Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu 311[10] /MENiS/2005. PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK GEODETA 311[10] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa 2005

Autorzy: mgr inż. Wanda Brześcińska dr inż. Stanisław Grodzicki mgr inż. Jacek Płaska Recenzenci: dr inż. Marian Cisak dr inż. Barbara Gąsowska Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Krystyna Elżbieta Hejłasz 2

Spis treści I. Plany nauczania 4 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 6 1. Geodezja ogólna 6 2. Geodezja inżynieryjna 21 3. Geodezja w gospodarce nieruchomościami 35 4. Fotogrametria 45 5. Informatyka geodezyjna i kartograficzna 52 6. Język obcy zawodowy 58 7. Ćwiczenia geodezyjne 67 8. Praktyka zawodowa 75 3

I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Czteroletnie technikum Zawód: technik geodeta 311[10] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Semestry I VIII Klasy I IV Forma stacjonarna 1. Geodezja ogólna 16 11 202 2. Geodezja inżynieryjna 11 8 138 3. Geodezja w gospodarowaniu Forma zaoczna nieruchomościami 8 6 101 4. Fotogrametria 5 4 63 5. Informatyka geodezyjna i kartograficzna 6 4 76 6. Język obcy zawodowy 2 1 25 7. Specjalizacja* 2 1 25 Razem 50 35 630 Praktyki zawodowa 14 tygodni, w tym: 1. Ćwiczenia geodezyjne**- 12 tygodni 2. Praktyka zawodowa w przedsiębiorstwie geodezyjnym -2 tygodnie ** Ćwiczenia geodezyjne zaleca się realizować przez 4 tygodnie w klasie I, 4 tygodnie w klasie II i 4 tygodnie w klasie III pod koniec każdego roku szkolnego. * Program wybranej przez szkołę specjalizacji opracowuje szkolny zespół przedmiotowy właściwy dla zawodu. 4

I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik geodeta 311[10] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I IV Semestry I IV Forma stacjonarna 1. Geodezja ogólna 16 12 218 2. Geodezja inżynieryjna 11 8 150 3. Geodezja w gospodarce Forma zaoczna nieruchomościami 8 6 110 4. Fotogrametria 5 4 68 5. Informatyka geodezyjna i kartograficzna 6 5 82 6. Język obcy zawodowy 2 1 27 7. Specjalizacja** 2 1 27 Razem 50 37 682 Praktyki zawodowa 14 tygodni, w tym: 1. Ćwiczenia geodezyjne**- 12 tygodni 2. Praktyka zawodowa w przedsiębiorstwie geodezyjnym -2 tygodnie * Ćwiczenia geodezyjne należy realizować przez 6 tygodnie w semestrze II i 6 tygodni w semestrze IV pod koniec każdego roku szkolnego. ** Program wybranej przez szkołę specjalizacji opracowuje szkolny zespół przedmiotowy właściwy dla zawodu. 5

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH GEODEZJA OGÓLNA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: wyjaśnić pojecie geodezja, scharakteryzować główne działy geodezji, dobrać metody pozyskiwania danych o terenie w zależności od rodzaju wykonywanych prac geodezyjnych, posłużyć się pojęciami stosowanymi w geodezji i kartografii, posłużyć się podstawowymi pojęciami z metrologii geodezyjnej, rozróżnić rodzaje map oraz wyjaśnić zasady ich sporządzania, wyjaśnić budowę i zasadę działania instrumentów geodezyjnych, zorganizować stanowisko do wykonywania pomiarów geodezyjnych zgodnie z wymaganiami technologicznymi, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska, dokonać sprawdzenia i rektyfikacji instrumentów geodezyjnych, posłużyć się instrumentami i sprzętem geodezyjnym zgodnie z zasadami użytkowania, sklasyfikować i scharakteryzować rodzaje osnów geodezyjnych, wykonać stabilizację punktów geodezyjnych w terenie, sporządzić opisy topograficzne punktów geodezyjnych, dobrać metody wykonywania pomiarów liniowych oraz wyznaczania długości odcinków, wytyczyć proste w terenie różnymi metodami, wyznaczyć długości określonych odcinków, sklasyfikować szczegóły terenowe, dobrać metody pomiarów szczegółów terenowych, wyznaczyć położenie szczegółów terenowych, sporządzić szkice pomiarowe, przetworzyć wyniki pomiarów terenowych na dane numeryczne i graficzne, sporządzić opracowanie geodezyjne i kartograficzne z wykorzystaniem określonych technik komputerowych, zastosować zasady podziału map na arkusze, wykorzystać do sporządzania map oraz innych opracowań geodezyjno-kartograficznych dane o terenie, zaktualizować mapę zasadniczą oraz sporządzić mapy pochodne, 6

wykonać niwelację terenu różnymi metodami, dobrać metody i przyrządy do pomiaru kątów poziomych i pionowych, wykonać pomiary kątów w terenie, wykonać obliczenia geodezyjne z zastosowaniem reguł rachunkowych Kryłowa-Bradisa, zastosować symbole rachunkowe Hausbrandta w obliczeniach geodezyjnych, zaprojektować, założyć oraz wyrównać szczegółowe i pomiarowe osnowy geodezyjne, rozróżnić konstrukcje geodezyjnych osnów poziomych i wysokościowych, dokonać transformacji współrzędnych punktów, posłużyć się pojęciami rachunku wyrównawczego, ocenić dokładność pomiarów i obliczeń, wyrównać spostrzeżenia geodezyjne różnymi metodami, dokonać klasyfikacji osnów geodezyjnych, wykonać pomiary szczegółowych i pomiarowych osnów geodezyjnych, zastosować zasady rachunku współrzędnych w układach geodezyjnych, wyrównać szczegółowe i pomiarowe osnowy geodezyjne, zastosować niwelację trygonometryczną, wykonać pomiary sytuacyjno wysokościowe metodą tachimetryczną, sporządzić mapę sytuacyjną i sytuacyjno-wysokościową, objaśnić układy współrzędnych stosowane w geodezji, posłużyć się pojęciami z geodezji wyższej, wykonać pomiary i obliczenia geodezyjne z wymaganą dokładnością, określić współrzędne punktów wyznaczonych różnymi metodami, objaśnić zasady działania globalnego systemu pozycyjnego GNSS (Global Navigation Satellite System), rozróżnić metody wyznaczania współrzędnych punktów z wykorzystaniem techniki GNSS, wykonać pomiary geodezyjne zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Materiał nauczania 1. Wiadomości podstawowe Zarys historii geodezji. Podział i zadania geodezji. Rodzaje prac i opracowań geodezyjnych. 7

Kształt Ziemi. Magnetyzm ziemski, deklinacja magnetyczna, zbieżność południków, uchylenie magnetyczne. Zorientowanie kierunku prostej. Rodzaje azymutów i zależności między nimi. Sprzęt geodezyjny. Miary stosowane w geodezji. Mapy i ich rodzaje. Znaki umowne stosowane w geodezji. Pojęcie osnowy geodezyjnej i jej rodzaje. Wyznaczanie i stabilizacja punktów w terenie, opis topograficzny punktu. Pomiary geodezyjne i zasady ich wykonywania. Przepisy prawa geodezyjnego i kartograficznego. Przeliczanie jednostek miar kąta: miary stopniowej na gradową i odwrotnie, miary stopniowej i gradowej na analityczną i odwrotnie. Obliczanie azymutów: geograficznego, magnetycznego oraz kartograficznego określonego odcinka. 2. Pomiary liniowe i sytuacyjne Przyrządy do pomiarów liniowych. Zasady tyczenia linii prostych. Pomiary długości odcinków. Tyczenie kątów prostych. Ogólne zasady zakładania poziomych osnów szczegółowych i pomiarowych. Klasyfikacja szczegółów terenowych. Sposoby bezpośredniego pomiaru szczegółów terenowych. Szkic polowy pomiaru sytuacyjnego. Organizacja pomiaru szczegółów. Tyczenie linii prostych w terenie. Wykonywanie pomiarów długości odcinków taśmą geodezyjną. Wykonywanie pomiarów długości odcinków dalmierzem optycznym. Sporządzanie szkicu pomiaru sytuacyjnego. Zakładanie osnowy pomiarowej kątowo-liniowej. Wykonywanie pomiarów szczegółów sytuacyjnych różnymi metodami. Sporządzanie opisów topograficznych punktów osnowy pomiarowej. 3. Zasady sporządzania map sytuacyjnych Sporządzanie map sytuacyjnych na podstawie bezpośrednich pomiarów terenowych. Mapa zasadnicza. Podział mapy na arkusze. 8

Przyrządy do kartowania treści mapy. Kartowanie szczegółów terenowych. Opracowanie mapy sytuacyjnej. Sporządzanie mapy sytuacyjnej na podstawie wykonanych pomiarów terenowych. Opracowywanie mapy sytuacyjnej z zastosowaniem techniki komputerowej. 4. Elementy optyki w instrumentach geodezyjnych Prawa odbicia i załamania światła. Zwierciadła. Płytka płaskorównoległa i jej zastosowanie w instrumentach geodezyjnych. Klin optyczny i jego zastosowanie w instrumentach geodezyjnych. Pryzmaty i ich zastosowanie. Soczewki, graficzna konstrukcja obrazów, wady soczewek. Lupa, mikroskop, luneta. Cechy charakterystyczne lunety. Dalmierze optyczne. Wyznaczanie odległości między dwoma punktami przy użyciu dalmierzy optycznych. Wyznaczanie kątów prostych przy użyciu węgielnicy pryzmatycznej. 5. Niwelacja geometryczna Pomiary wysokościowe, poziomy odniesienia. Sposoby prezentacji rzeźby na mapach. Znaki umowne. Rodzaje i metody niwelacji geometrycznej. Instrumenty i przyrządy stosowane w niwelacji geometrycznej. Sprawdzanie i rektyfikacja niwelatorów. Technika wykonywania niwelacji geometrycznej. Niwelacja techniczna reperów. Niwelacja podłużna i poprzeczna. Niwelacja powierzchniowa metodą: siatki, profili, oraz punktów rozproszonych. Warstwice. Kartowanie punktów wysokościowych terenu. Interpolacja warstwic. Kreślenie warstwic. Automatyczne generowanie warstwic. Zasady wykonywania niwelacji precyzyjnej. Instrumenty i przyrządy do niwelacji precyzyjnej. 9

Sprawdzanie warunków geometrycznych niwelatora i jego rektyfikacja. Wykonywanie niwelacji reperów w ciągu zamkniętym i obliczenie wysokości reperów. Wykonywanie niwelacji reperów ciągu otwartego, dwustronnie dowiązanego oraz obliczanie wysokości reperów. Wykonywanie niwelacji podłużnej i poprzecznej oraz sporządzanie profilów terenu. Wykonywanie niwelacji powierzchniowej terenu metodą punktów rozproszonych oraz sporządzanie mapy wysokościowej. Sprawdzanie warunków geometrycznych niwelatorów precyzyjnych. Dokonywanie odczytów na łacie do niwelacji precyzyjnej oraz wprowadzanie danych do dziennika niwelacyjnego. Wykonywanie pomiaru wysokości reperów metodą niwelacji precyzyjnej. 6. Instrumenty do pomiarów kątów poziomych i pionowych Pojęcie kąta poziomego i kąta pionowego. Geometryczne zasady budowy instrumentów kątomierczych. Budowa i zasady działania teodolitu. Systemy i urządzenia odczytowe teodolitów optycznych i elektronicznych. Warunki geometryczne i rektyfikacja teodolitu. Dokonywanie odczytów w różnych systemach odczytowych teodolitów. Sprawdzanie i rektyfikacja libelli alidadowej. Określenie błędów kolimacji i inklinacji. Wyznaczanie miejsca zera koła pionowego. 7. Pomiar kątów poziomych i pionowych Centrowanie i poziomowanie teodolitu. Zasady pomiaru kątów poziomych i pionowych. Metody pomiaru kątów poziomych. Dokładność pomiaru kątów poziomych. Pomiar kątów pionowych. Centrowanie i poziomowanie teodolitu. Wykonywanie pomiarów pojedynczego kąta metodą kątową, 10

prowadzenie dziennika obserwacji kątowych oraz obliczanie średniej wartości kąta. Wykonywanie pomiarów kątów metodą kierunkową, prowadzenie dziennika obserwacji kątowych oraz obliczanie średnich wartości kierunków. Wykonywanie pomiarów kątów pionowych, prowadzenie dziennika obserwacji kątowych oraz obliczanie wartości kątów. 8. Rachunek współrzędnych Geodezyjny układ współrzędnych prostokątnych płaskich. Obliczanie współrzędnych. Obliczenia geodezyjne na liczbach przybliżonych. Dokładność obliczeń, reguły rachunkowe Kryłowa Bradisa. Symbole rachunkowe Hausbrandta. Obliczanie azymutów, kątów i długości odcinka ze współrzędnych. Obliczanie współrzędnych punktów terenowych wyznaczonych metodą domiarów prostokątnych i metodą biegunową. Obliczanie współrzędnych punktów na podstawie kątowego i liniowego wcięcia w przód, wcięcia wstecz oraz metodą Hansena. Rodzaje transformacji. Transformacja współrzędnych punktów. Obliczanie długości odcinka i jego azymutu na podstawie współrzędnych. Obliczanie współrzędnych dowolnego punktu. Obliczanie współrzędnych punktów na podstawie domiarów prostokątnych. Obliczanie współrzędnych punktu metodą kątowego wcięcia w przód, liniowego wcięcia w przód, wcięcia wstecz z zastosowaniem kalkulatorów i programów komputerowych. Wyznaczanie współrzędnych punktów metodą Hansena. Przeliczanie współrzędnych biegunowych na prostokątne oraz prostokątnych na biegunowe. Wykonywanie transformacji współrzędnych punktów. 9. Elementy rachunku wyrównawczego Pochodne funkcji złożonych. Różniczka funkcji wielu zmiennych. Rozwinięcie funkcji w szereg. Podstawowe wiadomości o wyznacznikach, krakowianach i macierzach. Spostrzeżenia jednakowo i niejednakowo dokładne. 11

Błędy spostrzeżeń, ich rodzaje i charakterystyka. Prawa i rodzaje błędów przypadkowych. Własności błędów przypadkowych. Prawo przenoszenia się błędów średnich. Zadania rachunku wyrównawczego. Metoda najmniejszych kwadratów i jej zastosowanie. Wyrównanie spostrzeżeń bezpośrednich. Obliczenie średniego błędu typowego spostrzeżenia. Wagi spostrzeżeń. Średnia arytmetyczna. Ogólne zasady wyrównania obserwacji metodą pośredniczącą. Równania poprawek i równania normalne. Obliczanie średnich błędów obserwacji, średnich błędów niewiadomych i ich funkcji. Metoda pośrednicząca i jej zastosowanie. Ogólne zasady wyrównania obserwacji metodą zawarunkowaną. Równania warunkowe i równania poprawek obserwacyjnych. Metoda korelacyjna i metoda warunkowa oraz ich zastosowanie. Obliczanie pochodnych funkcji jednej i wielu zmiennych. Wyrównywanie spostrzeżeń bezpośrednich oraz obliczanie średniego błędu z wielokrotnych obserwacji jednakowo dokładnych. Obliczanie średniego błędu typowego spostrzeżenia w obserwacjach niejednakowo dokładnych. Obliczanie średniego błędu wyrównanej wartości wielkości mierzonej. Obliczanie średnich błędów na podstawie różnic spostrzeżeń jednej pary. Wyrównywanie sieci niwelacyjnej metodą pośredniczącą. Wyrównywanie sieci kątowej metodą pośredniczącą. Wyrównywanie sieci kątowo - liniowej metodą pośredniczącą. Wyrównywanie sieci niwelacyjnej metodą zawarunkowaną. Wyrównywanie sieci kątowej w postaci czworoboku geodezyjnego metodą zawarunkowaną. 10. Elektroniczne instrumenty geodezyjne Ruch falowy. Charakterystyka fali elektromagnetycznej. Podział dalmierzy elektronicznych. Budowa i zasady działania dalmierzy elektronicznych. Budowa i zasady działania tachimetrów elektronicznych i niwelatorów elektronicznych. Zasady pomiaru odległości za pomocą dalmierzy elektronicznych. 12

Sprawdzanie warunków geometrycznych instrumentów elektronicznych. Wykonywanie pomiaru dalmierzami elektronicznymi oraz tachimetrami i niwelatorami elektronicznymi. 11. Osnowy geodezyjne Podział osnów. Charakterystyka osnowy poziomej. Charakterystyka szczegółowej osnowy poziomej. Ogólne zasady projektowania i zakładania szczegółowych oraz pomiarowych osnów poziomych. Pomiary kątowe i liniowe w szczegółowych oraz pomiarowych osnowach geodezyjnych. Obliczanie współrzędnych punktów ciągów poligonowych. Obliczanie i wyrównanie sieci poligonowych: niezależnych, nawiązanych z jednym punktem węzłowym oraz wielowęzłowych sieci nawiązanych. Charakterystyka osnowy wysokościowej. Charakterystyka szczegółowej osnowy wysokościowej. Projektowanie sieci niwelacji technicznej, jej stabilizacja i pomiar. Obliczanie najbardziej prawdopodobnych wysokości reperów węzłowych. Dokładność niwelacji technicznej. Osnowy dwufunkcyjne. Pomiar osnów geodezyjnych z wykorzystaniem techniki GNSS. Wykonywanie szkicu podstawowej i szczegółowej osnowy poziomej. Sporządzanie szkicu podstawowej i szczegółowej osnowy wysokościowej. Wykonywanie pomiaru ciągu dwustronnie nawiązanego. Projektowanie wielowęzłowej osnowy pomiarowej obejmującej dany obszar. Wykonywanie pomiarów zaprojektowanej osnowy. Obliczanie współrzędnych punktów osnowy. Wyrównywanie sieci niwelacyjnej z jednym punktem węzłowym. Wyrównywanie wielowęzłowej i nawiązanej sieci niwelacyjnej. 12. Niwelacja trygonometryczna Zasady wykonywania niwelacji trygonometrycznej. Wpływ krzywizny Ziemi i refrakcji pionowej na trygonometryczny pomiar wysokości. Pomiar i obliczenie wysokości niedostępnego punktu. Zastosowanie niwelacji trygonometrycznej. 13

Wykonywanie pomiarów i obliczanie wysokości niedostępnego punktu. Obliczanie średniego błędu pomiaru położenia wysokościowego danego punktu. 13. Tachimetria Zasady wykonywania pomiarów tachimetrycznych. Instrumenty tachimetryczne. Organizacja pracy zespołu pomiarowego. Opracowanie wyników pomiarów terenowych. Zasady opracowywania map wysokościowych. Kontrola prawidłowości wykonania mapy wysokościowej. Analiza dokładności pomiarów. Wykonywanie pomiarów sytuacyjno-wysokościowych na danym terenie metodą tachimetryczną. Opracowywanie mapy sytuacyjno-wysokościowej terenu. Wykonywanie pomiaru rzeźby terenu przy użyciu tachimetru elektronicznego z automatyczną rejestracją danych. Opracowywanie mapy sytuacyjno-wysokościowej w technologii numerycznej. 14. Podstawy geodezji wyższej, satelitarnej i astronomii geodezyjnej Kształt i wymiary Ziemi. Elipsoida, geoida i sferoida. Powierzchnie ekwipotencjalne. Podstawowe wiadomości z grawimetrii. Podstawowa osnowa grawimetryczna. Współrzędne geodezyjne B, L, H. System odniesienia WGS-84. Globalny System Nawigacji Satelitarnej GNSS. Zasady zakładania osnów metodami GNSS. Niwelacja satelitarna. Techniki pozycjonowania. Podstawowe wiadomości z astronomii. Układy współrzędnych stosowanych w astronomii. Czas słoneczny i gwiazdowy. Czasy strefowe. 14

Przeliczanie średniego czasu słonecznego w danej strefie czasowej na średni miejscowy czas słoneczny, prawdziwy czas słoneczny i gwiazdowy. Wyznaczanie współrzędnych punktów z wykorzystaniem techniki GNSS. 15. Elementy kartografii Klasyfikacja map. Generalizacja treści map. Ogólne zasady redakcji map. Reprodukcja kartograficzna. Kartografia cyfrowa. Podstawy teorii odwzorowań kartograficznych. Ogólna charakterystyka odwzorowań. Charakterystyka odwzorowań Gaussa-Krugera i UTM. Zasady przeliczania współrzędnych elipsoidalnych punktu na współrzędne prostokątne płaskie oraz współrzędnych prostokątnych na elipsoidalne. Czytanie treści map. Odczytywanie współrzędnych punktów z map topograficznych w różnych układach współrzędnych. Sporządzenie matrycy fragmentu mapy. Środki dydaktyczne Komputery z geodezyjnym oprogramowaniem obliczeniowym i graficznym. Modele i przekroje instrumentów geodezyjnych. Instrukcje obsługi przyrządów i instrumentów geodezyjnych. Instrukcje i wytyczne techniczne do wykonywania prac geodezyjnych. Normy PN-ISO, ISO oraz przepisy prawne z zakresu geodezji i kartografii. Dokumentacje opracowań geodezyjno-kartograficznych. Dzienniki pomiarowe, formularze szkiców i opisów topograficznych punktów oraz formularze obliczeń. Arkusze mapy zasadniczej, map tematycznych, ewidencyjnych i topograficznych. Wzory, symbole, objaśnienia znaków topograficznych. Kalkulatory elektroniczne. Tablice astronomiczne. Optyczne teodolity techniczne. 15

Elektroniczne teodolity techniczne. Tachimetry elektroniczne. Dalmierze elektrooptyczne. Pionowniki optyczne. Odbiorniki GNSS. Optyczne niwelatory automatyczne: techniczne i precyzyjne. Niwelatory kodowe z kompletem łat kodowych. Statywy geodezyjne. Lustra do instrumentów elektronicznych. Taśmy geodezyjne ze szpilkami. Ruletki geodezyjne. Tyczki geodezyjne ze stojakami. Szkicowniki. Węgielnice. Piony sznurkowe. Piony optyczne. Żabki niwelacyjne. Uwagi o realizacji Przedmiot Geodezja ogólna jest podstawowym przedmiotem nauczania w zawodzie. Program nauczania przedmiotu integruje treści z geodezji i kartografii, matematyki, fizyki oraz geografii. Obejmuje wiedzę z zakresu: prowadzenia pomiarów liniowych i sytuacyjnych, sporządzania map sytuacyjnych i sytuacyjno - wysokościowych, dobierania i przygotowywania instrumentów geodezyjnych do pomiaru kątów poziomych i pionowych, wykonywania obliczeń geodezyjnych, projektowania i zakładania osnów geodezyjnych oraz prowadzenia pomiarów tachimetrycznych. Skuteczność nauczania przedmiotu w znacznym stopniu zależy od właściwego doboru treści i metod nauczania. Należy preferować te metody, które zapewniają: wdrażanie ucznia do samodzielnego i logicznego myślenia, aktywny udział w rozwiązywaniu zadań i problemów, stosowanie zdobytej wiedzy w praktyce, kształtowanie u uczniów określonych umiejętności i nawyków. Do realizacji programu zaleca się stosowanie następujących metod nauczania: wykładu informacyjnego, dyskusji dydaktycznej, pokazu z objaśnieniem, pokazu z instruktażem, tekstu przewodniego, metody projektów oraz ćwiczeń praktycznych. 16

Geodezyjne ćwiczenia praktyczne stanowią integralną część procesu dydaktycznego, umożliwiają uczniom zdobycie umiejętności w zakresie wykonywania pomiarów geodezyjnych, opracowywania wyników pomiarów oraz sporządzania map i innych opracowań geodezyjnych. Realizując program należy zwracać uwagę na konieczność stosowania obowiązującej w geodezji zasady od ogółu do szczegółu. Zajęcia dydaktyczne należy prowadzić w odpowiednio wyposażonej w środki dydaktyczne pracowni przedmiotowej, natomiast ćwiczenia pomiarowe bezpośrednio w terenie na poligonie szkolnym lub innym miejscu, gdzie możliwe jest wykonanie ćwiczeń przewidzianych w programie nauczania. Ćwiczenia pomiarowe w terenie uczniowie powinni wykonywać w zespołach 5 osobowych. Przed przystąpieniem do ich wykonywania należy przeprowadzić instruktaż wstępny w zakresie obsługi sprzętu i instrumentów geodezyjnych, wykonywania pomiarów, zapisywania wyników w dziennikach pomiarowych, poinformować uczniów o zasadach pracy w zespołach pomiarowych oraz zwrócić uwagę na konieczność przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas wykonywania ćwiczeń. Ćwiczenia dotyczące kształtowania umiejętności w zakresie wykonywania obliczeń geodezyjnych, sporządzania map i innych opracowań graficznych oraz dokumentowania prac geodezyjnych należy prowadzić w grupach 10-15 osobowych, w pracowni przedmiotowej oraz komputerowej z wykorzystaniem dostępnych programów obliczeniowych i graficznych. Zamieszczone w programie ćwiczenia należy traktować jako propozycję, którą można wykorzystać w czasie zajęć. Nauczyciel może opracować inne ćwiczenia o zróżnicowanym stopniu trudności, możliwych do wykonania w warunkach szkoły. Podczas realizacji programu nauczania należy wdrażać uczniów do samodzielnej pracy, studiowania czasopism i literatury zawodowej oraz korzystania z zasobów Internetu. Wskazane jest również kształtowanie cech niezbędnych w zawodzie, takich jak: uczciwość, odpowiedzialność za wyniki pomiarów i obliczeń, poprawność dokumentacji, dbałość o wysoką jakość świadczonych usług oraz umiejętność pracy w zespole. W procesie dydaktycznym wskazane jest również organizowanie wycieczek dydaktycznych do firm geodezyjnych, na targi i wystawy sprzętu geodezyjnego, pokazy nowych technologii, a także zapraszanie specjalistów do prowadzenia prelekcji z zakresu nowoczesnych technologii pomiarów i opracowań geodezyjno-kartograficznych. 17

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Wiadomości podstawowe 19 2. Pomiary liniowe i sytuacyjne 20 3. Zasady sporządzania map sytuacyjnych 31 4. Podstawowe wiadomości z optyki instrumentów 19 geodezyjnych 5. Niwelacja geometryczna 31 6. Instrumenty do pomiarów kątów poziomych 31 i pionowych 7. Pomiar kątów poziomych i pionowych 43 8. Rachunek współrzędnych 43 9. Elementy rachunku wyrównawczego 57 10. Elektroniczne instrumenty geodezyjne 21 11. Osnowy geodezyjne 31 12. Niwelacja trygonometryczna 31 13. Tachimetria 45 14. Podstawy geodezji wyższej, satelitarnej 45 i astronomii geodezyjnej 15. Elementy kartografii 45 Razem 512 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu lepsze dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania na podstawie określonych kryteriów, zgodnie z obowiązującą skalą ocen. Proces oceniania powinien obejmować diagnozę stanu wiedzy i umiejętności uczniów w odniesieniu do celów kształcenia, rejestrowanie postępów w toku realizacji programu nauczania oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu założonych celów. W trakcie oceniania należy informować uczniów o poziomie ich osiągnięć w stosunku do wymagań programowych. 18

Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: ustnych i pisemnych sprawdzianów, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, wykonanych projektów. Podczas oceniania osiągnięć edukacyjnych uczniów szczególną uwagę należy zwrócić na: organizowanie stanowiska pracy, dobieranie metod pozyskiwania danych o terenie, dobieranie instrumentów geodezyjnych i przyrządów pomiarowych, posługiwanie się instrumentami geodezyjnymi, wykonywanie pomiarów kątów, długości odcinków i wysokości punktów, wykonywanie obliczeń geodezyjnych, sporządzanie map sytuacyjno-wysokościowych, opracowywanie dokumentacji pomiarowej, obliczeniowej i graficznej, przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska. Podczas kontroli i oceny dokonywanej na podstawie wypowiedzi ustnej, należy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, poprawność merytoryczną wypowiedzi, posługiwanie się terminologią zawodową oraz poprawność wnioskowania. Po zakończeniu realizacji programu, w celu zbadania poziomu osiągnięć uczniów, proponuje się zastosowanie testu osiągnięć szkolnych z zakresu poszczególnych działów przedmiotowych. Ocena osiągnięć edukacyjnych powinna motywować i aktywizować ucznia do nauki oraz wpływać na kształtowanie dyscypliny, pracowitości i odpowiedzialności za wykonaną pracę. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich, stosowanych przez nauczyciela, metod sprawdzania osiągnięć uczniów. Literatura Czarnecki K.: Geodezja współczesna w zarysie. Wydawnictwo Wiedza i Życie, Warszawa,1995. Jagielski A.: Geodezja I. Wydawnictwo P.W. Stabil, Kraków, 2002. Jagielski A.: Geodezja II. Wydawnictwo P.W. Stabil, Kraków, 2003. Jarzębowski T.: Elementy astronomii. Podręcznik dla technikum geodezyjnego. PPWK, Warszawa, 1984. Kamela Cz., Lipiński M.: Geodezja. PPWK, Warszawa, 1985. Lazzarini T. i inni: Geodezja. PPŁK, Warszawa, 1995. Płatek A.: Geodezyjne dalmierze elektromagnetyczne i tachimetry elektroniczne. Część I. PPWK, Warszawa-Wrocław, 1991. Płatek A.: Geodezyjne dalmierze elektromagnetyczne i tachimetry 19

elektroniczne. Część II. PPWK, Warszawa-Wrocław, 1992. Skórczyński A.: Podstawy obliczeń geodezyjnych. PPWK, Warszawa, 1983. Wójcik M., Wyczałek I.: Geodezja. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań, 1999. Wysocki J., Geodezja i fotogrametria. Wyd. SGGW, Warszawa, 1995. Ząbek J.: Geodezja I. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 1998. Instrukcje geodezyjne: O 1 Ogólne zasady wykonywania prac geodezyjnych. O 2 Ogólne zasady opracowania map do celów gospodarczych. O 3 Zasady kompletowania dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej. G 1 Geodezyjna osnowa pozioma. G 2 Geodezyjna osnowa wysokościowa. G 3 Geodezyjna obsługa inwestycji. G 5 Pomiary sytuacyjne i wysokościowe. K 1 Mapa zasadnicza. Wytyczne techniczne: K -1.1, K -1.3, K -1.4. Czasopisma: Przegląd Geodezyjny, Geodeta, GPS World. Opisy obliczeniowych i graficznych programów komputerowych. Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 20

GEODEZJA INŻYNIERYJNA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: opracować geodezyjnie projekty planów realizacyjnych obiektów budowlanych, zastosować różne metody geodezyjnego opracowania projektów obiektów budowlanych, dobrać narzędzia i metody tyczenia w zależnosci od wymaganej dokładności prac geodezyjnych, zaprojektować osnowy realizacyjne, wytyczyć w terenie osnowę realizacyjną do budowy i montażu obiektów budowlanych, zastosować różne metody tyczenia sytuacyjnego i wysokościowego obiektów budowlanych, sporządzić szkice dokumentacyjne, przeprowadzić geodezyjną obsługę budowy obiektów budowlanych oraz skontrolować ich przestrzenne usytuowanie, opracować geodezyjnie geometrię prostych i krzywoliniowych odcinków tras, wytyczyć w terenie, na płaszczyźnie poziomej i pionowej proste i krzywoliniowe odcinki tras, wykonać prace geodezyjne związane z tyczeniem tras drogowych i kolejowych, wykonać pomiary realizacyjne podczas budowy tras komunikacyjnych, wytyczyć w terenie obiekty budownictwa wodnego, wykonać inwentaryzację geodezyjną sieci uzbrojenia terenu, założyć i zaktualizować kataster obiektów uzbrojenia terenu, zlokalizować w terenie przewody uzbrojenia podziemnego terenu, opracować geodezyjnie projekt realizacji inwestycji na danym terenie, przeprowadzić geodezyjną obsługę budowy wysokich obiektów budowlanych, wykonać geodezyjne pomiary przemieszczeń i odkształceń budowli, założyć osnowy geodezyjne do tyczenia tuneli, wykonać prace realizacyjne w budownictwie tunelowym, zastosować przepisy prawa, instrukcje i normy obowiązujące w geodezji inżynieryjnej, zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas wykonywania pomiarów geodezyjnych. 21

Materiał nauczania 1. Wiadomości wstępne Przedmiot i zadania geodezji inżynieryjnej. Specyfika pomiarów inżynieryjnych. Narzędzia i techniki pomiarowe. Materiały geodezyjno - kartograficzne stosowane do celów projektowych oraz geodezyjnej obsługi inwestycji. Przepisy prawa budowlanego, geodezyjnego i kartograficznego, wytyczne techniczne, normy i instrukcje stosowane w geodezji inżynieryjnej. Czytanie i interpretowanie treści map zgodnie z instrukcjami i wytycznymi technicznymi GUGiK. Czytanie i interpretowanie opracowań geodezyjno - kartograficznych oraz projektów inwestycji. 2. Geodezyjne osnowy realizacyjne Klasyfikacja geodezyjnych osnów realizacyjnych. Pozioma osnowa realizacyjna: przeznaczenie, projektowanie, zakładanie i utrwalanie punktów. Pomiar i wyrównanie poziomych osnów realizacyjnych. Wysokościowa osnowa realizacyjna: przeznaczenie, projektowanie, zakładanie i utrwalanie punktów. Pomiar i wyrównanie wysokościowych osnów realizacyjnych. Wytyczanie w terenie punków charakterystycznych, linii prostych lub układu prostych zgodnie ze współrzędnymi punktów ustalonymi w projekcie. Zakładanie i utrwalanie w terenie roboczych punktów osnowy wysokościowej. Wykonywanie pomiarów różnic wysokości punktów oraz obliczanie i wyrównanie punktów osnowy. 3. Pomiary realizacyjne Opracowania geodezyjne do projektu pojedynczego obiektu inwestycyjnego. Opracowania geodezyjne do projektu zespołu obiektów budowlanych. Szczegółowe plany zagospodarowania przestrzennego terenu. Plany realizacyjne osiedli mieszkaniowych. Plany realizacyjne zakładów przemysłowych. Projekty szlaków komunikacyjnych. Zasady tyczenia lokalizacyjnego. 22

Metody tyczenia. Tyczenie jedno- i dwuetapowe. Pomiary kontrolne. Pomiary liniowe, kątowe i wysokościowe. Tyczenie linii i płaszczyzn o określonym nachyleniu. Tyczenie prostych równoległych. Przenoszenie wysokości punktów na różne poziomy. Metody pionowania. Zasady ustalania dokładności tyczenia. Zasady organizacji i wykonywania pomiarów realizacyjnych. Zasady prowadzenia geodezyjnej obsługi podczas montażu budowli z prefabrykatów. Zasady ustalania dokładności montażu elementów budowli. Opracowywanie geodezyjne projektu pojedynczego obiektu budowlanego metodą domiarów prostokątnych oraz metodą biegunową. Tyczenie lokalizacyjne pojedynczego obiektu budowlanego na podstawie opracowanego szkicu dokumentacyjnego. Projektowanie wcięć liniowych i kątowych oraz sporządzanie szkiców dokumentacyjnych tyczonego obiektu. Tyczenie w terenie prostej równoległej do płaszczyzny pionowej, przechodzącej przez wskaźniki konstrukcyjne. Wtyczanie teodolitu w daną płaszczyznę pionową. Wyznaczanie w terenie położenia punktów o określonych wysokościach. Wyznaczanie w terenie przebiegu linii o określonym pochyleniu. Wytyczanie w terenie zaprojektowanej wartości kąta i zaprojektowanej długości odcinka. Sprawdzanie pionowości danego elementu konstrukcyjnego budynku. 4. Metodyka tyczenia tras Definicja trasy. Zasady tyczenia tras. Metody tyczenia prostych odcinków tras. Krzywoliniowe odcinki tras: łuki kołowe, łuki koszowe, krzywe przejściowe, łuki kołowe z krzywymi przejściowymi, łuki odwrotne. Metody tyczenia krzywoliniowych odcinków tras. Programy komputerowe do obliczania i kreślenia elementów geometrycznych trasy. 23

Wyznaczanie w terenie dwóch prostych odcinków trasy i pomiar kąta wierzchołkowego między nimi. Obliczanie elementów wyznaczających położenie punktów głównych i punktów pośrednich łuku o określonym promieniu. Sporządzanie szkicu dokumentacyjnego. Wytyczanie w terenie punktów pośrednich łuku kołowego. Tyczenie w terenie prostego odcinka trasy, przy założeniu braku widoczności między punktami końcowymi tego odcinka. Opracowywanie geodezyjne krzywoliniowego odcinka trasy w postaci łuku kołowego z symetrycznymi klotoidami. Opracowywanie geodezyjne odcinka projektowanej trasy w postaci podwójnego łuku koszowego Obliczanie elementów geometrycznych łuku odwrotnego z odcinkiem prostym. Opracowywanie geodezyjne w płaszczyźnie poziomej projektu trasy drogowej złożonej z odcinków prostych i krzywoliniowych. Obliczanie długości określonej trasy. Wyznaczanie kierunku przekroju poprzecznego w dowolnym punkcie wytyczonego łuku kołowego. 5. Geodezja w budownictwie drogowym, kolejowym i wodnym Ogólne wiadomości o trasach drogowych, kolejowych, wodnych. Prace geodezyjne związane z opracowaniem projektów tras. Pomiary terenowe. Metody aktualizacji map. Zasady projektowania geometrii tras na mapach sytuacyjno wysokościowych. Profile podłużne i poprzeczne. Zasady projektowania osi trasy w płaszczyźnie pionowej. Metody obliczania wysokości punktów niwelety. Łuki pionowe. Metody obliczania objętości mas ziemnych. Pomiary realizacyjne przy budowie dróg, kolei i obiektów budownictwa wodnego. Osnowy geodezyjne linii i stacji kolejowych. Tyczenie rozjazdów, skrzyżowań i połączeń torów równoległych. Zasady regulacji osi torów kolejowych. Metody przenoszenia wysokości punktów przez duże powierzchnie wodne. Przekroje poprzeczne cieków wodnych. Geodezyjne opracowanie projektów. Zasady tyczenia budowli wodnych: rowów melioracyjnych, kanałów, budowli regulacyjnych, zapór wodnych. Metody tyczenia. Tyczenie linii zalewowych zbiorników wodnych. Geodezyjna obsługa budowy mostów i wiaduktów. 24

Opracowywanie geodezyjne projektu trasy drogi złożonej z kilku odcinków krzywoliniowych. Opracowywanie geodezyjne projektu stacji kolejowej. Opracowywanie geodezyjne poszerzenia międzytorza za pomocą łuku odwrotnego lub czterech klotoid w kształcie litery S. Opracowywanie geodezyjne projektu technicznego trasy mostu lub wiaduktu. Opracowywanie geodezyjne projektu regulacji rzeki. Wytyczanie w terenie zaprojektowanej warstwicy linii zalewowej zbiornika. Przenoszenie wysokości punktów przez ciek wodny metodą niwelacji trygonometrycznej. Wyznaczanie linii brzegowych cieku wodnego. 6. Geodezja w budownictwie przemysłowym Charakterystyka prac geodezyjnych związanych z projektowaniem i budową zakładów przemysłowych. Geodezyjne osnowy realizacyjne zakładów przemysłowych. Geodezyjne opracowanie projektów obiektów przemysłowych. Zasady ustalania dokładności tyczenia różnych obiektów. Geodezyjna obsługa budowy i montażu hal przemysłowych, suwnic, budowli wieżowych. Mapa zasadnicza zakładu przemysłowego. Geodezyjna inwentaryzacja powykonawcza obiektów i urządzeń. Zastosowanie techniki laserowej w pomiarach budowlanych. Wyznaczanie na terenie szkoły osnowy pomiarowej w postaci siatki realizacyjnej, jej pomiar, wyrównanie oraz wprowadzenie poprawek trasowania. Opracowywanie geodezyjne projektu zakładu przemysłowego. Wytyczanie projektowanych punktów wysokościowych obiektów zakładu przemysłowego w oparciu o osnowę reperów roboczych. Obliczanie odchyłek osi belek od projektowanych osi szyn toru podsuwnicowego, na podstawie wyników pomiarów wykonanych w hali. Określanie wysokości komina metodą niwelacji trygonometrycznej. Wykonywanie pomiaru i obliczanie strzałki zwisu przewodu napowietrznej linii elektroenergetycznej. 25

7. Podstawy geodezji miejskiej Specyfika prac geodezyjnych na terenach o gęstej zabudowie i uzbrojeniu podziemnym. Charakterystyka poziomych i wysokościowych osnów geodezyjnych zakładanych w miastach. Miejskie mapy tematyczne. Zasadnicza mapa miasta. Pomiary inwentaryzacyjne obiektów budowlanych. Kataster nieruchomości. System ewidencji gruntów i budynków. Geodezyjna inwentaryzacja budowli dla potrzeb urbanistycznych i architektonicznych. Analizowanie treści mapy zasadniczej i map tematycznych miasta. Obliczanie elementów nawiązania ciągu poligonizacji miejskiej do punktów osnowy podstawowej oraz wyrównanie tego ciągu metodą wliczeniową. Sporządzanie dokumentacji inwentaryzacyjnej na podstawie wyników pomiarów wybranego fragmentu budynku szkolnego. 8. Geodezyjne opracowanie projektów lokalizacji przewodów podziemnych i naziemnych w miastach Podstawowe wiadomości o sieciach uzbrojenia terenu. Sposoby przedstawiania projektowanych i istniejących sieci uzbrojenia terenu na mapie zasadniczej. Zasady rozmieszczania przewodów podziemnych w ulicach. Zasady projektowania szczegółowej lokalizacji sieci uzbrojenia terenu. Geodezyjne opracowanie projektów uzbrojenia terenu. Wytyczenie w terenie projektowanych sieci. Geodezyjna obsługa budowy obiektów uzbrojenia terenu. Powykonawcze pomiary kontrolne. Opracowywanie geodezyjne projektu lokalizacji miejskich przewodów podziemnych na wybranym odcinku ulicy. Opracowywanie geodezyjne projektu technicznego wybranego przewodu podziemnego. Wyszukiwanie obiektów uzbrojenia terenu na podstawie mapy zasadniczej okolic szkoły. Opracowywanie przekroju poprzecznego ulicy z rozmieszczeniem przewodów nadziemnych, naziemnych i podziemnych. 26

9. Geodezyjna inwentaryzacja sieci uzbrojenia terenu Cel, zakres i rodzaje inwentaryzacji. Geodezyjna inwentaryzacja bezpośrednia i pośrednia. Metody pozyskiwania danych o przewodach uzbrojenia terenu. Budowa i zasada działania wykrywaczy elektromagnetycznych. System informatyczny prowadzenia geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu GESUT. Wykrywanie przewodów uzbrojenia terenu przy użyciu wykrywaczy elektromagnetycznych. Wykonywanie inwentaryzacji uzbrojenia podziemnego terenu wybranego fragmentu ulicy. Opracowanie kartograficzne pomiarów inwentaryzacyjnych na podkładzie sytuacyjno - wysokościowym. 10. Geodezyjna obsługa budowy i montażu obiektów budowlanych Zasady geodezyjnej obsługi budownictwa mieszkaniowego i przemysłowego. Zakres prac geodezyjnych podczas budowy obiektów budowlanych. Zasady ustalania dokładności tyczenia budynków. Związki między tolerancją a dokładnością kontrolnych pomiarów geodezyjnych. Prace geodezyjne przy budowie fundamentów. Geodezyjne osnowy budowlano montażowe. Metody tyczenia słupów i osi konstrukcyjnych elementów nośnych. Geodezyjna obsługa i pomiary kontrolne montażu szybów dźwigowych. Pomiary kontrolne w trakcie budowy obiektów budowlanych. Kontrola dokładności montażu budynków. Geodezyjna inwentaryzacja powykonawcza. Wyznaczanie w terenie osnowy budowlano - montażowej, jej pomiar, wyrównanie i zabezpieczanie punktów osnowy. Opracowywanie geodezyjne projektu lokalizacji budynku. Zakładanie wysokościowej osnowy realizacyjnej budynku. Wytyczanie osi konstrukcyjnych budynku metodą biegunową. Wykonywanie pomiarów kontrolnych podczas budowy obiektów budowlanych. Sporządzanie geodezyjno-kartograficznej dokumentacji na podstawie inwentaryzacji powykonawczej. 27

11. Geodezyjne pomiary przemieszczeń i odkształceń budowli Przemieszczenia i odkształcenia budowli. Znaczenie pomiarów geodezyjnych. Zasady wyznaczania przemieszczeń i odkształceń budowli. Osnowa geodezyjna do wyznaczania przemieszczeń i odkształceń. Metody pomiarów przemieszczeń bezwzględnych i względnych. Pomiary przemieszczeń pionowych metodami niwelacji: geometrycznej, hydrostatycznej, trygonometrycznej. Inklinometryczne pomiary odkształceń. Magnetyczny reper wgłębny. Pomiar przemieszczeń metodami: fotogrametrii naziemnej, stałej prostej, wahadła fizycznego, satelitarnej techniki pomiarowej GNSS. Automatyczne systemy kontrolno-pomiarowe wyznaczania przemieszczeń. Pomiar i wyznaczenie wychylenia od pionu budowli wieżowych. Dokumentacja geodezyjna pomiaru przemieszczeń i odkształceń obiektów budowlanych. Komputerowe opracowywanie wyników pomiarów. Analizowanie schematów sieci kątowych i niwelacyjnych, przeznaczonych do pomiarów przemieszczeń poziomych i pionowych. Wyznaczanie wychylenia krawędzi wysokiego budynku metodą wcięć kątowych z wykorzystaniem zaprojektowanej osnowy. Wyznaczanie przemieszczeń poziomych metodą małych kątów. Wyznaczanie przemieszczeń poziomych metodą analitycznograficzną. Obliczanie przemieszczeń poziomych na podstawie okresowych obserwacji kątowo - liniowych. Obliczanie przemieszczeń pionowych małego obiektu na podstawie okresowych obserwacji niwelacyjnych. 12. Prace geodezyjne w budownictwie podziemnym i górnictwie Zakres prac geodezyjnych w miejskim budownictwie podziemnym. Osnowy geodezyjne dla potrzeb budownictwa podziemnego i ich dokładność. Geodezyjne opracowywanie projektów tuneli i przejść podziemnych. Nawiązanie osnowy podziemnej do osnowy geodezyjnej na powierzchni terenu. Metody przenoszenia osnowy, osi obiektów i wysokości punktów. Geodezyjna obsługa budowy tuneli wykonywanych metodami: przeciskową, odkrywkową, górniczą i tarczową. Specyfika pomiarów geodezyjnych w kopalni. 28

Sprzęt i instrumenty geodezyjne stosowane w kopalniach. Osnowy geodezyjne w kopalniach, sposoby ich orientacji. Mapy górnicze. Pomiary sytuacyjno wysokościowe i realizacyjne w górnictwie. Pomiary odkształceń powierzchni górotworu. Czytanie treści map górniczych. Wyznaczanie osi tunelu na podstawie projektu technicznego. Opracowywanie geodezyjne projektu sztolni dobiegowej tunelu. Środki dydaktyczne Mapa zasadnicza i mapy tematyczne. Plansze ilustrujące typy osnów geodezyjnych stosowanych w budownictwie: drogowym, kolejowym, wodnym, przemysłowym, miejskim, tunelowym i podziemnym. Plansze ilustrujące profile podłużne i przekroje poprzeczne tras drogowych i kolejowych. Plansze ilustrujące typy rozjazdów kolejowych. Plansze ilustrujące osnowy budowlano - montażowe stosowane przy geodezyjnej obsłudze obiektów budowlanych. Plansze ilustrujące typy sieci kątowych i sieci niwelacji geometrycznej przeznaczonych do pomiarów poziomych i pionowych przemieszczeń budowli. Plansze i przezrocza ilustrujące nadziemne i naziemne znaki sieci uzbrojenia terenu. Tablice do tyczenia krzywych - łuków kołowych i klotoid. Optyczne teodolity techniczne z osprzętem specjalistycznym. Teodolity i dalmierze elektroniczne. Lokalizatory urządzeń podziemnych. Tachimetry elektroniczne. Dalmierze elektrooptyczne. Pionowniki optyczne. Odbiorniki GNSS. Optyczne niwelatory automatyczne: techniczne i precyzyjne. Niwelatory kodowe z kompletem łat kodowych. Statywy geodezyjne. Lustra do instrumentów elektronicznych. Taśmy geodezyjne ze szpilkami. Ruletki geodezyjne. Tyczki geodezyjne ze stojakami. Szkicowniki. Węgielnice. 29

Piony sznurkowe. Piony optyczne. Żabki niwelacyjne. Normy obowiązujące w geodezji. Instrukcje i wytyczne techniczne, dotyczące geodezji inżynieryjnej. Prospekty urządzeń do pomiaru przemieszczeń. Programy komputerowe do sporządzania obliczeń geodezyjnych i opracowań graficznych. Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu Geodezja inżynieryjna obejmuje podstawową wiedzę z zakresu projektowania i zakładania osnów realizacyjnych, wykonywania pomiarów realizacyjnych, tyczenia tras drogowych, kolejowych, wodnych i innych. Uwzględnia również zagadnienia związane z geodezyjną inwentaryzacją uzbrojenia terenu, obsługą budowy i montażu obiektów budowlanych, pomiarami przemieszczeń i odkształceń budowli oraz pracami geodezyjnymi w budownictwie podziemnym i górnictwie. Treści programowe przedmiotu są ściśle związane z programami nauczania przedmiotów: geodezja ogólna, geodezja w gospodarce nieruchomościami, informatyka geodezyjna i kartograficzna oraz geodezyjne ćwiczenia terenowe. Realizując program przedmiotu należy odwoływać się do wiedzy uczniów zdobytej na lekcjach fizyki i matematyki szczególnie podczas wykonywania pomiarów geodezyjnych, sporządzania różnego rodzaju map oraz wyjaśniania budowy i zasady działania instrumentów geodezyjnych. Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia wymaga stosowania różnych metod i form pracy z uczniami oraz właściwego doboru środków dydaktycznych. Wskazane jest, aby program nauczania realizować metodami: wykładu informacyjnego, pokazu z objaśnieniem, pokazu z instruktażem, dyskusji dydaktycznej, projektów oraz ćwiczeń praktycznych. Zastosowanie różnorodnych metod nauczania sprzyja zrozumieniu zjawisk oraz procesów technologicznych, kształtowaniu umiejętności wykorzystania wiedzy w sytuacjach typowych i problemowych. Przed rozpoczęciem ćwiczeń nauczyciel powinien zademonstrować sposób ich wykonania oraz udzielić instruktażu wstępnego w zakresie organizowania stanowiska pomiarowego, doboru instrumentów geodezyjnych, wykonywania odczytów, zapisywania wyników pomiarów, sporządzania szkiców dokumentacyjnych oraz zabezpieczania i przechowywania instrumentów po zakończeniu prac geodezyjnych. 30

Podczas realizacji programu należy również zapoznać uczniów z przepisami prawa w zakresie ochrony pracy oraz ochrony środowiska, zagrożeniami występującymi w środowisku pracy oraz z zasadami udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy. Zagadnienia te są szczególnie ważne ze względu na to, że większość ćwiczeń uczniowie będą wykonywali w terenie. Ćwiczenia praktyczne dotyczące pomiarów terenowych należy prowadzić w zespołach 5 - osobowych, na poligonie szkolnym lub na innym terenie w pobliżu szkoły gdzie istnieje możliwość wykonania ćwiczeń geodezyjnych. Ćwiczenia dotyczące wykonywania obliczeń, sporządzania map i opracowywania dokumentacji geodezyjnej należy prowadzić w grupach 10-15 osobowych, w pracowni przedmiotowej lub komputerowej z wykorzystaniem specjalistycznych programów obliczeniowych i graficznych stosowanych w geodezji i kartografii. Wskazane jest, aby podczas zajęć dydaktycznych uczniowie korzystali z różnych źródeł informacji technicznej takich, jak: normy, instrukcje, czasopisma zawodowe, poradniki i katalogi. Podczas prowadzenia zajęć zaleca się również prezentowanie filmów dydaktycznych oraz organizowanie wycieczek na targi i wystawy sprzętu geodezyjnego, a także zapraszanie specjalistów do prowadzenia pokazów i prelekcji z zakresu nowoczesnych technologii pomiarów i opracowań geodezyjno-kartograficznych. Postęp techniczny i technologiczny w geodezji zobowiązuje nauczycieli do aktualizowania treści zawartych w programie nauczania przedmiotu. Ćwiczenia zamieszczone w poszczególnych działach tematycznych stanowią propozycję, którą można wykorzystać w czasie zajęć. Wskazane jest, aby nauczyciel przygotował inne ćwiczenia, które może zrealizować w warunkach swojej szkoły. Skuteczność nauczania przedmiotu w znacznym stopniu zależy od właściwego doboru treści i metod nauczania. Preferować należy metody, które zapewniają: wdrożenie ucznia do samodzielnego i logicznego myślenia, aktywny udział w rozwiązywaniu zadań i problemów, stosowanie przez ucznia zdobytej wiedzy w praktyce, kształtowanie u uczniów określonych umiejętności w zakresie prawidłowego posługiwania się instrumentami i sprzętem geodezyjnym oraz sporządzania dokumentacji geodezyjnej. Podczas realizacji programu nauczania należy wdrażać uczniów do samodzielnej pracy, zachęcać do studiowania literatury zawodowej, czasopism, katalogów oraz korzystania z zasobów Internetu. Należy także zwrócić uwagę na kształtowanie cech niezbędnych w zawodzie, takich jak: uczciwość, odpowiedzialność za wyniki pomiarów i obliczeń 31

oraz poprawność sporządzania dokumentacji geodezyjnej, dbałość o wysoką jakość świadczonych usług oraz umiejętność pracy w zespole. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Wiadomości wstępne 8 2. Geodezyjne osnowy realizacyjne 18 3. Pomiary realizacyjne 45 4. Metodyka tyczenia tras 64 5. Geodezja w budownictwie drogowym, kolejowym 67 i wodnym 6. Geodezja w budownictwie przemysłowym 36 7. Podstawy geodezji miejskiej 17 8. Geodezyjne opracowanie projektów lokalizacji 19 przewodów podziemnych i naziemnych w miastach 9. Geodezyjna inwentaryzacja sieci uzbrojenia terenu 19 10. Geodezyjna obsługa budowy i montażu obiektów 20 budowlanych 11. Geodezyjne pomiary przemieszczeń i odkształceń 25 budowli 12. Prace geodezyjne w budownictwie podziemnym 14 i górnictwie Razem 352 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu lepsze dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie określonych kryteriów. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: ustnych i pisemnych sprawdzianów, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń, opracowanych wyników pomiarów geodezyjnych. 32

Podczas kontroli i oceny osiągnięć uczniów dokonywanej na podstawie ustnej wypowiedzi, należy zwracać uwagę na posługiwanie terminologią zawodową, poprawność merytoryczną wypowiedzi oraz umiejętność wnioskowania. Umiejętności praktyczne uczniów proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów, szczególną uwagę należy zwrócić na: organizowanie stanowiska pomiarowego, posługiwanie się dokumentacją geodezyjno-kartograficzną, dobór metod pozyskiwania danych o terenie, dobór instrumentów i sprzętu geodezyjnego, wykonywanie pomiarów, przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas wykonywania pomiarów geodezyjnych. dokumentowanie wyników pomiarów, wykonywanie obliczeń geodezyjnych, sporządzanie dokumentacji geodezyjno - kartograficznej, umiejętność pracy w zespole podczas wykonywania pomiarów i ich opracowywania, prezentacje wykonanych prac geodezyjnych. Po zakończeniu realizacji programu, w celu zbadania poziomu osiągnięć uczniów, proponuje się zastosowanie testu osiągnięć szkolnych z zakresu poszczególnych działów tematycznych. Ocena osiągnięć edukacyjnych powinna motywować ucznia do nauki oraz wpływać na kształtowanie dyscypliny, pracowitości i odpowiedzialności za wykonaną pracę. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywane zgodnie z obowiązującą skalą, a w ocenie końcowej należy uwzględniać wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela sposobów sprawdzania osiągnięć ucznia. 33