięki wykorzystaniu ich innowacyjnych zasobów i możliwości. Rozmówcy przedstawili także rekomendacje dla polityki państwa wobec organizacji gospodarki społecznej w Polsce. W pierwotnej wersji wywiady zostały przeprowadzone w 2013 r. dla celów projektu pn. Partnerstwo na rzecz instytucjonalizacji gospodarki społecznej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki i były współfinansowane z UE w ramach Europejskiego Programu Społecznego. Koncepcja rozmów została przygotowana podczas prac Grupy Edukacyjnej pod Przewodnictwem prof. Ewy Leś działającej w ramach Zespołu ds. Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej przy Premierze Rządu RP (2009 2013). Przed publikacją ponownie zwróciliśmy się do naszych rozmówców o aktualizację wywiadów. Składam serdeczne podziękowanie wszystkim ekspertom biorącym udziału w tym przedsięwzięciu badawczym. Dziękuję także Panu Krzysztofowi Więckiewiczowi Dyrektorowi Departamentu Pożytku Publicznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej za wyrażenie zgody na publikację rozmów. Realizacja wywiadów była możliwa dzięki ogromnej przychylności naszych rozmówców oraz dzięki panu Arkadiuszowi Koryckiemu, który przeprowadził wywiady i przygotował je do druku 1. W dziale Miscellanea czytelnik znajdzie relację z ostatniego, piątego Kongresu Obywatelskiego Polska Wielki Projekt, który odbył się w 2015 r. i był poświęcony m.in. zagadnieniom kontroli społecznej procesów demokratycznych. Inicjatorem i głównym organizatorem Kongresu Polska Wielki Projekt jest Instytut Sobieskiego. Począwszy od 2013 r. problematyka społeczeństwa obywatelskiego była konsekwetnie obecna podczas kolejnych edycji Kongresu. W pierwszym roku w formule Kongresu znalazły się dwa panele pt. e-państwo wolnych obywateli oraz Jak obywatele mogą przejąć kontrolę nad polityką. Rok później podczas Kongresu zorganizowano forum organizacji obywatelskich, które zajmują się animacją życia publicznego. Umożliwiło to ich przedstawicielom przedstawienie swojej działalności. W forum uczestniczyły m.in.: Instytut Spraw Obywatelskich (INSPRO), Fundacja Kocham Podlasie, Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris oraz Koalicja Obywatelska dla Rodziny i Stowarzyszenie KoLiber. Ewa Leś Instytut Polityki Społecznej UW 1 Mgr Arkadiusz Mateusz Korycki polityk społeczny, socjolog, pracownik socjalny. Absolwent Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Autor i koordynator projektów aktywizujących osoby niepełnosprawne i starsze. Trener pracy, nauczyciel akademicki, autor szeregu publikacji z zakresu polityki społecznej.
From the Editor-in-Chief The Journal of the Civil Society Department of the Institute of Social Policy at the University of Warsaw is a new international scientific journal whose aim is to publish peer-reviewed articles on the theory, practice and policies related to the organizations and initiatives of civil society in Poland, former communist bloc nations and countries with a well-established system of democratic governance. The journal covers a wide range of issues in the field of civil society, such as definitional and theoretical problems, historical dimensions, legal frameworks, economic potential, non-profit and voluntary work, as well as civic education and the relationship of civil society to the nation, business and media. The Journal of Civil Society presents studies on non-profit associations, cooperatives, social enterprises and informal grassroots initiatives from the perspective of many academic disciplines, including history, political science, sociology, philosophy, ethics, economics, management, public policy, psychology and media studies. The second issue of the 2015 volume of the quarterly Civil Society. Theory. Practice. Policy continues the analysis begun in the journal s first issue on the Polish cooperative movement, which is an integral part of the history of civil society in Poland. The article reminds us of generally unknown facts in the most recent history of cooperative institutions and their contribution to the economic, social and political development of the country during three specific and different periods of our recent history the interwar period, World War II and the German occupation, as well as the era of the Polish People s Republic to the beginning of the transformation of the political system. The Theory and Research section includes the first article on the development of civil society and its prospects in the countries of post-socialist Europe and post-soviet Central Asia. This issue is rarely investigated either in the Polish or foreign scientific literature. The article indicates that indigenous forms of social self-organization and mutual assistance based on family solidarity and traditions of the clan / tribal system have returned and strengthened in the countries of Central Asia during the period of political transformation. The significance of western forms of civic organizations representing the interests and rights of citizens and in the redistribution of social assistance is low. There is a need, therefore, to develop theories and methodologies to investigate the primary forms of social capital in the states of the former Soviet Union, as well as to study the emerging citizenbased associations inspired by the civic culture of the Western world.
8 FROM THE EDITOR-IN-CHIEF In the Policy section readers will find interviews with representatives of the Polish academic community. These discussions present social economy institutions, especially social enterprises and cooperatives, as new mechanisms of social policy intervention as well as places where progressive solutions in employment and local social services are being developed through the use of innovative resources and capabilities. The experts interviewed also presented recommendations on state policies for social economy organizations in Poland. The interview was originally conducted as part of a series in 2013 under the auspices of a project entitled Partnership for the institutionalization of the social economy of the Ministry of Labour and Social Policy, which was part of the Human Capital Operational Programme co-financed by the EU s European Social Fund. The concept of the interviews was prepared in 2013 during the work of the Education Group, chaired by Prof. Ewa Leś, which was part of the Team on Systemic Solutions for the Social Economy of the Prime Minister of the Republic of Poland (2009 2013). Prior to publication in this journal, we requested the interviewee to update the resulting text. My sincere gratitude is extended to all the experts taking part in this research project. I also thank Mr. Krzysztof Więckiewicz, Director of the Public Benefit Department at the Ministry of Labour and Social Policy for his consent to publish the discussions here. The texts were made possible by the generosity of our interlocutors and the competence of Mr. Arkadiusz Korycki, who conducted the interviews and prepared them for printing. 1 The Miscellanea section contains an account of the last, fifth edition of the Poland: A Great Project Congress, which took place in 2015, and focused on, among others, issues related to the social control of democratic processes. The initiator and main organizer of the Congress is the Sobieski Institute. Starting in 2013, issues relating to civil society have been consistently present during successive editions of the Congress. Two panels were included in that first year: The e-state of free citizens and How citizens can take control of politics. A year later, the Congress organized a forum of civil society organizations. This enabled their representatives to present the role of civil society in the animation of public life. Among the participating organizations were: the Institute of Citizens Affairs (INSPRO), the I love Podlasie Foundation, the Ordo Juris Institute for Legal Culture, the Civic Coalition for the Family and the KoLiber Association. Ewa Leś Institute of Social Policy of the University of Warsaw 1 Arkadiusz Mateusz Korycki, M.A. social policy, sociologist, social worker. Graduate of the Institute of Social Policy of the University of Warsaw and the Maria Grzegorzewska Pedagogical University. Author and coordinator of projects activating disabled persons and older adults. Job coach, academic teacher, author of a number of publications on social policy.