Maria Curie-Skłodowska / materiały dla ucznia Ludzkość potrzebuje zapewne ludzi praktycznych, którzy pracują przeważnie dla własnych celów, chociaż pamiętają też o potrzebach ogółu. Lecz potrzebuje również marzycieli, których bezinteresowne dążenie do celu jest tak potężne, że nie potrafią oni zwracać uwagi na własną korzyść materialną." Maria Skłodowska - Curie Wielka polska uczona Maria Skłodowska - Curie stworzyła podwaliny pod rozwój współczesnej fizyki i chemii. Nagrody Nobla były uwieńczeniem jej pionierskich dokonań. 10 grudnia 1903 r. na dorocznym uroczystym zebraniu Królewska Akademia Nauk w Sztokholmie ogłosiła, że nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki uhonorowano Henriego Becquerela oraz Marię i Piotra Curie za odkrycie i badania nad promieniotwórczością. W 1911 r. Maria Skłodowska-Curie otrzymała drugą Nagrodę Nobla, tym razem w dziedzinie chemii, za odkrycie polonu i radu. Jak dotychczas nikomu nie udało się dostać tego wyróżnienia w dwóch dyscyplinach naukowych. Polka była też jedyną kobietą wśród laureatów nagrody naukowej do 1935 r., kiedy to jej córka Irena Joliot-Curie wraz z mężem Fryderykiem otrzymała Nagrodę Nobla z chemii za odkrycie sztucznej promieniotwórczości. Odkrycie promieniotwórczości dokonało przełomu w istniejącym sposobie pojmowania świata. Dzięki niemu nauki, medycyna i przemysł nabrały rozmachu, który dotąd nie osłabł. Promieniowanie wykorzystywane w medycynie ratuje chorych na raka. Mimo że los związał naszą rodaczkę z Francją, zawsze utrzymywała ona ścisłe kontakty z Polską. Przyczyniła się ogromnie do powstania Instytutu Radowego w Warszawie. Uczestniczyła w międzynarodowej współpracy dla rozwoju nauki. W 1929 roku 1
odbyła podróż do USA i podczas spotkania z prezydentem H.Hooverem odebrała z jego rąk 1 gram radu dla Instytutu. W czasie I wojny światowej organizowała ruchome stacje rentgenowskiego prześwietlania rannych. Z własnej inicjatywy zdobyła 20 samochodów i zorganizowała ruchome pogotowie z aparatami Roentgena. W lipcu 1916 roku jako jedna z pierwszych kobiet zrobiła prawo jazdy, by móc prowadzić samochód. Docierała do najbardziej zagrożonych pozycji pod Verdun. Jej pogotowie znał cały front, a francuscy żołnierze wyposażone w aparaty rentgenowskie pojazdy nazywali "małymi Curie". Przebadano w nich 10 tysięcy rannych. Oprócz pogotowia Maria Curie założyła 220 stacji radiologicznych i przeszkoliła kadry do ich obsługi. Obsłużyły one ponad 3 miliony przypadków urazów wśród francuskich żołnierzy. Jest pierwszą kobietą będącą profesorem Sorbony. Maria Skłodowska Curie udowodniła swoim życiem, ze kobieta może osiągnąć ponadczasowy światowy sukces. Dała tym nadzieję wszystkim dziewczętom i kobietom na przyszłość. Prezydent RP Ignacy Mościcki po Jej śmierci powiedział: Polska traci w śp. Pani Curie-Skłodowskiej nie tylko uczoną, ale i wielką obywatelkę, zawsze przez całe życie czujnie stojącą na straży interesów swojego narodu". Pani Curie jest - z wszystkich ludzi na świecie - jednym niezepsutym przez sławę człowiekiem." Albert Einstein 2
Maria Skłodowska urodziła się w Warszawie 7 listopada 1867 roku. Rosła i wychowywała się w środowisku inteligencji polskiej, w rodzinie biorącej żywy udział w życiu naukowym, umysłowym, a również społecznym swego czasu. Maria w 1883 r. ukończyła gimnazjum ze złotym medalem. W roku 1891 wyjechała na studia do Paryża, a w 1895 poślubiła fizyka francuskiego Piotra Curie. Maria przyjęła obywatelstwo francuskie i poświęciła się całkowicie nauce, ale nigdy nie przekreśliła dawnych patriotycznych ideałów. Kiedyś napisała do swojej przyjaciółki: "...Nie przestań kochać tej drogiej ziemi, gdzieś światło dzienne ujrzała. A mowę naszą, sponiewieraną We wzrastającym ucisku, W sercu tę mowę chowaj kochaną I przy rodzinnym ognisku...." Skłodowska zawsze czuła się Polką. Na cześć Polski nadała pierwszemu odkrytemu pierwiastkowi nazwę polon. "...Przypuszczam, że ciało, które wyodrębniliśmy ze smółki uranowej,zawiera nieznany jeszcze metal, zbliżony do bizmutu ze swoich właściwości chemicznych. Jeśli istnienie tego metalu się potwierdzi, proponujemy dla niego nazwę "polon" - od imienia ojczyzny jednego z nas." Maria Curie-Skłodowska pisała, wykładała, mówiła po francusku, ale całe życie nie przestała liczyć po polsku. Zawsze utrzymywała ścisłe kontakty z krajem ojczystym. Przeznaczyła wielką sumę na budowę sanatorium w Zakopanem. Zasługą Marii była budowa Instytutu Radowego w Warszawie. Dzięki jej wysiłkom i bezpośredniej pomocy rozwinąć się mogły w Polsce badania z zakresu promieniotwórczości prowadzone w warszawskiej Pracowni Radiologicznej. W 1929 roku, w czasie drugiej podróży do Ameryki Maria otrzymała w darze 50 000 dolarów na zakup grama radu, który ofiarowała Polsce. 29 maja 1932 roku Maria była obecna w Warszawie na poświęceniu Instytutu Radowego, którego głównym zadaniem było wykorzystanie leczniczego działania radu dla ratowania życia i zdrowia ludzkiego. Wielka uczona została honorowym dyrektorem Instytutu, którego działalnością interesowała się do ostatnich dni swego życia. Maria, będąc w Warszawie, napisała w liście: Poszłam wczoraj na spacer w stronę Wisły... Jest jedna piosenka krakowska, która mówi, że czar tych polskich wód jest tak wielki, iż kto je raz pokochał, nie zapomni ich do grobu. Co do mnie te słowa są całkiem prawdziwe. Ta rzeka ma dla mnie powab, którego istoty nawet pojąć nie potrafię." 3
Maria Curie - Skłodowska, wielka Polka, odkrywca polonu i radu Biografia Urodziła się w Warszawie 7 listopada 1867r. Wzrastała w środowisku inteligencji polskiej, w domu o głębokiej kulturze, biorącym żywy udział w życiu naukowym, umysłowym, a również i społecznym swego czasu. Oboje rodzice byli pedagogami. Ojciec, Władysław Skłodowski, wykładał matematykę i fizykę w gimnazjach warszawskich, a matka, Bronisława z Boguskich, była przełożoną jednej z najlepiej znanych pensji żeńskich w Warszawie.. Maria była najmłodsza spośród pięciorga rodzeństwa. Starszemu rodzeństwu Marii nie obcy był świat pracy naukowej: zdobywało ono wyższe wykształcenie, wnosząc w środowisko życia rodzinnego zainteresowanie nauką i jej zdobyczami. Tylko najstarsza z gromadki rodzeństwa, Zofia, nie doczekała sławy siostry, gdyż zmarła w czternastym roku życia. Po raz pierwszy wtedy maleńka Maria zetknęła się ze światem śmierci; niestety, nie po raz ostatni. Wkrótce po śmierci Zofii zmarła matka, pozostawiając osamotniony dom i dzieci. Maria miała wtedy lat dziewięć i wstępowała w okres życia szkolnego, w świat nauki, z którym miała się już nigdy nie rozstawać. Był to ósmy dziesiątek lat XIX stulecia, okres popowstaniowy w Polsce, kiedy szkoły były rosyjskie i działalność rusyfikacyjna władz zaborczych całą siłą skierowana była w stronę młodzieży polskiej. Po rocznym pobycie na prywatnej, zaszczytnie z okresu zaborów znanej pensji Jadwigi Skorskiej, wstąpiła Skłodowska do III gimnazjum rządowego, mieszczącego się wówczas na Krakowskim Przedmieściu obok kościoła Wizytek. Rusyfikacyjny wpływ gimnazjum nie był dla niej szkodliwy ni groźny. Ojciec pedagog i głęboki patriota, wpływom rosyjskiej szkoły umiał przeciwstawić silniejszy wpływ rodziny polskiej. Dzieci uczyły się w domu języka polskiego, historii i literatury polskiej. W tej atmosferze młodziutka Skłodowska dojrzewała jako człowiek i jako Polka. W gimnazjum była zawsze świetną uczennicą. Od najmłodszych lat wykazywała wybitne zdolności, szczególnie w zakresie matematyki i nauk przyrodniczych. Wyjątkowo wcześnie, bo w piętnastym roku życia, Maria Skłodowska ukończyła gimnazjum z najwyższym w szkołach rosyjskich odznaczeniem - złotym medalem. Zaraz po zakończeniu gimnazjum młodziutka maturzystka z cala stanowczością i zapałem zaczęła przygotowywać się do studiów wyższych. Większość uniwersytetów była dla kobiet zamknięta, nie można było zatem uczyć się w kraju w zaborze rosyjskim ani nawet austriackim, gdzie dla kobiet obcopoddanych przez długi jeszcze czas robiono specjalne ograniczenia. Pozostawała jedynie droga wyjazdu za granice, wymagała jednak dużych środków finansowych. W 1884r. Skłodowska postanowiła rozpocząć samodzielną pracę zarobkową. Kilka lat spędziła więc Maria na wsi na posadzie nauczycielki prywatnej, następnie powróciła do Warszawy. Początki kariery Rok 1891 był przełomowy w życiu Skłodowskiej. Spełniło się wreszcie jej najgorętsze pragnienie, gdyż powstała możliwość wyjazdu na studia za granicę. W tym czasie starsza siostra, Bronisława, ukończyła studia lekarskie w Sorbonie i po zamążpójściu na dłuższy czas miała pozostać w Paryżu, mogła zatem sprowadzić do siebie Marię. Skłodowska przybyła więc do Paryża i zapisała się na wydział nauk ścisłych, aby studiować fizykę i matematykę. Skłodowska zamieszkała w studenckiej dzielnicy w skromnym pokoiku na szóstym piętrze. Sama sobie sprzątała pokój, gotowała jedzenie. Ani przez chwilę nie tęskniła do innego życia. Już w roku 1893 uzyskała tzw. licencjat nauk fizycznych. Licencjat taki otrzymują studenci wyższych uczelni francuskich po zdaniu egzaminów obranej specjalności oraz 4
po odrobieniu przewidzianych programem ćwiczeń laboratoryjnych. Jest to już stopień uniwersytecki. W rok później otrzymała licencjat nauk matematycznych. W 1894r. poznała uczonego, Piotra Curie, z którego imieniem miała wkrótce złączyć swe życie i pracę. 25 lipca 1895r. odbył się cichy i skromny ślub Marii Skłodowskiej z Piotrem Curie. Na mocy tego aktu Skłodowska stała się formalnie obywatelką francuską. Jednak nigdy nie przestała być Polką. Życie naukowe małżonków ogniskowało się w pracowni Szkoły Fizycznej, gdzie Piotr Curie był profesorem. Ówczesny dyrektor szkoły zezwolił na to, żeby pani Curie pracowała obok męża. W ciągu pierwszych lat małżeństwa małżonkowie wykonywali badania niezależnie od siebie: ona wykończyła i wydała w 1897r. pierwszą swoją pracę o własnościach magnetycznych stali, on zaś pochłonięty był zagadnieniem wzrostu kryształów. Jesienią 1897r., wkrótce po urodzinach córki, Ireny, Skłodowska rozpoczęła większą pracę doświadczalną, która miała być w przyszłości jej pracą doktorską. Temat wybrany i pierwsze już wyniki badań zwiastowały nową epokę w dziejach fizyki i chemii. Tematem pracy Marii były mało zbadane dotąd niewidzialne promienie, wysyłane przez sole najcięższego pierwiastka chemicznego - uranu. Promienie te zostały wykryte w 1896r. przez uczonego francuskiego, Henryka Becquerela. Okres badań nad promieniotwórczością Skłodowska zbadała uran i jego sole, a następnie wykryła, że spośród wszystkich znanych wtedy pierwiastków chemicznych jeszcze jeden metal - tor - wysyła takie same promieniowanie jak uran i o podobnej sile. Uczona zaproponowała wtedy, aby zjawisko wysyłania niewidzialnych promieni, jakie obserwujemy u uranu lub toru nazwać w ogóle promieniotwórczością, a pierwiastki chemiczne obdarzone tą własnością nazywać promieniotwórczymi. Nazwa ta została wkrótce przez wszystkich przyjęta i dziś jest ogólnie używana. Piotr Curie, porzuciwszy badania nad kryształami, przyłączył się do pracy żony i odtąd oboje małżonkowie z całym entuzjazmem oddali się poszukiwaniu nowego pierwiastka promieniotwórczego. W 1898r. ogłosili odkrycie nowego pierwiastka chemicznego. Na cześć kraju ojczystego Marii Skłodowskiej nowy pierwiastek został nazwany polonem. Nie był to jednak koniec epokowych odkryć. W okresie świąt Bożego Narodzenia, 26 grudnia 1898r., Piotr i Maria Curie zakomunikowali paryskiej Akademii Umiejętności, że wykryli drugi nieznany pierwiastek chemiczny i nazwali go radem. Pierwiastek ten, podobnie jak polon, jest bardzo silnie promieniotwórczy. W roku 1903 Maria i Piotr Curie wspólnie z Henrykiem Becquerelem otrzymali nagrodę Nobla za odkrycie zjawiska promieniotwórczości pierwiastków chemicznych. 19 kwietnia 1906r. Piotr Curie wracając z zebrania Stowarzyszenia Profesorów Wydziału Nauk został potrącony przez ciężki wóz, który zadał mu natychmiastową śmierć. Pogrzeb był cichy i skromny, bez żadnych przemówień ani nawet oficjalnych ceremonii pogrzebowych. Było to zgodne z przekonaniami i całym życiem zmarłego, który krył się daleko od zgiełku tłumu, szukając tych istotnych wartości, jaki znaleźć można jedynie w ciszy własnych myśli. Starość Maria Skłodowska w 1911r. ponownie otrzymała nagrodę Nobla, tym razem już sama, za zasługi w dziedzinie chemii. Gdy wybuchła pierwsza wojna światowa, Skłodowska przebywała stale w Paryżu, oddając wszystkie swoje siły na usługi armii francuskiej. Udało się jej zorganizować kilkaset samochodów, stanowiących ruchome stacje szpitalne, wyposażone w aparaty 5
Roentgena. W dwudziestą piątą rocznicę odkrycia radu, wolny już od najeźdźców kraj ojczysty postanowił uczcić wielką rodaczkę darem. Z ofiar najszczerszych sfer społeczeństwa polskiego zbudowano w Warszawie przy ulicy Wawelskiej Instytut Radowy, którego cele i zakres prac są wzorowane na instytucie paryskim. Główną podstawę swojej działalności - rad - Instytut posiadał od razu, gdyż jesienią 1929r. w czasie ponownej podróży do Ameryki Skłodowska otrzymała w darze 50000 dolarów na zakup grama radu, który ofiarowała Polsce. W dniu 4 lipca 1934r. w sanatorium w Sabaudii zmarła Maria Curie- Skłodowska. Gasła w ciągu długich tygodni choroby, wyczerpana nadludzką pracą, osłabiona wieloletnim działaniem promieni szkodliwych dla zdrowia. W czasie choroby do ostatnich dni życia nie przestawała kierować pracami Instytutu. Największą jej troską był dalszy rozwój nauki o promieniotwórczości. Najbliższym swym współpracownikom - córce, Irenie, i zięciowi - przekazała w bolesnej spuściźnie obowiązek pracy badawczonaukowej. Jak przed laty, po śmierci męża umiała wynieść ideał pracy ponad cierpienie, tak też swoim dzieciom wskazywała moc, co rodzi się z bólu. A w dziedzinie stosunków z ludźmi nakazywała córkom prostotę, bo sama wśród hołdów i sławy przez radość i cierpienie szła jak królowa prostoty. Ciało jej spoczęło obok męża na skromnym cmentarzyku w Sceaux pod Paryżem. Znów, jak przed laty, podczas pogrzebu Piotra Curie, orszakowi żałobnemu towarzyszyli jedynie najbliżsi. W cichym poszumie kasztanów cmentarnych, bez oficjalnych mów złożono do grobu ciało największej uczonej na świecie. Ze śmiercią Marii Skłodowskiej-Curie zgasła wielka pochodnia wiedzy ludzkiej. Kalendarium 1867 - (7 listopad) Maria rodzi się jako ostatnia z pięciorga dzieci Władysława Skłodowskiego i Bronisławy Boguskiej 1876 - umiera matka Marii 1882 - Maria w wieku 15 lat kończy gimnazjum i zdaje maturę 1890-1891 - Maria uzyskuje dostęp do Laboratorium Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Kierownikiem Pracowni Fizycznej był kuzyn Marii - Józef Jerzy Boguski - fizykochemik. W latach 1875-1876 Józef Boguski był asystentem Dmitrija Mendelejewa, twórcy układu okresowego pierwiastków. Po powrocie do Polski Józef Boguski utrzymywał przyjacielskie stosunki ze swoim nauczycielem, posyłał mu nowe prace i komunikaty o planach naukowych. W liście wysłanym do niego w 1898 r. poinformował go o odkryciu polonu i radu przez Marię Skłodowską- Curie 1891 - Maria wyjeżdża na studia do Paryża 1893 - Maria uzyskuje licencjat z fizyki... 1894 -... oraz z matematyki 1895 - (26 lipca) wychodzi za mąż za francuskiego fizyka Piotra Curie 1897 - (12 września) przychodzi na świat pierwsza córka małżeństwa Curie - Irena 1898 - pierwsza samodzielna praca Marii - "Własności magnetyczne zahartowanej stali" 1898 - odkrycie polonu i radu przez małżonków Curie 1899 - pierwsza po ślubie podróż Marii do rodzinnego kraju. Razem z Piotrem przyjeżdża do Zakopanego, spotyka się z rodziną od 1900 - wykłada w Wyższej Szkole Normalnej w Sevres jako pierwszy w historii profesor - kobieta. Szkoła kształci przyszłe nauczycielki licealnych szkół żeńskich. Obok Marii wykładowcami są najwybitniejsi uczeni Sorbony i College de France 6
1902 - umiera Władysław Skłodowski - ojciec Marii 1902 - Maria ustala własności radu 1903 - Maria Curie - Skłodowska wraz z mężem Piotrem Curie i Henrykiem Becquerelem zostaje laureatką nagrody Nobla z fizyki za odkrycie promieniotwórczości i pierwiastków promieniotwórczych 1904 - (6 grudnia) - urodziny drugiej córki, Ewy 1906 - w wypadku ginie mąż chemiczki, Piotr Curie; Maria obejmuje Katedrę Fizyki na Sorbonie 1910 - Maria wyodrębnia metaliczny rad; polonu nie udało się jej otrzymać w czystej postaci, ale dokonano tego w jej laboratorium i wykonano z nim szereg ciekawych eksperymentów 1911 - przyznanie Marii Curie - Skłodowskiej nagrody Nobla z chemii za odkrycie nowych pierwiastków (radu i polonu) 1912 - przedstawiciele Towarzystwa Naukowego Warszawskiego przyjeżdżają do Paryża z zamiarem namówienia chemiczki do powrotu do Polski. Maria nie zdecydowała się z powodu złego stanu zdrowia oraz potrzebą obowiązku stworzenia instytutu im. Piotra Curie, jej męża 1913 - w Warszawie z inicjatywy Marii powstaje pracownia radiologiczna, której Maria jest członkiem honorowym 1914 - wybuch wojny; Maria organizuje pomoc w postaci lecznictwa radiologicznego, ratuje życie wielu francuskim żołnierzom 1919 - praca w Instytucie Radowym w Paryżu 1921 - (maj - czerwiec) pierwsza podróż do U.S.A. (razem z córkami Ireną i Ewą). Spotkanie z prezydentem Hardingiem. Otrzymała od niego 1g radu zamknięty w złotej szkatułce. 1925 - udział w uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego pod Instytut Radowy w Warszawie. Maria spotyka się z ówczesnym prezydentem II R.P. Stanisławem Wojciechowskim oraz z polskimi fizykami i chemikami 1929 - (październik) druga podróż do U.S.A. Spotkanie z prezydentem Hooverem. Maria przez kilka dni mieszka w Białym Domu, otrzymuje drugi gram radu. 1932 - (29 maja) uczestniczy w jako honorowa kierowniczka w otwarciu Instytutu Radowego im. Marii Curie - Skłodowskiej w Warszawie. Była to ostatnia podróż chemiczki do Polski 1933 - (wiosna) ostatnie wykłady na Sorbonie 1934 - Maria Curie - Skłodowska umiera 4 lipca 1934 roku na skutek anemii złośliwej aplasycznej o gwałtownym, gorączkowym przebiegu 1934 - Towarzystwo Naukowe Warszawskie wybija pamiątkowy medal ku czci Marii Skłodowskiej Curie 1935 - ukazuje się książka Marii Skłodowskiej - Curie pod tytułem "Promieniotwórczość" Opr. Elżbieta Grodzka-Marek Lucyna Kawęcka 7