Raport końcowy zawierający pełne informacje o ptakach wędrownych, lęgowych i zimujących zebrane w trakcie liczeń prowadzonych od marca 2017 r. do końca lutego 2018 r. Autor: Justyna Kubacka Warszawa, marzec 2018 r. 1
Spis treści Metody... 33 Terminy kontroli... 33 Wyniki... 44 Sezon lęgowy marzec-maj 2017... 44 Mewy i rybitwy... 44 Pozostałe ptaki siewkowe... 55 Krzyżówka Anas platyrhynchos... 55 Nurogęś Mergus merganser... 56 Zimorodek Alcedo atthis... 66 Brzegówka Riparia riparia... 66 Derkacz Crex crex... 66 Pozostałe lęgowe gatunki ptaków... 66 Zmiany liczebności lęgowej wybranych gatunków ptaków Wisły warszawskiej w latach 2012-2017... 98 Sezon migracji jesiennej (lipiec listopad 2017)... 109 Blaszkodziobe Anseriformes... 1110 Perkozowe Podicipediformes... 1514 Żurawiowe Gruiformes... 1514 Siewkowe Charadriiformes... 1514 Pełnopłetwe Pelecaniformes... 2625 Szponiaste Accipitriformes... 3029 Kraskowe Coraciiformes... 3231 Sokołowe Falconiformes... 3332 Zmiany liczebności wybranych gatunków ptaków w okresie migracji jesiennej w latach 2012-2017 3433 Sezon zimowy (grudzień 2017 luty 2018)... 3736 Blaszkodziobe Anseriformes... 3736 Perkozy Podicipediformes... 4241 Żurawiowe Gruiformes... 4241 Siewkowe Charadriiformes... 4342 Nury Gaviiformes... 4645 Pelikanowe Pelecaniformes... 4645 Głuptakowe Suliformes... 4746 Szponiaste Accipitriformes... 4847 Sokołowe Falconiformes... 5049 Kraskowe Coraciiformes... 5049 Pozostałe gatunki ptaków stwierdzone podczas okresu zimowego... 5049 Zmiany liczebności wybranych gatunków ptaków w okresie zimowania w sezonach 2011/12-2017/18... 5150 2
Prace zostały wykonane jako kontynuacja monitoringu na podstawie założeń projektu LIFE+ "Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej" (WislaWarszawska.pl), realizowanego przez Miasto Stołeczne Warszawa i Stowarzyszenie Stołeczne Towarzystwo Ochrony Ptaków. Projekt otrzymał dofinansowanie z Instrumentu Finansowego LIFE+ Wspólnoty Europejskiej oraz ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Metody Monitoring został przeprowadzony zgodnie z Metodyką monitoringu ptaków realizowanego w ramach projektu LIFE09 NAT/PL/000264 Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków doliny środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej, przekazaną przez Stołeczne Towarzystwo Ochrony Ptaków. Terminy kontroli Na odcinku 488-538 km Wisły wykonano łącznie 40 kontroli pieszych, które odbyły się w terminach: l.p. termin 1 15.03.2017 2 21.03.2017 3 26.03.2017 4 1.04.2017 5 7.04.2017 6 19.04.2017 7 24.04.2017 8 9.05.2017 9 14.05.2017 10 23.05.2017 11 27.05.2017 12 18.07.2017 13 31.07.2017 14 13.08.2017 15 21.08.2017 16 30.08.2017 17 7.09.2017 18 18.09.2017 19 29.09.2017 20 9.10.2017 21 23.10.2017 22 31.10.2017 23 13.11.2017 24 21.11.2017 25 30.11.2017 26 15.12.2017 27 15.01.2018 28 16.02.2018 3
Wykonano także jedno liczenie na wyspie na 500 km (kolonia śmieszek) w terminie 26.04 oraz dwa spływy na całym badanym odcinku, w terminach 26.05 i 15.06. Do zebranych danych włączono obserwacje przekazane przez M.St. Warszawa (Łukasza Poławskiego), zebrane na terenie Ławic Kiełpińskich (31.05), Portu Żerańskiego (maj-czerwiec), wyspy na km 516 obok Mostu Gdańskiego (20.06), oraz Rez. Wyspy Zawadowskie (czerwiec). W pracach terenowych udział wzięli (w kolejności alfabetycznej): Tomasz Chodkiewicz, Fatima Hayatli, Beata Kojtek, Artur Koliński, Justyna Kubacka, Jan Rapczyński, Andrzej Różycki, Dawid Sikora, Jarosław Synowiecki, Łukasz Wardecki, Andrzej Węgrzynowicz, Bartek Woźniak, Magdalena Zadrąg Wyniki Sezon lęgowy marzec-maj 2017 Oszacowanie liczebności lęgowej kluczowych gatunków ptaków na podstawie kontroli pieszych i spływów przedstawiono poniżej. Lokalizacje lęgowe wraz z liczebnością lęgową wybranych gatunków zostały przekazane w plikach.kml wraz z Raportem uproszczonym nr 2. Mewy i rybitwy Liczebność lęgową mew i rybitw przedstawia Tabela 1. Większość lęgów zaobserwowano w rezerwatach Wyspy Świderskie i Wyspy Zawadowskie, a także na wyspie na 499-500 km. Stwierdzono dużą kolonię lęgową śmieszki na 500 km rzeki, zajętą także m.in. przez rybitwy rzeczne i rybitwy białoczelne. Ze względu na silne wezbranie wody, które rozpoczęło się w ostatnim tygodniu kwietnia i trwało do końca pierwszej dekady maja, większość lęgów śmieszek została utracona. Inne ważniejsze lokalizacje lęgowe: 1) 489-491 km lęgi mew siwych, rybitw rzecznych i rybitw białoczelnych na wyspie i łachach piaszczystych w Rez. Wyspy Świderskie; 2) 495 km lęgi rybitw rzecznych i białoczelnych na łasze piaszczystej w Rez. Wyspy Zawadowskie; 3) 497 km lęgi śmieszek, rybitw rzecznych i mew siwych na piaszczystej ławicy; 4) 520-521 km lęgi rybitw rzecznych, mew siwych i śmieszek w Porcie Żerańskim i basenie zimowym RZGW (w tym na sztucznej platformie); 5) 537 km lęgi rybitwy rzecznej, mewy siwej i rybitwy białoczelnej na piaszczystej ławicy. Nie stwierdzono pewnego gniazdowania mewy czarnogłowej, srebrzystej, białogłowej ani romańskiej. Ponieważ przed wezbraniem spenetrowano tylko wyspę na 500 km biegu rzeki, oszacowanie lokalizacji oraz liczebności kolonii śmieszki przed wezbraniem może być niepełne. Kontrole piesze z brzegu, które odbyły się przed wezbraniem, wykazały jednak tylko jedną dodatkową lokalizację z potencjalnymi lęgami śmieszki na 528 km, gdzie w pobliżu dużej wyspy 1.04 obserwowano stado 6 osobników i przypisano im kategorię lęgowości B. Zatem najprawdopodobniej oszacowana liczebność śmieszki oddaje liczebność rzeczywistą. 4
Tabela 1. Liczebność lęgowych mew i rybitw stwierdzonych na odcinku Wisły warszawskiej 488-538 km w 2017 r. (kategoria lęgowości C gniazdowanie pewne, na podstawie stwierdzonych aktywnych gniazd). śmieszka Chroicocephalus ridibundus mewa siwa Larus canus rybitwa rzeczna Sterna hirundo rybitwa białoczelna Sternula albifrons 489-491 km 1 przed wezbraniem, 2 po wezbraniu liczba par lęgowych 520-521 495 km 497 km 500 km km 0 0 205 2 537 km 3522 1 30 2 1 2 0 0 inne lokalizacje 13 0 3 1 3 1 6 27 RAZEM 3522 1 236 2 26 11 60 36 7-8 7 0 147-148 12 8 0 9 0 1 0 30 Pozostałe ptaki siewkowe Zanotowano 3 pewne lęgi (kat. C) oraz 28 par lęgowych (kat. B) sieweczki rzecznej Charadrius dubius. Obserwacje sieweczek rzecznych miały miejsce na odcinku 486-502 km oraz 528-537 km, przede wszystkim w rezerwatach Ławice Kiełpińskie, Wyspy Zawadowskie i Wyspy Świderskie. Stwierdzono także 1 pewny lęg (kat. C, 497 km) i jedną parę lęgową (kat. B, 536 km) sieweczki obrożnej Charadrius hiaticula. Zaobserwowano łącznie 34-35 pary lęgowe brodźca piskliwego Actitis hypoleucos (jedna obserwacja w kat. C, pozostałe w kat B.), w tym jedną przed wezbraniem. Lęgi brodźców piskliwych stwierdzano na łachach i plażach piaszczystych, przede wszystkim na południowym i północnym krańcu monitorowanego odcinka rzeki: 489-504 km (w tym rezerwaty Wyspy Zawadowskie i Wyspy Świderskie) i 529-533 km (Rez. Ławice Kiełpińskie). 4-5 par zanotowano na miejskim odcinku Wisły: 514 km Port Praski, 516 km prawy brzeg rzeki obok wyspy przy Moście Gdańskim, 520 km Port Żerański oraz 524 km. Krzyżówka Anas platyrhynchos Liczebność lęgową krzyżówki oszacowano posługując się dwoma metodami, stosowanymi podczas monitoringu w zeszłych latach: 1) Metody zaproponowanej przez Kellera i in. (1987) - liczebność minimalna. Ponieważ na terenie badań przebywają jednocześnie ptaki zmujące, przelotne i lęgowe, jako liczbę kaczorów przyjmowana jest ich minimalna liczba obserwowana w sezonie lęgowym, co stwierdzono 9.05 30 osobników. Udział samców na początku sezonu lęgowego (26.03) wynosił 55% (145/116), a więc na 55 samców przypada 45 samic. Zatem minimalna liczebność populacji lęgowej to 25 samic. 2) Różnicy liczebności samic między okresem poprzedzającym składanie jaj a okresem wysiadywania - liczebność maksymalna. Stadka rodzinne zaobserwowano pierwszy raz 14 maja, jednak część lęgów mogła zostać utracona podczas wezbrania na przełomie kwietnia i maja. Dlatego przyjęto, że okres rozpoczęcia inkubacji przypadał na początku kwietnia. 26.03 marca zaobserwowano łącznie 101 samic. Ich liczba spadała aż do 9.05, kiedy stwierdzono łącznie 16 samic. Zatem maksymalna liczba samic to 85. Nurogęś Mergus merganser Aby ocenić liczebność populacji lęgowej nurogęsia, posłużono się metodą przyjmowaną w poprzednich latach monitoringu. 5
Minimalną liczebność lęgową obliczono na podstawie liczby stadek rodzinnych. Samice wodzące młode stwierdzono po raz pierwszy 24.04 (1 stadko, 504 km). Łącznie zanotowano 4 stadka rodzinne (pozostałe: 14.05 508 km, 23.05 i 27.05 520-521 km, 15.06 505 km). Jedno stadko rodzinne zostało stwierdzone w Porcie Żerańskim. Za maksymalną liczebność lęgową przyjęto różnicę między najwyższą liczbą stacjonarnych samic przed rozpoczęciem inkubacji (koniec marca), a najniższą liczbą samic w terminie pierwszych wylęgów (koniec kwietnia). Najwięcej samic zaobserwowano 21.03 46 osobników. 24.04 zanotowano najmniej samic 5 osobników. Zatem maksymalna liczebność lęgowa to 41 par. Maksymalna liczebność nurogęsia jest najwyższa od kilku lat i wykazuje trend rosnący. Zimorodek Alcedo atthis Lęgowe zimorodki (kategoria lęgowości B i C) obserwowano przede wszystkim w rezerwatach Wyspy Świderskie, Wyspy Zawadowskie i Ławice Kiełpińskie. Łącznie zanotowano 6 par lęgowych. Brzegówka Riparia riparia Największe kolonie lęgowe brzegówek stwierdzono w południowej i północnej części monitorowanego terenu, głównie w rezerwatach Wyspy Świderskie, Wyspy Zawadowskie i Ławice Kiełpińskie. Na odcinku 486-496 km łącznie zanotowano 751 par lęgowych, w tym dwie duże kolonie: 460 par na 490 km i 137 par na 496 km. Na odcinku 524-538 łącznie zaobserwowano 499-509 par lęgowych, w tym trzy duże kolonie: 130 i 92 par na 535 km oraz 115 par na 537 km. Dodatkowo stwierdzono niewielką kolonię liczącą 6-25 par na 515 km na lewym brzegu Wisły przy Moście Śląsko-Dąbrowskim. Derkacz Crex crex Derkacza nie stwierdzono, jednak metodyka liczeń nie jest dostosowana do monitoringu tego gatunku. Pozostałe lęgowe gatunki ptaków Pozostałe lęgowe gatunki ptaków podlegające monitoringowi, a także inne wybrane zebrano w Tabeli 2. 6
Tabela 2. Pozostałe gatunki lęgowe ptaków (tylko kategoria B lub C, za wyjątkiem słowików) stwierdzone na odcinku 488-538 km Wisły w okresie marzec-maj 2017 r. rząd/gatunek liczba par, kat. lęg. lokalizacja (km, strona rzeki patrząc na północ) i uwagi Blaszkodziobe Anseriformes Łabędź niemy Cygnus olor 4 (B) 497-498 (koryto, 26.03 i 24.04), 521-522 (P, Port Żerański, 7.04 i 24.04), 528 (1.04), 537 (P, 21.03) Gęgawa Anser anser 1 (B) 532 (14.05, para ptaków, L) Płaskonos Anas clypeata 3 (B) 507, 510 (19.04, para ptaków, P) Cyraneczka Anas crecca 3 (B) 497 (para w siedlisku lęgowym, 24.04), 518 (dwa samce w siedlisku lęgowym, 24.04) Mandarynka Aix galericulata 1 (B) 510 (P) Dzięciołowe Piciformes Dzięcioł duży Dendrocopos major 6 (B) 489, 496, 498, 517, 520, 538 Dzięcioł średni Dendrocopos medius 1 (B) 536 (L) Dzięcioł zielony Picus viridis 3 (B) 502, 505, 533 (L) Dzięciołek Dendrocopos minor 1 (B) 517 (L) Krętogłów Jynx torquilla 2 (B) 496, 498 (L) Szponiaste Accipitriformes Bielik Haliaeetus alibicilla 1 (B) 501 (krążąca para) Jastrząb Accipiter gentilis 1 (B) 537 (L, Bnp - zaniepokojony ptak w pobliżu ukończonego gniazda) Myszołów Buteo buteo 1 (B) 499 (P) Sokołowe Falconiformes Pustułka Falco tinnunculus 2 (B) 520 (P) Siewkowe Charadriiformes Czajka Vanellus vanellus 1 (B) 535 (tokujący osobnik) Samotnik Tringa ochropus 1 (B) 533 (1 os 7.04, L) Wróblowe Passeriformes Kruk Corvus corax 5 (B/C) 489 (19.04, para ptaków, B), 492 (21.03, para ptaków, B), 499 (26.03, para ptaków, B), 528 (zajęte gniazdo na słupie wys. napięcia stwierdzone 26.03 i 24.04, w gnieździe obserwowano ok. 2 piskląt 23.05), 530 (14.05, para ptaków, L) Wrona siwa Corvus corone 59 (B/C) w rozproszeniu na całym odcinku, wyższe zagęszczenie na odcinku miejskim (498-523 km, 61% wszystkich par lęgowych) Oknówka Delichon urbica 140 (C) 505 (L, 75 gniazd) i 508 (Most Siekierkowski, 65 gniazd) Dziwonia Carpodacus erythrinus 4 (B) 27.05 3 obserwacje samców: 496, 497, 498 (wyspa), 14.05: 501 (L) Jarzębatka Sylvia nisoria 1 (B) 509 (P) Kląskawka Saxicola torquata 1 (B) 490 (L) 7
rząd/gatunek liczba par, kat. lęg. lokalizacja (km, strona rzeki patrząc na północ) i uwagi Słowik rdzawy Luscinia megarhynchos 15 (A) 502 (L), 514 (P), 516 (P), 520, 521 (P), 528 (L), 532 (L), 534, 536, 537 (L) Słowik szary Luscinia luscinia 89 (A) w rozproszeniu na całym odcinku 8
Zmiany liczebności lęgowej wybranych gatunków ptaków Wisły warszawskiej w latach 2012-2017 Liczebności lęgowe ważniejszych gatunków ptaków w latach 2012-2017 przedstawia Tabela 3. Liczebność śmieszki w badanym okresie podlegała znacznym wahaniom jednak wydaje się rosnąć. W roku 2017 była najwyższa w całym okresie monitoringu, dzięki obecności dużej kolonii na wyspie na 500 km rzeki. Wezbranie na przełomie kwietnia i maja niestety spowodowało stratę lęgów. To czwarta z rzędu obecność kolonii lęgowej na tej wyspie, a więc miejsce to, ze względu na trwałość wykorzystywania i wielkość kolonii wydaje się kluczowe dla gniazdowania śmieszek na Wiśle warszawskiej. Jeśli śmieszki będą wykorzystywać wyspę w kolejnych latach, kolonii zagrażać będzie bliskość budowy Mostu Południowego. Populacja lęgowa mewy siwej, po wyraźnym spadku po 2014 r. od trzech lat wydaje się stabilna, choć bardzo niska. Trend liczebności rybitwy rzecznej jest trudny do oceny ze względu na duże różnice w oszacowaniu minimalnej i maksymalnej liczebności w 2013 i 2014. Wydaje się, że po 2014 liczebność populacji spadła, a od trzech lat jest stabilna. Pozostałe ważniejsze gatunki ptaków wykazują zróżnicowane trendy. Populacja lęgowa krzyżówki w 2017 r. była znacznie niższa niż w latach 2013-2016, kiedy wydawała się stabilna, choć znacznie niższa niż w po 2012 r. Tegoroczna niska liczebność może wynikać z wezbrania na przełomie kwietnia i maja i zniszczenia części lęgów lub wykorzystywania przez ptaki lokalizacji lęgowych poza rzeką. Liczebność nurogęsia w badanym okresie utrzymywała się na podobnym poziomie. Także liczebność sieweczki rzecznej wydaje się stabilna. Zauważalny jest silny spadek liczebności lęgowej sieweczki obrożnej. Trudno określić jego przyczynę oba gatunki sieweczek ograniczone są przez podobne zagrożenia. Spadek ten wpisuje się w negatywny trend liczebności tego gatunku w UE 1, a więc może wynikać z przyczyn innych niż zagrożenia w siedlisku lęgowym na badanym terenie. Liczebność brodźca piskliwego wahała się i w 2017 r. była najniższa w sześcioletnim okresie monitoringu. Być może również wynikało to z wezbrania na przełomie kwietnia i maja. Tabela 3. Liczebności populacji lęgowych mew i rybitw na odcinku Wisły 488-538 km w latach 2012-2017. Gatunek 2012 2013 2014 2015 2016 2017 śmieszka 359 1080-1133 425-536 2585 2815 3522* mewa siwa 56 77-95 81 24-29 27 27 mewa czarnogłowa 0 1-2 1 3 1-2 0 rybitwa rzeczna 187 142-410 149-201 137-146 141-161 147-148 rybitwa białoczelna 39 44-79 21-43 22-34 37-47 30 krzyżówka 122-164 85-134 79-139 80-140 74-105 25-85 nurogęś 17-22 11-20 8-21 7-17 14-28 4-41 sieweczka rzeczna 26-31 28-41 24-29 31-33 34-38 31 sieweczka obrożna 11-18 9-11 4 5-6 3 2 brodziec piskliwy 40-45 61-62 45-67 64-68 60-73 34-35 * liczebność przed wezbraniem (koniec kwietnia) 1 BirdLife International. 2016. Charadrius hiaticula. The IUCN Red List of Threatened Species 2016. 9
Sezon migracji jesiennej (lipiec listopad 2017) Zestawienie liczebności ptaków stwierdzonych podczas wędrówki jesiennej przedstawia Tabela 4. Tabela 4. Liczba stwierdzeń ptaków wędrownych na odcinku 488-538 km Wisły od lipca do listopada 2017 r. Rząd/gatunek Liczba stwierdzeń Liczba stwierdzeń - ptaki stacjonarne Blaszkodziobe Anseriformes Krzyżówka Anas platyrhynchos 10562 9002 Nurogęś Mergus merganser 669 568 Cyraneczka Anas crecca 177 152 Gągoł Bucephala clangula 96 55 Gęś białoczelna Anser albifrons 87 0 Łabędź niemy Cygnus olor 73 49 Gęgawa Anser anser 61 26 Czernica Aythya fuligula 11 3 Cyranka Anas querquedula 9 9 Płaskonos Anas clypeata 8 2 Ohar Tadorna tadorna 4 3 Głowienka Aythya ferina 3 3 Krakwa Anas strepera 3 3 Świstun Anas penelope 1 1 Mandarynka Aix galericulata 1 1 Perkozy Podicipediformes Perkozek Tachybaptus ruficollis 2 2 Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus 1 1 Żurawiowe Grus grus Żuraw Grus grus 23 0 Łyska Fulica atra 17 17 Siewkowe Charadriiformes Śmieszka Chroicocephalus ridibundus 15867 13702 Mewy z grupy mew srebrzystych Larus argentatus sensu lato 3707 2869 Mewa siwa Larus canus 1446 918 Rybitwa rzeczna Sterna hirundo 766 723 Czajka Vanellus vanellus 624 609 Brodziec piskliwy Actitis hypoleucos 610 584 Kwokacz Tringa nebularia 199 171 Łęczak Tringa glareola 94 94 Rybitwa białoczelna Sternula albifrons 82 78 Biegus zmienny Calidris alpina 69 58 Batalion Philomachus pugnax 67 67 Sieweczka rzeczna Charadrius dubius 59 59 Samotnik Tringa ochropus 39 39 Mewa mała Hydrocoloeus minutus 37 35 Rybitwa czarna Chlidonias niger 31 24 Sieweczka obrożna Charadrius hiaticula 24 24 Krwawodziób Tringa totanus 16 15 Kszyk Gallinago gallinago 13 13 Mewa siodłata Larus marinus 13 11 Ostrygojad Haematopus ostralegus 9 9 Biegus mały Calidris temminckii 7 7 Biegus malutki Calidris minuta 7 7 10
Rząd/gatunek Liczba stwierdzeń Liczba stwierdzeń - ptaki stacjonarne Brodziec śniady Tringa erythropus 6 6 Biegus krzywodzioby Calidris ferruginea 5 5 Siewnica Pluvialis squatarola 2 1 Kulik wielki Numenius arquata 2 2 Bekasik Lymnocryptes minimus 2 2 Mewa żółtonoga Larus fuscus 2 2 Kulik mniejszy Numenius phaeopus 1 1 Słonka Scolopax rusticola 1 0 Rybitwa wielkodzioba Hydroprogne caspia 1 0 Pełnopłetwe Pelecaniformes Kormoran Phalacrocorax carbo 6842 5056 Czapla siwa Ardea cinerea 770 712 Bocian biały Ciconia ciconia 202 2 Czapla biała Casmerodius albus 163 144 Bocian czarny Ciconia nigra 20 12 Bączek Ixobrychus minutus 1 1 Szponiaste Accipitriformes Myszołów Buteo buteo 79 14 Bielik Haliaeetus albicilla 40 22 Krogulec Accipiter nisus 36 15 Jastrząb Accipiter gentilis 11 6 Trzmielojad Pernis apivorus 6 1 Rybołów Pandion haliaaetus 5 5 Błotniak stawowy Circus aeruginosus 5 1 Błotniak zbożowy Circus cyaneus 1 - Błotniak łąkowy Circus pygargus 1 - Orlik krzykliwy Aquila pomarina 1 0 Kraskowe Coraciiformes Zimorodek Alcedo atthis 59 45 Sokołowe Falconiformes Pustułka Falco tinnunculus 28 12 Kobuz Falco subbuteo 3 1 Drzemlik Falco columbarius 2 2 Sokół wędrowny Falco peregrinus 1 1 Kobczyk Falco vespertinus 1 - Blaszkodziobe Anseriformes Łabędź niemy Cygnus olor Obserwowany nielicznie, głównie w północnej i południowej części badanego obszaru (495-504 i 520-535 km). Obserwowany od końca lipca, najczęściej pod koniec września i w listopadzie. Najwięcej ptaków (za każdym razem 10 os.) stwierdzono 29.09 (492, 526 i 533 km), 13.11 (488, 502, 512, 518 i 522 km) i 30.11 (500, 502, 504 i 521 km). Gęgawa Anser anser Obserwowana 18.07 (3 os., 492 km), 29.09 (stado 32 os. w wysokim przelocie, 523 km), 23.10 (536 km, odpoczywające stado 23 os.) i 13.11 (490 km, 1 os.). Gęś białoczelna Anser albifrons 11
Dwukrotnie obserwowano stado migrujących ptaków: 29.09 70 os. na 490 km i 9.10 17 os. na 498 km. Gągoł Bucephala clangula Pierwsza obserwacja miała miejsce 30.08, potem stwierdzany był od końca października do końca listopada. Najwyższą liczebność stwierdzono w drugiej połowie listopada. Ptaki gromadziły się głównie na 504 i 516-517 km. Maksymalną liczebność obserwowano 21.11 (łącznie 43 os.: 491 5 os., 504 12 os., 517 11 os., 524 2 os., 527 5 os., 530 4 os., 536-537 4 os.). Nurogęś Mergus merganser Liczebność nurogęsia rosła niemal stale z kontroli na kontrolę. Szczyt liczebności przypadał na listopad (Ryc. 1). Nurogęsie obserwowano na całym badanym odcinku, a szczególnie licznie w środkowej jego części (516-517, 512, 506 km, Ryc. 2). Średnia liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 47,8 os., zatem zanotowano jedną z najniższych liczebności nurogęsia w badanym okresie od 2012 r. Zaobserwowano także jedno stadko rodzinne, 31.07 na 497 km rzeki. Ryc. 1. Liczebność nurogęsia w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. 12
Ryc. 2. Rozmieszczenie nurogęsi w okresie lipiec-listopad 2017 r. Krzyżówka Anas platyrhynchos Liczebność w kolejnych kontrolach była zbliżona, wyższa tylko 13.08 i 7.09 (Ryc. 3). Krzyżówka najliczniej obserwowana była w środkowej części badanego obszaru: 504-530 km, szczególnie na 527 km (Ryc. 4). Stwierdzono także 5 stadek rodzinnych (18.07 po jednym na 493 i 531 km oraz 13.08 - dwa na 526 km i jedno na 502 km). Średnia liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 754,4 os., co stanowi jedną z najniższych liczebności krzyżówki w badanym okresie od 2012 r. Ryc. 3. Liczebność krzyżówki w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. 13
Ryc. 4. Rozmieszczenie krzyżówki w okresie lipiec-listopad 2017 r. Głowienka Aythya ferina 31.07 obserwowano 3 żerujące osobniki na 527 km. Czernica Aythya fuligula 23.10 obserwowano lecące stado 8 os. na 492 km i 1 odpoczywającego os. na 521 km, 31.10 obserwowano 1 odpoczywającego os. na 531 km. Płaskonos Anas clypeata Obserwowany trzy razy, 13.08 (1 os., 527 km), 30.08 (1 os., 498 km) i 23.10 (stado 6 przelatujących ptaków, 488 km). Krakwa Anas strepera Obserwowano 3 żerujące osobniki 21.08 (493 km). Świstun Anas penelope Jeden odpoczywający osobnik 23.10 (527 km). Cyraneczka Anas crecca Najliczniej obserwowana we wrześniu. Średnia liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 16,1 os., co stanowi jedną z najniższych liczebności cyraneczki w badanym okresie od 2012 r. Ptaki stwierdzano przede wszystkim na 493-495, 504 i 527 km. Maksymalną liczebność cyraneczki obserwowano 7.09 (łącznie 47 os.: 487 km 12 os., 493 km 19 os., 516-517 km 5 os., 519 km 3 os., 527 km 6 os., 529 km 2 os.). Cyranka Anas querquedula Obserwowana kilka razy, 31.07 (1 os., 497 km), 13.08 (1 os., 527 km), 23.10 (5 os., 502 km) i 31.10 (2 os., 517 km). 14
Ohar Tadorna tadorna Pojedyncze osobniki stwierdzono 21.08 (1 os., wysoki przelot), 18.09 (1 os., 493 km) i 7.10 (2 os., 517 km) Mandarynka Aix galericulata Obserwowana raz, 7.09 (1 odpoczywający os., 513 km). Perkozowe Podicipediformes Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus Stwierdzono jednego osobnika 23.10 (501 km). Perkozek Tachybaptus ruficollis Stwierdzono 2 os. (23.10, 517 km). Żurawiowe Gruiformes Żuraw Grus grus Obserwowano ptaki podczas migracji, 30.08 (stado 21 os., 505 km) i 9.10 (2 os., 494 km). Łyska Fulica atra Obserwowana tylko na 521 km biegu rzeki, w sierpniu (21.08, stado 13 os. i 30.08, 2 os.) i wrześniu (29.09, 2 os.). Siewkowe Charadriiformes Siewnica Pluvialis squatarola Stwierdzona dwukrotnie (13.08, 1 os. - 528 km i 9.10, 1 os. - 489 km). Sieweczka obrożna Charadrius hiaticula Obserwowana nielicznie od końca lipca do początku października, najczęściej 30.08 i 7.09 (Ryc. 5). Średnia liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 4.0 os. Jest to jedna z niższych liczebności zanotowanych od 2012 r. Ptaki stwierdzano na południowym krańcu badanego obszaru, przede wszystkim na 493 km (Ryc. 6). 15
Ryc. 5. Liczebność sieweczki obrożnej w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. Ryc. 6. Rozmieszczenie sieweczki obrożnej w okresie lipiec-listopad 2017 r. 16
Sieweczka rzeczna Charadrius dubius Stwierdzana od lipca do początku września, najliczniej od końca lipca do końca sierpnia (Ryc. 7). Obserwowana głównie na południowym odcinku badanego terenu (490-499 km) oraz na 516 km (Ryc. 8). Liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 9,8 os. i była jedną z wyższych obserwowanych od 2012 r. Ryc. 7. Liczebność sieweczki rzecznej w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. Ryc. 8. Rozmieszczenie sieweczki rzecznej w okresie lipiec-listopad 2017 r. 17
Czajka Vanellus vanellus Czajkę obserwowano od końca lipca do końca września, ze szczytem liczebności w drugiej połowie września. Największe stado stwierdzono 29.09 (300 odpoczywających os., 489 km). Czajki gromadziły się przede wszystkim na plażach i łachach na 488-489 km, a także na 497-498 km. Batalion Calidris pugnax Bataliony obserwowano od połowy lipca do końca września, najliczniej w końcu lipca. Najwięcej osobników stwierdzono 31.07 (łącznie 26 os.: 493 km 6 os., 497-498 8 os., 528 km 12 os.). Ptaki stwierdzano na południowym i północnym krańcu badanego obszaru (488-498 km oraz mniej licznie 527-538 km). Biegus mały Calidris temminckii Pojedyncze stwierdzenia żerujących ptaków od końca lipca do początku września: 31.07 (493 km, 1 os.), 13.08 (527 km, 2 os.), 21.08 (496 km, 1 os.), 30.08 (493 km, 1 os.) i 7.09 (493 km, 2 os.). Biegus zmienny Calidris alpina Obserwowany od końca lipca do drugiej dekady września. Najwięcej osobników zanotowano 31.07 (21 os.). Ptaki stwierdzano na 493 i 536 km rzeki. Biegus malutki Calidris minuta Stwierdzany 31.07 (1 os.) i 30.08 (łącznie 4 os.), na 493 i 488 km. Biegus krzywodzioby Calidris ferruginea Obserwowany dwukrotnie: 31.07 (4 os.) i 30.08 (1 os.), wyłącznie na 493 km. Kszyk Gallinago gallinago Od jednego do kilku osobników obserwowano od połowy sierpnia do drugiej dekady września, w południowej i północnej części badanego terenu. Najwięcej osobników (5) zanotowano 21.08. Brodziec piskliwy Actitis hypoleucos Ptaki obserwowano od połowy lipca do pierwszej dekady września, ze szczytem liczebności w połowie sierpnia (Ryc. 9). Liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 67,7 os., a zatem była jedną z wyższych obserwowanych od 2012 r. Brodźce piskliwe wykorzystywały dość równomiernie cały monitorowany odcinek rzeki, z wyraźnie większą liczebnością na jego południowym krańcu (488-499 km) (Ryc. 10). 18
Ryc. 9. Liczebność brodźca piskliwego w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. Ryc. 10. Rozmieszczenie brodźca piskliwego w okresie lipiec-listopad 2017 r. 19
Samotnik Tringa ochropus Stwierdzany podczas kontroli od 31.07 do 18.09, ze szczytem w połowie sierpnia. Samotniki wykorzystywały w rozproszeniu i nierównomiernie cały badany odcinek, najliczniej na 493, 518, 527 i 530 km. Najwięcej osobników obserwowano 13 i 21.08 (odpowiednio 16 i 14 os.), najwięcej na 518 km 7 os. 13.08 i 527 km 6 os 21.08. Kwokacz Tringa nebularia Obserwowany w kontrolach od 18.07 do 23.10. Szczyt wędrówki przypadał na drugą połowę sierpnia. Kwokacza stwierdzano w południowej i północnej części badanego obszaru (488-500, szczególnie łacha na 493 km, oraz mniej licznie 526-530 i 534-538 km). Maksymalną liczebność zanotowano 21.08 (łącznie 63 os., największe stado ptaki w locie na 538 km liczyło 11 os.) Liczebność na kontrolę ze stwierdzeniem gatunku wyniosła 19,9 os., zatem jest jedną z wyższych obserwowanych w latach poprzednich. Łęczak Tringa glareola Stwierdzany od 18.07 do 21.08, najliczniej w drugiej połowie sierpnia. Łęczaki obserwowane były przede wszystkim na odcinku 490-499 km, a także na 517 km. Liczebność na kontrolę ze stwierdzeniem gatunku wyniosła 23,5 os. i była jedną z wyższych od 2012 r. Maksymalna liczebność obserwowana była 13.08 (łącznie 36 os., największe stado obserwowano na 517 km 15 os.) Brodziec śniady Tringa erythropus Zaobserwowano pojedyncze żerujące osobniki w kontrolach od 31.07 do końca sierpnia, po 1-2 osobniki na kontrolę (496-497 3 os., 527 2 os. i 536 km 1 os.). Krwawodziób Tringa totanus Stwierdzony 31.07 (491 km, 1 os.) i 13.08 (517 km, dwa stada po 7 os. i 528 km 1 os.). Kulik mniejszy Numenius phaeopus Jedna obserwacja: 30.08, 504 km (1 os.). Kulik wielki Numenius arquata Stwierdzono dwukrotnie odpoczywające ptaki, 31.07 (517 km 1 os.) i 21.08 (490 km 1 os.). Słonka Scolopax rusticola Widziana 13.08 (1 os, 518 km). Bekasik Lymnocryptes minimus Dwukrotnie stwierdzono jednego osobnika, 18.09 (żerujący, 512 km) i 23.10 (odpoczywający, 515 km). Ostrygojad Haematopus ostralegus Stwierdzony podczas trzech kontroli, od połowy sierpnia do połowy września: 13.08 (494 km 3 os.), 30.08 (491 km 4 os., 495 1 os.) i 18.09 (490 km 1 os.). Śmieszka Chroicocephalus ridibundus Obserwowana we wszystkich kontrolach, najczęstszy gatunek mewy. Najliczniejsza od końca lipca do początku września (Ryc. 11). Największe skupiska śmieszek stwierdzano na 516-517 km, mniejsze na 527-528 km i 520 km (Ryc. 12). Liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 1133,4 os. i była zbliżona do średniej z ostatnich pięciu lat. 20
Ryc. 11. Liczebność śmieszki w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. Ryc. 12. Rozmieszczenie śmieszki w okresie lipiec-listopad 2017 r. Mewa mała Hydrocoloeus minutus Stwierdzana nielicznie w kontrolach od połowy sierpnia do pierwszej dekady września, najliczniej 13.08 (26 os.), w rozproszeniu na prawie całym badanym odcinku. 21
Mewa siwa Larus canus Stwierdzana we wszystkich kontrolach, najliczniej od końca lipca do końca sierpnia oraz bardziej nieregularnie od końca października do końca listopada (Ryc. 13). Mewy siwe obserwowano na całym odcinku rzeki, z wyraźnie większymi skupiskami w południowej i środkowej części badanego odcinka, w szczególności na 495, 512 i 517 km (Ryc. 14). Liczebność na kontrolę wyniosła 103,3 os. i była najwyższa od 2012 r. Ryc. 13. Liczebność mewy siwej w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. Ryc. 14. Rozmieszczenie mewy siwej w okresie lipiec-listopad 2017 r. 22
Mewy z grupy mew srebrzystych Larus argentatus sensu lato Druga najliczniejsza grupa mew, stwierdzana w każdej kontroli. Ich liczebność była najwyższa 18.07, nieco niższa od końca lipca do drugiej dekady września i najniższa od końca września do końca listopada (Ryc. 15). Mewy te obserwowano wyraźnie częściej na odcinku 497-500 i 506 km, a także 512 i 517 km (Ryc. 16). Średnia liczebność na kontrolę wyniosła 264,8 os. Spośród mew oznaczonych do gatunku (1581 os.) zanotowano 155 stwierdzeń mewy srebrzystej L.a. argentatus (86 os. stacjonarnych), 1422 os. mewy białogłowej L. a. cachinnans (1237 stacjonarnych) oraz 4 os. mewy romańskiej L. a. michahellis (wszystkie stacjonarne). Ryc. 15. Liczebność mew L. a. sensu lato w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. Ryc. 16. Rozmieszczenie mew L. a. sensu lato w okresie lipiec-listopad 2017 r. 23
Mewa siodłata Larus marinus Po jednym lub kilka osobników stwierdzano w każdej kontroli od 31.10 do 30.11, najwięcej (7 os.) 31.10 (512 km 3 os., 514 km 2 os., 520 km 2 os.). Obserwowana na 500, 512, 514-515 i 520 km. Mewa żółtonoga Larus fuscus Stwierdzona 18.09, po jednym odpoczywającym osobniku na 488 i 512 km. Rybitwa rzeczna Sterna hirundo Rybitwy rzeczne obserwowano najliczniej w lipcu, znacznie rzadziej w sierpniu, a ostatnia obserwacja miała miejsce 7.09 (Ryc. 17). Najwięcej osobników stwierdzano na 516-517 km, poza tym ptaki występowały przede wszystkim na południowym odcinku badanego terenu (488-499 km), oraz mniej licznie i nierównomiernie na północnym odcinku (521-538 km) (Ryc. 18). Średnia liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 127,7 os., co jest jedną z wyższych liczebności notowanych od 2012 r. Ryc. 17. Liczebność rybitwy rzecznej w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. 24
Ryc. 18. Rozmieszczenie rybitwy rzecznej w okresie lipiec-listopad 2017 r. Rybitwa białoczelna Sternula albifrons Rybitwy białoczelne stwierdzano najliczniej w lipcu (Ryc. 19). Ptaki obserwowano przede wszystkim w południowej i północnej części badanego odcinka rzeki, a szczególnie wysokie liczebności obserwowano na 527 i 498 km (Ryc. 20). Średnia liczebność na kontrolę wyniosła 16,4 os., co stanowi jedną z niższych liczebności stwierdzanych w ostatnich pięciu latach monitoringu. Ryc. 19. Liczebność rybitwy białoczelnej w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. 25
Ryc. 20. Rozmieszczenie rybitwy białoczelnej w okresie lipiec-listopad 2017 r. Rybitwa czarna Chlidonias niger Obserwowana przede wszystkim 18.07 i 31.07 (maksymalna liczebność, 20 os.), jednego osobnika widziano także 18.09. Stwierdzana w dużym rozproszeniu na niemal całym badanym odcinku. Rybitwa wielkodzioba Hydroprogne caspia Zaobserwowano jednego migrującego osobnika 13.08 (535 km). Pełnopłetwe Pelecaniformes Bocian czarny Ciconia nigra Od końca lipca do końca września obserwowano od jednego do kilku osobników (Ryc. 21), w dużym rozproszeniu na całym badanym odcinku, szczególnie na 516 i 531 km (Ryc. 22). Ptaki stacjonarne obserwowane były podczas żerowania lub odpoczynku. Najwięcej osobników stwierdzono 21.08 (493 km 1 os., 516 km 1 os. i 530-531 km 3 os.), a także 13.08 (489 km 2 os., 506 1 os. i 518 km 1 os.), 7.09 (500 1 os., 515-516 2 os. i 533 km 1 os.) oraz 29.09 (grupa 4 os. podczas migracji obserwowana na 526 km). 26
Ryc. 21. Liczebność bociana czarnego w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. Ryc. 22. Rozmieszczenie bociana czarnego w okresie lipiec-listopad 2017 r. Bocian biały Ciconia ciconia Wykorzystywał rzekę przede wszystkim jako korytarz przelotowy: 13.08 obserwowano dwa żerujące osobniki (489 km), 21.08 stado 200 migrujących ptaków. 27
Czapla siwa Ardea cinerea Obserwowana w każdej kontroli. Zanotowano dwa szczyty przelotu - od połowy sierpnia do drugiej dekady września oraz od połowy października do końca listopada (Ryc. 23). Czaple siwe stwierdzano w rozproszeniu na całym badanym odcinku, szczególnie licznie na 517, 520 i 530 km (Ryc. 24). Średnia liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 55,0 os. i była jedną z wyższych od 2012 r. Ryc. 23. Liczebność czapli siwej w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. Ryc. 24. Rozmieszczenie czapli siwej w okresie lipiec-listopad 2017 r. 28
Czapla biała Casmerodius albus Obserwowana od końca lipca do końca listopada, najliczniej 13.08 (28 os.) i 18.09 (37 os. najwięcej osobników stwierdzono na 489-490 km 14 os., w tym stado 11 os. na 489 km; na 494 km obserwowano 3 os., na 496 4 os., 499 6 os., 501 1 os., 528 4 os., 530 km 3 os., 537 2 os.). Czaple białe najchętniej wykorzystywały południowy i północny odcinek badanego terenu (szczególnie 528, 489 i 531 km). Kormoran Phalacrocorax carbo Obserwowany w każdej kontroli, ze szczytem liczebności między połową września a drugą dekadą października (Ryc. 25). Kormorany były obecne na całym badanym odcinku, a szczególnie chętnie wykorzystywały 517, 530 i 497 km biegu rzeki (Ryc. 26). Średnia liczebność na kontrolę z obserwacją gatunku wyniosła 488,7 os., a więc była zbliżona do lat poprzednich. Ryc. 25. Liczebność kormorana w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. 29
Ryc. 26. Rozmieszczenie kormorana w okresie lipiec-listopad 2017 r. Bączek Ixobrychus minutus Bączka stwierdzono 7.09 na 521 km (1 os.). Szponiaste Accipitriformes Rybołów Pandion haliaaetus Pojedyncze osobniki obserwowano 30.08, 7.09 i 18.09, na 496, 488 i 498-499 km. Błotniak zbożowy Circus cyaneus Jeden dorosły osobnik obserwowany 9.10 (498 km). Błotniak stawowy Circus aeruginosus Stwierdzony 31.07 (496 km 1 os.), 7.09 (521 km 2 os. w wysokim przelocie) i 18.09 (521 km 1 os. w wysokim przelocie). Błotniak łąkowy Circus pygargus Jeden lecący osobnik 21.08 (537 km). Krogulec Accipiter nisus Od jednego do kilku osobników obserwowano w prawie każdej kontroli, najwięcej (7) 31.10. Krogulce stwierdzano najczęściej na 518 km, a poza tym głównie w południowej i północnej części badanego odcinka (488-498, 528-533 km). Jastrząb Accipiter gentilis Pojedyncze obserwacje w większości kontroli, wyłącznie na południowym i północnym krańcu badanego odcinka. 30
Bielik Haliaeetus albicilla Obserwowany w prawie wszystkich kontrolach, najczęściej od września do końca listopada (Ryc. 27). Bieliki wykorzystywały południową i północną część badanego odcinka (489-499 i 519-533 km), szczególnie 520, 497 i 489 km (Ryc. 28). Ryc. 27. Liczebność bielika w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. Ryc. 28. Rozmieszczenie bielika w okresie lipiec-listopad 2017 r. Myszołów Buteo buteo Obserwowany prawie w każdej kontroli, najliczniej 29.09 (15 os.) i 31.10 (25 os.), na południowym i północnym krańcu badanego odcinka. 31
Orlik krzykliwy Aquila pomarina Jeden dorosły osobnik w wysokim przelocie 29.09 (518 km). Trzmielojad Pernis apivorus Stwierdzony głównie w wysokim przelocie, 13.08 (1 os.), 7.09 (4 os., w tym dwa odpoczywające na 491 km) i 29.09 (1 os.). Kraskowe Coraciiformes Zimorodek Alcedo atthis Stwierdzany w każdej kontroli, najliczniej 18.07 (10 os., Ryc. 29), dość równomiernie na całym badanym odcinku i znacznie częściej na 495 km (Ryc. 30). 18.07, 31.07 i 21.08 obserwowano ptaka w kat. lęgowości C (494-495 km) z pokarmem dla młodych lub odchodami. Ryc. 29. Liczebność zimorodka w kolejnych kontrolach w okresie lipiec-listopad 2017 r. 32
Ryc. 30. Rozmieszczenie zimorodka w okresie lipiec-listopad 2017 r. Sokołowe Falconiformes Pustułka Falco tinnunculus Od jednego do kilku osobników obserwowano w prawie każdej kontroli, najwięcej (4-5 os.) 18.09 i 29.09. Pustułki stwierdzano w dużym rozproszeniu na całym badanym odcinku. Kobuz Falco subbuteo Po jednym stwierdzeniu 21.08 (517 km), 18.09 (513 km) i 29.09 (518 km), prawdopodobnie 1-2 osobników. Sokół wędrowny Falco peregrinus Jeden dorosły polujący osobnik 31.07 (493 km). Kobczyk Falco vespertinus Obserwowano jednego migrującego osobnika 18.09 (519 km). Drzemlik Falco columbarius Młody osobnik stwierdzony dwukrotnie w tej samej lokalizacji (499 km, 29.09 i 23.10). 33
Zmiany liczebności wybranych gatunków ptaków w okresie migracji jesiennej w latach 2012-2017 Zmiany liczebności wybranych gatunków ptaków podczas migracji jesiennej przedstawia Rys. 31. W roku 2017 zaobserwowano jedną z niższych liczebności krzyżówki i zauważalny jest trend spadkowy tego gatunku podczas migracji jesiennej. Liczebność nurogęsia podlega dużym wahaniom jednak nie zaznacza się wyrażny trend. Liczebność cyraneczki podczas migracji jesiennej pozostaje niska i wydaje się spadać. Wzrost, choć niekiedy ze znacznymi wahaniami, wykazują śmieszka, mewa siwa i rybitwa rzeczna. Podczas ostatnich trzech lat śmieszki i rybitwy wykazywały wyraźnie wyższe liczebności, podobnie mewa siwa w 2017 r. Liczebność rybitwy białoczelnej także podlega wahaniom; w ciągu ostatnich trzech lat była stabilna, jednak niższa niż w pierwszych latach monitoringu. Liczebność pozostałych ptaków siewkowych podlega dużym wahaniom. Zauważalny jest pozytywny trend populacji wędrownej czajki i sieweczki rzecznej od 2015 r. Podobny trend wykazują czapla siwa i kormoran. 34
Rys. 31. Zmiany liczebności wybranych gatunków ptaków podczas migracji jesiennej (lipiec-listopad) na odcinku 488-538 km Wisły w latach 2012-2017. 35
Rys. 31 ciąg dalszy. 36
Sezon zimowy (grudzień 2017 luty 2018) Zestawienie liczebności ptaków zimujących przedstawia Tabela 5. Tabela 5. Liczba stwierdzeń ptaków zimujących na odcinku 488-538 km Wisły od grudnia 2017 r. do lutego 2018 r. Rząd/gatunek Liczba stwierdzeń Liczba stwierdzeń - ptaki stacjonarne Blaszkodziobe Anseriformes Krzyżówka Anas platyrhynchos 4543 4483 Gągoł Bucephala clangula 743 717 Nurogęś Mergus merganser 659 632 Cyraneczka Anas crecca 179 179 Gęś zbożowa Anser fabalis 34 0 Łabędź niemy Cygnus olor 21 14 Bielaczek Mergellus albellus 19 17 Czernica Aythya fuligula 6 6 Krakwa Anas strepera 6 6 Mandarynka Aix galericulata 6 6 Głowienka Aythya ferina 4 4 Świstun Anas penelope 4 4 Rożeniec Anas acuta 1 1 Perkozy Podicipediformes Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus 1 1 Żurawiowe Gruiformes Łyska Fulica atra 5 5 Siewkowe Charadriiformes Śmieszka Chroicocephalus ridibundus 4864 4237 Mewa siwa Larus canus 1997 1691 Mewy z grupy mew srebrzystych Larus argentatus sensu lato 1148 885 Mewa siodłata Larus marinus 13 11 Samotnik Tringa ochropus 1 1 Nury Gaviiformes Nur rdzawoszyi Gavia stellata 1 1 Pelikanowe Pelecaniformes Czapla siwa Ardea cinerea 73 66 Czapla biała Casmerodius albus 8 6 Głuptakowe Suliformes Kormoran Phalacrocorax carbo 1260 1045 Szponiaste Accipitriformes Bielik Haliaeetus albicilla 29 16 Myszołów Buteo buteo 16 10 Krogulec Accipiter nisus 4 1 Jastrząb Accipiter gentilis 3 2 Sokołowe Falconiformes Pustułka Falco tinnunculus 6 5 Kraskowe Coraciiformes Zimorodek Alcedo atthis 10 6 Blaszkodziobe Anseriformes Krzyżówka Anas platyrhynchos 37
Obserwowana licznie w każdej kontroli, liczniej w styczniu i lutym (odpowiednio 1685 i 1584 os., Ryc. 32). Średnia liczebność na kontrolę wyniosła 1514,3 os. Krzyżówki szczególnie chętnie wykorzystywały kilka lokalizacji: najczęściej 528 km, a następnie 504-505, 516 i 488 km (Ryc. 33). Największe stada ptaków stwierdzono na 505 km okolice Elektrociepłowni Siekierki (15.12, 420 os.) i 528 km kolektor Czajka (15.01-400 os., 15.02 580 os.). Rozmieszczenie krzyżówki w sezonie 2017/18 pokrywało się z rozmieszczeniem w poprzednich latach. Ryc. 32. Liczebność krzyżówki w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Ryc. 33. Rozmieszczenie krzyżówki w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. 38
Gągoł Bucephala clangula Obserwowany w każdej z trzech kontroli, najliczniej 15.01 (523 os., Ryc. 34; największe stada: 120 os. na 522 km, 117 os. na 524 km). Ptaki najczęściej stwierdzano w północnej części badanego odcinka, na obszarze 517-526 km, najliczniej na 522, 524 i 518 km (Ryc. 35). Rozmieszczenie gągoła było podobne jak w latach poprzednich. Średnia liczebność na kontrolę wyniosła 247,7 os. Ryc. 34. Liczebność gągoła w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Ryc. 35. Rozmieszczenie gągoła w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. 39
Nurogęś Mergus merganser Nurogęś obserwowano we wszystkich kontrolach, najliczniej w styczniu (297 os., Ryc. 36). Występował na całym badanym obszarze, a najczęściej obserwowany był na odcinku miejskim (szczególnie 510-514 km, Ryc. 37). Największe stada stwierdzono na 512 km (15.12, 32 os.), 514 km (16.02, 23 os.) i 510-513 km (15.01, kilka stad po 15-20 os. każde). Średnia liczebność na kontrolę wyniosła 219,7 os. Ryc. 36. Liczebność nurogęsia w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Ryc. 37. Rozmieszczenie nurogęsia w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. 40
Cyraneczka Anas crecca Obserwowana wyjątkowo licznie w porównaniu z poprzednimi sezonami zimowymi, najliczniej w grudniu (154 os., Ryc. 38). Średnia liczebność na kontrolę wyniosła 59,7 os. Ptaki koncentrowały się szczególnie na 505 km, w okolicy kolektora Czajka (Ryc. 39). Największe stado (120 os.) stwierdzono w tej lokalizacji podczas kontroli grudniowej. Ryc. 38. Liczebność cyraneczki w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Ryc. 39. Rozmieszczenie cyraneczki w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. 41
Gęś zbożowa Anser fabalis Obserwowano stado 34 migrujących osobników 15.01 (535 km). Łabędź niemy Cygnus olor Stwierdzano od 5 do 10 os. na kontrolę. Łącznie zaobserwowano 21 osobników (14 os. stacjonarnych), najwięcej (10) 15.01, najwięcej na 521 km: 4 w Porcie Żerańskim (także poza obszarem Natura 2000) oraz 2 w jego okolicy. Bielaczek Mergellus albellus Obserwowany w styczniu (najliczniej 15 os.) i lutym (4 os.), w środkowej i północnej części monitorowanego obszaru. Czernica Aythya fuligula Stwierdzona podczas dwóch kontroli, 15.01 (526 km 3 os., 528 km 2 os.) i 16.02 (516 km 1 os.). Krakwa Anas strepera Stwierdzana podczas dwóch kontroli, 15.12 (504 km 2 os.) i 16.02 (488 km 1 os., 504 km 2 os. i 528 km 1 os.). Mandarynka Aix galericulata Obserwowana w dwóch kontrolach, 15.01 (para i dwa samce, odpowiednio na 516 i 527 km) oraz 16.02 (para na 516 km). Głowienka Aythya ferina Stwierdzona podczas dwóch kontroli, 15.01 (528 km 2 os., 535 km 1 os.) i 16.02 (503 km 1 os.). Świstun Anas penelope Stwierdzana podczas dwóch kontroli, 15.01 (527 km 1 os., 531 km 2 os.) i 16.02 (504 km 1 os.). Rożeniec Anas acuta Stwierdzony raz, 16.02 (1 os., 488 km). Perkozy Podicipediformes Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus Obserwowany raz, 15.01 (1 os.). Żurawiowe Gruiformes Łyska Fulica atra Pojedyncze ptaki stwierdzano w każdej kontroli, wyłącznie na 521 km (odpowiednio 1, 2 i 2 os.) w Basenie RZGW Portu Żerańskiego (poza obszarem Natura 2000). 42
Siewkowe Charadriiformes Śmieszka Chroicocephalus ridibundus Notowana najliczniej podczas kontroli styczniowej (2150 os., Ryc. 40, największe stada: 500 os na 512 km i 300 os na 515 km). Najczęściej śmieszki obserwowane były w środkowym odcinku badanego obszaru (510-521 km, szczególnie licznie na 515 km, Ryc. 41). Średnia liczebność na kontrolę wyniosła 1621,3 os. i była zbliżona do liczebności obserwowanych w zeszłych sezonach zimowych. Ryc. 40. Liczebność śmieszki w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Ryc. 41. Rozmieszczenie śmieszki w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. 43
Mewa siwa Larus canus Szczyt stwierdzeń mew siwych zanotowano 15.01 (1327 os., Ryc. 42), a średnia liczebność na kontrolę wyniosła 665,7 os. Był to jeden z sezonów o największej liczebności zimowej tego gatunku na badanym obszarze w ciągu ostatnich kilku lat. Ptaki najczęściej obserwowano na 516-517 i 521 km, rzadziej na odcinku 512-515 km (Ryc. 43). Najliczniejsze stada zanotowano 15.01, na 517 km (380 os.), 516 km (250 os.) i 521 km (200 os.). Ryc. 42. Liczebność mewy siwej w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Ryc. 43. Rozmieszczenie mewy siwej w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. 44
Mewy z grupy mew srebrzystych Larus argentatus sensu lato Liczba stwierdzeń mew z tej grupy była najwyższa 16.02 (647 os., Ryc. 44; największe stado, 200 os., na 520 km). Stwierdzono średnio 382,7 os. na kontrolę, co wydaje się wysoką liczebnością zimową na badanym obsarze, w porównaniu z latami poprzednimi. Podobnie jak w poprzednich latach, ptaki gromadziły się w środkowym odcinku badanego obszaru (szczególnie 512 i 520-521 km), mniej licznie w kilku lokalizacjach na południu (Ryc. 45). Spośród mew oznaczonych do gatunku stwierdzono mewy białogłowe L. cachinnans (283 os., w tym 224 stacjonarne) i srebrzyste L. argentatus (100 os., w tym 77 stacjonarnych). Ryc. 44. Liczebność mew L. a. sensu lato w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Ryc. 45. Rozmieszczenie mew L. a. sensu lato w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. 45
Mewa siodłata Larus marinus Po kilka osobników obserwowano podczas każdej kontroli, na odcinku miejskim oraz w okolicach piaskarni na Tarchominie: 15.12 3 os., 512 km; 15.01 8 os., 512, 515 i 526 km; 15.02 4 os., 512 i 515 km. Największe stado zanotowano 15.01 (5 os. na 512 km). Samotnik Tringa ochropus Jednego dorosłego żerującego ptaka zaobserwowano 15.02 na 496 km. Nury Gaviiformes Nur rdzawoszyi Gavia stellata 15.01 stwierdzono 1 dorosłego żerującego osobnika na 488 km. Pelikanowe Pelecaniformes Czapla siwa Ardea cinerea Najliczniejsza podczas kontroli styczniowej (36 os., Ryc. 46). Średnia liczebność na kontrolę wyniosła 24,7 os. Czaple siwe obserwowano w rozproszeniu prawie na całym badanym odcinku, najczęściej na 510 km, gdzie 15.01 przebywała grupa 9 osobników (Ryc. 47). Ryc. 46. Liczebność czapli siwej w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. 46
Ryc. 47. Rozmieszczenie czapli siwej w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Czapla biała Casmerodius albus Zanotowano po jednym osobniku w grudniu (532 km) i styczniu (529 km), oraz 6 osobników podczas kontroli lutowej (502, 508, 521, 530 i 534 km). Największą liczbę osobników (2) stwierdzono 16.02 na 508 km. Głuptakowe Suliformes Kormoran Phalacrocorax carbo Kormorana obserwowano najliczniej w styczniu (572 os., Ryc. 48; maksymalna liczebność 100 os. na 512 km i 102 os. na 510 km). Średnia liczebność na kontrolę wyniosła 420,0 os. Ptaki najchętniej przebywały w środkowej części monitorowanego obszaru, podobnie jak w sezonie 2015/16-512 i 510 km (Ryc. 49). Największe stada stwierdzono na 510 (kilka stad, w tym 102 os. 15.01), 512 (47 os. 15.12, 100 os. 15.01, 120 os. 16.02) i 517 km (65 os. 15.12). Obserwowane liczebności należą do najwyższych od kilku lat. 47
Ryc. 48. Liczebność kormorana w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Ryc. 49. Rozmieszczenie kormorana w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Szponiaste Accipitriformes Bielik Haliaeetus albicilla Obserwowano od kilku do kilkunastu osobników podczas każdej kontroli, podobnie jak w ostatnich trzech latach monitoringu, najwięcej w lutym (Rys. 50; najwięcej osobników, 5, na 535 km), kiedy zaobserwowano stado 5 os. lecących w górę rzeki. Inaczej niż w poprzednich latach, bieliki preferowały kilka lokalizacji, głównie w południowej i północnej części badanego obszaru, szczególnie 534-538 km (Rys. 51). 16.02 obserwowano parę w kategorii lęgowości C na 501 km (Zawady), na lewym brzegu rzeki. 48
Rys. 50. Liczebność bielika w kolejnych kontrolach w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Rys. 51. Rozmieszczenie bielika w okresie grudzień 2017 luty 2018 r. Myszołów Buteo buteo Obserwowany w styczniu i lutym, po 8 os. w każdej kontroli. Stwierdzano pojedyncze ptaki, stacjonarne lub w locie, w rozproszeniu na całym badanym odcinku. 49
Krogulec Accipiter nisus Notowany w styczniu i lutym, po 2 os. w każdej kontroli w różnych miejscach rzeki. Jastrząb Accipiter gentilis Stwierdzony tylko 15.12, po jednym osobniku na 494, 528 i 530 km. Sokołowe Falconiformes Pustułka Falco tinnunculus Polujące osobniki stwierdzono 15.01 (4 os., 515 i 518 km) i 16.02 (2 os., 494 i 513 km). Kraskowe Coraciiformes Zimorodek Alcedo atthis W każdej kontroli stwierdzano od jednego do kilku osobników, najwięcej 6 os. (15.12). Ptaki obserwowano na 490, 495-496, 498, 507, 513-514 i 525 km. Pozostałe gatunki ptaków stwierdzone podczas okresu zimowego Pozostałe lęgowe gatunki ptaków podlegające monitoringowi zebrano w Tabeli 6. 50
Tabela 6. Pozostałe gatunki ptaków stwierdzone na odcinku 488-538 km Wisły w okresie 12. 2017 02. 2018. rząd/gatunek liczba stwierdzonych osobników (km) uwagi 15.12 15.01 16.02 Czarnogłówka Poecile montanus 0 5 (526, 537) 2 (494, 497) Czeczotka Carduelis flammea 290 (502, 511, 85 (516, 529, 0 527, 530) 530, 534) Dzięcioł białoszyi Dendrocopos 1 (512) 0 0 syriacus Dzięcioł czarny Dryocopus 1 (534) 3 (505, 506, 536) 4 (497, 503, martius Dzięcioł duży Dendrocopos major 1 (529) 6 (503, 518, 526, 529, 536) 520, 531) 16 (na całym badanym odcinku) Dzięcioł średni Dendrocopos medius 0 2 (507, 529) 5 (488, 500, 530, 535) Dzięcioł zielony Picus viridis 1 (490) 1 (518) 2 (493, 516) Dzięciołek Dendrocopos minor 0 0 3 (499, 516, 530) Kruk Corvus corax 12 (488, 490, 494, 498, 530, 531, 533, 535) 20 (488, 492, 506, 528, 533, 535, 537) 27 (488, 490, 498, 500, 506, 526, 527, 528, 529, 538) para lęg. (B) na 506 km 15.01 Srokosz Lanius collurio 1 (535) 1 (534) 0 Wrona siwa Corvus corone 756 1158 832 skupiona na 510-521 km, wyjątkowo liczna na 517 km Zmiany liczebności wybranych gatunków ptaków w okresie zimowania w sezonach 2011/12-2017/18 Liczebności wybranych gatunków ptaków podczas sezonu zimowego (grudzień-luty) w sezonach 2011/12 2017/18 przedstawia Rys. 52. Wyraźny trend zaobserwować można w przypadku krzyżówki, kórej liczebność spadła niemal o połowę po zamknięciu kolektora młocińskiego (po zimie 2011/12), a następnie wykazywała wahania i nieznaczny trend spadkowy. Zwraca też uwagę ciągły niewielki wzrost liczebności czapli siwej, co być może ma związek z ciepłymi zimami i coraz częstszym pozostawaniem czapli siwych na zimę. Liczebność zimowa nurogęsi jest zmienna, ale wydaje się oscylować wokół stałej wartości, podobnie jak liczebność gągoła. Liczebność bielaczka wykazuje tendencję spadkową, co także najprawdopodobniej wynika z coraz cieplejszych zim. Analiza trendów liczebności zimującej populacji tego gatunku na obszarze Europy wykazała, że zimowanie bielaczka przesunęło się na północ i wschód, a coraz mniejsza część populacji przemieszcza się na zimę do środkowej i południowej Europy, co spowodowane jest najprawdopodobniej ocieplaniem się klimatu 2. Warto też zauważyć, że w sezonie 2017/18 zaobserwowano wyjątkowo dużą liczbę zimujących cyraneczek, do czego przyczyniła się przede wszystkim obserwacja stada 120 os. 15.12 na 505 km. Jednak gdyby 2 Pavón-Jordán et al. 2015. Climate-driven changes in winter abundance of a migratory waterbird in relation to EU protected areas. Diversity and Distributions 21: 571-582. 51