ROLA PODMIOTÓW LOKALNEJ POLITYKI RODZINNEJ W MYŚLI TEORETYCZNEJ Bożena Balcerzak-Paradowska Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
Lokalna polityka społeczna i rodzinna Podstawy teoretyczne i koncepcyjne Teoria rozwoju alternatywnego - wizja rozwoju oparta na wewnętrznych zasobach i możliwościach danego terenu (regionu); - wyniki prowadzonych zmian zależą od społeczności lokalnych ich akceptacji, postaw i efektywności działania Teoria kapitału społecznego - znaczenie powiązań międzyludzkich, zaufania i zasady wzajemności w rozwiązywaniu dylematów zbiorowego działania = zwiększenie sprawności społeczeństwa i jego zdolności do realizowania zbiorowych przedsięwzięć
Lokalna polityka społeczna i rodzinna Podstawy teoretyczne i koncepcyjne (c.d.) Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego - aktywność obywateli; - stosunki społeczne oparte na zaufaniu i współpracy, równowadze praw i obowiązków; - sieć powiązań: instytucji, grup i jednostek Koncepcja nowego modelu welfare state - zasada pomocniczości, podmiotowość rodziny - ograniczenie bezpośrednich funkcji państwa - promocja uczestnictwa i partnerskiej współpracy różnych podmiotów społecznych - zaangażowanie grup społecznych rodzin i jednostek w negocjowanie i realizację kształtu organizacji życia społecznego
Co przemawia za prowadzeniem lokalnej polityki rodzinnej? polityka rodzinna: pośrednia państwo potrzeby środowiska bezpośrednia podmioty lokalne zróżnicowanie warunków życia rodzin potrzeby rodzin - powstają w miejscu zamieszkania = lokalne uwarunkowania ich powstawania i zaspokajania kwestie społeczne: o charakterze lokalnym = możliwość zapobiegania uwarunkowania w makroskali = lokalnie ograniczenie skutków możliwość współpracy wszystkich podmiotów polityki rodzinnej demokratyzacja życia społecznego aktywizowanie społeczności lokalnej wykorzystanie rodzinnego kapitału społecznego
Lokalna polityka rodzinna Zalety: - lepsze rozpoznanie sytuacji, problemów, potrzeb rodzin - lepsze dostosowanie rozwiązań/instrumentów do sytuacji i potrzeb rodzin - szybkość i elastyczność działań - aktywizowanie samych zainteresowanych w rozwiązywaniu problemów - tworzenie więzi społecznych Mankamenty: - zróżnicowanie hierarchii problemów i kryteriów dostępu pogłębienie zróżnicowań społecznych - zróżnicowany dostęp do środków i zasobów niewspółmierność do potrzeb - zależność odbiorcy od dawcy - brak harmonijnej współpracy podmiotów
Podmioty lokalnej polityki rodzinnej - formy skoordynowanych i systematycznych działań w określonym celu: tworzenia warunków dla powstawania rodzin, ich rozwoju i wypełniania przez rodziny podstawowych funkcji tworzenie warunków na rzecz zaspokajania potrzeb rodzin, poprawy sytuacji w miejscu zamieszkania
Zasady polityki rodzinnej Zasady wartości związane z umacnianiem rodziny umacnianie rodziny jako wspólnoty podmiotowości i suwerenności dobra dziecka ciągłości rodzinnej umacnianie rodziny jako wspólnoty ekonomicznej swobody i samodzielności podejmowania decyzji poszanowanie praw wszystkich członków partnerstwa w rodzinie Zasady związane ze sposobem realizacji polityki rodzinnej solidarności pomocniczości aktywności równych szans wielości podmiotów partnerstwa z rodziną rozwiązań bezpośrednich i pośrednich
Funkcje podmiotów lokalnej polityki rodzinnej inspirująca inicjująca kreatywna naprawcza (ochronna) aktywizująca wychowawcza socjalizacyjna
Podmiot polityki rodzinnej Samorząd terytorialny Instytucje podległe inspirując a inicjująca naprawcza (ochronna) Założone funkcje kreatywna aktywizując a wychowawcza socjalizacyj - na + + + + + + + + Szkoły + + + + + + Organizacje pozarządowe + + + + + Kościół/parafie + + + + Zakłady pracy + + + + Rodzina + + + + + + Zasady działań : - dialog społeczny - współpraca - partnerstwo - komplementarność - substytucja
Samorząd terytorialny wobec demograficznego starzenia się społeczności Warszawa, 18 maja 2006 r. Piotr Błędowski Szkoła Główna Handlowa Warszawa
1946 1950 1954 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 urodzenia zgony Urodzenia i zgony w Polsce w latach 1946-2004
1946 1949 1952 1955 1958 1961 1964 1967 1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003 900 800 18,8 700 600 500 400 300 200 100 0 14,8 10,8 6,8 2,8-1,2 ur.żywe zgony przyrost naturalny
Źródło: GUS. Piotr Błędowski 2003
20 80 Opieka zdrowotna Pomoc społeczna Organizacja lokalnej społeczności
Wybrane cechy starości: Feminizacja Singularyzacja Niski poziom zamożności Wzrastające zróżnicowanie grupy ludzi starych
12,2 13,1 10,2 15,7 12,7 15,2 13,5 16,5
Ludzie starzy w Polsce według miejsca zamieszkania i grup wieku w 2000 r. (w odsetkach) Wiek Ogó łem W tym: mężczy źni miasta Z liczby ogółem: w tym: mężczyźni wieś w tym: mężczyźni 65 lat i więcej 12, 3 4,7 11,7 4,4 13,3 5,2 65 69 4,2 1,8 4,1 1,7 4,2 1,8 70 74 3,6 1,4 3,4 1,3 3,9 1,6 75 79 2,5 0,9 2,3 0,8 2,8 1,0 80 i więcej 2,0 0,6 1,9 0,6 2,4 8,8 Źródło: Obl. własne na podst. Rocznika Statystyczny 2001, tab. 4 (119).
Lokalną politykę społeczną wobec ludzi starych można określić jako różne przejawy aktywności na rzecz osób starszych realizowane na terenie działania samorządu terytorialnego w ramach jego zadań zleconych i własnych oraz lokalnych inicjatyw. Aktywności te mogą mieć charakter działań zmierzających do poprawy bądź zachowania statusu materialnego, dobrowolnie ustanawianych świadczeń socjalnych, poprawy stanu opieki zdrowotnej, organizacji i zagospodarowania czasu wolnego, poprawy sytuacji mieszkaniowej oraz świadczenia usług bytowych i osobistych.
Typy idealne lokalnej polityki społecznej wobec ludzi starych Kryteria Typ lokalnej polityki wobec ludzi starych Interwencyjny wobec najsłabszych ludzi starych Optymalizujący zaspokojenie potrzeb Cel zaspokojenie podstawowych potrzeb zaspokojenie potrzeb i integracja społeczna Organizacja mieszkańców Pozycja ludzi starych w społeczności jako przesłanka polityki Dostęp do świadczeń i usług Podmioty wykonawcze Zakres działania słabo zorganizowana zbiorowość terytorialna stosunkowo niska na skutek zaawansowania procesów alienacji ludzi starych ograniczony do kręgu osób spełniających kryterium dochodowe związane z instytucją pomocy społecznej i systemem ochrony zdrowia wynikający z katalogu zadań własnych obowiązkowych i zleconych lepiej zorganizowana społeczność lokalna stosunkowo wysoka; społeczna akceptacja dla potrzeb ludzi starych i ich oczekiwań rozszerzony o krąg osób zainteresowanych udziałem w działaniach integracyjnych wykraczające poza placówki ochrony zdrowia i pomocy społecznej rozszerzony o zadania własne fakultatywne
Lokalna polityka rodzinna cele i metody badań podjętych przez IPiSS w wybranych województwach; aspekt instytucjonalny dr Bożena Kołaczek Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
Inspiracja badań -decentralizacja polityki społecznej państwa -wzrost roli samorządu terytorialnego w realizacji funkcji społecznych państwa -zróżnicowania w ekonomicznym położeniu polskich rodzin -regionalne strategie polityki społecznej/rozwoju regionu
Dotychczasowe badania Realizacja ustawowo przypisanych samorządom zadań - czynniki sprzyjające i ograniczające Rola samorządów w rozwiązywaniu różnych kwestii społecznych Zasady i ocena instytucjonalnej współpracy między szczeblami samorządu oraz z organizacjami pozarządowymi w wypełnianiu zadań społecznych
Cele badań Diagnostyczne Rozpoznanie sytuacji rodzin, ich potrzeb Rozpoznanie zakresu, priorytetów, możliwości i barier realizacji lokalnej polityki rodzinnej Rozpoznanie form i zakresu współpracy z innymi podmiotami Ocena skuteczności lokalnej polityki rodzinnej w rozwiązywaniu problemów rodzin Praktyczne Uzyskanie możliwości wskazania zmian i kierunków modyfikacji w funkcjonującej polityce społecznej na rzecz rodzin Nawiązanie współpracy z samorządami Upowszechnianie przykładów dobrej praktyki funkcjonowania instytucji samorządowych
Przedmiot badań Instytucjonalna pomoc rodzinom Sposoby diagnozowania sytuacji społecznej i materialnej rodzin Najważniejsze problemy rodzin i ich identyfikacja Sposoby realizacji przez powiatowe centra pomocy rodzinie i miejskie/gminne ośrodki pomocy społecznej zadań ustawowych i własnych Szanse i bariery w realizacji zadań powiatów i gmin Cele, metody i efekty realizacji regionalnych, powiatowych i gminnych programów rozwiązywania problemów rodzin Ocena współpracy z innymi instytucjami Ocena skuteczności instytucji dla lokalnej polityki rodzinnej
Badania empiryczne wśród instytucji samorządowych Powiatowe centra pomocy rodzinie Miejskie/gminne ośrodki pomocy społecznej Przedstawiciele władz samorządowych Podstawowa metoda badawcza- wywiad kwestionariuszowy Teren badań: cztery województwa - mazowieckie, małopolskie, podlaskie, śląskie Zakres badań: wybrane PCPR, MOPS, GOPS
Realizatorzy tematu badawczego-zakład Problemów Rodziny IPiSS w składzie: *prof.dr hab.d.graniewska *dr hab.b.balcerzak-paradowska *dr B.Kołaczek *mgr D.Głogosz *mgr I.Hebda-Czaplicka
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Potrzeby rodzin oraz programy z zakresu pomocy społecznej realizowane przez MCPS na terenie województwa mazowieckiego
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej W województwie funkcjonuje 331 ośrodków pomocy społecznej, w tym: 52 miejskie ops-y; 4 z nich w Radomiu, Ostrołęce, Płocku i Siedlcach 47 miejsko-gminne ops-ów 232 gminne ops-y
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Potrzeby na rok 2006 wynoszą 1 306 454 486 zł z tego: 623 832 947 zł gminne zadania pomocy społecznej 47,75%), 682 621 539 zł powiatowe zadania pomocy społecznej (52,25%). Potrzeby na rok 2004 wyniosły 1 217 615 140 zł z tego: 693 268 345 zł gminne zadania pomocy społecznej (56,94%), 524 346 795 zł powiatowe zadania pomocy społecznej (43,06%).
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Potrzeby finansowe na gminne zadania pomocy społecznej 15,5% 4,7% 2,0% 44,4% Zadania w łasne 33,3% Utrzymanie i prow adzenie ośrodków pomocy społecznej Zadania zlecone Utrzymanie i prow adzenie jednostek pomocy społecznej o zasięgu lokalnym Utrzymanie i prow adzenie środow iskow ych domów samopomocy
Ubóst wo Sieroct wo Bezdomność Pot rzeba ochrony macierzyńst wa Bezr obocie Niepełnosprawność Długot rwała lub ciężka choroba Bezradność w sprawach opiekwych. Rodziny niepełne Rodziny wielodziet ne Przemoc w rodzinie Alkoholizm Narkomania Trudność w przyst. do życia po zwolnieniu z zakł. kar n. Brak umiejęt ności w przyst. do życia m łodzieży opuszcającej pl. opiek- wych. Trudność w int egracji osób, kt ór e ot r zym ały st at us uchodźcy Zdarzenia losowe Syt uacja kryzysowa Klęska żywiołowa lub ekologiczna Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Powody ubiegania się o pomoc 120000 Ubóstwo Sieroctwo 108170 Bezdomność 100000 Potrzeba ochrony macierzy ństwa 90275 Bezrobocie Niepełnosprawność 80000 Długotrwała lub ciężka choroba Bezradność w sprawach opiek-wy ch. Rodziny niepełne 60000 47865 46300 56515 Rodziny wielodzietne Przemoc w rodzinie Alkoholizm Narkomania 40000 20000 24261 16342 17425 Trudność w przy st. do ży cia po zwolnieniu z zakł. karn. Brak umiejętności w przy st. do ży cia młodzieży opuszcającej pl. opiek-wy ch. Trudność w integracji osób, które otrzy mały status uchodźcy Zdarzenia losowe 9275 3087 792 3149 2222 1254 876 418154 1553 448 Sytuacja kryzysowa Klęska ży wiołowa lub ekologiczna 0
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Jedyne źródło utrzymania rodzin świadczenia z pomocy społecznej 2004 rok 34 503 rodzin 2005 rok 37 750 rodzin
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Nowi klienci pomocy społecznej 2004 rok 20 611 rodzin 2005 rok 21 437 rodzin
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Ubóstwo powodem przyznania pomocy 2003 rok 99 686 rodzin, tj.: 326 400 osób 2004 rok 118 022 rodzin, tj.: 375 342 osób
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej 51,5% liczba świadczeniobiorców korzystających powyżej 3 lat z pomocy społecznej do wszystkich świadczeniobiorców
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Jednostki organizacyjne pomocy społecznej o zasięgu lokalnym 114 ośrodków wsparcia (liczba miejsc 6 114), w tym: 19 środowiskowych domów samopomocy (liczba miejsc 820), 25 dziennych domów pomocy (liczba miejsc 1 706), 9 noclegowni, schronisk, domów dla bezdomnych (liczba miejsc 190), 14 jadłodajni (liczba miejsc 1 435), 22 kluby samopomocy (liczba miejsc 845), 25 innych ośrodków wsparcia (liczba miejsc 1 118), 4 domy pomocy społeczne (liczba miejsc 99), 4 mieszkania chronione (liczba miejsc 17), 3 ośrodki interwencji kryzysowej (liczba miejsc 235), 38 dziennych placówek opiekuńczo-wychowawczych (liczba miejsc 1 170), 6 jednostek specjalistycznego poradnictwa (liczba miejsc 1 178),
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Potrzeby finansowe na powiatowe zdania pomocy społecznej 3,4% 0,4% 0,2% 42,9% 53,0% Prow adzenie jednostek pomocy społecznej o zasięgu lokalnym Zasiłki i pomoc w naturze - zadania w łasne Prow adzenie pow iatow ych centrów pomocy rodzinie Utrzymanie i prow adzenie środ. d.s. dla osób z zaburz. psych. - zadania zlecone Pomoc uchodźcom - zadania zlecone
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Jednostki organizacyjne pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym 91 placówek opiekuńczo-wychowawczych (liczba miejsc 4 047); w tym: 34 domy dziecka (liczba miejsc 1 677), 30 rodzinnych domów dziecka (liczba miejsc 267), 5 pogotowi opiekuńczych (liczba miejsc 260), 3 ponadgminne ogniska wychowawcze (liczba miejsc 85), 3 ponadgminne świetlice środowiskowe (liczba miejsc 189), 3 ponadgminne świetlice socjoterapeutyczne (liczba miejsc 120), 12 innych placówek opiekuńczowychowawczych (liczba miejsc 669); 87 domów pomocy społecznej (liczba miejsc 9 392); 12 środowiskowych domów samopomocy (liczba miejsc 325); 7 ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (liczba miejsc 2 832); 11 ośrodków interwencji kryzysowej (liczba miejsc 2 832); 15 jednostek specjalistycznego poradnictwa (liczba miejsc 1 842); 18 mieszkań chronionych (liczba miejsc 68).
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej System pomocy dziecku i rodzinie
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Programy opiekuńczo-wychowawcze i socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieży z rodzin ubogich, zagrożonych problemem alkoholowym na terenie województwa mazowieckiego
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Strategia Wojewódzka w zakresie Polityki Społecznej na lata 2005-2013 cel strategiczny: Podejmowanie selektywnych działań na rzecz osób i rodzin znajdujących się w stanie ubóstwa, ze szczególnym uwzględnieniem przedsięwzięć ograniczających skutki życia w biedzie
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Cele operacyjne Rozwijanie działań na rzecz poprawy sytuacji bytowej osób i rodzin żyjących w biedzie. Podnoszenie aktywności społeczno-zawodowej osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym w celu zahamowania zjawiska marginalizacji. Aktywizowanie środowiska lokalnego w zakresie inicjowania i promowania wspólnotowych i samopomocowych form wspierania rodziny. Podejmowanie działań na rzecz wspierania rodzin z dziećmi oraz zapobieganie patologiom w rodzinie. Rozwój kadry pomocy społecznej i jakości pracy socjalnej.
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Program celowy Pomocy dziecku i rodzinie na lata 2006-2008 Wspieranie rodziny w utrzymaniu zdolności do funkcjonowania w środowisku lokalnym. Pomoc rodzinom z małymi dziećmi i dziećmi w wieku szkolnym w rozwiązywaniu problemów opiekuńczo-wychowawczych i wyrównywaniu zaniedbań edukacyjnych. Podnoszenie wiedzy i umiejętności pracowników instytucji pomocy społecznej oraz innych osób działających na rzecz dziecka i rodziny.
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej Dziękuję za uwagę Danuta Janusz Dyrektor MCPS
Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej