LOKALNA STRATEGIA ROZWOJU

LOKALNA STRATEGIA ROZWOJU na lata 2009 2015 dla BUSKIEJ LOKALNEJ GRUPY DZIAŁANIA SŁONECZNY LIDER Obszar gminy Busko Zdrój Busko Zdrój, grudzień 2008

Opracowano zgodne z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych kryteriów i sposobu wyboru lokalnej grupy działania do realizacji lokalnej strategii rozwoju Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 z dnia 23 maja 2008 roku. Niniejsze opracowanie zostało przygotowane przez: Autor Małgorzata Donoch Aleksandra Imosa Jacek Strzelecki Piotr Szumilas Katarzyna Szczukiewicz KaluŜna Andrzej Bydłosz Podpis Opracowanie własne grupy inicjatywnej powołanej z członków Stowarzyszenia Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider Autorzy opracowania składają podziękowanie wszystkim tym osobom, które swoim zaangaŝowaniem w trakcie spotkań przyczyniły się do powstania niniejszego dokumentu. 2

SPIS TREŚCI 1 CHARAKTERYSTYKA LGD 5 1.1 NAZWA I STATUS PRAWNY LGD ORAZ DATA WPISU DO KRAJOWEGO REJESTRU SĄDOWEGO I NUMER W TYM REJESTRZE 5 1.2 OPIS PROCESU BUDOWANIA PARTNERSTWA 5 1.3 CHARAKTERYSTYKA CZŁONKÓW LGD ALBO JEJ PARTNERÓW I SPOSÓB ROZSZERZANIA LUB ZMIANY SKŁADU LGD 6 1.4 STRUKTURA RADY 8 1.5 ZASADY I PROCEDURY FUNKCJONOWANIA ORGANU DECYZYJNEGO LGD 9 1.5.1 PROCEDURY NABORU PRACOWNIKÓW ORAZ WARUNKÓW FUNKCJONOWANIA BIURA 10 1.6 KWALIFIKACJE I DOŚWIADCZENIE OSÓB WCHODZĄCYCH W SKŁAD ORGANU DECYZYJNEGO 11 1.7 DOŚWIADCZENIE LGD I CZŁONKÓW LGD ALBO JEJ PARTNERÓW W REALIZACJI OPERACJI 11 2 OPIS OBSZARU OBJĘTEGO LSR WRAZ Z UZASADNIENIEM JEGO WEWNĘTRZNEJ SPÓJNOŚCI 12 2.1 UWARUNKOWANIA PRZESTRZENNE (MAPA), GEOGRAFICZNE, PRZYRODNICZE, HISTORYCZNE I KULTUROWE 12 2.2 OCENA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OBSZARU, W TYM POTENCJAŁU DEMOGRAFICZNEGO I GOSPODARCZEGO OBSZARU ORAZ POZIOMU AKTYWNOŚCI SPOŁECZNEJ 27 2.3 SPECYFIKA OBSZARU 31 3 ANALIZA SWOT DLA OBSZARU OBJĘTEGO LSR, WNIOSKI WYNIKAJĄCE Z PRZEPROWADZONEJ ANALIZY 33 4 CELE OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE LSR, PRZEDSIĘWZIĘCIA SŁUśĄCE W OSIĄGNIĘCIU POSZCZEGÓLNYCH CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH 38 5 OKREŚLENIE MISJI I WIZJI LGD 45 6 WYKAZANIE SPÓJNOŚCI SPECYFIKI OBSZARU Z CELAMI LSR 46 3

7 UZASADNIENIE PODEJŚCIA ZINTEGROWANEGO DLA PLANOWANYCH W RAMACH LSR PRZEDSIĘWZIĘĆ 51 8 UZASADNIENIE PODEJŚCIA INNOWACYJNEGO DLA PLANOWANYCH W RAMACH LSR PRZEDSIĘWZIĘĆ 52 9 OKREŚLENIE PROCEDURY OCENY ZGODNOŚCI OPERACJI LSR, WYBORU OPERACJI PRZEZ LGD 53 9.1 OGÓLNA PROCEDURA WYBORU OPARACJI 53 9.2 PROCEDURY OCENY ZGODNOŚCI OPERACJI Z LSR 55 9.3 PROCEDURY WYBORU OPERACJI PRZEZ LGD, LOKALNE KRYTERIA WYBORU I PROCEDURA ICH ZMIAN 59 9.3.1 PROCEDURA ZMIANY LOKALNYCH KRYTERIÓW WYBORU 64 9.4 PROCEDURA ODWOŁAWCZA OD DECYZJI RADY 65 10 BUDśET LSR DLA KAśDEGO ROKU JEJ REALIZACJI 68 11 OPIS PROCESU PRZYGOTOWANIA I KONSULTOWANIA LSR 71 12 OPIS PROCESU WDRAśANIA I AKTUALIZACJI LSR 74 13 ZASADY I SPOSÓB DOKONYWANIA OCENY (EWALUACJI) WŁASNEJ 76 14 OKREŚLENIE POWIĄZAŃ LSR Z INNYMI DOKUMENTAMI PLANISTYCZNYMI ZWIĄZANYMI Z OBSZAREM OBJĘTYM LSR 78 15 INNE PLANOWANE DZIAŁANIA, PRZEDSIĘWZIĘCIA LUB OPERACJE REALIZOWANE PRZEZ LGD W RAMACH INNYCH PROGRAMÓW WDRAśANYCH NA OBSZARZE OBJĘTYM LSR 80 16 PRZEWIDYWANY WPŁYW REALIZACJI LSR NA ROZWÓJ REGIONÓW I OBSZARÓW WIEJSKICH 82 17 INFORMACJA O ZAŁĄCZNIKACH 83 4

1 CHARAKTERYSTYKA LGD 1.1 Nazwa i status prawny LGD oraz data wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i numer w tym rejestrze Nazwa LGD BUSKA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA SŁONECZNY LIDER LGD SŁONECZNY LIDER Status prawny LGD Stowarzyszenie BUSKA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA SŁONECZNY LIDER z siedzibą w Zbludowicach, ulica Świętokrzyska 9, 28-100 Busko-Zdrój zostało utworzone na mocy uchwały z dnia 15 stycznia 2008 roku w Busku Zdroju przez Członków ZałoŜycieli. Data Wpisu do KRS 03.04.2008r Numer KRS 0000302968 1.2 Opis procesu budowania partnerstwa W końcu roku 2005 pojawiły się pierwsze projekty wykorzystania nowych nadchodzących funduszy. Do ich realizacji potrzebna była aktywizacja społeczności lokalnej, oraz grupa ludzi, która podkreślając walory gminy Buska Zdroju, wykorzystując juŝ istniejące analizy opracowałaby strategię rozwoju gminy Busko Zdrój na lata 2007 2013. W 2005r opracowano w Urzędzie Miasta i Gminy w Busku Zdroju projekt Wieś aktywna. Kształtowanie i upowszechnienie idei rozwoju wśród mieszańców obszarów wiejskich gminy Busko Zdrój w ramach PilotaŜowego programu LEADER+. 06 marca 2006 roku rozpoczęto realizację projektu przy udziale Centrum Tłumaczeń, Doradztwa i Edukacji PRAGMATIC Dorota Kubicka Mikoś. Zorganizowano 25 spotkań informacyjnych z mieszkańcami wszystkich 47 sołectw na których przeprowadzono badania ankietowe wśród 750 uczestników. Dla wyłonionych aktywnych grup ludności 250 osób zorganizowano warsztaty wdraŝające ich do schematu II LEADER oraz uświadamiające problemy i potrzeby konkretnych środowisk wiejskich poprzez podniesienie świadomości 5

ekologicznej, społecznej i edukacyjnej oraz wskazanie nowych źródeł dochodu w gospodarstwach. Efektem projektu pilotaŝowego Programu Leader+ była Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich. Odpowiedzialną Grupą Działania za wdroŝenie strategii było stowarzyszenie zarejestrowane 30 marca 2007r Razem Łatwiej. Zrealizowano I schemat projektu pilotaŝowego Programu Leader+, do II schematu nie przystąpiono. Obecnie grupa inicjatywna wywodząca się z poprzedniego schematu ewoluowała dostosowując się do dzisiejszego ustawodawstwa trójsektorowego partnerstwa. W grudniu 2007 roku zorganizowano konferencję w Urzędzie Miasta i Gminy w Busku-Zdroju dla przedstawicieli wszystkich sektorów. 15 stycznia 2008r odbyło się Zebranie ZałoŜycielskie nowej Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider. Obecni na spotkaniu złoŝyli deklarację przystąpienia i działania w trójsektorowym partnerstwie w zakresie opracowania strategii rozwoju obszarów wiejskich i wdroŝenia go w Ŝycie. Efektem dwóch zebrań było zarejestrowanie stowarzyszenia w Sądzie 03.04.2008r i uzyskanie wpis do KRS. Przy tworzeniu partnerstwa stale korzystano z fachowej pomocy ekspertów: Haliny Siemaszko z OP i WP w Sandomierzu, Mirosławy Mochockiej kierownika Bura Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w Świętokrzyskim Biurze Rozwoju Regionalnego w Kielcach oraz specjalistów ze Świętokrzyskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach. W procesie tworzenia strategii brali udział mieszkańcy gminy Busko Zdrój w warsztatach które były organizowane na terenach wiejskich w latach 2005-2007. Obecna strategia jest sumą wszystkich analiz stanu rzeczywistego terenu oraz oczekiwań społecznych prowadzonych przy udziale merytorycznym konsultantów, moderatorów, pracowników róŝnych urzędów oraz firm działających na przestrzeni lat. Przez ten okres prowadzono róŝne działania analizujące oczekiwania społeczne mieszkańców tj. ankiety, spotkania grupowe, warsztaty, szkolenia. Strategia nie jest procesem zakończonym, ciągle jest rozwijana i dostosowywana do nowych oczekiwań społeczności lokalnej, to dokument otwarty, zawieszony na stronie internetowej www.slonecznylider.pl, podlegający dyskusji na forum. 1.3 Charakterystyka członków LGD albo jej partnerów i sposób rozszerzania lub zmiany składu LGD Buska Lokalna Grupa Działania jest partnerstwem trójsektorowym składającym się z przedstawicieli sektora publicznego, gospodarczego, i społecznego. Sektorowy podział 6

członków Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider przestawia załącznik 1. LGD działa jako Stowarzyszenie i jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem osób fizycznych i osób prawnych, w tym jednostek samorządu terytorialnego, mającym na celu działanie na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Głównym celem LGD jest opracowanie i wdroŝenie Lokalnej Strategii Rozwoju, dzięki której moŝliwe będą działania stymulujące rozwój i odnowę wsi. Realizacja zawartych w niej zadań tj. tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, ochrona środowiska naturalnego, krajobrazu i zasobów historyczno kulturowych, rozwój turystyki, promocja regionu oraz popularyzacja i rozwój produkcji wyrobów regionalnych, lokalnych, naturalnych doprowadzi do osiągnięcia wzrostu konkurencyjności gospodarczej obszarów wiejskich oraz wzrostu zatrudnienia. Siedziba Buskiej LGD Słoneczny Lider znajduje się we wsi Zbludowice Gmina Busko Zdrój. LGD obejmuje swoim zasięgiem obszar Gminy Busko Zdrój, jednak zgodnie ze statutem moŝe prowadzić działalność na terenie Rzeczypospolitej Polskiej oraz poza jej granicami. Na spotkaniu załoŝycielskim członków było 58. Obecnie stowarzyszenie liczy 74 członków osób fizycznych i prawnych. Sektor publiczny stanowi 1%, sektor społeczny 88% a gospodarczy 11%. Wśród 74 członków stowarzyszenia 35 to kobiety, co stanowi 47%. Fot. 1. Członkowie Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider. Fotografia autorstwa Katarzyny Szczukiewicz - KaluŜnej Sposób zmiany składu Lokalnej Grupy Działania znajduje się w statucie stowarzyszenia 7,8,9,10,11. Zakładamy rozszerzenie składu członków LGD na przestrzeni realizacji Lokalnej Strategii Rozwoju. 7

1.4 Struktura rady Lokalna Strategia Rozwoju na lata 2009 2015 Organem decyzyjnym Stowarzyszenia jest Rada. W skład Rady wchodzą: przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz członkowie. Rada obraduje na posiedzeniach zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeb. Do wyłącznej kompetencji Rady naleŝy wybór operacji, zgodnie z art. 62 ust.4 rozporządzenia Rady Wspólnoty Europejskiej nr. 1698/2005 z dnia 20 września 2005r, które mają być realizowane w ramach lokalnej strategii rozwoju opracowanej przez Stowarzyszenie. 1 lutego 2008r odbyło się Walne Zebranie Członków Stowarzyszenia Buska Lokalna Grupa Działania Słoneczny Lider na którym odbyły się wybory do Rady, Zarządu oraz Komisji Rewizyjnej. W załączniku 2 przedstawiono skład rady z zaznaczeniem sektorowości, płci, wykształcenia członków rady oraz stałego zamieszkania w formie graficznej. Rada obejmuje 12 osób z róŝnych sektorów (1 osoba to sektor publiczny, 3 osoby sektor gospodarczy i 8 osób sektor społeczny). Procentowo skład jest następujący: 8% to sektor publiczny, 25% to sektor gospodarczy, 67% to sektor społeczny. Fot. 2. Rada Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider. Fotografia autorstwa Katarzyny Szczukiewicz - KaluŜnej Struktura członków Rady spełnia parytet uczestnictwa przedstawicieli sektora społeczno - gospodarczego w stosunku do przedstawicieli sektora publicznego. 8

Kwestię zakazu łączenia funkcji w organie decyzyjnym z funkcją w zarządzie lub w organie kontroli reguluje zapis w Regulaminie Rady Pracy Stowarzyszenia (Rozdział II 2 - Członek Rady nie moŝe jednocześnie pełnić funkcji w Zarządzie czy Komisji Rewizyjnej ani być zatrudniony w biurze ). 1.5 Zasady i procedury funkcjonowania organu decyzyjnego LGD Sposoby powoływania i zmian w składzie Rady znajduje się w statucie stowarzyszenia Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider - 15. Rada jako organ decyzyjny posiada swój Regulamin Rady Pracy precyzyjnie określający organizację wewnętrzną i tryb pracy. Szczegółowe zapisy tego dokumentu uwzględniają regulację postępowania jej członków w procedurze wyboru projektu, oraz opisują procedury funkcjonowania Rady z uwzględnieniem wykluczenia członka Rady z udziału w dokonywaniu wyboru operacji mogących budzić wątpliwość co do bezstronności wyłączenia członka Rady od udziału w dokonaniu wyboru operacji. Organ decyzyjny posiada więc regulamin organizacyjny zapewniający przejrzystość, demokratyczność oraz jasność w podejmowaniu decyzji. śaden z członków Rady nie moŝe być zatrudniony w biurze, zna ograniczenia co do wykluczenia prac w komisji rozpatrującej wnioski co do których nie mógłby zachować bezstronności. Fot. 3. Zarząd Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider. Fotografia autorstwa Katarzyny Szczukiewicz - KaluŜnej 9

Do właściwej realizacji zadań statutowych Stowarzyszenia niezbędne jest zatrudnienie pracowników biura, którzy zagwarantują profesjonalną obsługę organów LGD i beneficjentów. W odniesieniu do kandydatów mających takie zadania do wykonania będą precyzyjnie określone wymagania. Równie waŝne jest odpowiednio przygotowane zaplecze lokalowe i techniczne, które nie tylko będzie zapewniało prawidłową moŝliwość przyjmowania i obsługi interesantów, ale równieŝ dawało moŝliwości właściwego archiwizowania dokumentów i organizacji spotkań, warsztatów, konferencji itp. 1.5.1 Procedury naboru pracowników oraz warunków funkcjonowania biura Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, Buska Lokalna Grupa Działania Słoneczny Lider określiła następujące wymagania w odniesieniu do pracowników, których naleŝy zatrudnić: o określiła Regulamin Zatrudnienia Pracowników w biurze Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider o określiła Opisy stanowisk precyzujące podział obowiązków i zakres odpowiedzialności na poszczególnych stanowiskach Opis warunków technicznych i lokalowych biura przedstawiono w załączniku 3 do strategii. Fot. 4. Spotkanie Zespołu ds. tworzenia LSR w biurze LGD Słoneczny Lider. Fotografia autorstwa Katarzyny Szczukiewicz - KaluŜnej 10

1.6 Kwalifikacje i doświadczenie osób wchodzących w skład organu decyzyjnego Kwalifikacje osób reprezentujące organ decyzyjny LGD w kierunku Leadera: z 12 osób 10 ukończyło szkolenie. Z 12 osób 9 stanowi osoby zameldowane na pobyt stały na obszarze objętym LSR. 2 osoby spośród członków Rady władają językiem angielskim w stopniu umoŝliwiającym swobodne porozumiewanie się. Wszyscy członkowie Rady LGD posiadają doświadczenie z realizacji projektów w ramach SPO oraz innych funduszy, reprezentując swoją osobę fizycznie lub inne instytucje działające w zakresie poŝytku społecznego. Szczegółowy opis doświadczenia osób wchodzących w skład organu decyzyjnego nie wyczerpuje wszystkich doświadczeń członków Rady, jest tylko przekrojową gamą róŝnych działań w których brali czynny udział. 1.7 Doświadczenie LGD i członków LGD albo jej partnerów w realizacji operacji Bogate doświadczenie członków stowarzyszenia wynika z realizacji róŝnych projektów, zaczynając od Phare, SAPARD, Bank Światowy, ZPORR, SPO po inne fundusze. Gmina Busko-Zdrój realizowała projekt w ramach PilotaŜowego Programu Leader+ I schemat Wieś Aktywna, i projekty z zakresu działania SPO Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego, np. Zagospodarowanie terenów atrakcyjnych przyrodniczo w miejscowości Siesławice. Ponadto aktywność członków w zakresie róŝnych programów i projektów wiąŝe się z ich działalnością na co dzień w środowisku lokalnym jako przedstawicieli róŝnych organizacji formalnych i nieformalnych. Obok wielu projektów realizowanych przez gminę Busko-Zdrój wymienić moŝna takŝe projekty uruchomione z Fundacji Wspomagania Wsi czy Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Szczegółowy opis doświadczenia osób wchodzących w skład LGD nie wyczerpuje wszystkich doświadczeń członków, pokazuje przekrojowo szeroką gamę projektów, których realizacja pokazuje kompetencje i aktywność członków stowarzyszenia LGD. 11

2 OPIS OBSZARU OBJĘTEGO LSR WRAZ Z UZASADNIENIEM JEGO WEWNĘTRZNEJ SPÓJNOŚCI Lokalna Strategia Rozwoju obejmuje obszar gminy Busko Zdrój zlokalizowanej w powiecie buskim województwo świętokrzyskie. Gmina Busko Zdrój powszechnie postrzegana jest jako region uzdrowiskowo-rolniczy. Jej walory nie obejmują jedynie popularnych uzdrowisk, wiąŝą się takŝe z wyjątkowym bogactwem przyrody, krajobrazu oraz historii. Daje się równieŝ zauwaŝyć obecność wielu cennych zabytków architektury. Z tego powodu gmina Busko Zdrój jest bardzo atrakcyjnym regionem pod względem turystycznym. Jej perspektywy rozwoju wiąŝą się nie tylko z funkcjonowaniem uzdrowisk, ale równieŝ z rolnictwem i szeroko pojętą działalnością usługową. Na przestrzeni ostatnich lat wiele instytucji działających w zakresie promocji gminy zinwentaryzowało produkty regionalne tj. szlaki turystyczne (architektura, fauna i flora oraz historia), płody rolne (produkty ekologiczne, naturalne i regionalne), produkty kulinarne (potrawy), bogactwa naturalne (wody mineralne) oraz bazę turystyczną w Busku-Zdroju i na obszarach wiejskich. 2.1 Uwarunkowania przestrzenne (mapa), geograficzne, przyrodnicze, historyczne i kulturowe Uwarunkowania przestrzenne obszaru objętego LSR Powierzchnia gminy Busko - Zdrój wynosi 235 km2, z czego 12 km2 przypada na miasto Busko Zdrój. Miasto połoŝone jest 50km na południe od Kielc i 80km na północ od Krakowa, przy drodze krajowej Warszawa Kielce Tarnów Rzeszów Przemyśl. Busko Zdrój jest gminą miejsko wiejską, w skład której wchodzi 47 sołectw: Błoniec, Baranów, Biniątki, Bilczów, Bronina, Budzyń, Chotelek, Dobrowoda, ElŜbiecin, Galów, Gadawa, Janina, Kameduły, Kawczyce, Kołaczkowice, Kostki DuŜe, Kostki Małe, Kotki, Las Winiarski, Łagiewniki, Mikułowice, Młyny, Nowy Folwark, Nowa Wieś, Oleszki, Olganów, Owczary, Palonki, Pęczelice, Podgaje, Radzanów, Ruczynów, Siesławice, Skorzów, Słabkowice, SłuŜów, Skotniki DuŜe, Skotniki Małe, Szaniec, SzczaworyŜ, Wełecz, Widuchowa, Wolica, Zbludowice, Zbrodzice, Zwierzyniec, śerniki Górne. 12

Rys. 1. PołoŜenie powiatu buskiego Rys. 2. Gminy powiatu buskiego Źródło: Operat uzdrowiskowy dla Gminy Busko - Zdrój Uwarunkowania geograficzne obszaru objętego LSR Gmina Busko Zdrój leŝy w południowej części województwa świętokrzyskiego w regionie zwanym Ponidzie, na wysokości 220-250 m n.p.m. na terenie Niecki Nidziańskiej, na południowych zboczach Garbu Wójczańsko Pińczowskiego i leŝącej u jego podnóŝy Niecki Soleckiej. Rys. 3. Podział fizyczno geologiczny województwa świętokrzyskiego śródło: Mała Ojczyzna Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe pod redakcją GraŜyny Okły 13

W północnej części gminy połoŝona jest Niecka Nidziańska. Obszar niecki charakteryzują szerokie, płaskie wzniesienia rozczłonkowane szerokimi płaskimi dolinami o łagodnych zboczach i często podmokłych dnach, o nachyleniu w kierunku południowo wschodnim. NajniŜsze wysokości występują w dolinie rzeki Sanicy (192 m n.p.m.), najwyŝsze na PłaskowyŜu Szanieckim (Góra Kamnica 298,5m n.p.m.). W środkowej części gminy rozciąga się Garb Pińczowski. Wzniesienia występujące w obrębie garbu posiadają strome stoki i płaskie wierzchowiny. Wysokość bezwzględna wierzchowin jest większa w części południowo wschodniej (Błoniec 331,5m n.p.m.), w części północno zachodniej wysokość jest mniejsza i wynosi 287m n.p.m. (Kamienna Góra). W obrębie Garbu wytworzyły się wąwozy i jary (okolice SzczaworyŜa i Ruczynowa), formy krasowe: werteby i jeziorka (Bronina, Owczary, Łagiewniki), a takŝe dolinka krasowa w Owczarach. W południowej części gminy połoŝona jest Niecka Solecka. Cechą charakterystyczną niecki jest urozmaicona rzeźba terenu z licznymi pagórkami tworzącymi wąskie wydłuŝone pasma oraz występowanie gipsów krystalicznych. W gipsach rozwijają się procesy krasowe, liczne leje, zapadliska i małe jaskinie. Obszar niecki poprzecinany jest siecią rzeczną dopływów rzeki Nidy, spływających z Garbu Pińczowskiego. Tutaj równieŝ znajduje się najniŝej połoŝony punkt w gminie 179,8 m n.p.m. (na południe od Budzynia). Bardzo dobre połoŝenie geograficzne, na trasach przelotowych, urozmaicona rzeźba terenu sprawia, iŝ obszar LGD jest łatwo dostępny, bardzo atrakcyjny wizualnie, co zostanie wykorzystane na szlakach tematycznych. Przyrodnicze zasoby obszaru objętego LSR Na obszarze LGD znajdują się następujące formy ochrony przyrody (zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody): obszary Natura 2000: - Ostoja Nidziańska (kod obszaru: PLH260003, SOO), ostoja obejmuje naturalną dolinę Nidy i fragmenty przylegających do niej płaskowyŝów. Rzeka Nida silnie meandrując tworzy liczne starorzecza, tworząc w środkowym biegu rozległe kompleksy wilgotnych i podmokłych łąk, bagien i starorzeczy. Przy małym spadku koryta rzeki, co roku tworzą się rozlewiska, sprzyja to rozwojowi zbiorowisk szuwarowych i utrzymują łąki kośne. Obszar ostoi obejmuje takŝe lessowy, lekko falisty płaskowyŝ porozcinany licznymi wąwozami, parowami oraz suchymi dolinami. W centrum Ponidzia obejmuje ochroną liczne jaskinie, leje krasowe, wywierzyska i ślepe dolinki. Wapienne i gipsowe wzgórza oraz zbocza wąwozów 14

porastają murawy kserotermiczne, a doliny zbiorowiska łąkowe. Znajdujące się tutaj kompleksy stawów rybnych stanowią ostoję dla wielu gatunków ptaków. Teren ostoi połoŝony w większości na obszarze Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego. - Dolina Nidy (kod obszaru: PLB260001, OSO), ostoja obejmuje dolinę rzeki Nidy. Dolinę charakteryzują liczne meandry rzeczne i starorzecza, z łąkami kośnymi przechodzącymi w miejscach zabagnionych w turzycowiska. Przy starorzeczach i oczkach wodnych spotkać moŝna zespoły szuwarowe, a w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki szuwar mannowy, a takŝe zarośla wierzbowe i olsy, sporadycznie zespoły łęgowe. W okresie wiosennym i letnim wzbierająca rzeka tworzy rozległe rozlewiska. rezerwaty przyrody: - Owczary rezerwat słonoroślowy na terenie Szanieckiego Parku Krajobrazowego, utworzony w 1959 r. Powierzchnia rezerwatu 0,61 ha. Przedmiotem ochrony jest źródło solankowe z występującą w pobliŝu unikalną florą i fauną halofilną; - Skałki k/owczar rezerwat skalny: kryształy gipsu o wielkości 1-1,5m, zapadliska, pieczary, jamy i źródełka wód siarczano słonych; - "Zimne Wody rezerwat z krasem gipsowym, kryształy gipsu o kształcie jaskółczych ogonów, murawy kserotermiczne, stanowiska miłka wiosennego, dziewięćsiła; - Skorocice rezerwat stepowy z krasem gipsowym: jaskinie o długości do 280 m, wywierzyska, wąwóz i meandrujący potok; roślinność słonolubna; - Przęślin i Góry Wschodnie k/chotla Czerwonego - rezerwaty geologiczne i stepowe, olbrzymie kryształy gipsu 2-2,5m; roślinność: miłek wiosenny, ostnica włosowata; - Grabowiec k/gacek roślinność stepowa i leśna, osobliwością jest dyptam jesionolistny, zwany gorejącym krzakiem MojŜesza; - Ostra Góra - Pęczelice, częściowy rezerwat; wzgórze z wapieni, kredy z roślinnością ciepłolubną. parki krajobrazowe: - Szaniecki Park Krajobrazowy - o powierzchni 10 915ha z otuliną o powierzchni 12 859ha obejmuje środkową cześć Garbu Pińczowskiego oraz południowo - zachodni fragment Niecki Połanieckiej (PłaskowyŜ Szaniecki). Park chroni liczne enklawy bardzo wartościowego krajobrazu z malowniczymi wapiennymi i gipsowymi wzgórzami oraz ciepłolubnymi zbiorowiskami roślinności kserotermicznej, torfowiskowej i słonolubnej. Na uwagę zasługują gipsy zbudowane z kryształów wykształconych w formach wielkokrystalicznych. Formy te tworzą pionowo ustawione i równolegle zrośnięte kryształy zwane "szklicą". W podłoŝu gipsowym rozwinęły się na duŝą skalę zjawiska krasowe. Występujące formy krasu są bardzo 15

róŝnorodne, od najpospolitszych lejków poprzez werteby i studnie, do dolinek, małych kotlinek, a nawet jeziorek krasowych. Uwarunkowania geologiczne stwarzają korzystne warunki dla rozwoju ciepłolubnych muraw kserotermicznych, w których występuje ok. 35 gatunków roślin prawnie chronionych. Na terenie Parku ustanowiono tylko jeden rezerwat przyrody Owczary; - Nadnidziański Park Krajobrazowy utworzony w 1986 r., zajmuje powierzchnię 231,64km 2, powierzchnia otuliny to 260,11km 2. Obejmuje środkowy i dolny fragment Doliny Nidy, Nieckę Solecką i północno - zachodnią część Garbu Pińczowskiego. Park utworzono dla zachowania i ochrony wyjątkowych w skali kraju walorów przyrodniczych związanych między innymi z powierzchniowo występującą serią gipsową, tworzącą unikatowy zespól zjawisk i form krasu gipsowego. obszary chronionego krajobrazu: - Chmielnicko Szydłowski Obszar Chronionego Krajobrazu - zajmuje powierzchnię 569,99km 2 i obejmuje tylko część gminy. Obszar pełni waŝne ekologiczne funkcje łącznikowe pomiędzy Zespołem Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Zespołem Parków Krajobrazowych Ponidzia. Jego funkcją jest ochrona wód powierzchniowych głownie rzeki Czarnej Staszowskiej wraz ze zbiornikiem wodnym Chańcza; - Solecko Pacanowski Obszar Chronionego Krajobrazu - zajmuje powierzchnię 457,78km 2 i równieŝ obejmuje tylko część gminy. Obszar został utworzony przede wszystkim w celu ochrony wód powierzchniowych rzeki Wschodniej oraz walorów przyrodniczych doliny Wisły. Zabezpiecza takŝe przed antropopresją wody lecznicze uzdrowiska Busko -Zdrój. pomniki przyrody: - dąb szypułkowy (Querqus robur) - 3 szt. w miejscowości Kameduły, objęte ochroną na podstawie Uchwały Rady Miejskiej w Busku Zdroju Nr XXVIII/329/2002 z dnia 25 czerwca 2002 r. - Dz. U. Woj. Święt. z 2002 Nr 182, poz. 2299; - sosna pospolita (Pinus sylvestris) 1 szt. w miejscowości Wełecz, objęta ochroną na podstawie Uchwały Rady Miejskiej w Busku Zdroju Nr XXX/345/2002 z dnia 10 października 2002 r. - Dz. U. Woj. Święt. z 2002 Nr 163, poz. 2028. pomniki przyrody nieoŝywionej: - 2 osłonięcia geologiczne, w tym jedno źródło, połoŝone na północ od Buska Zdroju; nr 142 i 143. Omawiany obszar charakteryzuje się duŝym zróŝnicowaniem świata roślinnego. Do najczęściej występujących zbiorowisk roślinnych moŝna zaliczyć: zbiorowiska leśne zajmują około 10-11% gminy. Gatunkiem panującym jest sosna, 16

Lokalna Strategia Rozwoju na lata 2009 2015 występuje na ok. 50% powierzchni leśnej gminy. zbiorowiska zaroślowe występują w ciepłych i zasobnych w CaCO3 siedliskach obok muraw kserotermicznych, śródpolnych miedz, często występują jako okrajki lasów. zbiorowiska ruderalne - zbiorowiska występujące na siedliskach wtórnych. zbiorowiska kserotermiczne są to głownie murawy kserotermiczne, zlokalizowane na terenach bogatych w CaCO3 stromych o południowym nachyleniu zboczy. torfowiska rodzaj bagiennego zbiorowiska roślinnego, najczęściej zlokalizowane w bezodpływowych dolinkach oraz na podmokłych łąkach. zwierzęcego: RóŜnorodność zbiorowisk omawianego obszaru ma duŝy wpływ na bogactwo świata owady na uwagę zasługuje grupa motyli na czele z chronionym paziem królowej, a takŝe modraszki, kraśniki, bielinek rukiewnik itp.; ryby reprezentowane przez ok. 20 gatunków: karp, szczupak, leszcz, ukleja; płazy i gady reprezentowane przez: traszka zwyczajna, traszka grzebieniasta, ropucha paskówka, rzekotka, kumak nizinny, grzebiuszka, jaszczurka zwinka, jaszczurka Ŝyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec, Ŝmija zygzakowata, gniewosz plamisty; ptaki reprezentowane przez ok. 70 gatunków, do najrzadszych moŝna zaliczyć: bocian czarny, jastrząb, myszołów zwyczajny, kobuz, dudek, dzięcioł duŝy, krogulec, pustułka; ssaki moŝemy tutaj spotkać ok. 30 gatunków, na uwagę zasługują gatunki chronione takie jak: kret, ryjówka aksamitna i malutka, rzęsorek rzeczek, mroczek późny, borowiec wielki, nocek duŝy, gacek wielkouch, gacek szary, gronostaj, borsuk. Obszar miasta i gminy Busko - Zdrój leŝy w strefie wododziałowej między zlewniami II rzędu Nidy, Czarnej Staszowskiej oraz Kanału Strumienia. Rzeki zajmują ok. 16ha powierzchni gminy, a ich łączna długość wynosi ok. 46,7km. Na uwagę zasługują rzeki: Sanica, Bród, Czarna Rzeka, Maskalis. Wody stojące i zbiorniki wodne zajmują ok. 338ha, w większości są to zbiorniki wodne (67 sztuk), które występują w rejonie: Bud Małych, Widuchowej, Radzanowa, Gadawy i Równin, Skorzowa. Na wspomnienie równieŝ zasługuje rozlewisko z wodami siarczanowo słonymi w Owczarach oraz jeziorko w dolince krasowej w Broninie. Na terenie gminy znajdują się takŝe źródła, w tym z wypływem wód mineralnych. Znajdują się one w rejonie: Łagiewnik, Buska Zdroju, Owczary, Skotniki Małe, Baranowa. Wydajność tych źródeł wynosi do kilku litrów wody na sekundę. Na terenie gminy Busko Zdrój znajdują się zasoby wód mineralnych, które zostały uznane za lecznicze, są to: wody siarczkowe i jodkowo bromkowe, będące równieŝ kopaliną główną. Dla złóŝ tych surowców określono obszar i teren górniczy, które na podstawie 17

wydanych koncesji wydobywane są przez Uzdrowisko Busko Zdrój S.A. i noszą nazwę: złoŝe Busko I o powierzchni 37 486 260m 2, złoŝe Las Winiarski o powierzchni 25,73km 2, oraz złoŝe Dobrowoda. W Busku występuje klimat nizinny z cechami kontynentalnego. Komfort klimatyczny obejmuje ok. 39% dni w roku, liczba dni gorących 13%, zimnych poniŝej 1,5%. Średnia roczna temperatura to 7,8 C, maksymalna roczna amplituda temperatur wynosi 60 C. Bardzo wysoką wartością jest liczba godzin ze słońcem 1551. Roczna wilgotność względna powietrza mieści się w granicach od 71% do 80%. Bioklimat Buska Zdroju ma ogromne znaczenie dla prawidłowego leczenia wielu schorzeń, zwłaszcza u osób o zmniejszonej sprawności ustrojowej. Obszar działania Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider ze względu na swoje cenne walory przyrodnicze, bioklimat jest miejscem niezwykle atrakcyjnym pozwalającym wykorzystać powyŝsze elementy dla pełnego rozwoju gminy Busko Zdrój, a jej mieszkańcom umoŝliwić tworzenie inwestycji i działań z wykorzystaniem powyŝszych walorów. Historyczne zasoby obszaru objętego LSR Pierwsze wzmianki na temat historii Buska Zdroju pojawiają się około XII w., kiedy to właściciel części osady ufundował tutaj kościół, przyczyniając się do rozwoju zakonu reguły św. Norberta. Buski klasztor Norbertanek stał się najdostojniejszą i najbogatszą fundacją Ŝeńskiej linii norbertańskiej w księstwie krakowsko sandomierskim. W 1252 r. uzyskał od księcia Bolesława Wstydliwego przywilej handlowy, który zezwalał Norbertankom eksplorować miejscowe pokłady solanki w celu warzenia soli jednego z najbardziej dochodowych produktów w średniowieczu, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju osady. W 1287 r. ksiąŝę Leszek Czarny nadał Busku prawa miejskie. Wówczas wytyczono w pobliŝu klasztoru rynek, który z czasem zabudowano drewnianymi domami i stojącym pośrodku ratuszem. Dzięki zabiegom Norbertanek królowie polscy obdarzali miasto kolejnymi przywilejami, dzięki czemu Busko stało się niewielkim ośrodkiem handlu. Okres od XV w. do połowy XVII w. to złote czasy miasta. Po I rozbiorze Polski otwarły się nowe perspektyw dla miasta, wobec utraty wielickich i bocheńskich solin rząd polski rozpoczął poszukiwania soli kamiennej m. in. w Busku. Mimo, iŝ sól tutaj pozyskiwana była ze względu na swoją zawartość siarki niesmaczna i tak cieszyła się powodzeniem u króla. Jednak tuŝ po III rozbiorze Polski, kiedy Busko znalazło się w granicach Austrii zapotrzebowanie na buską sól spadło. 18

W 1808r. magister medycyny Winterfeld z Pińczowa, przeprowadził pierwsze badania nad wykorzystaniem miejscowych wód do leczenia. Do Buska zaczęli przyjeŝdŝać pierwsi kuracjusze. W 1815 r. miasto zostało włączone w skład Księstwa Polskiego pozostającego pod zaborem rosyjskim. W 1819 r. nastąpiła kasata klasztoru Norbertanek i jego dobra, w tym Busko przeszły w ręce rządu Królestwa Polskiego, które wydzierŝawiło te dobra Feliksowi Rzewuskiemu. Znając lecznicze działanie buskiej wody mineralnej wybudował, dzięki pomocy warszawskiej spółki, łazienki według projektu znanego architekta włoskiego Henryka Marconiego. Był to moment przełomowy dla miasta, nowy właściciel przekształcił dotychczasowy wizerunek miasta tworząc zaląŝek uzdrowiska. W 1836 r. nastąpiło oficjalne otwarcie uzdrowiska. Wraz z budową uzdrowiska zostaje załoŝony przez ogrodnika Ignacego Hanusza park zdrojowy składający się z trzech części: ogrodzony ogród łazienkowski z Sanatorium Marconi, aleja Mickiewiczowska oraz skwer. Intensywna rozbudowa uzdrowiska nastąpiła w latach międzywojennych m. in. z inicjatywy dr Szymona Starkiewicza, który załoŝył sanatorium dziecięce "Górka". W 1869 r. Busko utraciło prawa miejskie (odzyskane w 1916 r.), mimo to dzięki Zdrojowi wyrosło na znaczący ośrodek administracyjno kulturalny. Po wygaśnięciu dzierŝawy, uzdrowisko przez 10 lat było spółka Skarbu Państwa. W okresie 1784 1875 buski zakład uzdrowiskowy prowadzony był przez prywatnych dzierŝawców. W 1894 r. powstał Zarząd Skarbowy Wodami Mineralnymi w Busku, który administrował buskim Zdrojem do 1914 r. W latach 60 tych i 70 tych XX wieku buduje się sanatoria "Nida", "Rafał", "Włókniarz" (nie naleŝące do Spółki), nowe skrzydło szpitala "Krystyna" zakład przyrodoleczniczy z krytym basenem. W 1960 r. uruchomiono zakład produkcji wody Mineralnej "Buskowianka", który w następnych latach modernizowano, obecnie produkuje on kilka asortymentów wód mineralnych. Zabytki miasta Busko Zdrój: układ urbanistyczny, nr rej. 868 z 08.08.1975 (zachowane rozplanowanie i część zabudowy); zespół kościoła cmentarnego p.w. św. Leonarda: kościół, nr rej 68 z 4.11.1974 oraz 116 z 21.02.1966; ogrodzenie, nr rej. 116 z 21.02.1966; teren cmentarza, nr rej. 68 z 4.11.1974 oraz 116 z 21.02.1966 19

zespół klasztorny norbertanów, nr rej. 141 z 22.06.1967: kościół par. p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP, nr rej. 67 z 4.11.1947; klasztor, nr rej. 806 z 27.05.1958; cmentarz przykościelny w granicach ogrodzenia, nr rej. 67 z 4.11.1947 synagoga, ul. Partyzantów 6, nr rej 861 z 08.08.19975; 4 pawilony szpitala św. Mikołaja, nr rej 142 z 06.09.1971; zespół budynków zakładu zdrojowego wraz z parkiem zdrojowym, nr rej 509 z 16.10.1957 oraz 2 z 28.01.1965: Łazienki (sanatorium Marconi ); oranŝeria z mieszkaniem ogrodnika (kawiarnia Parkowa ); dom, ul. Bohaterów Warszawy 4, nr rej. 865 z 08.08.1975; dom, ul. Bohaterów Warszawy 6, nr rej 866 z 08.08.1975; zabudowa ulicy 1 Maja 1-19, nr rej. 867 z 08.08.1975 (zachowane rozplanowanie, brak willi Wiślica ); willa Bristol, ul. 1 Maja 1, nr rej. 855 z 08.08.1975; willa Bagatela Mała, ul. 1 Maja 15, nr rej 856 z 08.08.1975; willa Oblęgorek, ul. 1 Maja 12, nr rej 857 z 08.08.1975; willa Przystań 03, ul. 1 Maja 31, nr rej. 859 z 08.08.1975; willa Zielona, ul. 1 Maja 39, nr rej. 860 z 08.08.1975; willa Dersław, ul. Mickiewicza 18, nr rej. 864 z 08.08.1975; dom, Pl. Zwycięstwa 10, nr rej. 862 z 08.08.1975; dom, Pl. Zwycięstwa 27, nr rej. 863 z 08.08.1975 Gmina Busko-Zdrój moŝe poszczycić się licznymi ciekawymi kapliczkami i świątkami przydroŝnymi, wrysowanymi głęboko w wierzenia mieszkańców wsi. Obszar wiejski gminy Busko Zdrój posiada bogatą historię oraz ciekawe produkty turystyczne oraz regionalne: Baranów wieś połoŝona w południowo wschodniej części gminy. Nazwa wsi uŝywana była juŝ w latach 1470 1480. W XV wieku wieś naleŝała do biskupów krakowskich. Do dziś w przekazie słownym producent baraniny. Bilczów wieś połoŝona w południowo zachodniej części gminy Busko Zdrój, w zachodniej części Niecki Soleckiej. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osady Bielec lub Biełko. W latach 1470 1480 pisano ją Bielczów lub Byelczów. Od 1888 r. pisano juŝ Bilczów. 20