250/4/B/2010 POSTANOWIENIE z dnia 22 czerwca 2009 r. Sygn. akt Ts 221/07 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Zbigniew Cieślak, po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki jawnej Kulikowska i Kulikowski o zbadanie zgodności: 1) art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178, ze zm.) z art. 2, art. 20, art. 21, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; 2) art. 4 ust. 2, art. 5 ust. 1 i 3 oraz art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (Dz. U. Nr 49, poz. 509, ze zm.) z art. 2, art. 20, art. 21, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 64 Konstytucji, p o s t a n a w i a: odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. UZASADNIENIE W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 2 października 2007 r. skarżąca domaga się zbadania zgodności art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178, ze zm.; dalej: p.d.g.) w zakresie, w jakim przepis ten wykluczał z pojęcia przedsiębiorcy podmioty świadczące pomoc prawną w zakresie własności przemysłowej, oraz uniemożliwiał im nabywanie praw z zakresu własności przemysłowej zarówno na swoją rzecz, jak i na rzecz reprezentowanych osób trzecich, z art. 2, art. 20, art. 21, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 64 Konstytucji. Skarżąca podniosła nadto zarzut niezgodności art. 4 ust. 2, art. 5 ust. 1 i 3 oraz art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (Dz. U. Nr 49, poz. 509, ze zm.; dalej: ustawa o rzecznikach patentowych) z art. 2, art. 20, art. 21, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 64 Konstytucji w zakresie, w jakim normy te ograniczają rzecznikom patentowym możliwość świadczenia pomocy w sprawach własności przemysłowej na podstawie umów cywilnoprawnych, przewidujących działanie rzecznika patentowego w imieniu własnym ale na rzecz osób trzecich, w tym umowy powierniczej, a także uniemożliwiają im nabywanie praw z zakresu własności przemysłowej na swoją rzecz. W myśl art. 87 ust. 2 p.d.g. (uchylonego na podstawie art. 66 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. Nr 173, poz. 1808) świadczący pomoc w zakresie własności przemysłowej nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów p.d.g. Działalność polegającą na świadczeniu pomocy w zakresie własności przemysłowej określają przepisy ustawy o rzecznikach patentowych. Na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy o rzecznikach patentowych rzecznik patentowy wykonuje zawód, na warunkach określonych w ustawie, w kancelarii patentowej lub na rzecz pracodawcy. Zgodnie z art. 5 ust. 1 i 3 ustawy o rzecznikach patentowych kancelaria patentowa może być utworzona i prowadzona wyłącznie w celu
wykonywania zawodu rzecznika patentowego, a przedmiotem działalności spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, prowadzącej kancelarię patentową, może być wyłącznie prowadzenie kancelarii patentowej. Artykuł 9 ust. 1 ustawy o rzecznikach patentowych przewiduje natomiast, że rzecznik patentowy występuje w charakterze pełnomocnika w postępowaniu przed Urzędem Patentowym, sądami i organami orzekającymi w sprawach własności przemysłowej. Skarżąca wniosła skargę konstytucyjną w związku z następującym stanem faktycznym. Decyzją z 9 grudnia 2003 r. (sygn. akt Sp. 034/02) Urząd Patentowy umorzył postępowanie z wniosku skarżącej o stwierdzenie wygaśnięcia prawa z rejestracji znaku towarowego. W uzasadnieniu Urząd Patentowy wskazał, że kancelaria patentowa nie mogła we własnym imieniu wystąpić z rozpatrywanym wnioskiem, jak również nie mogła we własnym imieniu skutecznie dokonać rejestracji znaku towarowego, ponieważ przedmiotem jej działalności jest pośrednictwo świadczenie pomocy w sprawach własności przemysłowej, co związane jest jednoznacznie z wyłącznym wykonywaniem zawodu rzecznika patentowego, który to fakt wyklucza prowadzenie działalności w sprawach z zakresu własności przemysłowej we własnym imieniu. Urząd Patentowy wskazał również, że z art. 153 ust. 1 i art. 154 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117, ze zm.; dalej: p.w.p.) wynika, że przez uzyskanie prawa ochronnego nabywa się prawo wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Kancelaria patentowa nie może używać znaku towarowego w rozumieniu wskazanych powyżej przepisów, co stanowi przeszkodę do udzielenia prawa na jej rzecz. W konsekwencji Urząd Patentowy przyjął, że kancelaria patentowa nie ma interesu prawnego w stwierdzeniu wygaśnięcia prawa z rejestracji znaku towarowego. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 10 lutego 2005 r. (sygn. akt VI SA/Wa 547/04) uchylił powyższą decyzję, stwierdzając wbrew stanowisku Urzędu Patentowego że skarżąca ma interes prawny w stwierdzeniu wygaśnięcia prawa z rejestracji znaku towarowego, wynikający ze zgłoszenia znaku towarowego we własnym imieniu, dla którego zarejestrowany znak ma charakter blokujący. Naczelny Sąd Administracyjny, na skutek rozpoznania skargi kasacyjnej podmiotu, na rzecz którego sporny znak towarowy był zarejestrowany, wyrokiem z 3 października 2005 r. (sygn. akt II GSK 195/05) uchylił powyższy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie i przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania. Naczelny Sąd Administracyjny przyjął, że kancelaria patentowa ze względu na określony ustawowo zakres swojej działalności nie może korzystać ze znaku towarowego, a ściślej prowadzić działalności gospodarczej w zakresie artykułów chemicznych objętych tym znakiem. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 14 marca 2006 r. (sygn. akt VI SA/Wa/2301/05) oddalił skargę skarżącej na decyzję Urzędu Patentowego z 9 grudnia 2003 r. (sygn. akt Sp. 034/02) o umorzeniu postępowania. Wojewódzki Sąd Administracyjny podzielił stanowisko wyrażone w poprzedzającym go wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, a nadto uznał, że skarżąca nie ma interesu prawnego w stwierdzeniu wygaśnięcia prawa do znaku towarowego nawet wówczas, jeżeli występuje w imieniu podmiotu, jaki ewentualnie powstanie po jej likwidacji, nie może też działać formalnie w swoim imieniu jako kancelaria patentowa, ale faktycznie na rzecz nieujawnionego w tym postępowaniu mocodawcy. Obowiązujące przepisy wykluczają bowiem możliwość prowadzenia działalności w zakresie artykułów chemicznych objętych znakiem towarowym przez kancelarię patentową. Skarga kasacyjna skarżącej na powyższy wyrok została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 marca 2007 r. (sygn. akt II GSK 2
234/06) ze wskazaniem, że obowiązujące przepisy wykluczają możliwość występowania kancelarii patentowej w sprawach z zakresu rejestracji znaku towarowego we własnym imieniu. W ocenie skarżącej orzeczenia zapadłe w opisanym powyżej postępowaniu, oparte na zaskarżonych przepisach, naruszyły jej swobodę działalności gospodarczej oraz możliwość nabywania praw majątkowych z zakresu własności przemysłowej. Skarżąca podkreśla, że okoliczność zgłoszenia znaku do rejestracji czy wniosku o wygaszenie prawa z rejestracji znaku towarowego dla towarów niewchodzących w zakres działalności gospodarczej wnioskodawcy nie może prowadzić w świetle p.w.p. do oddalenia wniosku, gdyż założenia systemu prawnego uległy zmianie z wejściem p.w.p. w życie i opierają się na oderwaniu znaku towarowego od przedsiębiorstwa zgłaszającego czy wnioskodawcy. Podnosi, że z uzasadnienia wyroku NSA wynika, że polscy rzecznicy patentowi, jako podmioty świadczące pomoc w zakresie własności przemysłowej na podstawie ustawy o rzecznikach patentowych, nie korzystają de facto z wolności i praw zagwarantowanych uczestnikom obrotu gospodarczego, w tym nie mogą swobodnie regulować stosunków prawnych ze swoimi kontrahentami w oparciu o przepisy prawa cywilnego, ponieważ z ustawy o rzecznikach patentowych wynika zakaz świadczenia usług na podstawie umowy powiernictwa. Skarżąca zwraca uwagę na pogląd NSA, że nigdzie w ustawie o rzecznikach patentowych nie znajduje się regulacja upoważniająca kancelarię patentową do występowania w charakterze strony, w celu nabycia na rzecz klienta praw własności przemysłowej, ponieważ działalność taka nie odpowiada wymogom ustawowym. Za istotną skarżąca uznaje okoliczność, że tylko rzecznikom patentowym ustawa korporacyjna odmówiła nie tylko statusu przedsiębiorcy, podczas gdy właśnie z zawodem rzecznika patentowego powinno wiązać się najwięcej uprawnień w zakresie świadczenia pomocy w sprawach własności przemysłowej. Niezgodność z Konstytucją odmowy przyznania rzecznikom patentowym przymiotu przedsiębiorcy (art. 87 ust. 2 p.d.g.) skarżąca upatruje w nieuzasadnionym ograniczeniu swobody działalności gospodarczej oraz nabywania własności, przysługujących na mocy art. 20, art. 21 i art. 64 Konstytucji. Jak podkreśla skarżąca, z orzecznictwa Trybunału wynika, że w porządku prawnym nie powinny funkcjonować żadne regulacje prawne, które by różnicowały pod względem podmiotowym prawo własności, w tym jego nabywanie; sytuacja taka ma jednak miejsce w odniesieniu do rzeczników patentowych. Dodaje, że rzecznikom patentowym, tak jak wszystkim przedsiębiorcom, może być nadany numer REGON, NIP, RHB czy od 2001 r. KRS, a zakres prowadzonej działalności nie był i nie jest nadal ustawowo ustalony, tylko każdorazowo określany i wpisywany w odpowiednich rejestrach: działalności gospodarczej, RHB czy obecnie KRS; można go przy tym w każdej chwili zmienić, nie tracąc ciągłości prowadzenia działalności. Normie zdekodowanej z zaskarżonych art. 4 ust. 2, art. 5 ust. 1 i 3 oraz art. 9 ust. 1 ustawy o rzecznikach patentowych skarżąca zarzuca wyłączenie możliwości działania na podstawie umowy powierniczej, mimo że jej zawarcie dopuszczalne jest na zasadzie swobody umów, wynikającej z art. 353 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.). Jej zdaniem regulacja ta prowadzi do uprzywilejowania podmiotów zagranicznych, których ograniczenia wynikające z ustawy o rzecznikach patentowych nie obowiązują. Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje: Skarga konstytucyjna została uregulowana w art. 79 ust. 1 Konstytucji jako środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Jej szczególny charakter przesądza o tym, że może ona zostać wniesiona wówczas, gdy wskutek zastosowania przepisów, które skarżący czyni przedmiotem skargi, doszło do naruszenia praw lub wolności określonych 3
w Konstytucji. W myśl art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżący w skardze konstytucyjnej zobowiązany jest dokładnie określić przepisy ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do których skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją. Skarżący powinien również, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wskazać, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób jego zdaniem zostały naruszone. Zgodnie z art. 66 ustawy o TK Trybunał jest związany tak zakreślonym zakresem skargi. Między normami, w stosunku do których skarżący domaga się stwierdzenia ich niezgodności z Konstytucją i podnoszonym przez niego naruszeniem konstytucyjnych praw lub wolności musi występować związek w tym sensie, że przedmiot badania konstytucyjności norm w tym szczególnym trybie mogą stanowić wyłącznie te regulacje, które znajdując zastosowanie przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy, miały bezpośredni wpływ na ukształtowanie osnowy sentencji; nawet wówczas, gdy nie zostały one wprost przywołane w uzasadnieniu orzeczenia (por. postanowienia TK z: 21 października 2003 r., SK 41/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 89; 14 grudnia 2004 r., SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124 i 29 kwietnia 2008 r., SK 11/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 47 oraz wyroki TK z 15 czerwca 2004 r., SK 43/03, OTK ZU nr 6/A/2004, poz. 58 i 7 marca 2006 r., SK 11/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 27). Skarżąca prezentuje w skardze konstytucyjnej stanowisko, w myśl którego naruszenie jej praw podmiotowych stanowi skutek orzeczenia odmawiającego jej możliwości nabycia prawa ochronnego na znak towarowy. Źródło tej sytuacji upatruje w regulacjach określających status oraz zakres działalności rzecznika patentowego, które zostały przywołane w uzasadnieniach decyzji Urzędu Patentowego, Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Należy jednak zwrócić uwagę, że decyzją, która została następnie poddana kontroli w postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Urząd Patentowy umorzył postępowanie w przedmiocie wygaśnięcia znaku towarowego ze względu na brak interesu prawnego skarżącej w rozumieniu art. 169 ust. 2 p.w.p. U podstaw tego rozstrzygnięcia leżało przyjęcie przez Urząd Patentowy, że tylko ten podmiot może uzyskać prawo ochronne na znak towarowy, który będzie z niego korzystał w ramach własnej działalności gospodarczej. Okoliczność ta została po raz kolejny wskazana przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 3 października 2005 r. (sygn. akt II GSK 195/05), którym NSA uchylił opartą na odmiennym poglądzie decyzję WSA w Warszawie. Dopiero założenie takiej konstrukcji prawa ochronnego na znak towarowy rodziło konieczność ustalenia, czy skarżąca będzie korzystać ze znaku towarowego we własnym przedsiębiorstwie i czy ma w tym rozumieniu interes prawny w stwierdzeniu wygaśnięcia znaku towarowego o charakterze blokującym. Skoro zaś skarżąca ujmuje w kategorii naruszenia prawa podmiotowego niemożność nabycia prawa ochronnego na znak towarowy w związku z opisanym powyżej postępowaniem, to w ocenie Trybunału przyczyna niekorzystnego dla skarżącej rozstrzygnięcia leżała w przyjętej przez Urząd Patentowy i Naczelny Sąd Administracyjny konstrukcji znaku towarowego. Rozważania odnoszące się do norm regulujących status oraz zasady działalności rzeczników patentowych miały wobec niej charakter wtórny. O naruszeniu praw podmiotowych wynikających z ich zastosowania, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, można byłoby mówić dopiero wówczas, gdyby prawo ochronne na znak towarowy było co do zasady oderwane od przedmiotu i zakresu aktualnej działalności podmiotu wnioskującego o jego udzielenie, a jedynie ograniczenia dotykające właśnie rzeczników patentowych stały na przeszkodzie udzieleniu takiego prawa skarżącej. Skarżąca zauważa wprawdzie, że założenie to w 4
świetle obowiązujących w dacie orzekania przepisów było błędne w związku z implementacją dyrektyw wspólnotowych odnoszących się do znaków towarowych, jednak Trybunał nie jest władny podważać ustalenia i interpretację norm przyjęte przez organy administracji i sądy administracyjne. Ze względu zaś na specyfikę skargi konstytucyjnej nie jest w tym trybie dopuszczalne orzekanie o normach, które miały jedynie pomocniczy wpływ na treść orzeczenia, prowadziłoby to bowiem jak Trybunał wielokrotnie wskazywał w swoim orzecznictwie do nadania jej charakteru actio popularis (por. postanowienie TK z 13 listopada 2007 r., SK 40/06, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 137 i wyrok TK z 24 lutego 1999 r., SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24). Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu. 5