Kronika Projektu 463 Zespół XI Alina MĄDRY Katedra Muzykologii Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Muzeum Instrumentów Muzycznych, oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu Sprawozdanie z działalności w dniach 1 V 31 XII 2013 r. * W dniach 3 5 VII 2013 r. Alina Mądry i Patryk Frankowski przeprowadzili kwerendę w archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie 1. Magdalena Walter-Mazur zakończyła cykl kwerend w zbiorze poklasztornych rękopisów muzycznych przechowywanych w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu 2. Zofia Wojciechowska zakończyła opracowanie inwentarza materiałów archiwalnych pochodzących z opactwa benedyktynów w Lubiniu oraz akt dotyczących jego kasaty przechowywanych w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Obecnie pracuje nad podobnym inwentarzem obejmującym archiwalia pochodzące z innych opactw benedyktyńskich oraz akta dotyczące ich kasaty przechowywane w tymże archiwum. Dorota Matyaszczyk od połowy roku działa samodzielnie, prowadząc na zlecenie kierownika Projektu kwerendy i prace edytorskie. * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach 2012 2016. Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years 2012 2016. 1 Zob. A. MĄDRY, Sprawozdanie z kwerendy w archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie w dniach 3 5 VII 2013 r., Hereditas Monasteriorum, 3, 2013, s. 464 468. 2 Zob. M. WALTER-MAZUR, Poklasztorne rękopisy XVIII-wiecznej muzyki wokalno-instrumentalnej i instrumentalnej w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu. Sprawozdanie z cyklu kwerend: 16 18 I, 15 19 IV, 3 7 VI i 18 22 XI 2013 r., ibidem, s. 469 484.
464 Kronika Projektu Alina MĄDRY Katedra Muzykologii Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Muzeum Instrumentów Muzycznych, oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu Sprawozdanie z kwerendy w archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie w dniach 3 5 VII 2013 r. * W ramach realizacji projektu w dniach 3 5 VII 2013 r. przeprowadziliśmy, wraz z Patrykiem Frankowskim, wstępną kwerendę w archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie. Zgromadzono tam karty inwentarzowe instrumentów muzycznych sporządzane na przestrzeni kilkudziesięciu lat przez różnych badaczy jako wynik objazdów naukowych po różnych miejscach w kraju (kościoły, muzea, zbiory prywatne itd.). Przeprowadzane przez lata kwerendy tych badaczy pozwoliły stworzyć inwentarz zasobu instrumentarium wraz z jego podstawowym opisem w postaci kart inwentarzowych, który stanowi punkt wyjścia dla dalszych badań. Przejrzeliśmy większą część zasobów archiwum dotyczących instrumentów muzycznych (z wyłączeniem organów, którym poświęcono oddzielny, ogromny dział archiwalny). W ten sposób zgromadziliśmy podstawową wiedzę o 109 instrumentach. Obecne miejsca ich przechowywania w większości nie pozwalają na określenie, czy instrumenty te pochodzą ze skasowanych klasztorów. W tej chwili zgromadzony materiał poddajemy bardziej wnikliwej analizie i tam, gdzie jest to możliwe, staramy się ustalić ich pierwotną proweniencję. Jedynie na dwóch kartach inwentarzowych wskazano klasztory jako obecne miejsca przechowywania instrumentów. To jednak nie daje pewności co do ich pierwotnej klasztornej proweniencji. Mamy nadzieję, że dalsze kwerendy przyniosą oczekiwane rezultaty i uda się wydzielić przynajmniej grupę instrumentów, które pochodzą z majątków po skasowanych klasztorach na terenie Rzeczypospolitej i Śląska. Poniżej zamieszczamy listę instrumentów, które do tej pory zostały poddane wstępnej kwerendzie, wraz z zaznaczeniem miejsca ich obecnego przechowywania: Siedziba zespołu Mazowsze, Karolin 1. fagot 10-klapowy, pierwsza połowa XIX w., kupiony w Wambierzycach, autor nieznany, 2. fagot 15-klapowy, pierwsza połowa XIX w., kupiony w Wambierzycach, autor nieznany, 3. fagot 8-klapowy, początek XIX w., kupiony w Wambierzycach, autor Huittl, 4. flet poprzeczny, druga połowa XVIII w., kupiony w Wambierzycach, autor nieznany, 5. flet poprzeczny, druga połowa XVIII w., kupiony w Wambierzycach, autor nieznany, 6. flet poprzeczny, około 1750 r., kupiony w Wambierzycach, autor J. A. Crone, 7. klarnet 6-klapowy in C, druga połowa XVIII w., kupiony w Wambierzycach, Niemcy, 8. klarnet 6-klapowy, druga połowa XVIII w., kupiony w Wambierzycach, autor nieznany, * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach 2012 2016. Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years 2012 2016.
Kronika Projektu 465 9. klarnet 6-klapowy, druga połowa XVIII w., kupiony w Wambierzycach, autor nieznany, 10. klarnet 5-klapowy, druga połowa XVIII w., kupiony w Wambierzycach, autor Sermeinn?, 11. obój 13-klapowy, około 1870 r., autor Schönbach, 12. obój, około 1825 r., autor Triebert (Paris). Właściciel prywatny 1. flet poprzeczny 6-klapowy, około 1830 r., autor Simpson (Londyn), 2. klarnet 13-klapowy, około 1850 r., autor C. A. Grimme (Stettin), 3. klarnet 8-klapowy, około 1830 r., autor Kleinert (Breslau), 4. róg naturalny (waltornia inwencyjna), około połowy XIX w., autor H. Schöngarth i G. Kannig (Wrocław), 5. rożek klapowy (Bugelhorn), około 1830 r., autor nieznany, 6. trąbka naturalna, około 1930 r., J. S. Malko (Częstochowa), 7. fortepian stołowy, około połowy XIX w., autor nieznany Niemcy?, kupiony w Żaganiu od kapelmistrza Grinholza, prawdopodobnie pochodzi z zamku w Żaganiu. Klasztory 1. klasztor poreformacki, Węgrów (dawne woj. siedleckie) fortepian skrzydłowy, pierwsza połowa XIX w., autor Wilhelm Troschel (Warszawa), 2. klasztor SS. Misjonarek Św. Rodziny, Ratowo (k. Ciechanowa) kocioł, XVIII w. Kościoły 1. kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, Andrzejewo (k. Łomży) kocioł, XVIII w., 2. kościół parafialny pw. św. Antoniego Padewskiego, Babsk (k. Skierniewic) kocioł, początek XIX w., 3. kościół parafialny pw. św. Antoniego Padewskiego, Babsk (k. Skierniewic) kocioł, początek XIX w., 4. kościół parafialny pw. św. Mikołaja, Bąków Duchowny-Górny (k. Skierniewic) kocioł, XVIII/ XIX w., 5. kościół parafialny pw. św. Mikołaja, Bąków Duchowny-Górny (k. Skierniewic) kocioł, XVIII/ XIX w., 6. kościół parafialny pw. Trójcy Świętej i św. św. Piotra i Pawła, Belsk Duży (k. Radomia) kocioł, XVIII w., 7. kościół parafialny pw. Nawiedzenia NMP, Bielawy (k. Skierniewic) kocioł, XVIII/XIX w., 8. kościół parafialny pw. św. Anny, Blichowo (k. Płocka) kocioł, XVIII w., 9. kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, Bodzanów (k. Płocka) kocioł (para), druga połowa XVIII w., 10. kościół parafialny pw. Rozesłania Apostołów (popijarski), Chełm (woj. lubelskie) kocioł, XVII/XVIII w., 11. kościół parafialny pw. Rozesłania Apostołów (popijarski), Chełm (woj. lubelskie) kocioł, XVIII w.,
466 Kronika Projektu 12. kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca, Czermno (k. Płocka) kocioł, XVIII w., 13. kościół parafialny pw. Zwiastowania NMP, Czerwińsk (k. Płocka) (kanonicy regularni?) kocioł, pierwsza połowa XVIII w., 14. kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, Domaniewice (k. Skierniewic) kocioł, XVIII w., 15. kościół parafialny pw. św. Doroty Męczenniczki, Domanowo (k. Białegostoku) kocioł, XVIII/ XIX w., 16. kościół parafialny pw. św. Katarzyny, Golub-Dobrzyń (woj. kujawsko-pomorskie) kocioł, druga połowa XVII w.?, 17. kościół parafialny pw. św. św. Floriana i Katarzyny, Gołąb (k. Lublina) kocioł, XVIII w., 18. kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych, Gozdowo (k. Płocka) kocioł, XVII/XVIII w., 19. kościół parafialny pw. NMP, Iłża (k. Radomia) kocioł, XVII w., 20. kościół parafialny pw. św. Małgorzaty, Janiesławice (k. Skierniewic) kocioł, XVIII w., 21. kościół parafialny pw. św. Małgorzaty, Janowiec (k. Puław, lubelskie) kocioł, XVII w., 22. kościół parafialny pw. św. Ducha, Jasieniec (k. Radomia) kocioł, XVII/XVIII w., 23. kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, Jasieniec (k. Radomia) kocioł, XVIII w., 24. kościół pw. św. św. Szymona i Judy, Jędrzejów (k. Opola) kocioł, XVIII w., 25. kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, Kazimierza Wielka (k. Kielc) kocioł, XVIII w.?, 26. kościół parafialny pw. św. Anny, Kobylniki (k. Płocka) kocioł, XVIII/XIX w., 27. kościół parafialny pw. św. Anny, Krajenka (k. Piły) kocioł, XVII w., 28. kościół parafialny pw. św. Mateusza, Ligowo (k. Płocka) kocioł, XVII/XVIII w., 29. kościół parafialny pw. św. Mikołaja, Lubla (k. Rzeszowa) kocioł, początek XVII w., 30. katedra pw. św. Jana Ewangelisty i Jana Chrzciciela, Lublin kocioł, druga połowa XVIII w., 31. kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa, Luszyn (k. Płocka) kocioł, XVIII w., 32. kościół parafialny pw. św. Katarzyny, Łęg (k. Płocka) kocioł, XVIII w., 33. kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, Łętowo (k. Płocka) kocioł, XVII w., 34. kościół parafialny pw. NMP, Łowicz (k. Skierniewic) (pijarzy) kocioł, XVIII w., 35. kościół parafialny pw. św. Katarzyny, Łukomie (k. Płocka) kocioł, XVII/XVIII w., 36. kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych, Miszewo Murowane (k. Płocka) kocioł, XVIII w., 37. kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, Mordy (k. Siedlec) kocioł, XVIII w., 38. kościół parafialny pw. św. Klemensa, Nadarzyn (k. Warszawy) kocioł, pierwsza połowa XIX w., 39. kościół parafialny pw. św. Mikołaja, Nowotaniec (k. Krosna) kocioł, XVII/XVIII w., 40. kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca, Pacyna (k. Płocka) kocioł, trzecia ćwierć XIX w., 41. kościół parafialny pw. św. Mikołaja, Papowo Biskupie (k. Torunia) kocioł, XVII/XVIII w., 42. kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, Parzęczew (k. Łodzi) kocioł, koniec XIX w., 43. kościół parafialny pw. św. Barbary, Poręba Średnia (k. Ostrołęki) kocioł, XVIII w.,
Kronika Projektu 467 44. kościół parafialny pw. św. Floriana, Proboszczewice (k. Płocka) kocioł, XVIII/XIX w., 45. kościół parafialny pw. św. Jakuba, Prusice (k. Wrocławia) kocioł, około połowy XVII w., 46. kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela (pocysterski), Przemęt (k. Leszna) kocioł (para), XVII w., 47. kościół parafialny pw. św. Katarzyny, Radziki Duże (k. Torunia) kocioł, XVIII w., 48. kościół filialny pw. św. Jana Chrzciciela, Radzikowo (gmina Czerwieńsk, k. Płocka), parafia Grodziec kocioł, XVIII w., 49. kościół parafialny pw. św. Małgorzaty, Rokicie (k. Płocka) kocioł, XVIII w., 50. kościół parafialny pw. św. św. Mikołaja, Filipa i Jakuba Apostoła, Rudno (gmina Michów, woj. lubelskie) kocioł, XVII/XVIII w., 51. kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego, Rudno (gmina Milanów, woj. lubelskie) kocioł, XVIII w., 52. kościół parafialny pw. św. Jakuba, Rutki (k. Łomży) kocioł, XVIII w., 53. kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, Siemiatycze (k. Białegostoku) kocioł, XVIII w., 54. kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, Sikórz (k. Płocka) kocioł, XVIII w., 55. kościół parafialny pw. św. Wojciecha, Skibniew Padawce (k. Siedlec) kocioł, XVIII w., 56. kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego, Słupia (k. Skierniewic) kocioł, XVIII w., 57. kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, Sochocin (k. Ciechanowa) kocioł, XVIII w., 58. kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa, Sokołów (k. Płocka) kocioł, XVIII w., 59. kościół parafialny pw. św. św. Szymona i Tadeusza, Stara Rawa (k. Skierniewic) kocioł, XIX w., 60. kościół parafialny pw. św. Barbary, Stoszowice (k. Wałbrzycha) kocioł (para), napis Johannes George Dietsch 1721 ), 61. kościół parafialny pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego, Sulejów-Podklasztorze, pow. Opoczno, dawne woj. kieleckie kocioł, XVII w. (obecnie udostępnia Muzeum PTTK), 62. kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, Suserz, Szczawin Kościelny, pow. Gostynin, woj. Warszawa kocioł, 1852, napis: Ofiara Nepomacyny Petrykowskiej dnia 1 września 1852, 63. kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, Śniadowo, pow. Łomża, dawne woj. białostockie kocioł, XVIII w., 64. kościół parafialny pw. św. Leonarda, Troszyn, gm. Gąbin, dawny pow. Gostynin, woj. warszawskie kocioł, XVIII w., 65. kościół parafialny pw. św. Aleksego, Trzepowo (k. Płocka) kocioł, XIX w., 66. kościół parafialny pw. św. Anny, Warszawa-Wilanów kocioł, XVIII w., 67. kościół parafialny pw. św. św. Floriana i Urszuli, Wilków, dawny pow. Opole Lubelskie, woj. lubelskie kocioł, XVII w., 68. kościół parafialny pw. św. św. Floriana i Urszuli, Wilków, dawny pow. Opole Lubelskie, woj. lubelskie kocioł, pierwsza połowa XVIII w., 69. kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa i Wniebowzięcia NMP, Września (k. Poznania) kocioł, XVIII w. (należy do wyposażenia kapeli kościelnej, pierwotnie przechowywany na chórze kościelnym),
468 Kronika Projektu 70. kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, Wyszków, dawny pow. Węgrów, woj. warszawskie kocioł (para), XVIII w., 71. kościół parafialny pw. Matki Boskiej Anielskiej, Wyszogród (k. Płocka) kocioł, XVIII/XIX w., 72. kościół parafialny pw. św. Stanisława Kostki, Zalas, gm. Łyse, dawne woj. ostrołęckie kocioł, XIX/XX w., 73. kościół parafialny pw. Najświętszego Imienia Jezus, Zaręby Kościelne (k. Łomży) kocioł, XIX w.?, 74. kościół parafialny pw. św. Anny, Ząbkowice Śląskie (k. Wałbrzycha) kocioł, około połowy XVIII w., 75. kościół parafialny pw. św. Jakuba, Zduny, dawny pow. Łowicz (k. Skierniewic) kocioł, XVIII/ XIX w., 76. kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych, Złaków Kościelny, gm. Zduny (k. Skierniewic) kocioł, XVIII w., 77. kościół parafialny pw. św. Zofii, Zofibór, gm. Wojcieszków, pow. Łuków, woj. lubelskie kocioł, początek XVIII w. (wpisany do rejestru zabytków woj. lubelskiego w 2001 r.), 78. kościół parafialny pw. św. Bartłomieja w Gdańsku, przeniesiony do Muzeum Narodowego, Gdańsk, nr inw. MNG/SD/325/MT kocioł, 1693. Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego, Kamienna Góra 1. kornet (cynk), początek XVIII w., autor nierozpoznany, Niemcy? Wrocław?, nr inw. MTD- 1366-S, 2. fagot, XVIII/XIX w., autor nierozpoznany, Niemcy?, przejęty w 1948 r. z dawnego niemieckiego muzeum przy kościele ewangelickim w Kamiennej Górze, nr inw. MTD-1250-S, 3. klarnet (fragment), pierwsza połowa XIX w., autor nierozpoznany, Niemcy?, prawdopodobnie przejęty w 1948 r. z dawnego niemieckiego muzeum przy kościele ewangelickim w Kamiennej Górze, dawny nr inw. 12653, 4. klarnet (fragment), pierwsza połowa XIX w., Knaubel? (Knaibel?), Niemcy, brak proweniencji, nr inw. MTD 1517-S, 5. obój, około 1770/1780 r., Carl Sattler, Lipsk?, przejęty w 1948 r. z dawnego niemieckiego muzeum przy kościele ewangelickim w Kamiennej Górze, nr inw. MTD-1362-S, 6. obój miłosny, pierwsza połowa XVIII w., I. T. Weigel, przejęty w 1948 r. z dawnego niemieckiego muzeum przy kościele ewangelickim w Kamiennej Górze, nr inw. MTD-1363-S, 7. obój myśliwski? (fragment), około 1732 r., I. T. Weigel, Wrocław, przejęty w 1948 r. z dawnego niemieckiego muzeum przy kościele ewangelickim w Kamiennej Górze, nr inw. MTD-1305-S, 8. rożek angielski (obój?), około 1732 r., I. T. Weigel, Wrocław, przejęty w 1948 r. z dawnego niemieckiego muzeum przy kościele ewangelickim w Kamiennej Górze, nr inw. MTD-1304-S, 9. rożek angielski (obój?), około 1732 r., I. T. Weigel, Wrocław, przejęty w 1948 r. z dawnego niemieckiego muzeum przy kościele ewangelickim w Kamiennej Górze, nr inw. MTD-1305-S, 10. fortepian stołowy, około 1760 1770 r., autor nierozpoznany, Niemcy?, przejęty 1 XII 1947 r. / przejęty z Obwodowego Urzędu w Kamiennej Górze 21 VI 1948 r., nr inw. MTD 1087-S.
Kronika Projektu 469 Magdalena WALTER-MAZUR Katedra Muzykologii Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Poklasztorne rękopisy XVIII-wiecznej muzyki wokalno-instrumentalnej i instrumentalnej w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu. Sprawozdanie z cyklu kwerend: 16 18 I, 15 19 IV, 3 7 VI i 18 22 XI 2013 r. * Celem kwerend podjętych przeze mnie w ramach projektu Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja było wydzielenie ze zbioru XVIII-wiecznych muzykaliów Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu rękopisów muzycznych pochodzących ze skasowanych klasztorów. Rękopisy rozpoznane jako pochodzące z klasztoru były następnie opisywane według schematu ustalonego na potrzeby bazy danych Projektu. Opis ten zawiera następujące dane: nazwa i miejsce dawnej biblioteki, posesor, dawna sygnatura, status źródła, datowanie, nazwisko kompozytora, tytuł, gatunek, zawartość antologii, incipit tekstu słownego, przeznaczenie, odpis karty tytułowej, zachowane głosy kompozycji, język tekstu słownego, nazwisko skryptora, wymiary, oprawa, liczba kart/stron, uwagi, aktualne miejsce przechowywania, sygnatura obiektu. Obecny zasób Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu (wcześniej Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu), mieszczącej się w dawnych zabudowaniach benedyktynek sandomierskich, zawiera spuściznę różnych ośrodków, w tym wielu klasztorów, parafii oraz kolegiat w Sandomierzu i Pilicy. Zbiorem, który znajdował się w tym miejscu od zawsze, jest archiwum i biblioteka opactwa benedyktynek; na początku XX w. dołączono doń zbiory Wyższego Seminarium Duchownego, w 2007 r. zaś Bibliotekę i Archiwum Sandomierskiej Kapituły Katedralnej oraz Archiwum Diecezjalne. Seminarium Duchowne w Sandomierzu powstało w 1820 r., a trzon jego biblioteki uformował się w wyniku rozporządzenia Stanisława Potockiego, ministra Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, który nakazał przekazywanie do niej akt i księgozbiorów kasowanych klasztorów województwa sandomierskiego 1. Najwięcej poklasztornych zbiorów do biblioteki seminaryjnej trafiło podczas drugiej fali kasat po powstaniu styczniowym. Zbiór muzykaliów, który jest przedmiotem relacjonowanej kwerendy, powstał w wyniku scalenia zbiorów po benedyktynkach i zbiorów seminaryjnych, kiedy Seminarium Duchowne wprowadziło się w 1904 r. do budynków po skasowanym w 1903 r. opactwie benedyktynek. Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu, oprócz rękopisów chorałowych i kancjonałów, posiada obszerny, liczący niemal 700 pozycji katalogowych, zbiór rękopiśmiennych utworów wokalno- -instrumentalnych i instrumentalnych z XVIII w. Są to tzw. rękopisy partesowe, mające w więk- * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach 2012 2016. Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities in the years 2012 2016. 1 S. BASTRZYK, Archiwum klasztoru Panien Benedyktynek przechowywane w Bibliotece Wyższego Seminarium w Sandomierzu, [w:] K. BUREK (red.), Klasztor Panien Benedyktynek w historii i kulturze Sandomierza. Materiały z sesji, Sandomierz, 24 października 2003 r., Sandomierz 2003, s. 109 112.
470 Kronika Projektu szości postać poszytów zawierających karty (tzw. głosy) zapisane dla poszczególnych wykonawców. Niekiedy pod jedną sygnaturą znajduje się cykl utworów, np. nieszpory lub msza, lub kilka utworów jednego gatunku, np. dwie lub trzy arie. Wszystkie partesowe rękopisy muzyczne są skatalogowane pod wspólną sygnaturą L 1678, a poszczególne manuskrypty noszą sygnaturę rozpoczynającą się literą A. Krótko po II wojnie światowej zostały one ułożone przez ks. Wendelina Świerczka 2. Umieścił on rękopisy w dziewięciu kartonach, przyporządkowując je do nich według formatów 3. Ks. Świerczek nadał poszczególnym rękopisom najpierw numery porządkowe, a następnie sygnatury 4 według schematu: A / rzymska cyfra oznaczająca numer kartonu / numer rękopisu w danym kartonie. Porządkowanie według formatów poskutkowało przemieszaniem zbioru, którego wcześniejsza segregacja być może odzwierciedlała proweniencje. W 2010 r., podczas praktyk studenckich Katedry Muzykologii UAM, odbywających się w ramach przedmiotu fakultatywnego Źródłoznawstwo muzyczne i kierowanych przez Alinę Mądry, uporządkowano zbiór zgodnie ze standardami RISM 5, czyli według gatunków muzycznych. Takie uporządkowanie rękopisów bardzo ułatwia obecne badania nad zbiorem. Ułożenie zbioru rękopisów objętych sygnaturą L 1678 według gatunków ukazało jego zawartość, przedstawioną w tabeli 1. W zbiorze powstałym w wyniku scalenia muzykaliów o różnych proweniencjach pewna część rękopisów (około 1/3) na szczęście posiada noty proweniencyjne, niektóre da się także powiązać z określonymi ośrodkami na podstawie innych danych, takich jak nazwiska posesorów lub kopistów, inskrypcje różnego rodzaju czy rozpoznany dukt pisma skryptora. W wielu wy- 2 Pierwszym badaczem, który jeszcze przed wojną zajął się porządkowaniem zbioru, był ówczesny bibliotekarz Seminarium ks. Andrzej Wyrzykowski. On także zaczął je katalogować, lecz wkrótce z powodu choroby przekazał tę pracę swemu następcy, ks. Wendelinowi Świerczkowi. Ten najpierw zamieścił informację na temat cennego sandomierskiego zbioru w Kronice Diecezji Sandomierskiej, 1959 1962 (nr 52 55), następnie zaś opublikował artykuł Katalog rękopiśmiennych zabytków muzycznych Biblioteki Seminarium Duchownego w Sandomierzu, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 10, 1965, s. 223 278. Pierwotnie zamierzał w nim uwzględnić wszystkie muzykalia zachowane w Bibliotece Seminarium, tzn. wokalno- -instrumentalne utwory XVIII-wieczne, pieśni notowane w zeszytach oraz księgi liturgiczne i organowe. Jednakże wobec ogromu pracy, jakiej wymagałoby takie zadanie, ostatecznie skoncentrował się na tych utworach partesowych, które posiadają wpisaną atrybucję kompozytorską, pomijając anonimy, których jest w tym zbiorze większość. Wyliczył też wszystkie zachowane pieśni łacińskie i polskie, księgi liturgiczne i organowe traktując ogólnie. W jego katalogu brak incipitów nutowych. Autor potraktował zbiór sandomierski jako całość. Proweniencja rękopisów nie była przedmiotem jego szczególnej uwagi, została zaznaczona w tych wypadkach, gdy była zapisana na karcie tytułowej. Mimo tych niedostatków katalog ten jest nieocenioną pomocą przy wstępnym rozpoznaniu zawartości zbioru. 3 Kartony nr I VI zawierały nuty o formacie in quarto, karton nr VII in octavo, a kartony nr XVIII i XIX różne formaty, W. ŚWIERCZEK, Katalog, s. 223. 4 W literaturze muzykologicznej dla oznaczenia rękopisów pochodzących z sandomierskiej kolekcji używa się zarówno sygnatury, jak i (wcześniej nadanego) numeru porządkowego, np. A I 28 nr 28 lub A VII 4 nr 244, co może prowadzić do błędnych wniosków. Bardziej właściwe jest podanie numeru i sygnatury oddzielonych ukośnikiem, umieszczenie numeru w nawiasie lub pominięcie go. 5 Repertoire International des Sources Musicales, zob. http://www.rism.info/ (dostęp: 14 XII 2013 r.).
Kronika Projektu 471 Tabela 1. Grupy i podgrupy gatunków muzycznych reprezentowane w sandomierskim zbiorze muzykaliów partesowych 6 Grupa Podgrupa Liczba I. msze 52 II. requia/msze żałobne 6 A. completoria 4 III. liturgia godzin B. psalmy nieszporne 33 C. nieszpory 26 IV. litanie 21 A. motety 83 V. B. offertoria 9 C. antyfony, sekwencje, hymny, magnificaty 61 D. pasje 5 A. arie, concerti 145 VI. B. pastorelle z tekstem polskim i łacińskim 46 C. inne pieśni (też plankty) 84 A. klawiszowa 43 VII. muzyka instrumentalna B. solowa na różne instrumenty (fagot, gitara, viola) 7 C. kameralna 34 D. symfoniczna 27 padkach jednak proweniencja rękopisu może być jedynie postulowana 7. Musimy sobie także zdawać sprawę z tego, że w wypadku wielu rękopisów nie jesteśmy w stanie ustalić miejsca pochodzenia, choćby z powodu braku karty tytułowej. Poza muzykaliami ze spuścizny poklasztornej, w sandomierskiej Bibliotece Diecezjalnej znajdują się także zapisy utworów muzycznych pochodzące z kolegiat w Sandomierzu i Pilicy, a być może także z innych ośrodków. Z kolekcji liczącej 686 jednostek, po dokładnym oglądzie wszystkich rękopisów i analizie ich warstwy graficznej i notacyjnej, udało się wyodrębnić 175, które należały na pewno (142) lub prawdopodobnie (33) do skasowanych klasztorów. Tabele 2 4 ukazują proweniencje klasztorne sandomierskich rękopisów z podaniem sygnatur i datowania (tabela 2), z wyszczególnieniem gatunków zachowanych utworów (tabela 3) oraz podaniem nazwisk kompozytorów, skryptorów i posesorów (tabela 4). 6 Tabela została mi udostępniona przez Panią dr Alinę Mądry, za co w tym miejscu bardzo jej dziękuję. 7 Ma to miejsce w wypadku rękopisów sygnowanych nazwiskiem Stanisława Szukształowicza, który był kapelmistrzem kapeli dominikanów w Dzikowie (ob. Tarnobrzegu) w latach 1738 1750. Tylko jeden z nich posiada zapis wskazujący na pochodzenie z dzikowskiej kapeli. Szukształowicz był człowiekiem świeckim i przed 1738 r. oraz po 1750 r. mógł działać w innym zespole. Jednak, ponieważ nie mamy na ten temat żadnych wiadomości, a bliskość geograficzna Dzikowa jest przesłanką uprawdopodabniającą znalezienie się tamtejszych rękopisów w sandomierskim zbiorze, postulujemy dla wszystkich rękopisów sygnowanych nazwiskiem Szukształowicza proweniencję dzikowską.
472 Kronika Projektu Tabela 2. Sygnatury rękopisów proweniencji klasztornej znajdujących się w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu oraz występujące w nich daty Proweniencja rękopisu Sygnatury i numery porządkowe nadane przez Wendelina Świerczka 8 benedyktynki, Sandomierz A I 1 (nr 1) A I 3 (nr 3) A I 6 (nr 6) A I 9 (nr 9) A I 11 (nr 11) A I 12 (nr 12) A I 27 (nr 27) A I 44 (nr 44) A I 46 (nr 46) A I 47 (nr 47) A I 48 (nr 48) A I 55 (nr 55) A I 60 (nr 60) A II 2 (nr 62) A II 14 (nr 74) A II 16 (nr 76) A II 19 (nr 79) A II 20 (nr 80) A II 21 (nr 81) A II 22 (nr 82) A II 30 (nr 90) A II 31 (nr 91) A III 3 (nr 103) A III 8 (nr 108) A III 9 (nr 109) A III 10 (nr 110) A III 11 (nr 111) A III 15 (nr 115) A III 29 (nr 129) A III 43 (nr 143) A IV 3 (nr 153) A IV 8 nr 158 A IV 9 nr 159 A IV 16 nr 166 A IV 20 (nr 170) A V 2 (172) A V 4 (nr 174) A V 7 (nr 177) A V 11 (nr 181) A V 16 (nr186) A VI 2 (nr 228) A VI 7 (nr 203) A VI 11 nr 207 A VI 12 (nr 208) A VI 19 nr 215 A VI 20 (nr 216) A VI 23 (nr 219) Liczba rękopisów danej proweniencji Liczba rękopisów datowanych Daty występujące na rękopisach 133 51 1697 1700 (2) 1708 1709 (3) 1710 1711 1714 1716 1721 1723 (3) 1724 (2) 1726 (5) 1730 (2) 1741 1742 (2) 1766 1770 / 9? 1771 1773 1814 (2) 1815 (5) 1816 (4) 1817 1818 1826 (3)1830 8 Obecnie, jak wspomniano, zbiór nie jest ułożony według sygnatur, lecz według gatunków.
Kronika Projektu 473 Proweniencja rękopisu benedyktynki, Sandomierz cd. Sygnatury i numery porządkowe nadane przez Wendelina Świerczka 8 A VI 30 (nr 226) A VI 40 (nr 236) A VI 41 (nr 237) A VI 43 (nr 239) A VII 1 (nr 241) A VII 4 (nr 244) A VII 5 nr 245 A VII 8 (nr 248) A VII 12 (nr 252) A VII 21 nr 261 A VII 24 (nr 264) A VII 27 nr 267 A VII 31 nr 271 A VII 34 (nr 274) A VII 35 (nr 275) + A VIII 125 (nr 485) A VII 38 (nr 278) A VII 43 (nr 283) A VII 44 (nr 284) A VII 46 (nr 286) A VII 49 nr 289 A VII 52 nr 292 A VII 53 nr293 A VII 55 (nr 295) A VII 59 nr 299 A VII 63 nr 303 A VII 65 nr 305 A VII 72 (nr 312) A VII 73 (nr 313) A VII 74 nr 314 A VII 75 (nr 315) A VII 76 nr 316 A VII 78 nr 318 A VII 80 (nr 320) A VII 81 nr 321 A VII 82 nr 322 A VII 83 (nr 323) A VII 84 nr 324 A VII 85 (nr 325) A VII 99 (nr 339) A VII 100 (nr 340) A VII 101 (nr 341) A VII 102 (nr 342) A VII 103 (nr 343) A VII 104 (nr 344) A VII 105 (nr 345) A VII 106 (nr 346) A VII 107 (nr 347) A VII 108 (nr 348) A VII 117 (nr 357) A VII 119 (nr 359) A VII 120 (nr 360) Liczba rękopisów danej proweniencji Liczba rękopisów datowanych Daty występujące na rękopisach
474 Kronika Projektu Proweniencja rękopisu benedyktynki, Sandomierz cd. Sygnatury i numery porządkowe nadane przez Wendelina Świerczka 8 A VIII 1 (nr 361) A VIII 2 (nr 362) A VIII 3 (nr 363) A VIII 25 (nr 385) A VIII 28 (nr388) A VIII 44 fragm. Nr 404, A VIII 45 fragm. Nr 405 A VIII 47 nr 407 A VIII 49 nr 409 A VIII 50 nr 410 A VIII 61 (nr 421) A VIII 62 (nr 422) A VIII 75 nr 435 A VIII 76 nr 436 A VIII 77 nr 737 A VIII 78 (nr 438) A VIII 79 nr 439 A VIII 80 (nr 440) A VIII 81 nr 441 A VIII 85 (nr 445) A VIII 99 (nr 459) A VIII 104 (nr 464) A VIII 106 (nr 466) A VIII 110 (nr 470) A VIII 114 nr 474 A VIII 130 (nr 490) A VIII 141 (nr 501) A VIII 154 (nr 514) A VIII 155 nr 515 A VIII 157 (nr 517) A IX 8 (nr 528) A IX 74 ( nr 594) Liczba rękopisów danej proweniencji Liczba rękopisów datowanych Daty występujące na rękopisach benedyktynki, Jarosław A VIII 139 (nr 499) 1 benedyktynki, Lwów A II 6 (nr 66) 3 A VII 18 (nr 258) A VII 33 (nr 273) bernardynki, Wilno A VIII 135 (nr 495) 1 cystersi, Jędrzejów A VII 32 (nr 27) 2 1 1734 A III 23 (nr123) cystersi, Wąchock A VII 7 (nr 247) A VII 69 (nr 309) A VII 70 nr 310 A VII 71 (nr 311) 4 4 1707 (4) dominikanie, Dzików (ob. Tarnobrzeg) A VII 68 (nr 308) A VII 88 (nr 328) A VII 91 (nr 331) A VIII 136 (nr 496) A VIII 137 (nr 497) A VIII 144 (nr 504) A VIII 82 (nr 442) 7 2 1734 1730
Kronika Projektu 475 Proweniencja rękopisu Sygnatury i numery porządkowe nadane przez Wendelina Świerczka 8 dominikanie, Klimontów A I 28 (nr 28) A VII 42 (nr 282) dominikanie, Lwów A I 32 (nr 32) A II 17 nr 77 A III 38 nr 138 jezuici, Jarosław A I 38 (nr 38) A I 39 (nr 39) jezuici, Sandomierz A III 11 nr 111 A V 3 nr 173 A VII 28 nr 268 A VII 94 (nr 334) A VIII 98 (nr 458) klaryski, Chęciny A III 34 (nr 134) A VIII 94 (nr 454) Liczba rękopisów danej proweniencji Liczba rękopisów datowanych pijarzy, Waręż A VIII 124 (nr 484) 2 benedyktyni lub cystersi A VIII 156 nr 516 1 bernardyni A I 57 (nr 57) 1 dominikanie AVIII 37 (nr 497) 1 cystersi A VII 37 nr 277 1 jezuici A VIII 88 nr 448 2 A VIII 117 (nr 477) klasztor męski A VII 16 (nr 256) 1 klasztor żeński A III 19 nr 119 2 A VI 13 (nr 209) Razem 175 63 Daty występujące na rękopisach 2 1 1760 / 66? 3 1 1760 2 1 1766 5 2 1729 1736 Liczba zachowanych rękopisów pochodzących z danego klasztoru nie zawsze, a nawet rzadko, jest równa liczbie utworów. Tych ostatnich jest z reguły więcej, ponieważ niektóre rękopisy obejmują po kilka, najczęściej od dwóch do czterech utworów jednego gatunku. Wśród pozostałych rękopisów, które da się powiązać z praktyką muzyczną skasowanych klasztorów, wyróżniono 13 proweniencji, z klasztorów: benedyktynek z Sandomierza, Lwowa i Jarosławia, bernardynek z Wilna, cystersów z Jędrzejowa i Wąchocka, dominikanów z Dzikowa, Klimontowa i Lwowa, jezuitów z Sandomierza i Jarosławia, klarysek z Chęcin oraz pijarów z Waręża. Kilka rękopisów wykazanych w ostatnich wierszach tabeli 1 należy do spuścizny po klasztorach, choć nie jesteśmy w stanie wskazać konkretnego klasztoru. Znaczna liczba rękopisów zachowała się tylko po opactwie benedyktynek sandomierskich. Z pozostałych klasztorów zachowały się nieliczne rękopisy. Może to świadczyć o przypadkowości ich ocalenia, ale możliwe jest także, iż z tych samych klasztorów pochodzą i inne sandomierskie rękopisy o niepoświadczonej proweniencji. Szczególną wartość poznawczą ma odkrycie nieznanych Świerczkowi proweniencji, które udało się ustalić dzięki nazwiskom posesorów i skryptorów oraz innym wskazówkom. Chodzi tu o rękopisy pochodzące z klasztorów benedyktynek jarosławskich i lwowskich, klarysek chęcińskich oraz bernardynek wileńskich, o których praktyce muzycznej nie mieliśmy dotąd żadnych wiadomości, a także o okruchy muzycznej spuścizny jędrzejowskich cystersów i lwowskich dominikanów. 2
476 Kronika Projektu Tylko 36% muzykaliów uznanych za pochodzące ze skasowanych klasztorów zawiera informacje o dacie powstania. Rękopisy najwcześniejszy i najpóźniejszy pochodzą z opactwa benedyktynek w Sandomierzu. Wszystkie reprezentują XVIII-wieczną tradycję stylistyczną, co w wypadku rękopisów XIX-wiecznych jest świadectwem funkcjonowania w kościołach retrospektywnej praktyki muzycznej. Wszystkie rękopisy pochodzące z opactwa sandomierskiego z datami po 1813 r. prawdopodobnie zostały podarowane mu przez kapelmistrza lub innego muzyka kolegiaty sandomierskiej wskazuje na to dukt pisma skryptora i podobieństwo papieru wykorzystywanego także w rękopisach kolegiackich. Nie mamy żadnych rękopisów datowanych na lata 1774 1813; jeśli chodzi o spuściznę po benedyktynkach sandomierskich, jest to z pewnością kwestia braku zapisów datacyjnych, gdyż żywa praktyka muzyczna jest u nich potwierdzona przez kronikę 9 do 1780 r., a przez księgi rachunkowe 10 do 1794 r. Ponadto skryptorka wielu rękopisów sandomierskich, Agnieszka Sosnowska, która nie miała zwyczaju umieszczania dat na kartach tytułowych, złożyła profesję właśnie w roku 1773 i żyła w klasztorze do 1827 r., dlatego możemy założyć, że zapisane jej ręką utwory pojawiły się w tym pustym okresie. Z datowanych rękopisów zachowanych po pozostałych klasztorach najstarsze są cztery przekazy z opactwa cystersów w Wąchocku, wszystkie zapisane przez jednego skryptora w tym samym 1707 r. Pozostałe noszą daty wskazujące na lata 30. i 60. XVIII w. Po wydzieleniu ze zbioru sandomierskiego i przeliczeniu rękopisów będących spuścizną skasowanych klasztorów widać wyraźnie, że tylko spuścizna benedyktynek sandomierskich może być określona mianem kolekcji muzykaliów. Liczy ona 133 rękopisy, których zawartość reprezentuje niemal wszystkie oprócz jednego (completorium) najważniejsze gatunki muzyki wokalno-instrumentalnej i instrumentalnej, wykorzystywane wówczas w liturgii oraz w czasie rekreacji. Jej liczebność wynika z faktu, iż nie uległa ona przemieszczeniu w czasie kasaty. Możemy przypuszczać nawet, że jest to stan z roku 1903, w którym benedyktynki opuszczały klasztor sandomierski, by udać się do Łomży. Prawdopodobne jest, wobec zmiany stylu muzycznego i zwyczajów muzycznych w drugiej połowie XIX w., która polegała na powrocie do praktyki opartej wyłącznie na chorale, że siostry, odchodząc z Sandomierza, nie zabrały ze sobą żadnego rękopisu zawierającego muzykę wokalno-instrumentalną. Obfitość pozostałych po nich rękopisów wiąże się także z tym, że należały one do kapeli klasztornej, w której z racji klauzury nie zatrudniano muzyków świeckich 11. Nie było więc takiej sytuacji, że w momencie kasaty i rozwiązania kapeli świecki kapelmistrz czy inni muzycy zabierali swoje manuskrypty. Szczęśliwy dla nas, jako badaczy muzyki XVIII w., jest fakt, iż siostry przechowały pieczołowicie rękopisy nawet z początków XVIII w., choć zapewne od dawna ich nie używały. Muzyka instrumentalna (solowa na instrumenty klawiszowe, kameralna i symfonie) pojawia się tylko w tych rękopisach o ustalonej proweniencji, które należały do benedyktynek sandomierskich. Jednak większość takich rękopisów nie ma ani not proweniencyjnych, ani innego typu informacji umożliwiających ustalenie ich pochodzenia. Wydaje się, że wszystkie zachowane manuskrypty zawierające utwory na fortepian (w liczbie 43, pochodzące z XIX w.), należały do benedyktynek sandomierskich i były wykorzystywane w prowadzonej przez nie szkole, 9 Kronika benedyktynek sandomierskich czyli Dzieje klasztoru sandomirskiego od 1615. 30 października. Sspisane w roku 1763 za przełożeństwa P. Maryanny Siemianowski ksieni 13, t. 1, przypisami opatrzyła i do druku przygotowała A. SZYLAR, Sandomierz 2005. 10 Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu (dalej: BD Sandomierz), rps G 889, Regestra podskarbskie zaczynające się w R.P. 1769. 11 Kapele o składzie mieszanym, w których występowali zakonnicy i świeccy, działały w klasztorach męskich, np. u paulinów czy jezuitów.
Kronika Projektu 477 Tabela 2. Liczba zachowanych rękopisów poklasztornych z podziałem na gatunki (oznaczenia według tabeli 1) Gatunek \ proweniencja I II IIIA IIIBC IV VA VBC VD VIA VIBC VIIA VIIBC VIID Razem benedyktynki, Sandomierz 15 12 1 14 5 19 21 3 33 11 2 4 5 133 benedyktynki, Jarosław 1 1 benedyktynki, Lwów 3 3 bernardynki, Wilno 1 1 cystersi, Jędrzejów 1 2 3 cystersi, Wąchock 3 1 4 dominikanie, Dzików 1 6 7 dominikanie, Klimontów 2 2 dominikanie, Lwów 3 1 4 jezuici, Jarosław 2 2 jezuici, Sandomierz 1 1 1 2 5 klaryski, Chęciny 2 2 pijarzy, Waręż 1 1 benedyktynki lub cystersi 1 1 bernardyni 1 1 dominikanie 1 1 cystersi 1 1 jezuici 1 1 klasztor męski 1 1 klasztor żeński 1 1 Razem 16 1 1 17 6 27 24 4 57 11 2 4 5 175 12 Podana liczba jest liczbą rękopisów zawierających utwór bądź utwory danego gatunku, nie zaś liczbą przekazów konkretnych utworów.
478 Kronika Projektu Tabela 3. Proweniencje rękopisów z podaniem występujących na nich nazwisk kompozytorów, skryptorów i posesorów Proweniencja rękopisu Nazwiska kompozytorów Nazwiska skryptorów i posesorów benedyktynki, Sandomierz benedyktynki, Jarosław benedyktynki, Lwów bernardynki, Wilno Christlieb Sigmund Binder Kazimierz Michał Boczkowski Bazyli Bohdanowicz Józef Bretner Breytner 13 Frantisek Xavier Brixi Wojciech Dankowski Karl Ditters von Dittersdorf Eliasz Karmelita F. B. D. Grzegorz Gerwazy Gorczycki Kajetan Hantuch Johann Adolf Hasse Józef Haydn Krassowski Ferdynand Lechleitner Georg Luna M. M. Julianna Majewska 15 Mrozowski Johann Gottlieb Naumann Leopold Pych Carol de Rhein Christian Joseph Ruth Paweł Sieprawski Stanisław Sylwester Szarzyński Victorini Andrzej Wołoszko Roman Zajączkowski OSB Nic[olas] Jos[eph] Ig[natius] Zandtfelder Jan Piotr Habermann Antoni Adamowski Michał Banaszkowski Tomasz Bienkowski Kazimierz Michał Boczkowski Jan Boguński Franciszek Bojanowski Zofia Bratysiewiczówna Krystyna Czeladzińska Łucja Czeladzińska Jadwiga Dygulska Mikołaj Garzeński Michał Głuchowski Mikołaj Juskiewicz SJ Kazimierz Kolasiński A. J. Kotowski Lokarski Sebastian Łęcki Marianna Mokranowska Karolina Morska 14 Urszula Morska Marianna Moszyńska Katarzyna Muszyńska Michał Niemirycz SJ Teresa Nobiszowska Alexy Piotrowski J. F. Ruszkowski Christian Joseph Ruth Joannes Stalkowski Agnieszka Sosnowska Anna Stogniewowna Roman Zajączkowski OSB Tomasz Józef Żerkowski Helena Żaboklicka Jan Piotr Habermann Urszula Kostrzycka Katarzyna Kozłowska Cecylia Karolina Morska Marianna Niedźwiecka Ksaweria Róża Fronckiewiczówna 13 Być może tożsamy z poprzednim. 14 Wcześniejsza posesorka, benedyktynka lwowska. 15 Odnotowana jako kompozytorka jednego mazura z rękopisu fortepianowego A I 6 (nr 6) Julianna Majewska była uczennicą (od 1807 r.), a potem nauczycielką w szkole benedyktynek w Sandomierzu (od 1826 r.), A. SZYLAR, Działalność oświatowa benedyktynek sandomierskich w latach 1616 1865 (Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Źródła i Monografie, 236, Prace z Historii Szkolnictwa w Polsce, 5), Lublin 2002, s. 133, 135 136, 169.
Kronika Projektu 479 Proweniencja rękopisu Nazwiska kompozytorów Nazwiska skryptorów i posesorów cystersi, Jędrzejów Józef Kobierkowicz Franciszek Michał Bojanowski J. Dybański cystersi, Wąchock C.I. Minenski dominikanie, Dzików Giovanni Antonio Riccieri Joannes Beisze J. Kaszyński Joannes Knoch Szerkowski (Żerkowski?) Stanisław Gabriel Szukształowicz P. Trepczyński dominikanie, Klimontów Bretner J. K. Jędrzejowski O.K. Osiecka (?) Maciej Stasiewicz dominikanie, Lwów Kotowicz Stefan Jażdżykowski Georg Luna jezuici, Jarosław jezuici, Sandomierz klaryski, Chęciny Chiarini Conti Graun Andrzej Siwiński Jacek Szczurowski SJ Tihelka Hollek (?) August Franciszek Poh[l] Franciszek Borgiasz Doliński SJ Marcin Wachowicz Ks. Christian Pijar Magdalena Trzemeska pijarzy, Waręż benedyktynki lub cystersi Józef Jędrzejowski bernardyni Paschalis Turczyński OFM dominikanie Geminiano Jacomelli Anselm Kniosch cystersi F. R. K. P. L. S. O. C. jezuici P. Chrząstowski P. A. P. S. J. P. M. L. S. J. klasztor męski Fr. V. G. klasztor żeński Schoeffelin Schoeffelin I. [J.?] O. w której uczono dziewczęta gry na instrumentach klawiszowych. Nie jest jednak wykluczone, że niektóre mogły zostać zapisane przez organistę kolegiaty dla jego prywatnych uczniów lub uczennic. Wobec braku not skryptorskich nie jesteśmy w stanie posłużyć się tu identyfikacją duktu pisma. Utwory te to w większości tańce niewielkich rozmiarów: mazury, krakowiaki, polonezy i inne, o zdecydowanie dydaktycznym i domowym przeznaczeniu. Uwagę zwraca fakt, iż zdecydowanie najwięcej zachowało się arii (57 32,5%), motetów (27 15,4%) oraz ofertoriów, antyfon, hymnów i sekwencji, czyli pojedynczych proprialnych części mszy i oficjum (24 13,7%). W spuściźnie z innych klasztorów zdecydowanie dominują arie i motety. Nieco ponad połowa (95) rękopisów poklasztornych zawiera kompozycje anonimowe, w 80 zaś utrwalono atrybucje kompozytorskie. Wiele przekazuje nam nazwiska, imiona, inicjały lub kryptonimy swoich skryptorów bądź posesorów. Kilka manuskryptów to kompozytorskie autografy, m.in. rękopisy Christiana Josepha Rutha A VIII 45 (nr 405), A I 12 (nr 12), A I 47 (nr
480 Kronika Projektu 47), A I 7 (nr 7), Romana Zajączkowskiego OSB A VII 19 (nr 259), A VII 34 (nr 274), Kazimierza Michała Boczkowskiego A VII 4 (nr 244), A VII 5 (nr 245), czy Jana Piotra Habermanna A VII 18 (nr 258), A VII 33 (nr 273). Kompozytorów, których nazwiska znajdujemy na sandomierskich manuskryptach, można podzielić na cztery grupy: kompozytorzy wówczas popularni i znani także z kolekcji zagranicznych (Haydn, Dittersdorf, Hasse); kompozytorzy, których dzieła znajdują się także w innych polskich kolekcjach muzykaliów i których twórczość jest uznana za ważną w historii muzyki polskiej (Szczurowski, Gorczycki, Eliasz Karmelita); kompozytorzy lokalni (Habermann, Lechleitner, Luna, Ruth); oraz kompozytorzy o nieznanych dotąd, być może błędnie zapisanych, nazwiskach (Schoeffelin, Hantuch). Żeńskie nazwiska pojawiające się wśród skryptorów i posesorów należą do zakonnic i wskazują na miejsce powstania danego rękopisu. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na skryptorki, spod których ręki wyszło najwięcej sandomierskich manuskryptów. Zdecydowaną liderką wśród skryptorów całego zbioru muzykaliów partesowych jest sandomierska benedyktynka Zofia Bratysiewiczówna, która zapisała w całości lub częściowo 21 muzycznych rękopisów. Wiele wskazuje na to, że miała ona profesjonalne przygotowanie muzyczne wyniesione z rodzinnego domu, z tego tytułu została przyjęta bez konieczności wniesienia posagu; była bardzo ceniona przez współsiostry 16. Znaczną liczbę 12 rękopisów zostawiła po sobie żyjąca pół wieku po Zofii w tym samym klasztorze Agnieszka Sosnowska. Nazwiska mężczyzn, przy których nie pojawia się skrót oznaczający przynależność zakonną, prawdopodobnie należały do świeckich muzyków aktywnych w klasztornych kapelach. Zbiór rękopisów partesowych Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu jest dla historyków kultury muzycznej niezwykle cenny i bogaty pod względem problematyki badawczej. Większość przekazów utworów związanych z polską kulturą muzyczną to unica, także kilka nazwisk polskich kompozytorów lub związanych z Rzecząpospolitą pojawia się tylko w sandomierskich manuskryptach. Zrelacjonowane wyżej wyniki kwerend potwierdzają konieczność dalszego badania zarówno poszczególnych rękopisów, jak i zbioru jako całości, a także upowszechniania wiedzy na temat tej niezwykłej kolekcji muzykaliów. 16 Por. na jej temat M. WALTER-MAZUR, Panny z okładek. Zakonnice aktywne muzycznie w klasztorach benedyktynek w XVIII wieku, Bibliotheca Nostra (w druku).
Kronika Projektu 481 Ryc. 1. BD Sandomierz, sygn. A VIII 135 (nr 495), karta tytułowa. Proweniencję określono na podstawie noty posesyjnej: Siostra Róża Fronckiewiczówna / Reguły S: Franciszka / U S. Michała. Jedyny wówczas klasztor żeński tej reguły znajdował się w Wilnie, był to klasztor bernardynek działający w latach 1596 1886
482 Kronika Projektu Ryc. 2. BD Sandomierz, sygn. A VII 78 (nr 318), karta tytułowa. Oprócz noty posesyjnej Pawła Krzewdzińskiego, muzyka kapeli kolegiaty sandomierskiej, widnieją na niej dane benedyktynek sandomierskich: ZB (Zofia Bratysiewiczówna) oraz Krysty Czela (Krystyna Czeladzińska), świadczące o podarowaniu rękopisu zakonnicom
Kronika Projektu 483 Ryc. 3. BD Sandomierz, sygn. A VII 2 (nr 242), karta tytułowa. Rękopis należał dawniej do kapeli kolegium jezuickiego w Sandomierzu, o czym świadczy nota Ex Dono R.P. Stanis[lai] Kozłowski Regentis Semi[narium] / Clericorum. Pro horo Collegii Sando:[miriensis] S.[ocietatis] J.[esu]. Jest to kompozycja jezuity Jacka Szczurowskiego (1716 po 1773)
484 Kronika Projektu Ryc. 4. BD Sandomierz, sygn. A VI 30 (nr 226) fragment partii organowej anonimowej Litanii do Matki Bożej z dedykacją dla benedyktynki sandomierskiej Jadwigi Dygulskiej. Rękopis nie posiada karty tytułowej