GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH DLA MIASTA JAROSŁAWIA NA ROK 2015
WSTĘP Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Jarosławiu na rok 2015 określa lokalną strategię w zakresie profilaktyki oraz minimalizacji szkód społecznych i indywidualnych wynikających z używania alkoholu. Program przedstawia zadania własne gminy wynikające z art. 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r. Zgodnie z treścią tej ustawy zadania w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi wykonuje się przez odpowiednie kształtowanie polityki społecznej, w szczególności: tworzenie warunków sprzyjających realizacji potrzeb, których zaspokajanie motywuje do powstrzymywania się od spożywania alkoholu; działalność wychowawczą i informacyjną; ograniczanie dostępności do alkoholu; leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych od alkoholu; zapobieganie negatywnym następstwom nadużywania alkoholu i ich usuwanie oraz przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Program jest kontynuacją działań realizowanych w tym zakresie od kilku lat na terenie miasta Jarosławia. Priorytetem w tym zakresie są działania skierowane do dzieci i młodzieży, w szczególności pochodzących z rodzin z problemem alkoholowym. I. DIAGNOZA PROBLEMU W okresie od kwietnia do czerwca 2014 roku w ramach ogólnopolskiej kampanii Zachowaj Trzeźwy Umysł zostało przeprowadzone wśród uczniów jarosławskich szkół podstawowych oraz gimnazjalnych badanie ankietowe Młodzi i substancje psychoaktywne. Powyższe badanie zostało zrealizowane przez Stowarzyszenie Producentów i Dziennikarzy Radiowych z Poznania i stanowi ogólnopolskie spojrzenie na problem palenia papierosów, picia alkoholu, zażywania narkotyków i dopalaczy z perspektywy młodzieży. Inicjatorem i koordynatorem w/w badań była Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W przeprowadzonym badaniu wzięli udział uczniowie piątych klas szkół podstawowych oraz uczniowie drugich klas gimnazjalnych. Badani uczniowie szkół podstawowych najczęściej wykazują się brakiem wiedzy na temat składu poszczególnych alkoholi. Spośród badanych zaledwie 33% chłopców i 29% dziewcząt wskazało, że alkohol, który znajduje się w piwie, winie i wódce to ten sam związek chemiczny. Poza tym, wykazują się także brakiem wiedzy na temat szkodliwości alkoholu spożywanego okazjonalnie, jak i nałogowo. Stosunkowo mało uczniów szkół podstawowych podziela opinię, że łatwo jest się uzależnić od alkoholu (chłopcy 63%, dziewczęta 70%). Spośród badanych prawie trzy czwarte chłopców (72%) i dziewcząt (75%) uznaje małą szkodliwość związaną ze sporadycznym spożywaniem alkoholu. Na duże ryzyko wskazuje zaledwie co ósmy badany uczeń (chłopcy 15%, dziewczęta 13%). Inaczej przedstawiają się opinie badanych dotyczące nałogowego spożywania alkoholu. Spośród badanych 90% dziewcząt i 82% chłopców wskazuje na duże ryzyko związane z nałogowym spożywaniem alkoholu. Uczniowie szkół podstawowych częściej sięgali po alkohol niż po papierosa. Można to dostrzec zarówno wśród chłopców jak i dziewczynek, chociaż po alkohol częściej sięgają
chłopcy (33%) niż dziewczęta (23%). W grupie gimnazjalistów zjawisko spożywania alkoholu jest dosyć powszechne. Chłopcy częściej niż dziewczęta sięgnęli po alkohol jeszcze w okresie szkoły podstawowej (odpowiednio 11 lat lub mniej: 18%, 12%). Spośród tych uczniów szkoły podstawowej, którzy próbowali kiedykolwiek alkoholu 17% chłopców i 13% dziewcząt zostało poczęstowanych przez rodziców. Podobne wyniki odnotowano w grupie uczniów gimnazjum (chłopcy 17%, dziewczęta 18%), chociaż w tej grupie można spotkać tych, których poczęstowali koledzy lub koleżanki (chłopcy 21%, dziewczęta 24%). Najczęściej spożywanym alkoholem przez uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum jest piwo, gdyż jest to alkohol, co do którego badani są przekonani, że nie będą mieli większych problemów z jego zakupem. Badani gimnazjaliści częściej są przekonani, że nie kupią wódki, niż pozostałych trunków. Jakkolwiek wśród uczniów szkół podstawowych problem spożywania alkoholu wydaje się być znikomy, bowiem 7% chłopców i 5% dziewcząt przyznało się do spożycia alkoholu w okresie co najmniej 30 dni przed badaniem, to do częstego spożywania przyznaje się co czwarty gimnazjalista (chłopcy - 25%, dziewczęta- 24%). Badani uczniowie szkół podstawowych mają świadomość, że okazjonalne spożywanie alkoholu jest szkodliwe dla ich zdrowia oraz może prowadzić do uzależnienia także osób w młodym wieku. W opinii badanych uczniów okazjonalne spożywanie alkoholu przez dorosłych oprócz tego, że może prowadzić do uzależnienia ma także efekt uspokajający. Badani uczniowie szkół podstawowych w zdecydowanej większości wskazywali, że osoba pijana może łatwo ulec wypadkowi (chłopcy 64%, dziewczęta -67%). Mniej więcej trzech na ośmiu badanych odpowiedziało, że osoba pijana może uczestniczyć w bójce (chłopcy 37%, dziewczęta 38%), a prawie co trzeci badany zwrócił uwagę, że osoba pijana może popełnić przestępstwo (chłopcy i dziewczęta 31%). Spośród badanych niemalże co piąty podkreślił fakt, że osoba pijana może zostać okradziona (chłopcy 19%, dziewczęta 18%). Badani uczniowie szkół podstawowych postawieni w konkretnej sytuacji (pomoc koledze lub koleżance) częściej zwróciliby się o pomoc do konkretnej instytucji niż do koleżanki lub kolegi (chłopcy i dziewczęta 7%). Poza tym badani częściej zwróciliby się do instytucji w obrębie szkoły niż poza nią np. policja (chłopcy 13%,dziewczęta 9%), telefon zaufania (chłopcy i dziewczęta 11%). O pomoc do instytucji w obrębie szkoły częściej zwróciłyby się dziewczynki, natomiast chłopcy częściej niż dziewczynki udaliby się z prośbą o pomoc do policji. Wprawdzie nie można jeszcze mówić o występowaniu zjawiska spożywania alkoholu w wymiarze masowym, to niepokojący jest fakt częstego upijania się młodych ludzi zwłaszcza, że prawie połowa badanych jest przekonana o łatwej dostępności jakiegokolwiek trunku. Pośród badanych co piąty (19%) chłopiec i co szósta dziewczynka (15%) kupiła dla siebie kiedykolwiek alkohol, a co ósmy chłopiec i co dziesiąta dziewczynka (10%) zrobiła to w ciągu ostatnich 30 dni.
II. ZASADY FINANSOWANIA ZADAŃ OKREŚLONYCH W PROGRAMIE Merytoryczną podstawą decyzji finansowania zadań z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych są założenia określone w Gminnym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2015 rok dla miasta Jarosławia. Źródłem finansowania zadań niniejszego Programu będą środki finansowe budżetu miasta uzyskane z tytułu opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. Zgodnie z art.18 2 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi dochody z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych wykorzystywane będą jedynie na realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, a także na zadania realizowane przez placówkę wsparcia dziennego, o której mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej oraz nie mogą być przeznaczone na inne cele. III. STRATEGICZNE CELE PROGRAMU 1.Rozwijanie profilaktyki alkoholowej poprzez promowanie i wdrażanie programów szkoleniowych skierowanych do młodzieży, rodziców, wychowawców, mających na celu opanowanie konkretnych umiejętności wychowawczych w kontekście zagrożeń związanych z obniżaniem się wieku inicjacji alkoholowej i w konsekwencji podejmowania przez dzieci i młodzież zachowań ryzykownych. 2. Poszerzanie wiedzy młodych i dorosłych mieszkańców miasta Jarosławia na temat szkodliwości picia alkoholu oraz dostępnych form pomocy dla osób uzależnionych i ich rodzin, w drodze działań informacyjno-edukacyjnych. 3. Wspieranie zdrowych form spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież oraz działań profilaktycznych, promujących trzeźwy i bezpieczny styl życia. IV. OGRANICZENIE DOSTĘPNOŚCI ALKOHOLU NA TERENIE MIASTA Zgodnie z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniem alkoholizmowi sprzedaż napojów alkoholowych zawierających do 4,5 % alkoholu oraz piwa, przeznaczonych do spożycia w miejscu jak i poza miejscem sprzedaży nie jest objęta limitem. W przypadku sprzedaży napojów alkoholowych zawierających powyżej 4,5% alkoholu (z wyjątkiem piwa), Rada Miasta w Jarosławiu określiła tzw. limit punktów sprzedaży napojów alkoholowych w ilości: 65 punktów sprzedaży napojów alkoholowych zawierających powyżej 4,5% alkoholu (z wyjątkiem piwa) przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży, 35 punktów sprzedaży napojów alkoholowych zawierających powyżej 4,5% alkoholu (z wyjątkiem piwa) przeznaczonych do spożycia w miejscu sprzedaży.
V. ZADANIA PROBLEMOWE I SPOSÓB ICH REALIZACJI Zadanie 1 Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu. Na mocy art.21 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi bezpłatne leczenie osób uzależnionych od alkoholu odbywa się w podmiotach leczniczych wykonujących działalność leczniczą w rodzaju świadczenia stacjonarnego i całodobowego oraz ambulatoryjnego. Sposób realizacji: 1) podejmowanie czynności zmierzających do orzeczenia o zastosowaniu wobec osób uzależnionych od alkoholu, które powodują rozpad życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny, obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu, a. przyjmowanie zgłoszeń o przypadkach wystąpienia nadużywania alkoholu, którym towarzyszą w/w przesłanki, b. prowadzenie rozmów interwencyjno - motywacyjnych z osobami, co do których wpłynęły zgłoszenia, c. kierowanie osób, które nie zgodziły się dobrowolnie na zdiagnozowanie i poddanie leczeniu odwykowemu, na badanie przez biegłych (psychologa i psychiatrę) w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego, d. kierowanie wniosków o zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego do sądu. 2) informowanie osób uzależnionych o istniejących na terenie miasta zakładach lecznictwa odwykowego, ośrodkach terapeutycznych, grupach samopomocowych, 3) doposażenie zakładu lecznictwa odwykowego w niezbędny do realizacji zadań statutowych sprzęt oraz materiały edukacyjne, 4) udział członków Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w szkoleniach, seminariach i konferencjach, 5) doposażenie Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w niezbędny do realizacji zadań sprzęt oraz materiały edukacyjne, 6) dofinansowanie szkoleń członków Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
Zadanie 2 Udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie. Nadużywanie alkoholu przez jednego z członków rodziny destabilizuje funkcjonowanie całego systemu rodzinnego, rodzi poważne problemy i jest przyczyną cierpienia dorosłych i dzieci. Konsekwencją życia z partnerem nadużywającym alkoholu może być tzw. współuzależnienie. Współuzależnienie nie jest chorobą to efekt przystosowania się do sytuacji problemowej. Koncentrując się na szukaniu sposobu ograniczenia picia partnera, osoba współuzależniona nieświadomie przejmuje odpowiedzialność i kontrolę za jego funkcjonowanie, co w efekcie utrudnia jej konstruktywne rozwiązanie problemu. W konsekwencji zaistniałej sytuacji rodzinnej u osób współuzależnionych mogą wystąpić nasilone problemy zdrowotne: zaburzenia psychosomatyczne, emocjonalne, stresowe lub zaburzenia adaptacyjne. Współuzależnienie rozpoznaje się wyłącznie u osób dorosłych. Osoby współuzależnione traktowane są jako druga, równie ważna jak osoby uzależnione, grupa pacjentów placówek leczenia uzależnienia. Programy pomocy dla osób współuzależnionych realizowane są najczęściej w poradniach. Sposób realizacji 1) przeprowadzanie przez Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych tzw. rozmów wspierająco-motywujących z członkami rodzin, w których występuje problem alkoholowy, 2) działania Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych służące ustaleniu czy osoba zgłoszona jako nadużywająca alkoholu jednocześnie stosuje przemoc wobec najbliższych, 3) stała współpraca z Komendą Powiatową Policji w Jarosławiu oraz Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Jarosławiu w zakresie działań związanych z przemocą w rodzinie i ich skuteczności, 4) dofinansowanie działalności świetlic środowiskowych zajmujących się udzielaniem pomocy dzieciom i młodzieży, w szczególności z rodzin dysfunkcyjnych zagrożonych problemem alkoholowym, 5) dofinansowanie obozów wypoczynkowo-terapeutycznych oraz socjoterapeutycznych dla dzieci z rodzin dotkniętych problemem alkoholowym, 6) wspieranie działań prowadzonych przez organizacje pozarządowe w zakresie kompleksowej pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie, a w szczególności dofinansowanie w drodze otwartego konkursu zadań związanych z w/w problemem; 7) budowanie lokalnej koalicji wspierającej i animującej działania pomocowe na rzecz ofiar, świadków i sprawców przemocy w ramach istniejącej infrastruktury pomocowej Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, Komendy Powiatowej Policji, 8) udział osób stykających się z problemem przemocy domowej w szkoleniach, konferencjach w zakresie w/w problemu,
9) udział członków MKRPA w posiedzeniach Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz grupach roboczych związanych z procedurą Niebieskiej Karty. Zadanie 3 Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych zajęciach sportowych opiekuńczo wychowawczych i socjoterapeutycznych. Myśląc o działaniach profilaktycznych oraz ochronie dzieci i młodzieży przed różnymi zagrożeniami, powinniśmy mieć na uwadze, że to właśnie alkohol jest najczęściej spożywaną przez nich substancją psychoaktywną, która otwiera drogę do podejmowania innych zachowań ryzykownych. Ważne jest więc podejmowanie takich działań, które pokazywałyby jak można prowadzić zdrowy styl życia bez picia alkoholu i zażywania narkotyków. Sposób działania: 1) prowadzenie na terenie szkół podstawowych i gimnazjalnych programów profilaktycznych dla dzieci i młodzieży oraz przeprowadzenie diagnozy problemów uzależnień, 2) wspieranie działań profilaktycznych polegających na organizowaniu lokalnych imprez profilaktycznych o charakterze rozrywkowym, sportowym itp. dla dzieci i młodzieży, 3) zorganizowanie wypoczynku letniego w formie kolonii i obozów dla dzieci z rodzin dotkniętych problemem alkoholowym oraz innych form wspólnej zabawy celem propagowania zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży, 4) udział w ogólnopolskich społecznych kampaniach profilaktycznych dotyczących profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych; wzmacnianie w ten sposób zewnętrznego wizerunku gminy jako aktywnej w tym obszarze, 5) zakup i dystrybucja wśród różnych adresatów (dzieci, młodzieży, nauczycieli, pracowników służby zdrowia, sprzedawców alkoholu ) materiałów edukacyjnych (broszur, plakatów, książek, ulotek z profilaktycznymi treściami edukacyjnymi dotyczącymi problematyki alkoholowej), 6) wspieranie działań w zakresie organizacji w zajęciach pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży z wykorzystaniem elementów programów profilaktycznych, Zadanie 4 Wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń, osób fizycznych służących rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Samorząd, realizując poszczególne zadania gminnego programu, może powierzyć je organizacji pozarządowej lub wesprzeć organizację w realizacji zadań, które wpisują się
w zawartość gminnego programu. Przy procedurze zlecania zadań organizacjom pozarządowym zastosowanie ma ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. 2014.1118 z późn.zm.) Sposób realizacji: 1) wspieranie materialne i organizacyjne podmiotów oraz organizacji zajmujących się problematyką profilaktyki alkoholowej, 2) wspomaganie organizacji społecznych, sportowych, kościelnych, szkolnych propagujących w swoich programach profilaktykę alkoholową. Zadanie 5 Podejmowanie interwencji w związku z naruszeniem przepisów określonych w art.13 1 i 15 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz występowanie przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego. Kontrola zasad sprzedaży napojów alkoholowych w punktach prowadzących sprzedaż i podawanie napojów alkoholowych prowadzona jest przez Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Jarosławiu. Sposób realizacji: 1) lustracja obiektów handlowych pod kątem realizacji zapisów ustawy zabraniających reklamy i promocji napojów alkoholowych z wyjątkiem piwa w zakresie zawartym w art.13 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, 2) kontrola obiektów handlu detalicznego i zakładów gastronomicznych w zakresie sprzedaży i podawania napojów alkoholowych osobom nietrzeźwym lub niepełnoletnim jak również na kredyt lub pod zastaw, 3) występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach sądowych związanych z nadużywaniem napojów alkoholowych jak również z nieprzestrzeganiem ustawy w wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. VI. KOMPETENCJE CZŁONKÓW MIEJSKIEJ KOMISJI ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych jest powoływana na podstawie art.4 1 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez burmistrza miasta. W skład komisji wchodzą osoby przeszkolone w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych ( art.4 1 ust.4 w/w ustawy). Członek gminnej komisji powinien posiadać wiedzę dotyczącą następujących zagadnień: 1) uzależnienie od alkoholu, leczenie osób uzależnionych, picie ryzykowne i szkodliwe oraz strategie pomocy, 2) rodzina z problemem alkoholowym, w tym współuzależnienie, 3) sytuacja dzieci wychowujących się w rodzinach z problemem alkoholowym oraz strategie pomocy organizowanej w środowisku lokalnym, zjawisko przemocy
w rodzinie - aspekty prawne i psychologiczne, praca w zespołach interdyscyplinarnych i grupach roboczych, procedura Niebieska Karta, 4) skuteczne strategie profilaktyczne, profilaktyka szkolna, środowiskowa i rodzinna, standardy programów profilaktycznych oraz ich ewaluacja, 5) system rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce oraz budowanie gminnych programów i ich ewaluacja, 6) zasady wydawania i cofania zezwoleń oraz prowadzenie kontroli punktów sprzedaży napojów alkoholowych, 7) kontakt z klientem gminnej komisji-osobą uzależnioną, współuzależnioną, ofiarą i sprawcą przemocy. VII. ZASADY WYNAGRADZANIA CZŁONKÓW MIEJSKIEJ KOMISJI ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH W JAROSŁAWIU 1. Wynagrodzenia dla realizatorów programów profilaktycznych i terapeutycznych, spójne będą z wytycznymi zawartymi w Rekomendacjach do Realizowania i Finansowania Gminnych Programów Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2015 opublikowanych przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 2. Zgodnie z art. 4 1 ust. 5 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi ustala się wynagrodzenie dla członka MKRPA. Członkowie Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Jarosławiu za każdy udział w posiedzeniu otrzymują wynagrodzenie brutto w wysokości 175 zł, tj. 10 % minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego w trybie i na zasadach określonych ustawą z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679 z późn.zm.). Wynagrodzenie płatne jest po posiedzeniu Komisji. VIII. REALIZATORZY ZADAŃ PROGRAMU Zadania określone w programie realizują: 1) Burmistrz Miasta Jarosławia, 2) Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 3) Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Jarosławiu, 4) Straż Miejska w Jarosławiu, 5) Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Jarosławiu, 6) Komenda Powiatowa Policji w Jarosławiu, 7) Sąd Rejonowy w Jarosławiu, 8) Poradnia Leczenia Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnień w Wojewódzkiej Przychodni Zdrowia Psychicznego przy Specjalistycznym Psychiatrycznym Zespole Opieki Zdrowotnej w Jarosławiu, 9) Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, 10) Organizacje pozarządowe oraz inne podmioty w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
IX. KONTROLA I MONITORING Kontrola efektywności niniejszego Programu prowadzona jest poprzez : 1) monitorowanie działań realizowanych w ramach Programu prowadzoną przez Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Jarosławia, 2) przedłożenie przez Burmistrza Radzie Miasta Jarosławia sprawozdania z jego wykonania. MB/MB