Rekordowa kampania cukrownicza!

Nr 1/2018(30) Rekordowa kampania cukrownicza! Aktualności: Podsumowanie kampanii 2017/2018 >5 Po stronie Plantatora: >34 Ponadto w numerze: >10 Jaka uprawa i siew, taki zbiór - artykuł ekspercki Wywiad z Prezesem KSC S.A. Henrykiem Wnorowskim

AKTUALNOŚCI Szanowni Państwo, Miło mi poinformować, że Krajowa Spółka Cukrowa S.A. zakończyła kampanię cukrowniczą 2017/2018. Była to już szesnasta kampania cukrownicza w naszej Spółce. Kampania 2017/2018 w KSC S.A. rozpoczęła się w 12 września 2017 r. w Cukrowniach w Nakle n. Notecią i Krasnymstawie, a zakończyła w drugiej dekadzie stycznia 2018 r. w Cukrowni Kruszwica. We wszystkich siedmiu cukrowniach Spółka skupiła łącznie ponad 6,3 mln ton buraków cukrowych z czego wyprodukowano łącznie ponad 900 tys. ton cukru. Tegoroczna kampania była rekordowa, co uważam za wielkie szczęście w obliczu wyzwań z jakimi przyszło nam się zmierzyć. Kampania 2017/2018 zapisze się bowiem w historii jako jedna z najtrudniejszych pod względem pogodowym. Intensywne i obfite opady deszczu w okresie od września do grudnia nie sprzyjały naszym Plantatorom w zbiorze i zwózce surowca do cukrowni. Jestem wdzięczny i dumny, że mogłem w każdej chwili na Państwa liczyć. Dzięki Wam, mimo trudności, Krajowa Spółka Cukrowa S.A. może się pochwalić tak doskonałym wynikiem. O wyzwaniach w trakcie kampanii i jej wynikach znajdziecie Państwo obszerny materiał na łamach niniejszego kwartalnika. W minionym kwartale miały miejsce także ważne dla Spółki wydarzenia, takie jak: podpisanie umowy dotyczącej dzierżawy nieruchomości pod budowę nowego terminalu przeładunkowo-wysyłkowego czy otwarcie nowej Fabryki Cukierków Pszczółka w mieleckiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. W tym numerze wspominamy też uroczyste obchody Jubileuszu 15-lecia KSC S.A. Piszemy także o innych ważnych tematach, ściśle związanych z profilem działalności KSC S.A. i całej Grupy Kapitałowej. Gorąco polecam Państwu lekturę niniejszego wydania. Z wyrazami szacunku, Henryk Wnorowski Prezes Zarządu KSC S.A. Spis treści: AKTUALNOŚCI 4 Z pracy Rady Nadzorczej 4 Certyfikat dla KSC S.A. Pracodawca Przyjazny Pracownikom 4 Z życia Związków Zawodowych 5 Podsumowanie kampanii 2017/2018 6 To była trudna kampania relacje z cukrowni 8 Otwarcie Izby Pamięci Cukrownictwa 9 Krajowa Spółka Cukrowa S.A. inwestuje w Porcie Morskim Gdańsk 10 Wywiad z Prezesem Zarządu KSC S.A. Henrykiem Wnorowskim 12 Rolnik Pomorza i Kujaw 2017 12 Relacja z Centralnych Targów Rolniczych 13 Kongres 590 - relacja 14 Nowa inwestycja w Stoisławiu magazyn kukurydzy 14 Informacja podsumowująca kampanię ziemniaczaną 2017/2018 15 Pszczółka oficjalnie otworzyła nową fabrykę cukierków 15 Podsumowanie kampanii Moldova Zahar 16 Przyszłość plantatorów buraka cukrowego i producentów cukru po zniesieniu kwotowania 18 Wywiad z Piotrem Dudą, Przewodniczącym KK NSZZ "Solidarność" 19 Perła Wielka dla KSC S.A. 19 Relacja z wręczenia nagród - Mecenas Toruńskiego Sportu 19 Harmonogram imprez sportowych 20 15 lat Krajowej Spółki Cukrowej S.A. relacja PO STRONIE PLANTATORA 22 Mątwik w natarciu 25 Problemy nadmiernie wilgotnej gleby 32 Nadmierne zagęszczenie gleby to poważny problem 34 Jaka uprawa i siew, taki zbiór PO GODZINACH 39 Rozwiązanie konkursu 39 KONKURS Świat malowany cukrem WYDAWCA: Krajowa Spółka Cukrowa Spółka Akcyjna, ul. Kraszewskiego 40, 87-100 Toruń REDAKCJA: ul. Kraszewskiego 40, 87-100 Toruń, redakcja@polski-cukier.pl; DZIAŁ REDAKCYJNY: Sandra Malinowska, Anna Romanowska, Szymon Smajdor, Adrian Dębowiak, Surowiec: Piotr Ledochowski; REKLAMA: Anna Romanowska, reklama.kwartalnik@polski-cukier.pl; WSPÓŁPRACA: Mirosław Cegłowski, Krzysztof Frelich, Paweł Dawiskiba, Michał Gawryszczak, Marek Giżyński, Dariusz Górski, Barbara Grochulska, Mariusz Kaźmierczak, Jacek Ludwiczak, Czesław Muszyńksi, Robert Olak, Joanna Onuch, Jacek Przybył, Zdzisław Salus, Paweł Skonieczek, Lech Sobecki, Janusz Stachowiak, Łukasz Urbaniak, Edward Wyłupek, Jacek Zglinicki. NADZÓR MERYTORYCZNY: Prezes Zarządu KSC S.A. Henryk Wnorowski; Surowiec Dyrektor Departamentu Surowcowego Artur Majewski PROJEKT MAKIETY i DRUK: Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, ul. Modra 23, 87-807 Włocławek; ZDJĘCIE Z OKŁADKI: Filmum Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych, zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów i zmiany ich tytułów, nie odpowiada za treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń. Wydawca zastrzega, iż dalsze rozpowszechnianie materiałów opublikowanych w kwartalniku Polski Cukier. Pismo Krajowej Spółki Cukrowej S.A. jest zabronione. ISSN: 2082 3789, nakład: 17.000 egz. POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 3

AKTUALNOŚCI Z życia Związków Zawodowych J Zdzisław Salus Zdzisław Salus Związki Zawodowe pełnią rolę gwaranta praw pracowniczych zarówno w zakresie przestrzegania prawa powszechnego, jak i w tworzeniu prawa wewnętrznego. Cieszy rosnące zainteresowanie Pracowników Krajowej Spółki Cukrowej S.A. bezpośrednim uczestnictwem w pracach organizacji związkowych. Stale rośnie poziom uzwiązkowienia. Zapraszamy dotychczas niezdecydowanych, włączcie się poprzez przynależność, która daje szansę na promowanie swoich pomysłów. Szczególnie dynamicznie rozwija się najmłodsza struktura Oddziałowa Organizacja NSZZ Solidarność Pracowników Centrali w Toruniu i Biura w Warszawie. Miło nam również poinformować, że Krajowa Spółka Cukrowa S.A. została laureatem X edycji Konkursu Pracodawca Przyjazny Pracownikom organizowane- go przez Kancelarię Prezydenta RP i Komisję Krajową NSZZ Solidarność. Kończy się kadencja władz statutowych wszystkich szczebli NSZZ Solidarność. Komisja Zakładowa w Krajowej Spółce Cukrowej S.A. ustaliła harmonogram wyborów. Wybory w strukturach oddziałowych odbędą się do dnia 1 marca 2018 r., a Wyborcze Zebranie Delegatów Organizacji Zakładowej odbędzie się w dniu 20 marca 2018 r. W dniu 30 stycznia 2018 r. odbyło się posiedzenie Rady Wykonawczej Federacji Związków Zawodowych Pracowników Przemysłu Cukrowniczego, na którym przyjęto między innymi harmonogram corocznych zawodów sportowych organizowanych przez cukrownicze związki zawodowe. Z pracy Rady Nadzorczej J Zdzisław Salus W dniu 14 listopada 2017 r. Rada Nadzorcza, po przeprowadzeniu postępowań kwalifikacyjnych, powołała na stanowisko Prezesa Zarządu Pana Henryka Wnorowskiego, a na stanowisko Członka Zarządu ds. Inwestycyjnych Pana Andrzeja Jaworskiego. W dniu 30 listopada 2017 r. Rada Nadzorcza zarządziła przeprowadzenie wyborów kandydata na Przedstawiciela Pracowników w Zarządzie Spółki, w związku z kończącą się kadencją. W dniu 19 grudnia 2017 r. w wyniku przeprowadzonych wyborów kandydatem na Przedstawiciela Pracowników w Zarządzie Spółki ponownie został wybrany Pan Tomasz Olenderek. W dniu 21 grudnia 2017 Rada Nadzorcza zarządziła wszczęcie postępowań kwalifikacyjnych na stanowiska: Prezesa Zarządu, Członka Zarządu odpowiedzialnego za obszar eko- Celem konkursu jest promowanie pracodawców, którzy wyróżniają się w stosowaniu dobrych praktyk w zakresie przestrzegania przepinomiczno finansowy, Członka Zarządu odpowiedzialnego za obszar inwestycyjny i Członka Zarządu odpowiedzialnego za obszar surowcowy. W dniu 23 stycznia 2018 r. Rada Nadzorcza po ocenie spełnienia wymogów formalnoprawnych ustaliła ostateczną listę kandydatów w poszczególnych postępowaniach kwalifikacyjnych, ustaliła harmonogram przesłuchań, które odbędą się w dniach 6-7 lutego 2018 r. Rada Nadzorcza na bieżąco nadzoruje działalność Spółki ze szczególnym nadzorem sprzedaży cukru zarówno pod względem ilościowym, jak i wartościowym, nadzorem inwestycji oraz nadzorem wyników Spółek zależnych. Certyfikat dla KSC S.A. Pracodawca Przyjazny Pracownikom J Anna Romanowska Miło nam poinformować, że Krajowa Spółka Cukrowa S.A. po raz pierwszy została wyróżniona Certyfikatem Pracodawca Przyjazny Pracownikom. Certyfikat został przyznany na wniosek Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność Pracowników Krajowej Spółki Cukrowej Polski Cukier S.A. W X edycji konkursu Komisja Certyfikacyjna wyłoniła 27 laureatów z 36 zgłoszonych firm. Uroczystość wręczenia certyfikatów odbędzie się 26 lutego w Warszawie, w Pałacu Prezydenckim, przy udziale Preydenta RP Andrzeja Dudy i Przewodniczącego NSZZ Solidarność Piotra Dudy. sów prawa pracy, w szczególności poprzez stabilność zatrudnienia, przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prawa do zrzeszania się w związki zawodowe. Wyróżnione firmy szanują prawa pracowników oraz prowadzą u siebie dialog społeczny. Certyfikatem można się posługiwać przez okres trzech lat. Akcja nadawania tytułu Pracodawca Przyjazny Pracownikom zainicjowana została przez KK NSZZ Solidarność w 2008 roku. Pierwszą edycję konkursu patronatem honorowym objął Prezydent RP Lech Kaczyński. Od tamtej pory konkurs stale odbywa się pod patronatem urzędującego Prezydenta RP. 4

AKTUALNOŚCI Podsumowanie kampanii 2017/2018 J Janusz Stachowiak Członek Zarządu KSC S.A. 17 stycznia br. krojenie buraków zakończyła Cukrownia Kruszwica, kończąc tym samym kampanię cukrowniczą 2017/2018 w Krajowej Spółce Cukrowej S.A. Liczba plantatorów 15 800 Średni czas krojenia 110 dni Średnia Plantacja 6,1 ha REKORD Wielkość skupu buraków 6,3 mln ton REKORD Wielkość produkcji cukru 900 tys. ton REKORD Areał upraw 96 tys. ha Polaryzacja 16,1% Kampania trwała średnio 110 dni. Najdłuższa była właśnie w Oddziale Cukrownia Kruszwica i trwała tu 126 dni. W minionej kampanii buraki cukrowe dostarczało ponad 15 800 Plantatorów. Niewątpliwie miniona kampania zapisze się w historii jako jedna z trudniejszych pod względem pogodowym. Intensywne i obfite opady deszczu w okresie od września do grudnia, spowodowały wiele utrudnień w zbiorze i zwózce surowca do cukrowni. Ogromne zaangażowanie Plantatorów, firm świadczących obsługę dostaw oraz pracowników służb surowcowych mimo bardzo trudnych warunków pogodowych pozwoliło na dostawy surowca w ilościach niezbędnych do przerobu zgodnego z zakładanymi przed kampanią planami produkcyjnymi. W tym miejscu bardzo dziękuje wszystkim osobom zaangażowanym w ten proces. Pomimo trudnych warunków kampania 2017/2018 jest kampanią bardzo udaną. Skupiliśmy blisko 6 mln 300 tys. ton buraków cukrowych i wyprodukowaliśmy po raz pierwszy w historii KSC S.A. ponad 900 tys. ton cukru. Średnia dla Spółki polaryzacja wyniosła 16,1% i była zróżnicowana regionalnie. Najwyższą polaryzację odnotowaliśmy w Oddziale Cukrownia Werbkowice (16,85%) a najniższą w Oddziale Cukrownia Dobrzelin (15,59%). Z kolei średni plon buraków z ha dla KSC S.A. wyniósł 65,5 tony. Podobnie jak polaryzacja był on również zróżnicowany regionalnie. Najwyższe plony buraków osiągnięto w Oddziale Cukrownia Kruszwica (blisko 73 tony z ha). Plony powyżej 70 ton z ha osiągnęły również Oddziały Cukrownia Dobrzelin i Cukrownia Nakło. Rok 2017 zapisze się w historii jeszcze z jednego powodu. Od 1 października 2017 roku nie obowiązuje już kwotowanie cukru. Tak więc wyprodukowany w minionej kampanii cukier sprzedawany będzie na uwolnionym rynku i będzie musiał sprostać konkurencji zarówno europejskiej jak i światowej. Przed nami kolejny sezon. Za chwilę rozpoczniemy kontraktację surowca niezbędnego do produkcji cukru w następnym roku gospodarczym. Pod koniec grudnia ubiegłego roku wspólnie z Radą Związku Plantatorów Buraka Cukrowego działającej przy KSC S.A. zakończyliśmy negocjacje treści umowy oraz warunków dostaw buraków na kampanię 2018/2019. Zgodnie KSC S.A. Werbkowice Nakło Malbork Kruszwica Krasnystaw Kluczewo Dobrzelin Nakło 11,0% Plon buraków w 2017 [t/ha] 65,5 58,9 72,1 69,6 72,7 58,1 62,7 72,2 0 20 40 60 80 Konferencja STC, Warszawa, 22-24 lutego 2017 r. Udział skupu surowca w oddziałach KSC S.A. Dobrzelin Werbkowice 10,3% 15,9% Malbork 11,2% Kruszwica 20,9% Kluczewo 13,2% Krasnystaw 17,5% z ustaleniami cena buraków na rok 2018/2019 wynosi równowartość kwoty 26,29 euro za 1 tonę buraków o zawartości cukru 16%. Jeszcze raz dziękuję Plantatorom, Pracownikom i Usługodawcom za trud i zaangażowanie w minionej kampanii. Jednocześnie życzę sukcesów i satysfakcji w kampanii która przed nami. POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 5

AKTUALNOŚCI To była trudna kampania relacje z cukrowni Cukrownia Nakło Rok 2017 można scharakteryzować dwoma słowami: mokry i chłodny. Kampania w Cukrowni Nakło rozpoczęła się 12 września 2017 r. Od początku mieliśmy trudności z wykopaniem i załadunkiem korzeni buraka cukrowego. Na wielu plantacjach powstawały zastoiska wodne, które uniemożliwiały zbiór. Jak trudne były to warunki niech świadczy fakt, iż w przeciętnych warunkach pogodowych samobieżne kombajny buraczane w ciągu doby powinny wykopać ok. 20 ha, a w roku bieżącym nie przekraczało to 10 ha. Mimo tych trudności fabryka przerobiła surowiec zgodnie z planem. J Dyr. Oddziału Czesław Muszyński Cukrownia Werbkowice Po okresie wyjątkowo suchego lata w regionie nastąpiła bardzo mokra jesień. Pomimo tak bardzo zróżnicowanych warunków atmosferycznych, kampania przebiegła bardzo sprawnie pod względem organizacyjnym i zakończyła się bardzo dobrymi wynikami produkcyjnymi. W marcu planujemy pierwszą w Krajowej Spółce Cukrowej S.A. kampanię sokową. J Dyr. Oddziału Edward Wyłupek Cukrownia Kruszwica Tegoroczna kampania w Cukrowni Kruszwica ruszyła wcześnie. Krojenie rozpoczęliśmy już 13 września 2017 r. Duże opady deszczu spowodowały jednak wystąpienie zastoisk wodnych i podtopień plantacji utrudniając pracę kombajnów. Pomimo tego tegoroczna kampania charakteryzowała się rekordowymi wynikami zarówno pod względem wielkości plonu surowca jak tez wielkości produkcji cukru. Kampania poza drobnymi incydentami przebiegła bezawaryjnie, dzięki czemu osiągnęliśmy satysfakcjonujące wyniki techniczno-ekonomiczne. Cukrownia Kruszwica była ostatnim oddziałem KSC S.A. który 17 stycznia br. zakończył krojenie buraków. Kampania trwała 126 dni. J Dyr. Oddziału Lech Sobecki Cukrownia Malbork Kampania 2017/2018, w Cukrowni Malbork była kampanią pokory i walki. Już w dniu jej rozpoczęcia warunki atmosferyczne były ekstremalne. Ilość opadów deszczu w pierwszych dniach kampanii przekraczała wszelkie normy wieloletnie, a deszcz dosłownie zalewał pola i drogi praktycznie uniemożliwiając wykopki. Cała kampania to walka o pozyskanie surowca. Najpierw o jego wykopanie, potem o jego dostarczenie do Cukrowni, a następie o to, by można było go przerobić i wyprodukować z niego cukier o odpowiednich parametrach. Kampania cukrownicza 2017/2018 była najbardziej ekstremalną i problemową w ostatnich kilkudziesięciu latach w historii Cukrowni Malbork. Natura uczyła nas głębokiej pokory. Maszyny kopiące buraki grzęzły na polach, przeprawiały się przez jeziora wody, były ciągnięte przez dodatkowe traktory, a niejednokrotnie do pracy używane były koparki czy pompy strażackie odwadniające pola. Padające nieustannie deszcze jeszcze pogarszały warunki pracy znacznie obniżając wydajność i sprawność maszyn. Zła pogoda w końcowym 6

AKTUALNOŚCI okresie wegetacji oraz w okresie wykopków była przyczyną niskiej jakości surowca, który miał zaledwie średnio nieco ponad 15,7% cukru. Jednocześnie mieliśmy rekordowo wysokie zanieczyszczenie - ponad 15,6%. Takie parametry surowca powodowały problemy przerobowe, filtracja dosłownie szalała, a ilość przywożonego błota wraz z burakami do Cukrowni niejednokrotnie przekraczała poziom 1000 ton dziennie. Jednak mimo wszystko malborscy plantatorzy, cukrownicy i przewoźnicy dali radę. J Dyr. Oddziału Mariusz Kaźmierczak Cukrownia Dobrzelin To była trudna kampania. Wykopki buraków przeciągnęły się o trzy tygodnie, chociaż nie wykopaliśmy aż 27,42 ha. Ostatnie wykopki miały miejsce w dniach 12-13.01.2018 r. Buraki te zostały dostarczone już do Cukrowni Kruszwica. Wielokrotnie musieliśmy przewozić pryzmy na inne miejsce ze względu na zatapianie się doczyszczarek. Wysokie plony spowodowały jednak wydłużenie kampanii. Obsługiwało nas 5-7 doczyszczarek. Wykopki prowadzone były przez 5-9 kombajnów. Średnia dzienna wydajność kombajnu w obecnym roku wyniosła 11,5 ha, podczas gdy w ubiegłym roku wynosiła 18 ha. J Dyr. Oddziału Marek Giżyński Cukrownia Kluczewo Cukrownia Kluczewo rozpoczęła kampanię w połowie II dekady września, a zakończyła w ostatniej dekadzie grudnia 2017 r. Przebieg tegorocznej kampanii był mocno utrudniony przez warunki pogodowe - duże opady deszczu spowodowały przede wszystkim opóźnienia w pracach polowych, kopaniu i dostawach surowca. Dodatkowo opady deszczu i silne wiatry utrudniały budowę drugiego silosu na cukier. Pomimo tego kampanię w Cukrowni Kluczewo udało się przeprowadzić sprawnie organizacyjnie i z dobrymi wynikami produkcyjnymi. Dostarczany do przerobu surowiec był dobrej jakości pod względem technologicznym, przy czym posiadał niską polaryzację. Zakończona kampania okazała się rekordowa pod względem osiąganych przerobów dobowych i niskiego zużycia ciepła na produkcje cukru. Choć prowadzona była w trudnych warunkach pogodowych, niesprzyjających wykopkom i dowozem surowca do Cukrowni, to była jedną z najlepszych kampanii w Cukrowni Kluczewo w ostatnich latach także pod względem wyników pracy i efektów z zrealizowanych zadań inwestycyjnych. J Dyr. Oddziału Paweł Dawiskiba Cukrownia Krasnystaw Skup buraków rozpoczęliśmy 11.09.2017 r., a przerób 12.09.2017 r. Skupiliśmy ponad 107% zakontraktowanej ilości surowca, a kampania trwała 107 dni. Pomimo pojawiających się okresowo problemów wszystkie buraki zostały wykopane i odebrane z pól z kilkudniowym przyśpieszeniem w stosunku do zakładanych harmonogramów. Proces przerobu surowca charakteryzował się wysoką efektywnością technologiczną. Fabryka pracowała rytmicznie, osiągając najwyższy w historii średni przerób dobowy - 11 038 ton/dobę. Dobre wyniki to zasługa pracowników Cukrowni Krasnystaw, którzy profesjonalnie i z wielkim zaangażowaniem traktowali swoje obowiązki. Do pełni satysfakcji zabrakło wyższej polaryzacji surowca, która ze względu na niekorzystny przebieg warunków pogodowych w okresie wegetacji była najniższa w ostatnich sześciu latach. J Dyr. Oddziału Mirosław Cegłowski POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 7

AKTUALNOŚCI Otwarcie Izby Pamięci Cukrownictwa J Sandra Malinowska Wdniu 3 stycznia 2018 r. na terenie dawnej cukrowni Częstocice (obecnie Ostrowiec Świętokrzyski) odbyło się uroczyste otwarcie Izby Pamięci Cukrownictwa. Na wydarzenie przybyli: parlamentarzyści, przedstawiciele władz samorządowych, członkowie rady nadzorczej KSC S.A, dyrektorzy oddziałów, departamentów oraz biur Spółki i inni. Otwarcie cieszyło się także popularnością lokalnych mediów. Uroczystość otworzył Prezes Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Henryk Wnorowski. W swoim wystąpieniu podkreślił, że miejsce muzeum nie jest przypadkowe. To tu powstała pierwsza w Królestwie Polskim cukrownia buraczana. Uważamy się za spadkobierców polskiego cukrownictwa. Nazwa Krajowa Spółka Cukrowa S.A. zobowiązuje. Odkrywamy więc i chwalimy się dzisiaj 200 letnią tradycją polskiego cukrownictwa - z dumą podkreślał Prezes Wnorowski. W przemówieniach gości szczególną uwagę zwrócono na walory historyczne nowego miejsca w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz gratulowano podjętej decyzji i jakości realizacji. Zaproszeni goście obejrzeli prezentację autorstwa ostrowieckiego historyka Waldemara Broćka o historii polskiego cukrownictwa na ziemiach polskich. Za opracowanie koncepcji powstania placówki muzealnej, sporządzenie rejestru przedmiotów, dokumentów, cennych, zabytkowych i posiadających historyczną wartość, a także umieszczenia ich w IPC odpowiada Zespół ds. historycznych w Spółce, którego przewodniczącym został Zdzisław Salus, zaś członkami Krzysztof Dudek, Alicja Stojek, Tomasz Łukaszczuk oraz Waldemar Brociek. Przez wiele miesięcy gromadzono eksponaty, których w sali muzeum jest obecnie ponad 600. Duża część z nich pochodzi z I połowy XX wieku. W Izbie Pamięci w szklanych gablotach można zobaczyć produkty, mapy, plany cukrowni, papiery wartościowe, pieniądze w formie monet i banknotów, pocztówki z cukrowni, medale, sztandary, okolicznościowe puchary, wazony i wiele innych przedmiotów. Całości ekspozycji dopełniają dokumenty, zdjęcia, urządzenia laboratoryjne i obrazy, a także wyświetlany pokaz multimedialny opowiadający o historii cukrownictwa na ziemiach polskich na przestrzeni wielu lat. Do dyspozycji zwiedzających uruchomiony został także infokiosk, wyposażony w ekran dotykowy. Kierownik Izby Pamięci Cukrownictwa, pan Zdzisław Salus poinformował zaproszonych gości o planach związanych z Izbą Pamięci. - Chcemy, aby placówka była obiektem całorocznym, udostępnionym dla szkół i wszystkich zainteresowanych. Myślimy o otwarciu jeszcze jednej sali, gdzie ustawione będą maszyny i sprzęty służące do uprawny buraków cukrowych; w pomieszczeniu obok planujemy dużą bibliotekę, w której znalazłyby się wszelkie publikacje związane z uprawą buraka i produkcją cukru na przestrzeni wieków. 8

AKTUALNOŚCI Krajowa Spółka Cukrowa S.A. inwestuje w Porcie Morskim Gdańsk J Sandra Malinowska Wlistopadzie 2017 r. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. i Zarząd Morskiego Portu Gdańsk S.A. podpisały umowę dotyczącą dzierżawy nieruchomości pod budowę nowego terminalu przeładunkowo-wysyłkowego wraz z infrastrukturą dostępową, przeznaczoną do obsługi transportów cukru. Nowy obiekt powstanie w bezpośrednim sąsiedztwie Nabrzeża Wiślanego, co umożliwi wpływanie i załadunek statków o dużej ładowności. W ramach inwestycji Krajowa Spółka Cukrowa na terenach wydzierżawionych od ZMPG wybuduje terminal przeładunkowo-wysyłkowy, w skład którego wchodzić będą: silos o pojemności 50.000 ton, pakownia cukru oraz magazyn logistyczny produktu gotowego o pojemności ok. 10.000 ton. Inwestycja obejmie także budowę infrastruktury logistycznej wraz z niezbędnym zapleczem magazynowym. Budowa pierwszego terminalu cukrowego w Polsce umożliwi sprzedaż eksportową w trakcie kampanii na poziomie ok. 75.000 ton cukru. Przełoży się to na redukcję kosztów handlingowych, transportowych, magazynowych, materiałowych i siły roboczej, a na końcu strat ilościowych cukru przy przemieszczaniu pomiędzy cukrownią magazynem zewnętrznym Portem. Inwestycja pozwoli KSC S.A na realizację wysyłek eksportowych poza UE przez Port na poziomie ok. 300 tys. ton cukru rocznie powiedział Henryk Wnorowski, Prezes Zarządu KSC S.A. na konferencji prasowej w dniu podpisania umowy. Nowy terminal cukrowy Krajowej Spółki Cukrowej S.A. umożliwi rozładunek cukru dostarczanego w kontenerach kolejowych oraz auto-silosami. Przylegająca do niego nowoczesna infrastruktura przeładunkowo-wysyłkowa pozwoli na sprzedaż cukru w workach polipropylenowych układanych zarówno w kontenerach, jak i ładowniach statków konwencjonalnych. POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 9

AKTUALNOŚCI Wywiad z Prezesem Zarządu KSC S.A. Henrykiem Wnorowskim Rozmawia Sandra Malinowska Czy są planowane inne inwestycje poza budową terminalu? HW: Mamy bardzo bogaty plan zamierzeń inwestycyjnych. Inwestycje na rok obrotowy 2017/2018 przekraczają 200 mln złotych. Sama inwestycja w porcie to osiemdziesiąt kilka milionów, lecz poza nią jest dużo innych inwestycji. To głównie działania nakierowane na zwiększenie naszych mocy produkcyjnych, ponieważ chcemy w kolejnych naszych cukrowniach organizować odkładanie soku gęstego w trakcie kampanii cukrowniczej. Pozwoli to nam na zwiększenie o 25% przerobu buraków. Trzecia grupa inwestycji to inwestycje w nasze zdolności paczkowania i magazynowania. Poza portem mamy listę magazynów do zbudowania, zarówno silosów jak i magazynów płaskich. Ostatnią grupą są inwestycje w modernizacje procesu produkcyjnego w naszych cukrowniach. Jak się układa współpraca z plantatorami? Panie Prezesie, jakie wyzwania czekają KSC S.A. po wejściu na uwolniony rynek cukru? Henryk Wnorowski: Przed nami same wielkie wyzwania. Nowa rzeczywistość jest bardzo wymagająca, przede wszystkim w obszarze ekonomiczno-biznesowym. Rynek cukru działa teraz tak, jak opisywany jest w podręczniku dla studentów pierwszego roku ekonomii: sprzedasz wszystko jeśli zaakceptujesz ceny jakie panują na rynku, a nie sprzedasz nic jeśli tych cen nie zaakceptujesz. Cenę cukru na świecie wyznacza giełda londyńska i najważniejszym dzisiaj wyzwaniem jest to, aby koszt produkcji cukru w przedsiębiorstwie był niższy od cen ustalanych na tej giełdzie. Chcemy także maksymalnie wykorzystać efekt skali. Uciekamy więc do przodu, tzn. zwiększamy produkcję cukru, aby waga kosztów stałych w przeliczeniu na 1 tonę lub 1 kg cukru była jak najniższa. Historyczną granicą którą chcemy osiągnąć to 1 milion ton cukru. Trzeba jednak pamiętać że, aby ten milion ton sprzedać to trzeba co najmniej 300.000 a nawet 400.000 ton ulokować na rynkach trzecich, pozaunijnych. Tu pojawia się nasze drugie wyzwanie. Jest nim inwestycja w Porcie Morskim Gdańsk. Założeniem tego przedsięwzięcia jest wspomaganie naszych planów i zamierzeń biznesowych. Nasi partnerzy oczekują szybkiej dostawy cukru, a port przeładunkowo-wysyłkowy to nam umożliwi. Wreszcie, co równie ważne eksport drogą morską pozwoli nam to robić jak najtaniej. Przy założeniu, że osiągniemy te zamierzenia, to znaczy będziemy realizować marżę satysfakcjonującą na naszej podstawowej działalności, to wówczas będziemy realizować całą listę naszych innych zamierzeń zarówno w ramach spółki matki jak i Grupy Kapitałowej KSC S.A. HW: Myślę, że jest to współpraca którą można ocenić jako wzorową, albo jak kto woli, modelową. Mam nadzieję, że nasi plantatorzy podobnie ją oceniają. Producent cukru nie może funkcjonować dzisiaj inaczej. Nie wyprodukujemy cukru w inny sposób niż przerabiając buraki, a buraki dostarczają nam nasi plantatorzy. Nie mamy zamiaru nabywać ziemi i hodować buraków samodzielnie. Potrzebujemy plantatorów. Ta współpraca ma wiele aspektów. Najważniejszy jest aspekt cen za buraki. Jak wiadomo, mamy już uzgodniony poziom cen skupu na przyszłą kampanię. W nowej, dynamicznej rzeczywistości, to co podpisaliśmy jest dla nas wyzwaniem. Dużym wyzwaniem. Jednocześnie jestem przekonany, że uzgodniliśmy go na poziomie satysfakcjonującym naszych plantatorów. Tak naprawdę to mamy wspólny interes. Dobrze się rozumiemy. To zrozumienie ma też wymiar w drugim obszarze naszej współpracy: zaopatrzenia plantatorów w materiał siewny, środki ochrony roślin i nawozy. Zależy nam na odpowiedzialnych relacjach partnerskich z naszymi plantatorami. Wydaje się, że ten model który w KSC S.A. został wypracowany przez lata dobrze funkcjonuje, trzeba go tylko pielęgnować. Jak Pan Prezes ocenia tegoroczną kampanię? HW: To spora ulga, że ta kampania już się skończyła. Były takie momenty, dni, tygodnie w tej kampanii, kiedy byliśmy autentycznie bardzo zatroskani. Wydaje się, że była to jedna z najtrudniejszych kampanii. Powodem tych kłopotów były bardzo niesprzyjające warunki atmosferyczne. Deszczowa pogoda bardzo nas doświadczyła, zwłaszcza w rejonach cukrowni zlokalizowanych na północy. Najbardziej ucierpiała Cukrownia Malbork na Żuławach, ale dla porównania cukrownie lubelskie oceniają przebieg tegorocznej kampanii jako bardzo dobry i bez zakłóceń. Dzisiaj 10

AKTUALNOŚCI jednak skłaniam się do takiego stwierdzenia, że nie było tak źle jak mogłoby być. Wyniki za tym przemawiają - skupiliśmy blisko 6 mln 300 tys. ton buraków i wyprodukowaliśmy po raz pierwszy w historii KSC S.A ponad 900 tys. ton cukru. Jak wyglądała Pańska kariera zawodowa? HW: Od słowa kariera wolę ścieżka. Moja ścieżka rozwoju zawodowego jest specyficzna, bo cały czas składa się z dwóch części. Od 1985 roku, w którym skończyłem studia ekonomiczne na Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, jestem czynnym naukowcem. Oprócz pracy naukowej i dydaktycznej jestem też praktykiem w biznesie. Praktykiem zarządzania dużymi spółkami. Zaczynałem w przemyśle spirytusowym i dosyć długo tam pracowałem zarządzając najpierw przedsiębiorstwem państwowym, później jednoosobową spółką Skarbu Państwa, spółką publiczną notowaną na giełdzie, wreszcie spółką prywatną. To, czym żyję teraz to KSC S.A., która jest bardzo intersującym podmiotem, stanowiącym duże wyzwanie dla kadry menedżerskiej. Ten biznes jest specyficzny. Wiem, że tak można powiedzieć również o innych spółkach, ale naszą wyróżnia wielość lokalizacji oddziałów rozsianych po całej Polsce oraz kilka innych podmiotów - spółek zależnych, dzięki którym dywersyfikujemy działalność. To szczególnie ważne w obliczu zniesienia kwotowania cukru od 1 października 2017 r. To wszystko jest dla mnie jako menedżera bardzo wymagające, ale jednocześnie daje dużą satysfakcję i mobilizację do działania. Moje doświadczenie zarządzania naszą spółką jest jeszcze krótkie, ale mogę całkiem odpowiedzialnie powiedzieć, że rozumiem ten biznes, znam i kontroluję. Do tego wszystkiego dochodzi również świadomość, że bardzo lubię to co robię. Jaki jest Prezes Henryk Wnorowski prywatnie? Czy ma rodzinę? Co robi w wolnym czasie? HW: Mam rodzinę: żonę i dwoje dorosłych dzieci. Syn skończył studia i już pracuje, a córka jest na 6-tym roku studiów lekarskich. Pozwala mi to na całkowite zaangażowanie się w pracę, a kiedy dodatkowo lubi się to co się robi, wówczas takie połączenie wpływa bardzo pozytywnie na jakość tej pracy. Wiem że pracuję dużo, może za dużo. Staram się jednak znajdować chwile na aktywny odpoczynek. Latem jeżdżę rowerem, mam też kilku kolegów z którymi raz w tygodniu gramy w piłkę nożną. Zimą przynajmniej raz w sezonie pojeżdżę na nartach. Sporo czytam. Głównie opracowania naukowe, ale też biografie znaczących ludzi biznesu, takich którzy coś osiągnęli. W ostatnie Święta przeczytałem biografię Donalda Trumpa. Bardzo ciekawa lektura. Czy Pan Prezes słodzi? HW: Nie mogę inaczej odpowiedzieć niż tak, słodzę, ale tak naprawdę to wróciłem do słodzenia jak zostałem Prezesem KSC S.A. Przedtem przez dugi czas nie używałem cukru. Sam nie wiem nawet dlaczego. Jako ekonomista który patrzy na koszty, słodzenie dziś nie stanowi znaczącego obciążenia w domowym budżecie. Z punktu widzenia pojedynczych konsumentów dożyliśmy czasów w których kawa czy herbata z cukrem nie jest zbytkiem ani rarytasem. Dziękuję za rozmowę. POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 11

AKTUALNOŚCI Rolnik Pomorza i Kujaw 2017 J Adrian Dębowiak Wsobotę 13 stycznia 2018 r. odbyła się XV, jubileuszowa edycja konkursu Rolnik Pomorza i Kujaw 2017. Coroczna, styczniowa gala w Filharmonii Pomorskiej organizowana dla najlepszych rolników z naszego regionu stała się już tradycją. Podczas tegorocznej wręczono także odznaczenia państwowe i resortowe za szczególne zasługi na rzecz rolnictwa. Kapituła konkursu na wniosek organizacji rolniczych oraz hodowlanych, instytucji związanych bezpośrednio z rolnictwem a także jednostek samorządu lokalnego przyznała nominacje oraz zwycięskie tytuły wyróżniającym się rolnikom oraz hodowcom z województwa Kujawsko Pomorskiego. Galę uświetnili swoją obecnością m.in.: Andrzej Dera, Sekretarz Stanu w kancelarii Prezydenta RP; Ryszard Zarudzki, Wiceminister Rolnictwa Rozwoju i Wsi; Mikołaj Bogdanowicz, Wojewoda Kujawsko-Pomorski; Jan Krzysztof Ardanowski, Poseł na sejm RP; Józef Łyczak, Senator RP; Ryszard Bober, Przewodniczący Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego i inni. W części oficjalnej gali, na wniosek Honorowej Rady Rolników Pomorza i Kujaw uhonorowany został Pan Mieczysław Gęsicki będący wieloletnim gospodarzem oraz Prezesem Okręgowego Związku Plantatorów Buraka Cukrowego w Bydgoszczy. Pan Gęsicki będący także plantatorem współpracującym z Krajową Spółką Cukrową S.A. otrzymał tytuł Honorowego Rolnika Pomorza i Kujaw. Prezes KSC S.A. Henryk Wnorowski wraz z Członkiem Zarządu KSC S.A. Januszem Stachowiakiem w imieniu całego Zarządu KSC S.A. wręczyli na ręce Pana Mieczysława list gratulacyjny zawierający podziękowania i gratulacje za wieloletnią, wzorową współpracę. Prezes Wnorowski w trakcie swojego wystąpienia podziękował także wszystkim Plantatorom buraka cukrowego za trud oraz wysiłek jaki wkładają w jego uprawę. W kategorii związanej z produkcją roślinną, małżeństwo Państwa Batlińskich z Rycerzewa, którzy od 8 lat prowadzą gospodarstwo rolne i są związani z Krajową Spółką Cukrową S.A., dostało wyróżnienie za ogromne zaangażowanie i poświęcenie oraz wyrazy podziękowania za trud i codzienną pracę. List gratulacyjny wręczył Członek Zarządu KSC S.A. Pan Janusz Stachowiak. W trakcie wystąpień przedstawicieli władz rządowych i samorządowych usłyszeliśmy, że celem obecnego rządu na najbliższe lata jest wyrównywanie szans na unijnym rynku. Priorytetem resortu jest staranie się o silny budżet po 2020. W maju ogłoszone zostaną ramy finansowe. - poinformował Ryszard Zarudzki, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Polscy rolnicy są wizytówką Polski. dodał Andrzej Dera - Sekretarz Stanu w kancelarii Prezydenta RP. Relacja z Centralnych Targów Rolniczych J Sandra Malinowska Wdniach 30.11-1.12.2017 r. w Nadarzynie (k. Warszawy) odbyła się druga edycja Centralnych Targów Rolniczych. Po raz pierwszy udział w nich wzięła Krajowa Spółka Cukrowa S.A. 340 wystawców, w tym 35 wystawców z całego świata m.in. z Francji, Niemiec czy Turcji, 3 hale wystawowe o łącznej powierzchni prawie 60 tysięcy metrów kwadratowych, 29 konferencji, seminariów i spotkań, a także niesamowite atrakcje dla miastowych : wystawa zwierząt hodowlanych, degustacje żywności, prezentacje dorobku Kół Gospodyń Wiejskich to wszystko czekało na odwiedzających II Centralne Targi Rolnicze, które odbyły się w dniach 30 listopada - 2 grudnia w Ptak Warsaw Expo. Centralne Targi Rolnicze to największe w Polsce targi agrobiznesu. Przez wszystkie trzy dni w wydarzeniu uczestniczyło blisko 70 000 osób: w tym przedsiębiorcy rolni, rolnicy, sadownicy, przedstawiciele izb rolniczych i organizacji branżowych, a także mieszkańcy regionu. Wystawa rolnicza objęła zarówno technikę rolniczą (sprzęt rolniczy, maszyny rolnicze), nasiona, nawozy, środki ochrony roślin, żywność, a także innowacyjne usługi dla rolnictwa czy doradztwo rolnicze. Na stoisku Krajowej Spółki Cukrowej S.A. odwiedzający mogli skosztować cukierków z Pszczółki oraz zapoznać się z pełną ofertą produktów Grupy Kapitałowej KSC S.A. Jako wiodący eksporter cukru w Europie Krajowa Spółka Cukrowa S.A. wystąpiła w roli Głównego Partnera Forum Polsko- Kazachskiego Branży Rolno Spożywczej, którego celem jest utworzenie płaszczyzny do dyskusji na temat współpracy między polskimi a kazachskimi podmiotami z branży rolniczej. W roli prelegenta na Forum wystąpił Dyrektor Departamentu Handlu KSC S.A. - Piotr Banach. Dyrektor omówił kwestie związane z eksportem i pozyskiwaniem nowych odbiorców cukru w Europie i na świecie. 12

AKTUALNOŚCI Kongres 590 - relacja J Szymon Smajdor Wdniach 16-17 listopada 2017 r. w Jasionce koło Rzeszowa odbyła się II edycja najważniejszego wydarzenia gospodarczego roku Kongres 590. Nazwa Kongresu pochodzi od prefiksu kodu kreskowego, którym są oznaczone towary wyprodukowane w Polsce, przez polskie firmy. Kongres 590 to liczne debaty, spotkania i prelekcje. Duża różnorodność poruszanych zagadnień i branż. Wszystko po to, aby wypracować rozwiązania, które pomogą uwolnić potencjał gospodarczy Polski. Swoje panele miał też sektor MSP, generujący ponad 50% PKB oraz prężnie rozwijający się w ostatnich latach segment start-upów. W dalszej kolejności prelegenci podejmowali tematykę między innymi sukcesji w polskich firmach rodzinnych, Internetu jako narzędzia budowania wartości i konkurencyjności Małych i Średnich Przedsiębiorstw, idei Trójmorza czy projektów infrastrukturalnych, takich jak Centralny Port Komunikacyjny. Część oficjalną zakończyło wystąpienie Andrzeja Dudy, który wręczył Nagrody Gospodarcze Prezydenta RP. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. brała udział w Kongresie po raz pierwszy. Spółkę reprezentowali Prezes Zarządu Henryk Wnorowski oraz Członek Zarządu Andrzej Jaworski. Stoisko Spółki znajdowało się tuż obok wejścia na Salę Plenarną. Dogodna lokalizacja sprawiła, że prawie każdy z tłumnie odwiedzających 2,5 tys. gości mógł odwiedzić stoisko KSC S.A., spróbować cukierków z Pszczółki oraz zjeść specjalnie przygotowane na tę okazję typowo polskie ciasta: szarlotkę, makowiec i sernik. Prezes Zarządu KSC S.A. wziął udział w dwóch panelach tematycznych. Pierwszym był panel pn. Żywność wysokiej jakości szansą dla polskiej branży rolno spożywczej. Dyskusja w dużej mierze dotyczyła udziału żywności w strukturze polskiego eksportu w ostatniej dekadzie. Omówiono przyczyny i skutki wzrostu eksportu żywności do poziomu ok. 13% oraz, dlaczego w zeszłym roku eksport żywności był większy niż jej import aż o ok. 40% (o 7,1 mld euro). Głównymi importerami polskiej żywności są kraje Unii Europejskiej, w której członkostwo Polski pomogło zintensyfikować modernizację krajowego rolnictwa oraz promocję jego jakości. Podkreślono, że segment żywności wysokiej jakości rośnie w tempie ok. 20% rocznie, w tym zwłaszcza produktów tradycyjnych oraz regionalnych. Głównymi atutami wskazywanymi przez konsumentów są obecnie smak, aspekty zdrowotne oraz chęć wspierania polskiej gospodarki. Jednocześnie silne polskie marki produktów spożywczych napotykają rosnące zagrożenia ze strony europejskich konkurentów oraz polityki protekcjonizmu. Prezes Henryk Wnorowski przedstawił sytuację rynkową, w której znajduje się Krajowa Spółka Cukrowa S.A. oraz możliwości jakie daje decyzja o budowie terminala wysyłkowego w Morskim Porcie Gdańsk. Zaapelował do wszystkich zgromadzonych, aby kłaść większy nacisk na to, by wszyscy Polacy stawali się ambasadorami polskich produktów. W panelu pn. Reforma SSE czy Polska może stać się jedną strefą ekonomiczną? Prezes Henryk Wnorowski był moderatorem. Dyskusja związana była z deklaracją ówczesnego Wicepremiera 3 Mateusza Morawieckiego o zastąpieniu Specjalnych Stref Ekonomicznych jednolitym obszarem inwestycyjnym. Przyjęcie ustawy o Polskiej Strefie Inwestycji miałoby umożliwić staranie się o ulgi inwestycyjne na terytorium całego kraju. Jest to zmiana rewolucyjna po 22 latach funkcjonowania SSE, kiedy to w 1995 r. powołano pierwszą w Mielcu. Do końca lat 90. ostatecznie powstało 14 SSE. SSE nie pełnią już obecnie funkcji jedynie narzędzia przyciągania dużych zagranicznych inwestorów, lecz pomagają także w rozwoju mniejszym polskim spółkom. Dyskutowano na temat szans i zagrożeń jakie ta reforma może stworzyć polskim przedsiębiorstwom, które realizują już dzisiaj inwestycje w SSE. Ponadto wskazywano również jakie zmiany w funkcjonowaniu państwa, samorządów i lokalnych klastrów biznesowych są potrzebne, by do 2020 r. utworzyć sprawnie działający organizm, czerpiący z efektu synergii. 2 1 4 5 6 Fot. 1. Stoisko KSC S.A. Fot. 2. Na zdj. od prawej: H. Wnorowski - Prezes KSC S.A., M. Małecki - Sekretarz Stanu w KPRM, A. Jaworski - Członek Zarządu KSC S.A. oraz K. Duszak - Wiceprzewodniczący Rady Nadzorczej KSC S.A. Fot. 3. Stoisko KSC S.A. odwiedził Premier M. Morawiecki. Fot. 4-5. Prezes H. Wnorowski podczas paneli dyskusyjnych. Fot. 6. Stoisko KSC S.A. odwiedziła delegacja MRiRW na czele z Ministrem Krzysztofem Jurgielem. POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 13

AKTUALNOŚCI Nowa inwestycja w Stoisławiu magazyn kukurydzy J Jacek Zglinicki, Dyrektor, ds. Technicznych, Przedsiębiorstwo Zbożowo-Młynarskie PZZ w Stoisławiu S.A. Kukurydza jako materiał paszowy jest towarem globalnym, a jej roczna światowa produkcja jest w liczbach bezwzględnych najwyższa spośród wszystkich gatunków zbóż i przekracza 1 miliard ton rocznie. Ten charakter produktu powoduje, że ma on ogromną płynność handlową, a jego cena transakcyjna będąca wypadkową światowych notowań giełdowych jest zawsze rynkowa. Również w Polsce na przestrzeni ostatniej dekady kukurydza stała się masowym (drugim po pszenicy) materiałem paszowym, a jej podaż wyrażana w ziarnie o 14,5 % wilgotności osiąga wolumen ok 4,5 miliona ton rocznie. Tak błyskawiczny i dynamiczny rozwój tego produktu jest możliwy poprzez dostęp do najlepszego, adekwatnego do lokalnych warunków klimatyczno-glebowych materiału siewnego oraz najbardziej efektywnych technologii. Biorąc pod uwagę współczesne trendy rynkowe, potrzeby producentów zbóż i możliwości rozwoju zakładu Zarząd Przedsiębiorstwa Zbożowo Młynarskiego PZZ w Stoisławiu S.A. wiosną 2017 r. podpisał umowę na budowę magazynu kukurydzy o pojemności 10.000 t. Dane techniczno-technologiczne zbudowanego obiektu pozwalają racjonalnie lokować w nim obrót innymi towarami handlowymi takimi jak rzepak, ziarno roślin strączkowych grubonasiennych. Przed wykonawcą postawiono bardzo ambitne zadanie, tj. realizację prac inwestycyjnych od etapu projektu, poprzez uzyskanie niezbędnych pozwoleń, budowę, aż po uruchomienie kompletnego obiektu w 6 miesięcy. Zdecydowaną zaletą przyjętych koncepcji było wykorzystanie już istniejącej w Stoisławiu infrastruktury energetycznej, gazowej i laboratoryjnej, co pozwoliło zoptymalizować koszty budowy magazynu. Pierwsze prace ziemne rozpoczęto w lipcu 2017 r. Mimo niesprzyjających warunków pogodowych, panujących latem i jesienią 2017 r., w Stoisławiu powstał kompletny magazyn złożony z baterii ośmiu płaskodennych silosów składowych do kukurydzy suchej o łącznej pojemności 10.000 ton, wyposażonych w systemem wentylacji i kontroli temperatury surowca, lejowych zbiorników buforowych do kukurydzy mokrej o łącznej pojemności 1.200 ton, suszarni gazowej o wydajności suszenia dla kukurydzy około 300 t/dobę wyposażonej w inteligentny system monitorowania i kontrolowania wilgotności ziarna i odzyskiem ciepła, co pozwala na znaczne oszczędności czynników energetycznych wykorzystywanych w procesie suszenia oraz hali rozładunkowo załadowczej surowca wraz z czyszczarnią. Wszystkie elementy magazynu Prace ziemne i fundamentowe w trakcie budowy połączono siecią przenośników mechanicznych, umożliwiających transport wewnętrzny surowca w obrębie obiektu i gwarantujących zachowanie wartości handlowej kukurydzy. Magazyn został wyposażony również w nowoczesny system sterowania linią Magazyn kukurydzy po zakończeniu budowy technologiczną, gwarantujący komfort obsługi i pełną wizualizację procesu i warunków składowania surowca. W grudniu 2017 r. magazyn uzyskał pełną zdolność operacyjną do skupu, suszenia i składowania surowca. Dla Spółki w Stoisławiu oznacza to możliwość rozwoju w kolejnym obszarze rynku zbożowego i stworzenie bazy do budowy nowych gałęzi działalności firmy, a dla producentów zbóż z regionu zachodniopomorskiego powstanie nowej bazy magazynowej, zapewniającej możliwości dywersyfikacji upraw w gospodarstwach. Informacja podsumowująca kampanię ziemniaczaną 2017/2018 J PPZ Trzemeszno Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego Trzemeszno Sp. z o.o. w 2017 r. zakontraktowało 214 813 ton ziemniaków oraz 40 565 ton skrobi bezwodnej, na powierzchni 6 986 ha. Skup ziemniaków rozpoczął się 17 sierpnia 2017 r., natomiast przerób ziemniaków rozpoczęto 18 sierpnia 2017 r. Produkcja odbywała się bez zakłóceń. W bieżącym roku plony ziemniaków były dobre. Wynikało to ze sprzyjających warunków atmosferycznych i prawidłowej ochrony plantacji. Ostatnim dniem przerobu był 7 stycznia 2018 r. Łącznie skupiono 229 127 ton ziemniaków oraz wyprodukowano 51 770 ton skrobi i 2 517 ton białka ziemniaczanego. Kampania trwała 144 dni, a osiągnięte wyniki produkcyjne są rekordowe, największe w historii PPZ Trzemeszno. Całość tej rekordowej produkcji znajdzie swoje zastosowanie głównie w przemyśle spożywczym, mięsnym czy chemicznym. Produkty Spółki w dużej mierze trafiają na rynki zagraniczne z całego świata udział eksportu w sprzedaży skrobi stanowi aktualnie około 75%. Intensyfikacja sprzedaży nie ogranicza się tylko do aktualnie posiadanych rynków zbytu. Skrobia z Trzemeszna znajduje coraz większe grono odbiorców i trafia aktualnie do ponad 50 krajów świata wśród których są m.in. tak egzotyczne jak Bahrajn, Bangladesz, Arabia Saudyjska, Iran, Gwatemala, Nikaragua czy Honduras. 14

AKTUALNOŚCI Pszczółka oficjalnie otworzyła nową fabrykę cukierków J FC Pszczółka Fabryka Cukierków Pszczółka sp. z o.o. wchodząca w skład Grupy Kapitałowej Krajowej Spółki Cukrowej S.A. - oficjalnie otworzyła nowy zakład produkcyjny. To jedna z najnowocześniejszych fabryk w Europie, której budowa kosztowała 153 mln złotych. Dzięki niej Pszczółka rozszerzyła swoją bogatą ofertę o nowe produkty. Klienci, oprócz znanych i lubianych od lat karmelków, mogą spróbować także pralinek, cukierków czekoladowych oraz galaretek. Na sklepowych półkach pojawiło się już osiem nowych cukierków. Są to m.in. praliny: Czekoladowe Sympatie i Czekoladowe Fantazje. Wśród nowości są także Chochliki, czyli toffi z nadzieniem czekoladowym i Tęczowe: owocowe galaretki oblane czekoladą. W odpowiedzi na rosnące zainteresowanie produktami funkcjonalnymi i prozdrowotnymi, Pszczółka wprowadza na rynek karmelki Musss Plus z dodatkiem witaminy C i magnezem oraz cukierki Pychałki, czyli truskawkowe cukierki z chrupkami, oblane czekoladą, wzbogacone o magnez i wapń. Nową kategorią cukierków są także galaretki w cukrze Słoneczne z owocowymi sokami i witaminą C. Nowa fabryka w Lublinie to ponad 20 000 m 2., czyli siedmiokrotnie więcej, niż dotychczasowy zakład. Oprócz nowoczesnych linii, które umożliwiają produkcję wyrobów czekoladowych i galaretek, znalazły się tu również maszyny do produkcji karmelków, które działały w dotychczasowej siedzibie zakładu "Pszczółki". W związku z budową fabryki zatrudnienie wzrosło o 70 proc. - obecnie pracuje tu 195 osób. Dzięki uruchomieniu nowoczesnego zakładu produkcyjnego i rozszerzeniu portfolio o nowe produkty, Pszczółka będzie mogła konkurować z największymi firmami z branży czekoladowej. Możliwe będzie rozszerzenie eksportu m.in. o tereny Europy Zachodniej. - Jestem przekonany, że będziemy w stanie wypracować mocną pozycję na rynku wyrobów czekoladowych. Fabryka otwiera przed nami zupełnie nowe możliwości, które zamierzamy w pełni wykorzystać - mówi Aleksander Batorski, Prezes Zarządu Fabryki Cukierków Pszczółka sp. z o.o. Podsumowanie kampanii Moldova Zahar J Jacek Ludwiczak ICS Moldova Zahar SRL spółka zależna KSC S.A., podsumowała kampanię cukrowniczą 2017/2018. W kampanii zakończonej 3.11.2017 r. wyprodukowano łącznie ponad 35 tys. ton cukru. Kampania rozpoczęła się w pierwszym tygodniu września 2017 r., a zakończyła w początkach listopada 2017. Okres kampanii wyniósł tym razem 61 dni. Skupiono łącznie prawie 240 tys. ton buraków cukrowych, a zanieczyszczenie surowca wyniosło 7,79%. Łączna powierzchnia z której zebrano buraki wynosiła 7.675 ha. Tegoroczna polaryzacja surowca wyniosła 17,47%. Jakość technologiczna buraków i krajanki w kampanii 2017 była wyższa niż w kampanii 2016, natomiast w początkowym okresie przerobu buraki były drobne, częściowo uszkodzone przez suszę. Jakość buraków poprawiała się jednak wraz z biegiem kampanii. Fabryka rozpoczęła pracę na jednym dyfuzorze DC-12, a po ustabilizowaniu przerobu dobowego na poziomie ok. 3.000 t/d włączono do ruchu drugi dyfuzor DC-8. W wyniku dalszych zmian i modernizacji obniżono zużycie pary do procesu technologicznego, a kotłownia pracowała tylko na dwóch kotłach, co skutkowało zmniejszeniem zużycia energii cieplnej oraz gazu. Stacja oczyszczania i filtracji soków pracowała poprawnie, choć występowały okresy trudności w trakcie przerobu buraków uszkodzonych przez suszę, a sok wykazywał podwyższone zabarwienie oraz wysoką zawartość soli wapniowych. Pod koniec września wystąpiły silne opady deszczu, które okresowo wstrzymały kopanie i zwózkę buraków do cukrowni. Z tego powodu nastąpiło przejściowe zmniejszenie przerobu w fabryce, ale po kilku dniach sytuacja wróciła do normy. Jakość wyprodukowanego cukru jest zgodna z obowiązującymi w Mołdawii normami GOST i potwierdzona odpowiednim certyfikatem, który określa, że parametry produktu są zgodne z wymogami jakości i bezpieczeństwa oraz spełnia normy cukru w kategorii II EU. Cukier produkowany w kampanii 2016/17 pakowany był w worki polipropylenowe a 50 kg oraz w worki BIG-BAG a 1000 kg. POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 15

AKTUALNOŚCI Przyszłość plantatorów buraka cukrowego i producentów cukru po zniesieniu kwotowania J Michał Gawryszczak Dyrektor Biura Związku Producentów Cukru w Polsce 1 października 2017 roku przestał obowiązywać w Unii Europejskiej istniejący prawie pięćdziesiąt lat system kwotowania produkcji cukru, który wyznaczał limity dla poszczególnych państw członkowskich. W efekcie producenci cukru mogą teraz bez ograniczeń zarządzać swoją produkcją. Jednocześnie zniesiona została minimalna cena skupu dla buraków cukrowych. Co mogą przynieść nowe reguły gry dla plantatorów buraka cukrowego i producentów cukru? W obecnym momencie można dostrzec zarówno szanse, jak i zagrożenia, dlatego losów sektora cukrowego w Polsce nie można w obecnym momencie wpisać w jeden konkretny scenariusz. System kwot cukrowych ustanowiono w roku 1968, przepisami dotyczącymi Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Jednocześnie wprowadzono pomoc dla producentów w formie cen ustalonych na poziomie znacznie przewyższającym ceny na rynku światowym. Decyzję o zniesieniu systemu kwot podjęły wspólnie Parlament Europejski i kraje Unii Europejskiej w ramach przeprowadzonej w 2013 r. reformy wcześniej wspomnianej WPR. W latach 2006-2010 sektor został poddany gruntownej restrukturyzacji, na którą przeznaczono 5,4 mld euro. Polscy producenci cukru oraz plantatorzy buraka cukrowego nie czekali bezczynnie na zniesienie kwot. Pracowali wspólnie prawie dwa lata, aby w kwietniu 2017 roku podpisać Ogólnopolskie Porozumienie Branżowe. Zostało ono zawarte zgodnie z zasadą, że najlepszym instrumentem służącym zapewnieniu równowagi praw i obowiązków między producentami cukru a plantatorami buraków cukrowych jest porozumienie branżowe. Wyraża ono wolę producentów cukru do zapewnienia stałości i stabilności dostaw buraków cukro- wych na okres po zniesieniu kwot w Unii Europejskiej i utrzymania dotychczasowej, dobrej współpracy z plantatorami buraka cukrowego na partnerskich warunkach. Omawiane Porozumienie nie wyłącza oczywiście możliwości i skuteczności obowiązywania regionalnych porozumień branżowych, zawieranych przez poszczególnych producentów cukru z Regionalnymi Związkami Plantatorów Buraka Cukrowego bądź plantatorami przez te Związki reprezentowanymi. Można oczekiwać, że producenci cukru w Polsce będą dążyć do jak najlepszego wykorzystania możliwości produkcyjnych w istniejących cukrowniach, co oznaczać będzie zwiększenie przerobu buraków cukrowych oraz produkcję coraz większych ilości cukru, co pozwoli na zaspokojenie zapotrzebowania krajowego oraz na eksport. Zamierzają także tworzyć plantacje buraka cukrowego jak najbliżej istniejących cukrowni oraz wygaszać te, które znajdują się najdalej od fabryki wszystko w celu zoptymalizowania kosztów transportu. Będą także dążyć do wydłużania kampanii cukrowniczych w celu zoptymalizowania procesów produkcyjnych. Mocne strony i szanse 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Import Wykres 1. Prognozowany import i eksport z UE (x 1000 ton) Źródło: Prospects for EU agricultural markets and income 2016 2016 2015 2016 2017 2018 Eksport 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 Mocną stroną, wykorzystywaną przez rolników, są przede wszystkim bardzo dobre warunki do uprawy buraka cukrowego. Jest to istotna przewaga nad innymi państwami, ale nie do końca wykorzystana Polska ma nadal nieco mniejszą wydajność z hektara, ale cały czas dążymy do poprawy tego wskaźnika. Kolejną sprawą, dotyczącą tym razem bezpośrednio producentów cukru, jest konsolidacja podmiotowa, która została dokonana w ostatnim czasie. Pamiętać należy, że w latach dziewięćdziesiątych w Polsce było 78 cukrowni, a obecnie funkcjonuje ich tylko 18. Z faktem tym związana jest wysoka wydajność produkcyjna i ekonomiczna, która pozwala na produkcję większych ilości cukru z mniejszymi kosztami stałymi. Wskaźnik 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015 2015/2016 2016/2017 2017/2018 (prognoza) Przerób buraków (t) 10 848 216,70 9 916 746,29 11 656 320,70 12 321 977,33 11 231 451,00 13 485 120,08 9 359 435,83 13 512 244,00 15 346 847,00 Plon buraków (t/ha) 56,98 52,19 59,62 63,74 60,76 68,26 54,6 66,53 67,07 Obszar uprawy (ha) 191 627,92 194 195,52 195 502,50 193 315,00 184 837,00 197 555,35 171 425,79 203 100,00 231 912,00 Liczba plantatorów 40 411,00 38 210,00 35 860,00 35 861,00 35 800,00 35 073,00 34 245,00 34 071,00 34 283,00 Produkcja cukru (t) 1 606 023,93 1 426 750,77 1 887 613,73 1 864 320,60 1 778 385,33 2 046 198,64 1 464 370,80 2 084 443,80 2 336 333,00 Polaryzacja buraków (%) 16,8 16,41 17,98 17,2 17,62 17,08 17,67 17,32 17,13 Tabela 1. Żródło: opracowanie własne 16

AKTUALNOŚCI W Polsce wykorzystujemy niższe koszty pracy, niż w takich krajach jak Niemcy czy Francja. W praktyce wygrywa zawsze ten producent, który ma niższe koszty produkcji, co będzie miało szczególne znaczenie w okresie po zniesieniu kwot. Dla Polski, która jest trzecim po Francji i Niemczech producentem cukru w Europie, zmiany mogą być szansą na wykorzystanie swojego potencjału. Wcześniej przyznana Polsce kwota w wysokości 1,4 mln ton, nie zaspokajała popytu krajowego, który był wyższy o około 300 tysięcy ton. Wszystko wskazuje na to, że Polska będzie nie tylko samowystarczalna, ale będzie rosnącym eksporterem cukru, podobnie jak inne kraje Unii Europejskiej. Naszymi potencjalnymi odbiorcami mogą być rynki azjatyckie, państwa basenu morza śródziemnego czy też nasi najbliżsi sąsiedzi na południu i wschodzie. Wiąże się to w sposób oczywisty z większym zapotrzebowaniem na surowiec, a więc spodziewać się można większej produkcji buraka cukrowego w Polsce (wykres 1.). Jak pokazują prognozy dla roku gospodarczego 2017/2018 przerób buraków cukrowych wyniesie ponad 15 mln ton, a produkcja cukru w Polsce wyniesie około 2 mln 350 tys. ton. Jesteśmy na najlepszej drodze do stałego przekroczenia poziomu produkcji 2 mln ton rocznie (tabela 1.). Słabe strony i zagrożenia Prognozowanie produkcji wyższej niż około 2,5 mln ton może być bardzo ryzykowne ze względu na pełną liberalizację rynku europejskiego, a zatem zwiększoną konkurencję. Zarówno Francja jak i Niemcy produkują także bardzo duże ilości cukru, które finalnie zostaną sprzedane na rynku europejskim i światowym. Dlatego może to doprowadzić do znacznej obniżki ceny cukru, co z kolei determinować będzie wielkość produkcji (wykres 2.). Poza bezpośrednią konfrontacją pomiędzy sobą, wszyscy producenci będą musieli zmierzyć się także z faktem, iż UE coraz częściej decyduje się na podpisywanie umów handlowych z krajami, dla których obniża się lub całkowicie eliminuje cło na przywóz cukru na rynek unijny w zamian za inne ustępstwa, co jest w dłuższej perspektywie poważnym zagrożeniem dla całej branży cukrowniczej w Europie. Unia Europejska nie jest już w stanie przyjąć dodatkowego cukru, ponieważ otworzyła swoje granice dla krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku (ACP), najsłabiej rozwiniętych krajów świata (LDC) i innych poprzez zastosowanie zerowych stawek celnych. Umożliwia także import cukru z Brazylii, Kuby, Australii i Indii w obniżonej cenie, w ramach kontyngentów taryfowych na cukier wymieniony na liście koncesyjnej CXL. Kolejne ustępstwa mogą narazić rynek europejski na sztucznie tani import na przykład z Brazylii, największego dotychczas producenta i eksportera cukru na świecie. Brazylijski przemysł cukrowy jest na wiele sposobów dofinansowywany przez władze lokalne, w konsekwencji europejscy producenci cukru nie stoją na równi z producentami brazylijskimi. Zagrożeniem może być także izoglukoza. Jak wskazują analizy, jej wykorzystanie będzie rosło i może osiągnąć 9 procentowy udział w rynku cukru. Ze względu na system kwot produkcyjnych, izoglukoza nie była dotychczas szeroko stosowana w Europie (wykres 3.). Istotnym zagrożeniem w uprawie buraka cukrowego jest także możliwe wycofanie neonikotynoidów (składników zapraw nasiennych w buraku) przez Unię Europejską, co może spowodować znaczne spadki plonów. Zarówno producenci cukru jak i plantatorzy buraka cukrowego zaapelowali o odrzucenie proponowanego przez Komisję Europejską rozszerzenia obecnego częściowego zakazu stosowania neonikotynoidów do upraw niekwitnących, takich jak np. burak cukrowy. Neonikotynoidy to obecnie najlepsze środki ochrony buraka cukrowego na wczesnym etapie wzrostu przed najbardziej 7000000 6000000 5000000 4000000 3000000 2000000 1000000 0 Wykres 2. Prognozowana produkcja cukru w UE w kampanii 2017/2018 Źródło: Komisja Europejska 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 FR DE PL UK NL BE CZ ES DK AT SE IT SK HR LT HU RO FI EL 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Wykres 3. Produkcja izoglukozy (mln ton) i jej udział w rynku UE (%) Źródło: Prospects for EU agricultural markets and income 2016-2016 szkodliwymi owadami, zwłaszcza mszycami, które przenoszą wirus żółtaczki buraka, o jednoczesnym najmniejszym wpływie na środowisko. Pomoc ze strony Komisji Europejskiej 2013 2014 Udział w rynku UE (%) Komisja Europejska zapowiada, że w razie nieoczekiwanych zakłóceń funkcjonowania rynku, producenci mogą nadal liczyć na pomoc ze strony Unii Europejskiej w formie różnych środków dostępnych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Chodzi między innymi o cła przywozowe, które będzie można stosować tylko tam, gdzie nie obowiązują preferencyjne umowy handlowe oraz możliwość prywatnego przechowywania lub stosowania przez Komisję środków nadzwyczajnych w przypadku poważnego kryzysu związanego z gwałtownym wzrostem lub spadkiem cen rynkowych. Podobne działania były stosowane w czasie kryzysu na rynku mleka. Po okresie zawirowań, nastąpiła stabilizacja. Aby jednak nie dopuścić do tak szkodliwych perturbacji (rezygnacja rolników z produkcji mleka lub bankructwa), Komisja Europejska doprowadziła do zwiększenia przejrzystości na rynku cukru. Powołano do życia Centrum Monitorowania Rynku Cukru, które oferuje krótkoterminowe badania oraz dane statystyczne dotyczące tego rynku, a także analizy i prognozy, dzięki którym rolnicy i producenci mogą lepiej zarządzać swoimi firmami. Dopłaty do prywatnego przechowywania cukru pozostaną jedynym konkretnym instrumentem zapewniającym możliwość wsparcia sektora cukru buraczanego w UE po zniesieniu kwot produkcyjnych. Jednak w przypadku kryzysu rynkowego w unijnym sektorze cukru buraczanego nie jest jasne, w jakich okolicznościach takie dopłaty mogłyby być wprowadzane. Komisja Europejska mogłaby rozważyć określenie obiektywnego progu cenowego, którego osiągnięcie uruchamiałoby proces decyzyjny dotyczący uruchomienia dopłat do prywatnego przechowywania. Zmniejszyłoby to subiektywność tego procesu i promowało szybkie i jednolite wprowadzenie takiej pomocy w czasach kryzysu. 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Produkcja izoglukozy 2022 2023 2024 2025 2026 POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 17

AKTUALNOŚCI NSZZ Solidarność największa, najlepiej zorganizowana i najsilniejsza grupa społeczna w Polsce. z Piotrem Dudą, Przewodniczącym Komisji Krajowej NSZZ Solidarność rozmawia Anna Romanowska, Przewodnicząca Komisji Oddziałowej NSZZ Solidarność Pracowników Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Centrali w Toruniu i Biura w Warszawie. W 1980 roku wstąpił Pan do NSZZ Solidarność, a od roku 2010 pełni Pan funkcję Przewodniczącego. Proszę powiedzieć czym jest dla Pana Solidarność. Piotr Duda: - Wszystkim. I to dosłownie. Życiem, pracą, ideą. Miejscem realizacji, rozwoju, spełnieniem marzeń. Gdy wstępowałem we wrześniu 1980 roku do Solidarności, nigdy nie marzyłem nawet, że znajdę się tu gdzie dzisiaj jestem. Nigdy o to nie zabiegałem, ale zawsze to ludzie chcieli, abym ich reprezentował. I tak od szeregowego członka Związku, poprzez hutę i region, trafiłem tu gdzie jestem. Ale to dalej taka sama służba. Nic się nie zmieniło. Piotr Duda, to ciągle ten sam człowiek. Wczoraj Katowice, dziś Warszawa mnóstwo obowiązków i zadań. Jak wygląda dzień pracy Przewodniczącego tak licznego i ważnego związku jakim jest Solidarność. PD: Związek zawodowy to ludzie, a rolą lidera jest być z ludźmi. Każdy na swoim poziomie. Szef Związku z regionami i branżami, szefowie regionów i branż z organizacjami zakładowymi, a szefowie w zakładach z członkami przy przysłowiowej maszynie. Nie da się inaczej. Solidarność jest w całym kraju, więc tak naprawdę żyję na walizkach. Jakimi wartościami kieruje się Pan w swojej pracy? odmrożenie kwoty naliczania funduszu socjalnego, oskładkowanie umów zleceń, znaczące uprawnienia dla pracowników zatrudnionych na czas określony, wydłużenie okresu odwoławczego od wypowiedzenia umowy o pracy, a ostatnio ograniczenie handlu w niedzielę. To wielki sukces całej Solidarności. Warto zadać sobie pytanie, czy byłoby to możliwe, gdyby wybory wygrała PO, Nowoczesna i Komorowski? W Krajowej Spółce Cukrowej S.A. do Związku Zawodowego NSZZ Solidarność zrzeszonych jest ok 600 osób. Budujemy silną organizację i zachęcamy Pracowników do ciągłego zasilania naszych szeregów. Przykładem do naśladowania może być m.in. Członek Zarządu KSC S.A. Tomasz Olenderek wybrany z ramienia Pracowników, który od 26 lat należy do NSZZ Solidarność. PD: Serdecznie gratuluję. O to właśnie chodzi, bo związek zawodowy to najlepsze narzędzie do obrony swoich praw. Tylko zorganizowani pracownicy mogą skutecznie walczyć o podwyżki, o lepsze warunki pracy i przeciwdziałać tak powszechnemu w Polsce łamaniu prawa pracy. Właśnie dlatego powstała Solidarność. Dzisiaj największa, najlepiej zorganizowana i najsilniejsza grupa społeczna w Polsce. Dziękuję za rozmowę. PD: Jesteśmy chrześcijańskim związkiem zawodowym, a ja jestem człowiekiem wierzącym. To definiuje mój system wartości. Zresztą każde ważniejsze wydarzenie Solidarności rozpoczyna się i kończy modlitwą. Jeśli zaś chodzi o działalność związkową, to wykładnikiem jest tu społeczna nauka Kościoła. Co było widać np. przy kampanii ograniczenia handlu w niedzielę i wsparcie Kościoła. Jakie są Pana plany na przyszłość? PD: Robić swoje. Do przyszłości podchodzę z pokorą i nie przywiązuję się do funkcji i stanowisk. Plany wyznacza uchwała programowa Krajowego Zjazdu Delegatów, czyli decyzje naszych członków. Najważniejsze sukcesy Solidarności ostatnich lat to PD: Tu lista jest długa i można powiedzieć, że po raz pierwszy od wielu lat uchwała programowa jest realizowana. Ale warto wymienić najważniejsze: przywrócenie wieku emerytalnego, utworzenie Rady Dialogu Społecznego, ustanowienie minimalnej stawki godzinowej dla umów zleceń i znaczące podniesienie płacy minimalnej. Wyłączenie dodatków nocnych z wymiaru płacy minimalnej, zniesienie dyskryminacji młodych pracowników w zakresie minimalnego wynagrodzenia, likwidacja tzw. syndromu pierwszej dniówki, wprowadzenie klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, zwiększenie kwoty wolnej od podatku, ograniczenie patologii w zatrudnianiu pracowników tymczasowych, w tym kobiet w ciąży, wsparcie dla rodzin wychowujących dzieci, częściowe 18

AKTUALNOŚCI Perła Wielka dla KSC S.A. J Szymon Smajdor listopada 2017 r. na Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się jubileuszowa XV Gala Pereł Polskiej Gospodarki, zorganizowana przez anglo- 24 języczny miesięcznik ekonomiczny Polish Market. Patronat nad Galą objął Marszałek Senatu Rzeczpospolitej Polskiej, Wicepremier i Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Rektor Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Podczas Gali wręczone zostały statuetki dla najlepszych podmiotów gospodarczych, wyłonionych w rankingu opracowanym przez naukowców z Zakładu Wspomagania i Analizy Decyzji, Instytutu Ekonometrii Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Tytuł Perły Polskiej Gospodarki przyznano w dwóch kategoriach Wielkie Perły i Duże Perły. Badanie rankingowe obejmuje ponad 2000 firm, których przychody z całokształtu działalności gospodarczej w okresie roku wyniosły: co najmniej 100 milionów złotych Perły Duże; powyżej 1 miliarda złotych Perły Wielkie. Wart podkreślenia jest fakt, że o pozycji firmy w rankingu nie decyduje kryterium przychodów, a efektywność i dynamika rozwoju przedsiębiorstwa. Wielką Perłę Polskiej Gospodarki otrzymały: 1. Orlen Południe S.A.; 2. Nowa Itaka Sp. z o.o.; 3. Totalizator Sportowy Sp. z o.o. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. uzyskała tytuł PERŁY POLSKIEJ GOSPO- DARKI w kategorii PERŁY WIELKIE, zajmując 9 miejsce w rankingu. Nagrodę odebrał Prezes Zarządu KSC S.A. Pan Henryk Wnorowski. Tytuł Perły Dużej otrzymały: 1. TRASKO-INVEST Sp. z o.o.; 2. AC S.A.; 3. Grupa Kapitałowa Petrax Sp. z o.o. Relacja z wręczenia nagród - Mecenas Toruńskiego Sportu J Anna Romanowska 27 listopada 2017 r. rekordowa liczba 70 firm otrzymała statuetki Mecenasa Toruńskiego Sportu 2017. Wręczył je Prezydent Miasta Torunia Michał Zaleski podczas uroczystego spotkania w centrum konferencyjnym hotelu Filmar. Tytuły Mecenasa Toruńskiego Sportu przyznawane są od 2013 r. z inicjatywy Prezydenta Miasta Torunia. Tegoroczna edycja uroczystej gali była okazją do uhonorowania lokalnych sponsorów zaangażowanych we wspieranie toruńskiego sportu. Wyróżnienia otrzymały firmy, które w szczególny sposób angażują swoje środki finansowe oraz udzielają bezinteresownej pomocy zawodnikom toruńskich klubów sportowych. W ten sposób tworzą wspólnie z miastem doskonałe warunki do uprawiania sportu i osiągania wysokich wyników sportowych. Wśród 70 wyróżnionych statuetką Mecenasa Toruńskiego Sportu 2017, aż 28 to nowe firmy, które wspierają finansowo toruńskie klubu sportowe. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. znalazła się w gronie wyróżnionych. Nagrodę w imieniu Prezesa Zarządu KSC S.A. odebrał Pan Paweł Piotrowski, Dyrektor Departamentu Promocji i Sprzedaży. Dziękuję za Państwa hojność, sympatię dla toruńskich zawodników i kibicowski entuzjazm. Mamy przecież niejedną okazję spotykać się na trybunach i wspólnie kibicować toruńskim zawodnikom. I wówczas, i podczas obecnej gali, możemy więc potwierdzić, że sport niebywale mocno inspiruje naszą toruńską dumę. I dlatego warto być jego mecenasem mówił na gali prezydent Michał Zaleski. Z mecenatu korzysta 5500 sportowców uprawiających 54 dyscypliny w ponad 200 organizacjach sportowych. Zawodnicy trenują i rywalizują na 300 toruńskich obiektach sportowych. W mieście jest 20 klubów seniorskich (w 2010 r. było ich 12) oraz 83 młodzieżowe (w 2010 r. było ich 52, a w 2003 r. tylko 39). Aż 18 klubów prowadzi zawodników w najwyższych klasach rozgrywkowych. Uroczystość uświetnił występ Joanny Czajkowskiej-Zoń, jednej z najciekawszych toruńskich wokalistek soulowych i jazzowych. Harmonogram imprez sportowych Lp. Data Impreza z udziałem KSC S.A. Miejscowość 1 8-9.03.2018 II Ogólnopolski Turniej Tenisa Stołowego Werbkowice 2 22-23.03.2018 XV Ogólnopolski Halowy Turniej Piłki Nożnej Malbork 3 29.04.2018 Cukrowniczy Bieg Uliczny Werbkowice 4 10-11.05.2018 Ogólnopolski Turniej Piłki Siatkowej Nakło 5 23-25.05.2018 Ogólnopolski Turniej Tenisa Ziemnego Malbork 6 15-16.06.2018 Ogólnopolskie Zawody Wędkarskie Krasnystaw POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 19

AKTUALNOŚCI 15 lat Krajowej Spółki Cukrowej S.A. relacja J Szymon Smajdor Kryształowy Jubileusz z okazji 15-lecia Krajowej Spółki Cukrowej S.A. zorganizowany został w dniu 9 listopada 2017 r. Tego dnia Toruń był miejscem spotkań i rozmów osób, które 15 lat temu doprowadziły do powstania Spółki i przez te lata były blisko niej oraz działały na rzecz jej rozwoju. Uroczyste obchody Jubileuszu Spółki zostały rozpoczęte w Sanktuarium NMP Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II w Toruniu mszą świętą pod przewodnictwem Biskupa pomocniczego Diecezji Toruńskiej Józefa Szamockiego oraz Ojca dr Tadeusza Rydzyka. Pamiętam te wszystkie protesty, te rozmowy. Ile żeście przyjeżdżali! ile godzin w Radio Maryja, później w Telewizji Trwam. Ile tej determinacji niesamowitej! wspominał o. Tadeusz Rydzyk. Słowa te potwierdził również Prezes Zarządu KSC S.A. Henryk Wnorowski. Radio Maryja bardzo nam pomogło 15, 16 lat temu, kiedy toczone były boje o Polski Cukier. W tym miejscu chcieliśmy podziękować Panu Bogu i poprosić o następne lata. Kolejna część obchodów została zorganizowana w Centrum Kulturalno- -Kongresowym Jordanki. Podczas uroczystej wieczornej gali gratulowano sobie sukcesów oraz przypominano o poważnych wyzwaniach na rynku cukru i mobilizowano wszystkich, którym bliska jest Krajowa Spółka Cukrowa S.A. do jeszcze bardziej wytężonej pracy. W gali udział wzięli m.in.: Wojewoda Kujawsko-Pomorski Mikołaj Bogdanowicz, Przewodniczący Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego Ryszard Bober, Prezydent Miasta Torunia Michał Zaleski, Przewodniczący Senackiej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Senator Jerzy Chróścikowski, Posłowie i Senatorzy parlamentu obecnej i poprzednich kadencji, Rada Nadzorcza KSC S.A., przedstawiciele firm i instytucji związanych z branżą cukrowniczą, plantatorzy buraka cukrowego oraz Pracownicy Krajowej Spółki Cukrowej S.A., na czele z Zarządem Spółki. Gospodarz uroczystości, Henryk Wnorowski podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do powstania Krajowej Spółki Cukrowej S.A. oraz tym, którzy przez te kilkanaście lat pracowali na jej sukces. Wyrazy wdzięczności zostały złożone także Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi Panu Krzysztofowi Jurgielowi, który swoją decyzją o pozostawieniu dywidendy za rok obrotowy 2015/2016 postawił na dalszy rozwój KSC S.A. w oparciu o dalsze inwestycje na rynku cukru, który z roku na rok stawia producentom cukru coraz większe wymagania. Prezes Wnorowski podkreślił w tym miejscu znaczenie decyzji o budowie tzw. agroportu przeładunkowego-wysyłkowego w Porcie Morskim w Gdańsku, który umożliwi eksport cukru z Krajowej Spółki Cukrowej S.A. do klientów z odległych państw innych kontynentów, m.in. z rynków Azji Południowo-Wschodniej, czyli państw o największej konsumpcji cukru na świecie. W kolejnych wystąpieniach Zarządowi i Pracownikom KSC S.A. oraz wszystkim, którzy współpracują ze Spółką podziękowali w swoich wystąpieniach: Wojewoda Mikołaj Bogdanowicz, Przewodniczący Sejmiku Ryszard Bober, Prezydent Michał Zaleski, Poseł Jan Krzysztof Ardanowski, Senator Jerzy Chróścikowski oraz Prezes Krajowego Związku Plantatorów Buraka Cukrowego Pan Krzysztof Nykiel. Podczas Gali wręczone zostały nagrody dla najbardziej zasłużonych pracowników KSC S.A. Złote Odznaki Polskiego Cukru otrzymali: Tomasz Olenderek, Członek Zarządu KSC S.A.; Lech Sobecki, Dyrektor Oddziału KSC S.A. Cukrownia Kruszwica ; Edward Wyłupek, Dyrektor Oddziału KSC S.A. Cukrownia Werbkowice. Srebrne Odznaki Polskiego Cukru otrzymali: Jan Burak, Kierownik Działu Księgowości w Wydziale Rachunkowości Oddziałów w Departamencie Ekonomiczno-Finansowym w Centrali KSC S.A.; 20

AKTUALNOŚCI Ryszard Jachymek, Kierownik Działu Głównego Mechanika w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Krasnystaw ; Zbigniew Jezierski, zatrudniony w Dziale Głównego Mechanika w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Malbork, Przewodniczący Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność ; Feliks Kryszak, Inspektor ds. Surowcowych w Dziale Obsługi Plantatora w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Kruszwica ; Piotr Ledochowski, Kierownik Działu ds. Agrotechniki w Departamencie Surowcowym w Centrali KSC S.A.; Artur Majewski, Dyrektor Departamentu Surowcowego w Centrali KSC S.A.; Krystyna Matusiak, Inspektor ds. surowcowych w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Dobrzelin, Sekretarz Zarządu Głównego Związku Zawodowego Pracowników Krajowej Spółki Cukrowej Polski Cukier S.A.; Jan Piotrowski, zatrudniony w Biurze Innowacji i Badań Naukowych w Centrali KSC S.A.; Bernard Ruciński, Zastępca Dyrektora ds. Surowcowych w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Kruszwica ; Wiesława Rutkowska, Starszy Specjalista ds. Transportu w Dziale Transportu i Magazynowania w Departamencie Logistyki w Centrali KSC S.A.; Zdzisław Salus, Kierownik Działu Administracyjnego w Departamencie Aktywizacji Zasobów w Centrali KSC S.A.; Gabriela Skotarek, Główny Specjalista ds. Personalnych w Dziale Kadrowo-Płacowym w Departamencie Organizacji i Zarządzania w Centrali KSC S.A.; Janusz Sławiński, Specjalista ds. ochrony środowiska w Departamencie Techniczno Produkcyjnym w Centrali KSC S.A.; śp. Marian Szczygielski, Ślusarz w Sekcji Obiektów Pozafabrycznych w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Nakło. Brązowe Odznaki Polskiego Cukru otrzymali: Wojciech Hojda, zatrudniony na stanowisku Kierownika Działu Automatyki w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Werbkowice ; Szymon Nowak, Zastępca Dyrektora Oddziału ds. Technicznych w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Dobrzelin ; Dariusz Rataj, Kierownik sekcji obiektów pozafabrycznych, Kierownik zmiany w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Kluczewo oraz Przewodniczący Komisji Oddziałowej NSZZ Solidarność Pracowników Oddziału KSC S.A. Cukrownia Kluczewo ; Anna Romanowska, Główny Specjalista ds. PR w Biurze Rzecznika Prasowego w Centrali KSC S.A., Przewodnicząca Komisji Oddziałowej NSZZ Solidarność Pracowników Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Centrali w Toruniu i Biura w Warszawie; Marek Schabowski, zatrudniony na stanowisku Głównego Technologa w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Malbork. Po części oficjalnej przyszedł czas na część artystyczną, którą rozpoczęły Agata Dąbrowska oraz Aneta Figiel, doskonale znane z programu Jaka to melodia?, w którym występują już od 2003 roku. Panie zaśpiewały zgromadzonej publiczności repertuar złożony z polskich i zagranicznych piosenek. Kolejnym artystą na scenie była Pani Tetiana Galitsyna, która przybyłym gościom przedstawiła obrazy związane z burakami cukrowymi, cukrem, Krajową Spółką Cukrową S.A. Wszystkie te kreacje zostały stworzone wyłącznie przy użyciu cukru. Oczywiście cukru marki Polski Cukier. Gwiazdą wieczoru była Pani Halina Frąckowiak. Utwory Napisz proszę, Papierowy księżyc, Mały Elf, Dancing Queen znali chyba wszyscy zgromadzeni na Kryształowym Jubileuszu. Wokalistka zachwyciła swoim głosem i kunsztem scenicznym całą zgromadzoną tego wieczoru w Sali koncertowej publiczność. Finałowym punktem Kryształowej Gali był jubileuszowy tort o smaku białej czekolady z malinami, który w ciemności wjechał na scenę, oświetlony wyłącznie zimnymi ogniami. Goście mieli możliwość spróbowania tortu po Gali podczas uroczystego bankietu. Wieczorny poczęstunek był dodatkowo wzbogacony o pokaz jednego z najlepszych cukierników w Polsce, Pana Krzysztofa Ilnickiego jurora programu kulinarnego w TVP2 Bake Off Ale ciacho!. Pan Krzysztof jako mistrz polskiej sceny cukrowniczej przygotował na żywo dla zgromadzonych gości czekoladowe trufle z nadzieniami. POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 21

PO STRONIE PLANTATORA Mątwik w natarciu J Dr inż. Paweł Skonieczek Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych, IHAR PIB Oddział w Bydgoszczy Rośliny buraka cukrowego przez cały okres wegetacji są narażone na ataki ze strony wielu szkodników. Najgroźniejszy z nich to mątwik burakowy (Heterodera schachtii), który pojawia się coraz powszechniej, szczególnie w rejonach o dużej koncentracji uprawy buraka. Powoduje on często znaczne straty plonów korzeni, zwłaszcza w lata ciepłe z umiarkowanymi opadami. ni bocznych. Umiejscawiają się w korze pierwotnej, gdzie osiągają pełną dojrzałość. Larwy mątwika burakowego przechodzą 4 linienia. Pierwsze linienie odbywa się w jaju. Zwykle po 2 tygodniach, od momentu wniknięcia do korzenia, następuje drugie linienie. W tym stadium można odróżnić larwę samicy od larwy samca. Następnie ma miejsce trzecie linienie, w którym ciało samicy wyraźnie grubieje, a ciało samca ma nadal robakowaty kształt. Podczas czwartego linienia grubiejąca samica przerywa skórkę korzenia, ukazując się na zewnątrz w postaci białej cytrynki. Przednia część ciała samicy znajduje się w tkance korzenia, czerpiąc z niej soki potrzebne do dalszego rozwoju. Dorosły samiec wychodzi z korzenia do gleby i zapładnia wystające z korzenia samice, a następnie ginie. Po zapłodnieniu samica wypełnia się jajami, których liczba waha się od kilku do kilkuset sztuk - nawet 600 (jaja zawierają larwy). 1 2 Fot.1. Uszkodzona cysta wypełniona jajami i larwami mątwika burakowego Fot. 2. Placowe więdniecie roślin jest to zewnętrzna oznaka obecności mątwika burakowego Na występowanie szkodnika znaczny wpływ ma duże nasilenie uprawy buraka w płodozmianie, umieszczenie w zmianowaniu innych roślin będących żywicielami szkodnika, takich jak: rzepak, gorczyca, kapusta i inne kapustowate. Problem pogłębia się, jeżeli w uprawie występują liczne chwasty, a przede wszystkim takie jak komosa, rzodkiew, tobołki czy tasznik. Czynnikami wpływającymi na zwiększenie populacji mątwika są również niestaranna uprawa oraz nieprawidłowe nawożenie, szczególnie na glebach lżejszych, na których czynniki pogodowe (ciepłe wiosny i upalne lata) ułatwiają rozmnażanie szkodnika. Znacznemu rozprzestrzenieniu sprzyja zmechanizowany zbiór roślin oraz transport korzeni z pola do cukrowni, stwarza to sprzyjające warunki do przenoszenia cyst nicienia z ziemią na maszynach i korzeniach buraka. Wygląd szkodnika Mątwik burakowy jest nicieniem bytującym w glebie. Ciało obumierającej samicy twardnieje i brunatnieje, chroniąc zawarte wewnątrz jaja i larwy (Fot. 1). To larwy poruszają się w dowolnym kierunku w poszukiwaniu korzeni roślin żywicielskich. Wnikają do nich głównie w okolicy wierzchołków oraz w miejscach tworzenia się korze- Obumarłe ciało samicy to cytrynowatego kształtu cysta, której długość wynosi od 0,5 do 1,1 mm, a szerokość 0,4 do 0,8 mm. Dojrzały samiec jest biały, wydłużony (1,3 do 1,6mm), typowy dla nicieni. Cykl rozwojowy samicy mątwika burakowego, który w dużym stopniu uzależniony jest od warunków środowiska, trwa od 30 do 56 dni. W naszych warunkach klimatycznych mogą rozwinąć się dwa pokolenia mątwika w ciągu roku, w krajach o klimacie cieplejszym od 3 do 5 pokoleń. Objawy występowania Na plantacji buraka cukrowego podczas silnego nasłonecznienia, gniazdowe więdnięcie roślin jest zewnętrznym symptomem, wskazującym na występowanie mątwika burakowego. Symptom ten występuje latem w porze przedpołudniowej, zanim dojdzie do więdnięcia całej plantacji z powodu wysokich temperatur (Fot. 2 i 3). Nocą lub po opadach deszczu liście wracają do pełnego turgoru. Rośliny silnie zaatakowane przez szkodnika są mniejsze, mają jaśniejsze zabarwienie blaszki liściowej, która z czasem może żółknąć i zasychać. Korzenie opanowane przez mątwika burakowego są zahamowane w rozwoju. W związku z tym buraki usiłują wytwarzać nowe korzenie tworząc typową dla porażenia nicieniami brodę korzeniową. Gołym okiem widoczne są na niej brązowe cysty lub białe ciała samic (fot. 4). Diagnozowanie wystąpienia agrofaga - straty w plonach W celu potwierdzenia, że przyczyną ww. objawów jest mątwik burakowy wykonuje się analizy gleby. Przy użyciu laski glebowej pobiera się próbki gleby, aby wy- 22

PO STRONIE PLANTATORA POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 23

PO STRONIE PLANTATORA 3 4 Fot. 3. Pas przewiędniętych roślin buraka cukrowego odmiany wrażliwej na Heterodera schachtii, w porównaniu do odmian tolerancyjnych (z lewej i prawej strony pola) Fot. 4. Broda korzeniowa wraz z białymi samicami/ cystami mątwika burakowego konać badanie na występowanie cyst, jaj i larw mątwika. Ze względu na nierównomierne, gniazdowe występowanie szkodnika prawidłowa ocena może być utrudniona. Próbki należy pobrać ze 100-150 miejsc/1 ha, z warstwy ornej. Ze zmieszanych pojedynczych prób przygotowuje się próbkę średnią (ok. 0,5-0,8 kg gleby) i poddaje analizie. Za próg szkodliwości przyjmuje się liczbę 11-20 cyst lub 500-1000 jaj i larw w 100 g suchej gleby. Taki poziom populacji nicieni wiąże się ze stratą plonu w granicach 6-12 %. Przy liczebności przekraczającej 41 cyst lub ponad 2500 jaj i larw w 100 g gleby straty sięgają ponad 25 %. W skrajnych przypadkach odnotowywano spadek plonów dochodzący do 80 %. Zwalczanie mątwika burakowego Zwalczanie nicieni metodami bezpośrednimi jest bardzo trudne, ponieważ cysty, jaja, a także larwy są odporne na czynniki fizyczne i chemiczne. W uprawie buraka cukrowego powinno zachowywać się przynajmniej trzyletnią przerwę. Na glebach o silnym zamątwiczeniu zaleca się wydłużoną rotację, pięcio- czy nawet sześcioletnia jest zwykle wystarczająca. Z płodozmianu należy całkowicie wyeliminować wszystkie żywicielskie rośliny uprawne, takie jak: rzepak czy kapusta oraz chwasty będące żywicielami alternatywnymi. Odpowiednia rotacja roślin jest najbardziej skutecznym i realnym środkiem kontroli liczebności mątwika burakowego. Skuteczną metodą ograniczenia populacji szkodnika jest zastosowanie, w międzyplonie ścierniskowym przed uprawą buraka cukrowego, odmian gorczycy białej o własnościach antymątwikowych (w czystym siewie lub w mieszance z innymi gatunkami roślin). Z badań Instytutu Hodowli Aklimatyzacji Roślin PIB w Bydgoszczy wynika, że uprawa odmian: Bamberka, Bardena, Barka, Concerta, Dara, Radena, Rota, Maryna, Metex, Tango i Warta przyczynia się do zmniejszenia zagęszczenia mątwika w glebie o 25-35 %. Nasiona gorczycy antymątwikowej nie powinny być reprodukowane w niekontrolowanych warunkach, ponieważ mogą doprowadzić do odwrotnego skutku niż oczekiwany, czyli zwiększyć zawartość cyst mątwika w glebie powodując spadek plonu korzeni. Z tego samego powodu nie należy stosować materiału siewnego gorczycy nieznanego pochodzenia. Również niektóre odmiany rzodkwi oleistej, mają właściwości biologicznego zwalczania mątwika burakowego w glebie. Ich uprawa w międzyplonie ścierniskowym prowadzi do redukcji nicieni o 30-45 %. Natomiast przy uprawie w plonie głównym ograniczają one zagęszczenie szkodnika nawet o 70-90 %. Spośród zarejestrowanych w Polsce rzodkwi oleistych krajowa odmiana Romesa i za- graniczne odmiany Colonel, Pegletta i Adagio mają silne działanie antymątwikowe. Natomiast odmiany rzodkwi oleistej, które nie posiadają właściwości biologicznego zwalczania mątwika, mogą przyczynić się nawet do kilkukrotnego namnożenia tego szkodnika w glebie (np. Siletta Nova). W ograniczaniu populacji nicieni duże znaczenie ma przewietrzanie gleby, które powoduje intensywniejsze wychodzenie larw z cyst. Zabieg ten należy jednak wykonywać przed uprawą roślin wrogich lub obojętnych. Nie jest natomiast zalecany przed uprawą roślin żywicielskich dla mątwika, gdyż sprzyja silniejszemu porażaniu roślin. Mątwik jest gatunkiem ciepłolubnym i dlatego najskuteczniejszym zabiegiem agrotechnicznym wpływającym na poprawę stanu sanitarnego stanowiska są wczesne siewy buraka. Starsze rośliny są mniej podatne na atak szkodnika, a najaktywniejszy wyląg jego larw następuje przy temperaturze gleby osiągającej co najmniej 16 C. Na znaczne ograniczenie populacji wszystkich nicieni wpływa stosowanie płodozmianów z udziałem zbóż i kukurydzy. Bardzo dobry wpływ na zmniejszenie populacji mątwika burakowego ma przedplon z cebuli lub lucerny. Chemiczne zwalczanie mątwika obecnie nie jest zalecane w ramach obowiązujących w krajach UE zasad ochrony i uprawy roślin. Stosowanie środków ochrony roślin do zwalczania nicieni w glebie jest poza tym bardzo kosztowne i szkodliwe dla środowiska, z uwagi na to, że nematocydy nie są środkami działającymi selektywnie. Na ratunek grzyby Grzyby pasożytnicze odgrywają również ważną rolę w ograniczaniu liczebności mątwika, najintensywniej uszkadzają one jaja mątwika w okresie wiosennym i jesiennym. Natomiast sama ściana komórkowa cyst jest źródłem chityny i protein dla grzybów saprofitycznych, np. z rodzaju Fusarium. Produkcją one toksyny, które powodują deformację larw mątwika. Na pomoc odmiany tolerancyjne Przeciwdziałając stratom spowodowanym wystąpieniem szkodników, jak również chorób, których zwalczanie metodami standardowymi jest trudne, stosuje się odmiany tolerancyjne. Jest to najprostsze i sprawdzone w praktyce działanie sanitarne w produkcji roślinnej. Mechanizm działania odporności na mątwika burakowego, warunkowany przez pojedynczy gen, polega na stymulowaniu larw do opuszczenia cyst i przenikania do korzeni. Jednak w korzeniach nie znajdują one warunków do normalnego rozwoju przez to obumierają przed zakończeniem pełnego cyklu rozmnażania. Do tej pory zalecało się stosować odmiany tolerancyjne, kiedy gęstość populacji mątwika przekraczała 1000 jaj i larw w 100 g gleby. Pod względem plonowania aktualnie dostępne odmiany tolerancyjne na mątwika nie odbiegają już od odmian standardowych również w sytuacji małego zagęszczenia populacji agrofaga. 24

Problemy nadmiernie wilgotnej gleby J Dr Dariusz Górski Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Terenowa Stacja Doświadczalna w Toruniu Wyjątkowo mokra jesień oraz spóźniona zima, po latach bardzo suchych, zaskoczyła wszystkich. W niektórych rejonach kraju, zwłaszcza na północy, nadmiernie przesiąknięta gleba uniemożliwiła zbiór plonów rzepaku, zbóż i okopowych. W wielu gospodarstwach nie udało się zasiać ozimin, a tam gdzie siewy wykonano, powstaje uzasadniony niepokój o przezimowanie roślin. Pozostaje tylko nadzieja, że sytuacja z wiosny 2012 r., kiedy co trzecia plantacja wypadła, się nie powtórzy. PO STRONIE PLANTATORA Ucierpiała struktura gleby Bardzo mokra jesień sprawiła też poważne problemy uprawowe. W wielu wypadkach uprawki pożniwne i orkę zimową wykonano w warunkach nadmiernie wilgotnych. Oczywiście w imię mniejszego zła, bo wybór był prosty nie uprawić wcale lub zrobić to mimo wszystko. Takie działania jednak mają negatywne skutki dla struktury gleby, najważniejszej właściwości, która determinuje inne ważne cechy, a przez to decyduje o jej produktywności. Trzeba mieć świadomość, że struktura gleby ma priorytetowe znaczenie dla wszystkich roślin, a szczególnie dla okopowych. Gleba bezstrukturalna jest trudna w uprawie. Już przy niewielkich opadach się zamazuje, nie przepuszcza wody i powietrza, jest podatna na erozję. Właśnie dlatego po gwałtownych lub długotrwałych opadach powstają długo zalegające zastoiska wodne (fot.1, 2), a na terenach pagórkowatych spływy powierzchniowe (fot. 3). Taka rola stwarza złe warunki dla wzrostu i rozwoju korzeni oraz mikroorganizmów glebowych, co skutkuje ograniczeniem ilości dostępnych dla roślin składników pokarmowych, a także niską efektywnością nawozów mineralnych. Strukturę gruzełkowatą najbardziej pożądaną buduje się mozolnie latami, wykonując szereg powiązanych i wzajemnie addytywnych działań. Wszystko, jak domek z kart, może lec w gruzach w ciągu zaledwie jednego sezonu, a nawet zabiegu. O jakości i trwałości struktury gleby, poza uziarnieniem, decyduje rolnik poprzez wybór właściwego płodozmianu, uprawę roślin strukturotwórczych o głębokim systemie korzeniowym (bobowate), międzyplonów, mulczowanie gleby, nawożenie naturalne i organiczne. Stosowanie obornika, gnojowicy, pozostawianie słomy na polu, uprawa roślin z przeznaczeniem na nawozy zielone i wapnowanie sprzyja utrzymaniu zawartości próchnicy w glebie na wysokim i stałym poziomie. A to właśnie na bazie próchnicy, poprzez przemyślany system uprawy, w dłuższym okresie czasu buduje się pożądaną dla roślin strukturę. Wykonywanie zabiegów uprawowych podczas optymalnej wilgotności gleby oraz ograniczenie przejazdów po polu tylko do koniecznych, to podstawowe kanony prawidłowej uprawy. Natomiast do najskuteczniejszych działań destrukcyjnych należy uprawa bądź zbiory plonów w warunkach nadmiernego uwilgotnienia gleby. Niestety, niekiedy to konieczność! Obserwowane minionej jesieni na polach liczne zastoiska wodne, głębokie koleiny, dosłownie zajeżdżone buraczyska, lśniące z daleka skiby po orce nie wróżą niczego dobrego. Takich pól nie będzie łatwo doprowadzić do wysokiej sprawności. Głębokość destrukcji profilu glebowego jest proporcjonalna do jego wilgotności oraz masy 1 2 3 Fot. 1. Stagnująca woda świadczy o wadliwej strukturze gleby Fot. 2. Woda zalegająca w koleinach, jako skutek nadmiernego zagęszczenia gleby Fot. 3. Skutek silnej erozji wodnej POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 25

PO STRONIE PLANTATORA nie są pobierane przez rośliny. W tych okolicznościach, wiosną, szczególną uwagę należy zwrócić na poziom nawożenia azotem, ale także siarką, bez której azot nie spełnia swojej roli. 4 Fot. 4. Stan gleby po zbiorach korzeni w stanowisku nadmiernie wilgotnym sprzętu poruszającego się po polu. Kombajn buraczany z załadowanym zbiornikiem waży kilkadziesiąt ton. Po przejeździe takiego zestawu, w warunkach nadmiaru wody, gleba zostaje dosłownie sprasowana na głębokość o wiele większą niż sięga miąższość warstwy ornej (fot. 4). Odbudowa struktury, będzie w pierwszej kolejności wymagać przeprowadzenia możliwie szybko zabiegu głęboszowania, który spulchni zagęszczone warstwy podorne do głębokości 0,5 0,7 m. Niestety, jest to zabieg bardzo kosztowny i by miał sens, należy go przeprowadzić, gdy gleba na głębokości działania narzędzia jest sucha. Trzeba więc będzie czekać, może po żniwach będą odpowiednie warunki. Na poprawę sytuacji mogłaby wpłynąć mroźna zima. Niestety w ostatnich latach takie wydarzania są rzadkością i raczej na strukturotwórcze działanie mrozu nie ma co liczyć. Aby mróz mógł zrobić swoje, grunt musiałby przemarznąć na głębokość zagęszczenia. Samo przemarznięcie warstwy ornej niewiele pomoże, gdy pod nią pozostanie podłoże zbite i nieprzepuszczalne dla wody, powietrza i korzeni. Wymycie składników pokarmowych Poza zniszczoną strukturą gleby, w warunkach gleb nadmiernie wilgotnych, należy liczyć się z dużymi stratami składników pokarmowych. Szczególnie tych najbardziej mobilnych tj. azotu i siarki, w dalszej kolejności magnezu i wapnia. Po mokrej jesieni i jak wszystko wskazuje spóźnionej i łagodnej zimie, można być pewnym, że zapasy mineralnych form azotu i siarki są na wyczerpaniu. Składniki te są łatwo wymywane poza zasięg sytemu korzeniowego, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, ponieważ wtedy Tabela 1. Ocena zawartości Nmin (kg/ha) w glebie do głębokości 60 cm wczesną wiosną Kategoria gleby Zawartość N min b. niska niska średnia wysoka b. wysoka Bardzo lekka do 30 31-50 51-70 71-90 > 90 Lekka do 40 41-60 61-80 81-100 > 100 Średnia i ciężka do 50 51-70 71-90 91-100 > 100 Azot to główny pierwiastek plonotwórczy. Umiarkowane nawożenie tym składnikiem decyduje o plonie korzeni i zawartości cukru. Pozostałe makro- i mikroelementy są również niezastąpione, ale ich głównym zadaniem jest tworzyć odpowiednie środowisko dla wysokiej efektywności azotu. Precyzyjne oszacowanie potrzeb nawozowych względem azotu nie jest proste. Wszystko zależy od przewidywanego plonu korzeni, żyzności i sprawności gleby, która w dużej mierze jest pochodną jej struktury. Do wyznaczenia dawki azotu można posłużyć się jedną z dwóch zalecanych metod tj. testu Nmin lub metody punktowej (bilansowej). Przy czym trzeba zdawać sobie sprawę, że ustalenie dokładnych dawek azotu przy zastosowaniu jakiejkolwiek znanej metody, nie jest możliwe. Precyzja obliczeń zależy istotnie od poprawności oceny możliwego do uzyskania w danych warunkach plonu. Konia z rzędem temu, kto potrafi prawidłowo wyznaczyć tę wielkość wiosną, przed nawożeniem. Procesy mineralizacji glebowej materii organicznej, w wyniku których uwalnia się azot z zasobów glebowych, zależą od przebiegu pogody, tj. rozkładu temperatury i opadów oraz zachowania optymalnych warunków wodno-powietrznych w glebie. Niestety, ale pogody w dłuższym okresie czasu nie jesteśmy w stanie przewidzieć, a stan struktury gleby również nie zawsze od nas zależy. Dlatego w praktyce, biorąc za główny cel nawożenia maksymalizację plonu cukru z hektara, w dużym uproszczeniu można przyjąć, że efektywna dawka azotu na stanowiskach nawożonych obornikiem wynosi od 100 do 120 kg N/ha oraz od 140 do 170 kg N/ha na stanowiskach bez obornika. Podane wartości to wnioski z wielu doświadczeń polowych prowadzonych w różnych warunkach, w których dawki azotu większe od podanych nie prowadziły do wzrostu plonu cukru, zatem były ekonomicznie nieuzasadnione. Natomiast przy pomocy testu Nmin lub metody punktowej podane zakresy można bardziej sprecyzować. Test Nmin Przy pomocy testu Nmin dawkę azotu koryguje się w oparciu o zawartość mineralnych form składnika w glebie do głębokości 90 cm (w praktyce do 60 cm). W tym celu należy wykonać stosowane badania. Niestety nie jest to takie proste. Nie trudno sobie wyobrazić, że pobranie reprezentatywnej próbki gleby wczesną wiosną, do głębokości 90 cm, z pól niejednokrotnie przekraczających powierzchnię kilkudziesięciu ha, gdy gleba jest często powierzchniowo zamarznięta, jest pracochłonne i kosztowne. Badania można wykonać w okręgowych stacjach chemiczno-rolniczych. Koszt jednej próbki średniej stanowiącej komplet dwóch próbek sporządzonych osobno dla każdej warstw (0-30, 30-60 cm) wynosi 28,12 zł. Jeżeli samemu nie mamy czasu, odpowiedniego sprzętu ani sił na metodyczne pobranie materiału do badań to czynność tę można również zlecić, ale wtedy koszty wzrosną o dodatkowe 37,49 zł (http://www.oschrgdansk.pl/). 26

PO STRONIE PLANTATORA BTS 2160 SŁODKA Z NATURY Odporność na rizomanię Najwyższy poziom cukru biologicznego 105% wzorca* Wysoka polaryzacja 19,1%* Wysokie i stabilne plony niezależnie od warunków pogodowych * średnia z dwóch lat - doświadczenia rejestracyjne COBORU BETASEED. SIMPLY DIFFERENT. www.betaseed.pl bądź na bieżąco z nowościami POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 27

PO STRONIE PLANTATORA Tabela 2. Wycena punktowa czynników wpływających na potrzeby nawożenia azotem Rodzaj czynnika Ocena punktowa czynnika -1 0 +1 Potrzeby wapnowania konieczne potrzebne, wskazane ograniczone, zbędne Opady zimowe poniżej normy w normie powyżej normy Przedplon i nawożenie azotem motylkowe, okopowe na oborniku, inne na dużych dawkach azotu zboża, pastewne, rzepak na średnich dawkach azotu Dobór odmiany (gatunku trawy) ekstensywne przeciętne intensywne zboża, pastewne, rzepak na małych dawkach azotu Poziom chemicznej ochrony roślin bez ochrony ochrona częściowa pełna ochrona Długość okresu wegetacji roślin okopowych i pastewnych krótki: na wczesny zbiór lub na bezpośrednie skarmianie przeciętny dla gatunku długi: zbiór w fazie dojrzałości technologicznej lub na silos Tabela 3. Potrzeby nawożenia azotem na podstawie wyceny punktowej Ocena potrzeb Suma punktów Korekta dawki azotu Bardzo duże (+4) (+6) zwiększyć 20 40 kg N/ha Duże (+3) (+1) zwiększyć 10 20 kg N/ha Średnie 0 wg potrzeb pokarmowych Małe (-1) (-3) zmniejszyć 10 20 kg N/ha Bardzo małe (-4) (-6) zmniejszyć 20 40 kg N/ha W każdym bądź razie glebę do badań należy pobrać wystarczająco wcześnie, tak aby wyniki analiz były do dyspozycji plantatora najpóźniej na dwa tygodnie przed planowanym siewem. Jeżeli zawartość mineralnych form azotu w profilu glebowym do głębokości 60 cm mieści się w klasie zasobności średniej nie wykonujemy żadnych korekt. Natomiast w sytuacji gdy wartość ta jest wysoka lub bardzo wysoka, należy planowaną dawkę azotu zmniejszyć o różnicę pomiędzy wynikiem testu i górną granicą przyjętą dla zawartości średniej. Z kolei przy zawartości bardzo niskiej i niskiej zakładaną dawkę azotu należy zwiększyć o różnicę pomiędzy dolną granicą ustaloną dla zawartości średniej i oznaczoną (tabela 1). Wszystko wskazuje, że to głównie z trzecim wariantem będziemy mieli do czynienia na wiosnę. Przykładowo, jeżeli wiosną dla gleby średniej stwierdzono, że zwartość azotu mineralnego w glebie wynosi 20 kg/ha to planowaną dawkę azotu należy zwiększyć o 51 kg (71 20 = 51). Natomiast, w sytuacji gdyby dla tych samych warunków test wykazał 120 kg N/ha, dawkę azotu należałoby zmniejszyć o 30 kg (120 90 = 30). Póki co, nie opracowano dokładniejszego sposobu doprecyzowania potrzeb nawożenia azotem. W metodzie punktowej ilość azotu wiosną dostępnego dla roślin szacuje się na podstawie kilku głównych czynników determinujących zawartość składnika w glebie. Każdy z nich wyceniany jest w skali trzypunktowej (-1,0, +1) (tabela 2). Po zsumowaniu punktów koryguje się odpowiednio zaplanowaną dawkę azotu (tabela 3). Przy wyniku zerowym nie wykonuje się żadnych korekt, przy sumie dodatniej dawkę azotu się odpowiednio zwiększa, a przy ujemnej zmniejsza. Przy pomocy metody punktowej można dość łatwo i w miarę dokładnie określić dawki azotu. Niewątpliwą zaletą tej procedury jest jej prostota i oczywiście brak konieczności wykonania uciążliwych i kosztownych analiz. Potrzebna jest jednak znajomość historii pola (przedplon, nawożenie, odczyn gleby), przebiegu pogody w okresie zimy (rozkład temperatury i opadów) i duże doświadczenie. Całkowitą dawkę azotu należy podzielić najlepiej na dwie, przy czym pierwsza powinna wynosić do 60% całości, ale nie przekraczać 100 kg N/ha. Ma to duże znaczenie szczególnie w warunkach mokrej wiosny. Wtedy azot zastosowany jednorazowo w nadmiarze może zostać wymyty głęboko poza zasięg korzeni zanim system korzeniowy dotrze do składnika. Pierwszą dawkę azotu powinno się zastosować co najmniej kilka dni przed siewem. Okres ten jest potrzebny do choćby częściowego przemieszenia nawozu w głąb warstwy ornej, co zmniejsza wysokie stężenie składnika przy powierzchni gleby, które może być niebezpieczne dla kiełkujących nasion. Poza tym, wysoka koncentracja nawozów w wierzchniej warstwie gleby nie sprzyja powstaniu głębokiego sytemu korzeniowego. W takiej sytuacji korzenie nie mają motywacji do poszukiwania składników w głębszych warstwach. Bo i po co, skoro są już w wystarczającej ilości w jego zasięgu. W konsekwencji system korzeniowy jest spłycony i bardziej narażony na brak wody, przez co dotkliwej reaguje na suszę. Dawka uzupełniająca azotu powinna być wysiana w fazie 2 4 rozwiniętych par liści i nie należy jej opóźniać. Zastosowana po tym terminie będzie stymulować bardziej wzrost liści zamiast korzeni, co odbije się ujemnie na masie i jakości surowca. Burak cukrowy należy do roślin o średnim zapotrzebowaniu na siarkę. Pobiera około 0,7 kg S/t korzeni z odpowiednią masą liści. Zatem przy plonie 70 t/ha przyswaja 49 kg S tj. 122,5 kg SO3. Siarka zwiększa stopień wykorzystania azotu, głównego składnika plonotwórczego. Wpływa dodatnio na odporność roślin na choroby i szkodniki. Przyjmuje się, że brak 1 kg S to 10 kg niewykorzystanego azotu. Niskiej zawartości przyswajalnej siarki można spodziewać się głównie na glebach 28

PO STRONIE PLANTATORA lekkich, ubogich w próchnicę, z których wymywanie siarczanów jest szczególnie intensywne, a także na polach położonych daleko od dużych aglomeracji miejskich i zakładów przemysłowych. Warto pamiętać, że siarka w formie dostępnej dla roślin (siarczanowa) podobnie jak azot nie jest zatrzymywana przez glebę i bardzo łatwo ulega wymyciu. Stąd też należy ją stosować na bieżąco, zgodnie z potrzebami roślin. W sytuacji namiaru wody w glebie i braku pobierania składnika, co ma miejsce w okresie jesienno zimowym i wczesną wiosną, straty są wyjątkowo duże. Stąd też, w celu uzupełnienia niedoborów warto stosować nawozy azotowe zawierające dodatek siarki, zwłaszcza kiedy nie mamy wiedzy o zasobności gleby w ten składnik. W nawożeniu siarką nie należy jednak przesadzać, bo w nadmiernych ilościach wpływa niekorzystnie, silnie zakwaszając glebę. Dawkę siarki należy odnieść do poziomu nawożenia azotem. Zakłada się, że pożądany stosunek N:S, dla roślin o średnich potrzebach w stosunku do siarki powinien conajmniej 6:1. Zatem, jeżeli planowana dawka azotu wynosi 140 kg N/ha to zapotrzebowanie na siarkę nawozową wyniesie około 23 kg S/ha. W razie stwierdzenia oznak niedożywienia w okresie wegetacji należy pierwiastek zastosować 2-3 krotnie dolistnie, w postaci 5% roztworu siedmiowodnego siarczanu magnezu. Przy czym takich sytuacji trzeba unikać poprzez wcześniejsze profilaktyczne nawożenie doglebowe. Dokarmianie dolistne siarką z reguły jest mało skuteczne, bo pierwiastek ten bardzo wolno przemieszcza się w roślinie. Aczkolwiek w niektórych warunkach, przy skrajnym niedoborze, można uzyskać bardzo wysoka efektywność. Poza tym ilość siarki jaką można dostarczyć tą drogą jest znikoma w stosunku do potrzeb. Przy założeniu, że wykonano trzy zabiegi 5% roztworem soli gorzkiej i wydatku cieczy opryskowej 300 l/ha, zastosujemy zaledwie 5,85 kg S/ha. Wiosenne nawożenie P i K Jeżeli z różnych powodów fosfor i potas nie zostały w wystarczającej ilości zastosowane w terminie jesiennym, to wiosną należy wykonać nawożenie uzupełniające. Pamiętać należy, że efektywność tych nawozów zależy od głębokości przemieszczenia się składników w profilu glebowym. Z reguły większa część P i K zastosowanych wiosną pozostaje płytko przy powierzchni gleby, a zatem ich efektywność jest niska. Dawka fosforu na początku sezonu wegetacyjnego nie powinna przekraczać 30-45 kg P2O5/ha, natomiast potasu 60-90 kg K2O/ha. Wyższe są nieefektywne, wręcz szkodliwe. Najlepiej zastosować nawóz wieloskładnikowy NPK typu nitrofoska, w którym wszystkie komponenty są bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie i przyswajalne dla roślin, co w okresie wiosennym ma priorytetowe znaczenie. Nawozy należy wysiać wcześnie, na 3-4 tygodnie przed siewem buraka, aby składniki pokarmowe mogły przemieścić się w profilu glebowym. Ma to jeszcze większe znaczenie niż w przypadku azotu. Fosfor i potas przemieszczają się bardzo wolno, zatem potrzebują więcej czasu na dotarcie do korzeni. Wybór nawozu Do nawożenia wiosennego azotem i siarką najlepiej zastosować nawozy azotowe z niewielkim dodatkiem siarki. Warto zwrócić również uwagę na dodatek innych bardzo cennych dla buraka składników, jak sodu, magnezu czy boru. Z nawozów dostępnych na rynku bogatym źródłem siarki i magnezu jest kizeryt (15% Mg, 20% S). Magnez decyduje o wydajności i długości fotosyntezy, przez co kształtuje wielkość produkcji węglowodanów, co dla buraka ma kluczowe znaczenie. Deficyt boru powoduje zgorzel liści sercowych oraz suchą zgniliznę i w skrajnych warunkach może przyczynić się do utraty blisko 50 proc. potencjalnych plonów. Zarówno magnez jak i bor łatwo ulegają wymywaniu, dlatego w latach mokrych należy odpowiednio skorygować nawożenie. POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 29

30 PO STRONIE PLANTATORA

artykuł PO STRONIE sponsorowany PLANTATORA POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 31

PO STRONIE PLANTATORA Nadmierne zagęszczenie gleby to poważny problem J Joanna Onuch Dobrze przygotowana pod uprawę buraków cukrowych gleba jest podstawowym warunkiem uzyskania wysokiego plonu. Do najważniejszych czynników plonotwórczych najczęściej zalicza się odczyn gleb oraz ich zasobność w składniki pokarmowe. Tymczasem bardzo duże znaczenie dla zapewnienia roślinom optymalnych warunków rozwoju mają właściwości fizyczne gleby, do których należą skład granulometryczny, właściwości wodne, powietrzne i cieplne gleby. 1 2 Fot. 1. Zastoiska wodne powstałe wiosną na plantacji buraka po intensywnych opadach. Fot. 2. Zagęszczona powierzchnia gleby po intensywnych opadach deszczu. Najkorzystniejsze dla prawidłowego rozwoju i wzrostu korzeni warunki stwarza struktura gruzełkowata gleby. Struktura ta warunkuje prawidłowe stosunki wodno-powietrzne, zapewniając rozwijającym się korzeniom roślin jednoczesny dostęp do wody i powietrza glebowego. Warunki takie korzystnie wpły- wają również na aktywność biologiczną gleby, dzięki której możliwie jest lepsze wykorzystanie składników pokarmowych przez korzenie buraka. Gleba taka korzystnie wpływa na kiełkowanie i wschody roślin, a także zapewnia optymalną obsadę oraz prawidłowy późniejszy rozwój korzeni. Jednak w ciągu okresu wegetacji struktura gruzełkowata podatna jest na zmiany. Jej trwałość zależy od uziarnienia gleby, zawartości próchnicy, aktywności organizmów glebowych, warunków atmosferycznych, gatunku uprawianych roślin, a także od ilości i intensywności przeprowadzanych zabiegów uprawowych na danym polu. Cząstki koloidalne, próchnica glebowa oraz mikroorganizmy glebowe są istotnymi czynnikami strukturotwórczymi gleby, gdyż ich obecność w glebie sprzyja łączeniu ze sobą luźnych cząstek mineralnych i organicznych w trwałe połączenia mineralno-organiczne. Przyczyny i skutki nadmiernego zagęszczenia gleb Niekorzystne zmiany struktury gleby mogą być wywoływane przez niszczące działanie silnych opadów deszczu zwłaszcza na nieokrytą glebę, aktywne procesy erozyjne oraz nieprawidłowo przeprowadzane zabiegi agrotechniczne. Uprawa gleby przeprowadzana w zbyt mokrych lub zbyt suchych warunkach przyczynia się do niszczenia gruzełkowatej struktury. W okresie wegetacji 2017 roku warunki atmosferyczne niestety oddziaływały niekorzystnie na właściwości fizyczne gleb, gdyż duża ilość opadów utrudniała wykonywanie zabiegów uprawowych w optymalnych warunkach. Część wykonywanych prac, jak np. zbiór czy doczyszczanie i załadunek buraków cukrowych, przeprowadzana była w stanie nadmiernego uwilgotnienia gleby. Konieczność wykorzystania w tym celu ciężkich maszyn przy dużym uwilgotnieniu pól przyczyniała się do większego obciążenia gleb przez koła maszyn i pojazdów rolniczych. W konsekwencji prowadziło to do przekraczania naturalnej nośności gleby i wzrostu jej zagęszczenia zarówno w warstwie ornej, jak i podornej, a nadmierne zagęszczenie gleby jest jednym z czynników ograniczających plonowanie roślin. Zasięg i stopień nadmiernego zagęszczenia gleby wzrasta wraz ze stopniem jej uwilgotnienia i sięga najczęściej od 30 do 60 cm, a przy większych obciążeniach nawet do 1 m w głąb profilu glebowego. W efekcie może prowadzić do wykształcenia się zbitej, nieprzepuszczalnej dla wody i powietrza podeszwy płużnej. Utrudnia ona przepływ wody opadowej oraz ogranicza wzrost korzeni roślin uprawnych. Wykonywanie orki na tę samą głębokość przez wiele lat przyczynia się do powstawania podeszwy płużnej. Na polach nadmiernie zagęszczonych o wysokiej zawartości drobnych cząstek, zwłaszcza takich gdzie wykształciła się podeszwa płużna mogą pojawiać się powierzchniowe lub podpowierzchniowe zastoiska wodne świadczące o utrudnionym przemieszczaniu się wody w głąb profilu glebowego. Zastoiska takie najłatwiej zaobserwować po intensywnych lub długotrwałych opadach deszczu oraz po wiosennych roztopach śniegu. Prostą metodą sprawdzenia występowania podeszwy płużnej na polu jest sprawdzenie oporu jaki stawia metalowy, gładki pręt podczas próby wciskania w glebę. Zwiększony opór może świadczyć o nadmiernym zagęszczeniu gleby lub obecności podeszwy płużnej. Pomiary takie najlepiej wykonać w kilu różnych miejscach pola w okresie wiosennym lub po żniwach przy polowej pojemności wodnej, tzn. w warunkach, kiedy gleba nie jest nadmiernie uwilgotniona ani nadmiernie przesuszona. Obecność podeszwy płużnej można potwierdzić także specjalistycznym urządzeniem - penetrometrem glebowym. Dodatkowo w miejscach wysokiego zagęszczenia gleby może dochodzić do nadmiernej koncentracji skład- 32

PO STRONIE PLANTATORA ników pokarmowych wprowadzanych z nawozami mineralnymi, które będą oddziaływały niekorzystnie na rosnące rośliny. Efektem takiego stanu rzeczy są pojawiające się na polach puste place, na których rośliny przestają rosnąć. Usuwanie występującego nadmiernego zagęszczenia gleb Zlikwidowanie podeszwy płużnej wymaga wykonania głęboszowania. Zabieg ten należy przeprowadzać co 4 lata, pod przedplon buraka na głębokość 3-5 cm poniżej warstwy zagęszczonej, w warunkach małego uwilgotnienia gleby. W warunkach zbyt dużego uwilgotnienia gleby zabieg ten nie spełnia swojej funkcji, gdyż dochodzi do zbyt małego napowietrzenia podglebia podczas wykonywania zabiegu. Należy przy tym pamiętać, że głęboszowanie pola, na którym nie występuje podeszwa płużna jest zbędne, a dodatkowo przyczyni się do zniszczenia prawidłowej struktury gleby, efektem czego będzie zmniejszenie plonu uprawianych roślin. Na glebach utrzymanych w dobrej kulturze, o głębokim poziomie próchnicznym podeszwę płużną można usunąć przez wykonanie orki pogłębionej. Jednak zabieg taki spowoduje wydobycie na powierzchnię pola warstwy podornej, która jest nadmiernie zagęszczona i niedotleniona. Dlatego też pogłębioną orkę należy wykonać pod przedplon buraka (pod zboże). Nadmierne zagęszczenie gleby ograniczają także rośliny wytwarzające głęboki, palowy system korzeniowy uprawiane w plonie głównym (rzepak) lub w poplonie. Głęboko korzeniące się rośliny naturalnie penetrują glebę dzięki czemu powstają kanaliki odprowadzające wodę i zapewniające dostęp powietrza. Zapobieganie nadmiernemu zagęszczeniu gleb Trudno jest uniknąć zagęszczania gleby na polach uprawnych, zwłaszcza na glebach ciężkich, zawierających duże ilości najdrobniejszych cząstek ilastych. Można jednak ograniczać nasilenie tego zjawiska poprzez: wykonywanie zabiegów uprawowych, w tym również uprawek spulchniających i pielęgnacyjnych w warunkach optymalnego uwilgotnienia gleby agregatowanie maszyn ograniczające liczbę przejazdów na polu właściwe zmianowanie uwzględniające uprawę roślin strukturotwórczych, zwłaszcza roślin bobowatych (motylkowych), np. groch, bobik, koniczyna, łubin w plonie głównym lub jako międzyplony racjonalne nawożenie mineralne uwzględniające nawozy fizjologicznie zasadowe regularne wapnowanie gleb stosowanie nawozów organicznych, np. obornik, słoma, nawozy zielone. Obok wymienionych czynników ogromne znaczenie dla zapobiegania nadmiernemu zagęszczeniu gleb ma zawartość próchnicy w glebie. W glebach o wysokiej zawartości próchnicy przemiany struktury będą przebiegały znacznie wolniej, a regeneracja zniszczonej struktury będzie dużo łatwiejsza. Wzrost zawartości próchnicy glebowej jest procesem długotrwałym, który wymaga odpowiedniego doboru gatunków roślin uprawnych (zmianowania), stosowania nawozów naturalnych oraz regulacji stopnia zakwaszenia gleb. To właśnie uregulowany odczyn gleb oraz optymalna zawartość próchnicy warunkują wytworzenie trwałej struktury gruzełkowatej w glebie, która zapewnia dostęp wody i powietrza do korzeni roślin, a tym samym przyczynia się do prawidłowego ich wzrostu i rozwoju. W 2016 r. lekarze z Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Olsztynie potwierdzili u naszego długoletniego i zaangażowanego cukrownika Pana Mirosława Bartosz inspektora ds. surowcowych, chorobę, która nosi nazwę Stwardnienie Boczne Zanikowe (SLA). W chwili obecnej jest to choroba nieuleczalna, polegająca na niszczeniu komórek nerwowych odpowiedzialnych za pracę mięśni, w tym także mięśni oddechowych. Mirek jest obecnie podopiecznym Fundacji Nadzieja II i. Stefanii Zaorskiej w Nowym Stawie. 4 3 Fot. 3. Zagęszczenie gleby wywołane pracą doczyszczarki w warunkach nadmiernego uwilgotnienia. Fot. 4. Doczyszczanie i załadunek wykopanych buraków w warunkach nadmiernego uwilgotnienia gleby. POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 33

PO STRONIE PLANTATORA Jaka uprawa i siew, taki zbiór J prof. dr hab. Jacek Przybył Instytut Inżynierii Biosystemów, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Nowoczesna technika w uprawie buraka cukrowego ma duże znaczenie. Wpływa pośrednio lub bezpośrednio na wielkość i jakość plonu. W szczególności dotyczy to techniki siewu i zbioru, co znajduje wyraz w powiedzeniu jaki siew, taki zbiór. Jednak to sformułowanie nie jest to do końca prawdziwe, ponieważ pomija bardzo ważne znaczenie uprawy roli. Jeśli zostaną popełnione błędy w przygotowaniu pola do siewu, to najlepsze nasiona i najdoskonalszy siewnik ich nie naprawią. Dlatego, ze względu na punktowy wysiew otoczkowanych nasion buraka cukrowego powyższe powiedzenie należy skorygować do postaci: jaka uprawa i siew, taki zbiór. wody. Dlatego pola przeznaczone pod buraki powinny być zaorane na płask w optymalnych warunkach pogodowych, pługiem obracalnym. Jeśli powierzchnia pola po orce nie spełnia tego wymogu, należy ją wyrównać dodatkowym narzędziem. W ten sposób plantator znacznie ogranicza liczbę i koszt wiosennych zabiegów doprawiających oraz eliminuje szkodliwe ugniatanie gleby kołami ciągnika. 1 2 Fot. 1. Uprawa przedsiewna powinna polegać na spulchnieniu i pokruszeniu tylko wierzchniej warstwy gleby, na taką głębokość, na jakiej będą umieszczane nasiona podczas siewu Fot. 2. Zęby w sekcji spulchniającej agregatu do uprawy przedsiewnej powinny być rozmieszczenie w 4-6 rzędach z odstępem między ich śladami od 50 do 60 mm Ścisła zależność uprawy i siewu funkcjonuje w każdym systemie uprawy roli. Zastosowanie uprawy konserwującej, czyli wyeliminowanie orki, zmusza plantatora do jeszcze większej staranności w uprawie wierzchniej warstwy roli. W obecnym sezonie uprawa roli nabrała ona jeszcze większego znaczenia wobec nadmiaru wody w glebie. Zakładając, iż przebieg opadów w najbliższych tygodniach będzie korzystny dla upraw jarych, to jednak wiosną z pewnością wilgotność gleb będzie bardzo duża. Może to opóźnić termin siewu buraków. Ponadto na części pól pod buraki rolnicy nie wykonali orki. Będzie więc trzeba ją wykonać wiosną. Jest to wbrew obowiązującym schematom, ale orka wiosenna powinna sprzyjać tak potrzebnemu napowietrzeniu gleby i szybszemu jej osuszeniu. Jednakowe warunki do kiełkowania Wszystkie nasiona buraka muszą mieć jednakowe warunki do kiełkowania. Takie warunki będą zapewnione, jeżeli gleba po orce będzie pokruszona, a powierzchnia pola wyrównana. W przeciwnym razie, wiosną po ścięciu grzbietów skib i wyrównaniu pola, nasiona wysiane w miejscach, gdzie przypadała bruzda, będą miały znacznie gorsze warunki do kiełkowania, ze względu na brak sprawnego systemu podsiąkania W tym miejscu należy podkreślić, że wszystkie wiosenne zabiegi powinny być wykonywane ciągnikiem wyposażonym w koła bliźniacze, a jeszcze lepiej w szerokie, niskociśnieniowe opony. Stosowanie ciągnika wyposażonego w koła chroniące glebę przed nadmiernym ugniataniem powinno być standardem, obowiązującym rolnika przy wjeździe w pole wiosną z każdą maszyną. Z badań wynika, że stosowanie kół ogumionych standardowo - w porównaniu z uprawą za pomocą ciągników wyposażonych w koła bliźniacze - zmniejsza zawartość powietrza w glebie o 3,8% i obniża plon buraków o 11%. Przygotowanie gleby do siewu Burak cukrowy jest rośliną, która wymaga bardzo starannej uprawy roli, począwszy już od uprawek pożniwnych, przez orkę przedzimową, po wiosenną uprawę przedsiewną. W przypadku systemu orkowego bardzo ważne jest rozpoczęcie wiosennych prac polowych dopiero po obeschnięciu gleby, czyli wtedy, kiedy gleba uzyskuje większą nośność, co zapobiega powstawaniu głębokich kolein. Koleiny powstałe np. wskutek zbyt wczesnego wjazdu ciągnikiem z rozsiewaczem nawozu uniemożliwiają spulchnienie roli na głębokość siewu. Na glebach ciężkich, zlewnych i nieprzepuszczalnych zbyt wczesne rozpoczęcie uprawy wiosennej, wskutek dużej wilgotności, powoduje mazanie się gleby za narzędziem. Uprawa przedsiewna powinna polegać na spulchnieniu i pokruszeniu tylko wierzchniej warstwy gleby, na taką głębokość, na jakiej będą umieszczane nasiona podczas siewu, czyli ok. 3 cm. Ponadto przygotowanie gleby do siewu powinno nastąpić najlepiej tylko w jednym zabiegu uprawowym, wykonanym bezpośrednio przed siewem. Intensywność i dokładność rozdrobnienia wierzchniej warstwy gleby musi być taka, aby umożliwiała łatwe wydostanie się siewek na powierzchnię. Gleba nie może być nadmiernie rozdrobniona i rozpylona. Prawidłowa struktura gleby wokół nasion przyspiesza wschody o kilka dni i zwiększa liczbę skiełkowanych nasion o 8-14%. 34

PO STRONIE PLANTATORA Głębsze spulchnienie gleby wiosną, a nawet wiosenna orka jest dopuszczalna tylko na glebach bardzo zlewnych. Ostatecznie o liczbie zabiegów przesądzają jednak rodzaj gleby oraz posiadane w gospodarstwie narzędzia. Trzeba jednak mieć na uwadze, że każdy kolejny przejazd zwiększa nie tylko koszty uprawy, ale powoduje rozdrobnienie agregatów glebowych i dodatkowe koleiny, co stwarza roślinom nierówne warunki wschodów, a potem utrudnia rozwój ich systemu korzeniowego. Pod pojęciem bezpośrednio przed siewem należy rozumieć takie wyprzedzenie uprawy, aby gleba obeschła po zabiegu nie zalepiała redlic sekcji wysiewających siewnika. W zależności od warunków pogodowych i wilgotności gleby może to być różnica nie większa niż 2-3 godziny. Ważna jest także temperatura gleby podczas siewu, która nie powinna być niższa od 6 C. Przy niższych temperaturach wydłuża się kiełkowanie nasion, co grozi porażeniem siewek przez choroby zgorzelowe. Uprawa przedsiewna Dobry agregat do uprawy przedsiewnej musi posiadać odpowiednią budowę sekcji spulchniającej oraz precyzyjną regulację głębokości roboczej. W praktyce jest to rozwiązane w ten sposób, że sekcja spulchniająca agregatu jest umieszczona pomiędzy dwoma wałami. Zmiana położenia sekcji względem wałów (płynna lub skokowa) zmienia jednocześnie głębokość spulchnienia roli. Sekcję spulchniającą stanowi brona z zębami sztywnymi lub sprężynowymi. Z punktu widzenia wymagań siewu nasion buraka cukrowego na głębokość 2-3 cm i umieszczania ich na warstwie gleby z kapilarnym podsiąkiem wody najkorzystniejszym rozwiązaniem są zęby sztywne zakończone gęsiostopką. Ograniczeniem dla takich zębów jest uprawa gleb podatnych na zamazanie. W tych warunkach korzystniej jest stosować proste zęby sprężynowe z redliczką. Zęby sprężynowe przydatne do uprawy gleby pod buraki cukrowe (a także pod inne rośliny) powinny posiadać prostą część roboczą, ustawioną niemal pionowo względem powierzchni gleby. Zęby na ramie powinny być rozmieszczenie w 4-6 rzędach z odstępem między śladami od 50 do 60 mm, co zapewnia w miarę równe dno uprawy oraz sprzyja skutecznemu rozkruszeniu zbrylonej gleby i wyrównaniu powierzchni pola. Elementy robocze za sekcją spulchniającą muszą rozkruszyć większe grudy gleby oraz rozdzielić agregaty glebowe tak, aby te o większej średnicy trafiły na powierzchnię gleby, a następnie ponownie zagęścić rolę na głębokości siewu. Do tego celu najczęściej stosuje się wał Crosskill, połączony z ramą niezależnie od pozostałych elementów, aby istniała możliwość regulacji efektu jego pracy. Siewniki punktowe Równomierność wschodów i obsada roślin na plantacji zależy w znacznym stopniu od budowy siewnika, jego stanu technicznego i nastawy parametrów roboczych. Szczególne znaczenie posiada budowa zespołu wysiewającego. Ze względu na zasadę działania tego zespołu wyróżnia się siewniki mechaniczne z zewnętrznym i wewnętrznym napełnianiem komórek tarczy wysiewającej, a siewniki pneumatyczne dzieli się na podciśnieniowe i nadciśnieniowe. Wadą siewników mechanicznych z zewnętrznym napełnianiem komórek tarczy wysiewającej wprost ze zbiornika nasion znajdującego się nad tarczą (np. Gama) jest mała prędkość robocza, a więc i niska wydajność, ograniczająca ich zastosowanie do obsiewania mniejszych plantacji. Wynika to z tego, że prędkość obwodowa tarczy wysiewającej w takich siewnikach nie może być duża, aby nie pogorszyć napełniania komórek nasionami i nie tworzyć przepustów. Z badań własnych wynika, że prędkość robocza nie powinna przekraczać 5 km/h. Tej wady nie posiadają siewniki mechaniczne, w których zastosowano wewnętrzne napełnianie komórek tarczy wysiewającej, z wykorzystaniem siły odśrodkowej (np. Monopill S/SE, Meca 4, Unicorn SD, Matrix). Zapewnia to prawidłowe rozmieszczenie nasion w rzędach, przy prędkości roboczej nawet ponad 8 km/h. Zalety wewnętrznego napełniania tarczy wysiewającej siewników mechanicznych spowodowały, że obecnie to rozwiązanie stosuje większość firm, produkujących siewniki do nasion buraka cukrowego. W grupie siewników pneumatycznych w ostatnich kilku latach nastąpił duży postęp techniczny, a efektem są nowe siewniki o parametrach eksploatacyjnych znacznie przewyższających dotychczasowe rozwiązania. Zaletą siewników pneumatycznych jest ich uniwersalność, czyli możliwość przystosowania do wysiewu punktowego nasion różnych roślin, uprawianych w szerokich rzędach. Natomiast wadą siewników pneumatycznych, w szczególności podciśnieniowych, było pogorszenie dokładności rozmieszczenia nasion w rzędzie po przekroczeniu prędkości 6 km/h. W nowych siewnikach pneumatycznych pozostała ich zaleta, natomiast wyeliminowano wadę, bowiem siewniki te mogą pracować precyzyjnie z prędkością roboczą nawet ponad 12 km/h. Obecnie takie siewniki w wersji do buraków cukrowych oferuje dwóch producentów Horsch i Väderstad, a zapowiadają ich wprowadzenie na rynek kolejni (np. Kvernelad z nowym siewnikiem Optima SX). Firma Horsch produkuje siewnik podciśnieniowy Maestro, który w wersji do buraków posiada 12, 24 lub 36 sekcji. Opatentowany siewnik wyróżnia m.in. oryginalny system do- 3 4 5 Fot. 3. Napęd elektryczny sekcji wysiewających siewnika punktowego umożliwia pełną jego kontrolę i sterowanie parametrami siewu. Fot. 4. Uprawa konserwująca, a następnie siew w mulcz wymaga siewnika punktowego z redlicami tarczowymi. Fot. 5. Horsch produkuje siewnik Maestro, wyposażony napędzane eklektycznie tarcze wysiewające, która zamiast otworów posiada otwarte na zewnątrz łukowe żłobki POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 35

36 PO STRONIE PLANTATORA

PO STRONIE PLANTATORA zowania nasion, w tym napędzana eklektycznie nowa tarcza wysiewająca, która zamiast otworów posiada otwarte na zewnątrz łukowe żłobki oraz podwojona częstotliwość wysiewu nasion, dzięki czemu możliwa jest praca z prędkością nawet do 15 km/h. W wyniku tych innowacji uzyskano płynne przejście nasion z ruchu okrężnego na tarczy wysiewającej w ruch liniowy w przewodzie nasiennym, transportującym nasiona do gleby. Wymagana dokładność siewu jest niezależna od liczby obrotów tarczy wysiewającej i jest kontrolowana przez czujniki elektroniczne. Z parametrów technicznych należy jeszcze podkreślić nacisk redlicy na podłoże dochodzący do 300 kg, regulowany hydraulicznie odpowiednio do stanu gleby. Siewnik Tempo firmy Väderstad wykorzystuje oryginalny pneumatyczny zespół wysiewający nadciśnieniowy z układem dozującym nasiona Gilstringa. Cechą tego układu jest wystrzeliwanie nasion z układu dozującego z wykorzystaniem sprężonego powietrza. System wysiewu także jest poddany kontroli elektronicznej i operator na bieżąco jest informowany o dokładności rozmieszczenia nasion w rzędzie. Siewnik Tempo w wersji V umożliwia siew buraka cukrowego w 12 rzędach o rozstawie 50 cm, natomiast w wersji R w 6, 12 lub 18 rzędach w rozstawie 45-50 cm. Dzięki zastosowaniu elektrycznego napędu wszystkich układów dozujących można wyłączyć dowolne sekcje wysiewające, co pozwala zaoszczędzić materiał siewny i obniżyć nakłady przy obsiewaniu pól o nieregularnym kształcie. Gdy wyłączone jest dozowanie nasion, można również wyłączyć dozowanie nawozu i mikrogranulatu. Można także wyłączyć dozowanie nawozu oraz mikrogranulatu i dozować nadal tylko nasiona. Indywidualny napęd elektryczny sekcji Wszystkie nowe siewniki punktowe posiadają zespoły wysiewające napędzane indywidualnie silnikiem elektrycznym. Taki napęd wprowadzają też producenci w starszych modelach siewników. Przyczyny stosowania takiego napędu są przynajmniej dwie: pierwsza to wyeliminowanie wad napędu mechanicznego, a druga to wykorzystanie możliwości w zakresie sterowania parametrami roboczymi siewnika i nadzorowania wysiewu z każdej sekcji, jakie dziś oferują technologie mechatroniczne, w tym standard ISOBUS. Napęd elektryczny umożliwia m.in. bezstopniowe nastawianie odstępu między nasionami w rzędzie, zachowanie stałego odstępu między nasionami, siew z wykorzystaniem sygnału GPS i odpowiedniego oprogramowania, co umożliwia automatyczne wyłączanie napędu poszczególnych zespołów wysiewających. Dzięki temu można dokładnie obsiać pola o nieregularnym kształcie, bez nakładania przejazdów, łatwe jest zakładanie technologicznych ścieżek przejazdowych z jednoczesną możliwością zwiększenia gęstości siewu w rzędach przylegających do ścieżek oraz automatyczne wyłączanie napędu na tarcze wysiewające przy podniesieniu ramy siewnika. Przygotowanie siewnika do pracy Przed rozpoczęciem siewu należy dokonać kontroli stanu technicznego siewnika. Sekcje muszą posiadać kompletne wyposażenie do siewu buraków. Należy także sprawdzić połączenie sekcji z ramą, układ napędowy siewnika, działanie napinaczy i stan łożysk oraz szczelność przewodów i komór ciśnieniowych. Tarcze wysiewające muszą mieć otwory o prawidłowej wielkości. W przypadku nadmiernego zużycia tarcze muszą być wymienione na nowe. Należy także ocenić stopień zużycia wyrzutników nasion i zgarniaczy nadmiaru nasion. Bardzo ważny jest stan redlic, których stopki powinny być zakończone ostrzem, tworzącym bruzdę do klinowania nasion. Stopki, ktore zamiast ostrza posiadają zaokrąglenie, sprzyjają przemieszczaniu się nasion w bruzdach, czyli nierównomiernemu rozmieszczaniu nasion w rzędach. Jeżeli stan techniczny siewnika nie budzi zastrzeżeń, należy przeprowadzić smarowanie całego siewnika według zaleceń instrukcji obsługi. Bieżąca ocena stanu technicznego siewnika i jego smarowanie muszą być systematycznie przeprowadzane także przez cały okres siewu. A może uprawa pasowa? Powyższa charakterystyka zabiegów dotyczy klasycznego postępowania w uprawie buraka cukrowego, czyli technologii z orką, co sprzyja tej roślinie, i większości gleb w naszym kraju. Nie można jednak nie zauważyć rozwijającej się tendencji do uprawy konserwującej z wykorzystaniem mulczowania resztkami pożniwnymi lub rośliną poplonową. Rośnie także areał buraka obsiewany w systemie uprawy pasowej. Obydwie metody uprawy buraków, a szczególnie uprawa pasowa mogą w tym roku przynieść plantatorom wiele korzyści. W uprawie konserwującej wskazane jest wykonanie uprawy przedsiewnej. Umożliwi to szybsze obeschnięcie roli, poprawi jakość pracy siewnika i zwiększy ilość skiełkowanych nasion. Po uprawie można także wykonać siew siewnikiem standardowym. Siew wprost w mulcz wymaga siewnika z redlicami tarczowymi, a przy dużej wilgotności gleby mogą być trudności z zamknięciem bruzdy siewnej. Uprawa pasowa stanowi połączenie zalet klasycznej uprawy roli (głębokie spulchnienie, większa stabilność plonowania) z uprawą konserwującą (ochrona gleby przed erozją, ochrona zasobów wody w glebie). Na podstawie dotychczas przeprowadzonych różnych badań do najważniejszych zalet uprawy pasowej należy zaliczyć: pozostawienie bez uprawy do 70% powierzchni pola, czyli ochronę gleby przed erozją i zachowanie zasobów wody glebowej oraz ciągłości życia biologicznego w profilu glebowym, wzrost aktywności biologicznej i żyzności gleby, siew w strefie z małą ilością resztek pożniwnych, możliwość wcześniejszego siewu, większa nośność gleby, lepsze wykorzystanie wody glebowej, niższe nakłady paliwa na jednostkę powierzchni, możliwość łączenia uprawy ze zlokalizowanym nawożeniem, wyższe plony, mniejsze nakłady pracy i energii oraz niższe koszty uprawy. Fot. 6. Uprawa pasowa może być w bieżącym sezonie rozwiązaniem problemów na polach o nadmiernej wilgotności gleby. 6 POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 37

38 PO GODZINACH

PO GODZINACH Rozwiązanie konkursu Serdecznie dziękujemy wszystkim uczestnikom za udział w naszym jubileuszowym konkursie. Nadesłane przez was zdjęcia wypieków wraz z przepisami wyglądają bardzo apetycznie a na sam widok aż ślinka cieknie. W związku z tym komisja, w której składzie zasiadają same łasuchy nie miała łatwego wyboru. Z wielkim trudem wyłoniła zwyciężczynię Panią Magdę Aleksińską, która otrzyma nagrodę główną. Ze względu na dużą ilość zgłoszeń, postanowiliśmy przyznać dodatkowo trzy wyróżnienia specjalne: - Monika Karczmarz z Lubrańca - Marzena Płonka z Malborka - Edyta Krężel z Wtelna J Magda Aleksińska wygrana J Edyta Krężęl wyróżniona J Monika Karczmarz wyróżniona J Marzena Płonka wyróżniona Wszyscy nagrodzeni dostaną od nas upominki nadesłane pocztą. Zapraszamy do udziału w naszych konkursach, w których do wygrania jak zawsze cenne nagrody. KONKURS Świat malowany cukrem Specjalnie dla naszych czytelników przygotowaliśmy nowy konkurs. W związku z rekordową kampanią cukrowniczą w Krajowej Spółce Cukrowej S.A., która jest już za nami chcielibyśmy żebyście namalowali nam dowolny obrazek związany bezpośrednio z cukrem np.: fabrykę, dowolny cukier, pole buraków. Tym razem zadanie będzie trochę trudniejsze, ponieważ prosimy o namalowanie obrazków w cukrze. Czekamy na zdjęcia waszych prac! Zwycięzcy naszego konkursu otrzymają atrakcyjne nagrody a najlepsze prace zostaną opublikowane w następnym kwartalniku. Zdjęcia prac konkursowych prosimy nadsyłać do 1 kwietnia na adres mailowy: konkurs@polski-cukier.pl POLSKI CUKIER Nr 1/2018(30) 39