Dr hab. Marcin Orlicki, LL.M. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
W klasycznym ubezpieczeniu na cudzy rachunek ochrona ubezpieczeniowa jest dobrodziejstwem udzielanym ubezpieczonemu przez ubezpieczającego. Prawo cywilne z założenia słabiej chroni osoby, które otrzymują korzyść majątkową pod tytułem darmym, nie było więc powodów, by pozycja ubezpieczonego w klasycznych ubezpieczeniach na cudzy rachunek była w jakikolwiek sposób wzmacniana. 2
W ostatnich latach dominować zaczęły jednak umowy ubezpieczeń na cudzy rachunek, w których ubezpieczony sam finansuje udzielaną na jego rzecz ochronę ubezpieczeniową. Mimo że ubezpieczający nie udziela w takim przypadku ubezpieczonemu żadnego dobrodziejstwa (a niekiedy przeciwnie zarabia na ubezpieczonym nakładając na składkę swoisty narzut ), pozycja prawna ubezpieczonego w tym modelu ubezpieczeń na cudzy rachunek jest równie słaba, jak w przypadku, gdy otrzymywał on ochronę ubezpieczeniową w prezencie od ubezpieczającego. 3
nie otrzymuje ogólnych warunków ubezpieczenia, nie otrzymuje dokumentu ubezpieczenia, nie dostaje od ubezpieczyciela wezwania, gdy składka nie została zapłacona, nie może wypowiedzieć umowy ubezpieczenia na życie??? 4
Ubezpieczony finansujący ochronę ubezpieczeniową powinien dysponować w zasadzie takimi samymi prawami jak ubezpieczający, z tym tylko wyjątkiem, że zakres przysługujących mu uprawnień nie powinien odnosić się do całej relacji kontraktowej, lecz jedynie do tej jej części, która związana jest z ochroną ubezpieczeniową świadczoną na rzecz danego ubezpieczonego. 5
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości na posiedzeniu plenarnym w dniu 24.11.2013 r. podjęła decyzję o rozpoczęciu prac legislacyjnych dotyczących nowelizacji kodeksu cywilnego służącej stworzeniu regulacji prawnej ubezpieczeń grupowych. 6
Jeżeli ubezpieczony zobowiązał się wobec ubezpieczającego do zwolnienia go z obowiązku płacenia składki lub do zapewnienia środków na zapłatę składki, ubezpieczający zobowiązany jest do niezwłocznego zawiadomienia o tym ubezpieczyciela. 7
Ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej; jednakże uzgodnienie takie nie może zostać dokonane, jeżeli wypadek już zaszedł. 8
6. Ustalony przez ubezpieczyciela wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin wiąże ubezpieczonego, jeżeli został mu doręczony niezwłocznie po otrzymaniu przez ubezpieczyciela wiadomości o tym, że ubezpieczony zobowiązał się wobec ubezpieczającego do zwolnienia go z obowiązku płacenia składki lub do zapewnienia środków na zapłatę składki. Po otrzymaniu wiadomości, o której mowa w zdaniu poprzedzającym, ubezpieczyciel zobowiązany jest ponadto do niezwłocznego przekazania ubezpieczonemu informacji o wysokości składki, która odpowiada ochronie ubezpieczeniowej świadczonej na rzecz tego ubezpieczonego oraz okolicznościach, które mają wpływ na wysokość składki. 9
3. Ubezpieczyciel zobowiązany jest potwierdzić objęcie ochroną ubezpieczeniową ubezpieczonego, który zobowiązał się wobec ubezpieczającego do płacenia składki lub do zapewnienia środków na zapłatę składki. 10
1. Składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Jeżeli jednak składka została zapłacona przez ubezpieczonego, zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej zastrzeżonej na jego rzecz przysługuje wyłącznie ubezpieczonemu. 11
3. W razie opłacania składki w ratach niezapłacenie w terminie kolejnej raty składki może powodować ustanie odpowiedzialności ubezpieczyciela, tylko wtedy, gdy skutek taki przewidywała umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia, a ubezpieczyciel po upływie terminu wezwał ubezpieczającego do zapłaty z zagrożeniem, że brak zapłaty w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania spowoduje ustanie odpowiedzialności. Jeżeli ubezpieczony zobowiązał się wobec ubezpieczającego do zwolnienia go z obowiązku płacenia składki lub do zapewnienia środków na zapłatę składki, wezwanie powinno zostać skierowane również do ubezpieczonego. 12
1. W razie ujawnienia okoliczności, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany wysokości składki, poczynając od chwili, w której zaszła ta okoliczność, nie wcześniej jednak niż od początku bieżącego okresu ubezpieczenia. W razie zgłoszenia takiego żądania druga strona może w terminie 14 dni wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym. Przepisu tego nie stosuje się do ubezpieczeń na życie. 2. Jeżeli ubezpieczony zobowiązał się wobec ubezpieczającego do zwolnienia go z obowiązku płacenia składki lub do zapewnienia środków na zapłatę składki, uprawnienia określone w 1 przysługują również ubezpieczonemu, jeżeli zmiana wysokości składki powodowałaby zmianę zakresu jego zobowiązania. Wypowiedzenie umowy przez ubezpieczonego nie ma skutku w stosunku do innych ubezpieczonych. 13
3. Ubezpieczony może w każdym czasie oświadczyć stronie wskazanej w umowie, że nie chce dłużej korzystać z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej. Odpowiedzialność ubezpieczyciela kończy się następnego dnia po złożeniu oświadczenia. 14
W braku odmiennego zastrzeżenia umowę uważa się za wypowiedzianą przez ubezpieczającego, jeżeli składka lub jej rata nie została zapłacona w terminie określonym w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia mimo uprzedniego wezwania do zapłaty w dodatkowym terminie określonym w ogólnych warunkach ubezpieczenia; w wezwaniu powinny być podane do wiadomości ubezpieczającego skutki niezapłacenia składki. Jeżeli ubezpieczony zobowiązał się wobec ubezpieczającego do zwolnienia go z obowiązku płacenia składki lub do zapewnienia środków na zapłatę składki, wezwanie powinno zostać skierowane również do ubezpieczonego. 15
Przy ubezpieczeniu na życie samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia, jeżeli samobójstwo nastąpiło po upływie lat dwóch od zawarcia umowy ubezpieczenia, a w przypadku umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek od dnia, w którym ubezpieczyciel rozpoczął świadczenie ochrony ubezpieczeniowej na rzecz ubezpieczonego. Umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić ten termin, nie bardziej jednak niż do 6 miesięcy. 16
Jeżeli do wypadku doszło po upływie lat trzech od zawarcia umowy ubezpieczenia na życie, ubezpieczyciel nie może podnieść zarzutu, że przy zawieraniu umowy podano wiadomości nieprawdziwe, w szczególności że zatajona została choroba osoby ubezpieczonej. Umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić powyższy termin. W przypadku umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek, termin ten biegnie od dnia, w którym ubezpieczyciel rozpoczął świadczenie ochrony ubezpieczeniowej na rzecz ubezpieczonego. 17
Dziękuję za uwagę! orlicki@amu.edu.pl 18