URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO W OLSZTYNIE SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI USŁUG OPIEKUŃCZYCH W FORMIE TELEOPIEKI W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM W 2018 ROKU Opracowanie: Biuro ds. pomocy i integracji społecznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Olsztyn, luty 2019 r.
SPIS TREŚCI: WSTĘP... 3 WNIOSKI... 5 1. ETAPY WDRAŻANIA TELEOPIEKI W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO- MAZURSKIM... 8 2. SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE... 10 2.1. Realizacja usług opiekuńczych w formie teleopieki w województwie warmińskomazurskim w 2018 r.... 10 2.2. Odbiorcy usług opiekuńczych w formie teleopieki w województwie warmińskomazurskim w 2018 r.... 12 2.3. Działania podejmowane w ramach organizacji usług teleopiekuńczych... 14 2.4. Plany dotyczące kontynuacji zadania... 15 2.5. Trudności związane z wdrażaniem usług teleopiekuńczych w 2018 r. w województwie warmińsko-mazurskim... 17 3. SPRAWOZDANIE FINANSOWE... 20 SPIS MAP... 22 SPIS RYSUNKÓW... 22 SPIS WYKRESÓW... 22 S t r o n a 2 22
WSTĘP Samorząd Województwa Warmińsko-Mazuskiego obserwując zachodzące przemiany demograficzne oraz rosnące zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze, w 2017 r. wystąpił z inicjatywą uruchominienia, we współpracy z samorządami lokalnymi, pilotażowego programu wdrożenia usług teleopiekuńczych, oferując gminom 50% wsparcie finansowe z budżetu Województwa. Przy czym należy tu podkreślić, że świadczenie usług opiekuńczych jest ustawowym zadaniem własnym gmin. Do pierwszego, pilotażowego etapu uruchomienia usług teleopiekuńczych z każdego powiatu wytypowano gminę z największą liczbą osób korzystających z usług opiekuńczych oraz dwa miasta na prawach powiatu tj. Olsztyn i Elbląg. W związku z tym, że z trzech powiatów nie zgłosiła się żadna gmina, z własną inicjatywą przystąpienia do pilotażu zgłosiły się Gmina Miejska Lidzbark Warmiński, Gmina Gietrzwałd oraz Gmina Morąg. Tym sposobem w pierwszym etapie usługi teleopiekuńcze uruchomiono w 20 gminach. Do drugiego etapu, który przeprowadzono w połowie 2018 roku, przystąpiło kolejnych 14 gmin. Ostatecznie w ramach projektu wsparciem objęto 678 seniorów. Powodem do zastosowania nowoczesnego rozwiązania, jakim jest teleopieka, jest m.in. wzrastające zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze dla osób starszych oraz rosnące koszty opieki instytucjonalnej finansowane ze środków publicznych, głównie samorządowych. Ponadto należy zauważyć, że tradycyjny model opieki rodzinnej ma zastosowanie coraz rzadziej, a z drugiej strony model stacjonarnej opieki instytucjonalnej jest najmniej pożądanym przez samych zainteresowanych. W takiej sytuacji najwłaściwszym rozwiązaniem jest wzmocnienie systemu opieki środowiskowej świadczonej w miejscu zamieszkania seniora, a idąc dalej zastosowanie teleopieki domowej, która umożliwia wydłużenie okresu samodzielności osoby starszej we własnym domu. Teleopieka w wersji podstawowej to system przywoławczy działający w domu podopiecznego przez 24 h/dobę, 365 dni w roku. Osoba potrzebująca wyposażona zostaje w telefon oraz do wyboru brelok, wisiorek lub bransoletkę z przyciskiem SOS, który w razie jakiegokolwiek zagrożenia (upadek, nagłe pogorszenie stanu zdrowia, pożar,) po naciśnięciu powoduje automatyczne uruchomienie połączenia w trybie głośnomówiącym z centrum monitoringu, w którym operator zadecyduje o stosownym rodzaju interwencji. Powyższa forma usług opiekuńczych jest alternatywą dla pobytu osób starszych w zakładzie opiekuńczopielęgnacyjnym czy domu pomocy społecznej oraz wsparciem dla rodzin osób samotnie zamieszkujących. Podjęte działania wynikają również z realizacji zapisów programu Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2014-2020, a także z ustawy o pomocy społecznej, która przypisuje Samorządowi Województwa zadanie polegające na inspirowaniu i promowaniu nowoczesnych rozwiązań w zakresie pomocy społecznej. Każda gmina, która otrzymała wsparcie finansowe z budżetu Województwa Warmińsko-Mazurskiego na wdrażanie usług teleopiekuńczych złożyła sprawozdanie S t r o n a 3 22
i rozliczyła się z przekazanej dotacji po zakończeniu roku budżetowego. W oparciu o złożone przez gminy sprawozdania jednostkowe opracowano Sprawozdanie z realizacji usług opiekuńczych w formie teleopieki. S t r o n a 4 22
WNIOSKI 1. Odbiorcami usług opiekuńczych w formie teleopieki w 2018 r. były przede wszystkim osoby w wieku powyżej 80 r.ż. (48,2%) oraz w wieku 70-80 lat (31,9%). Wydłużanie się przeciętnego trwania życia wpływa na proces starzenia się społeczeństwa. Prognozy demograficzne potwierdzają, że w ciągu najbliższego dziesięciolecia będzie wzrastała liczba i udział osób w wieku 60-79 lat w ogóle ludności, a począwszy od 2026 r. rozpocznie się dynamiczny wzrost liczby osób w wieku 80 lat i więcej. 1 W tym kontekście kluczowe jest podejmowanie działań mających na celu zapewnienie im opieki i poczucia bezpieczeństwa. Wzrastające zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze dla osób starszych oraz rosnące koszty opieki instytucjonalnej, finansowanej ze środków publicznych, głównie samorządowych powinny skłaniać gminy do inwestowania w rozwój wielu różnych form wsparcia, pozwalających jak najdłużej pozostawać osobom starszym we własnym środowisku. Biorąc pod uwagę trendy demograficzne, grupa osób w wieku 70+ staje się więc coraz bardziej istotna w kontekście planowania działań opiekuńczych z wykorzystywaniem usług opartych na nowoczesnych technologiach, tj. teleopieka i telemedycyna. 2. Odbiorcami usług teleopiekuńczych były przede wszystkim kobiety, które stanowiły ponad 78% seniorów objętych teleopieką w 2018 r. Powyższe potwierdza fakt, że wśród populacji osób starszych przeważają kobiety. Rosnący wraz z wiekiem udział kobiet w populacji wynika przede wszystkim z nadumieralności mężczyzn oraz zróżnicowania długości życia przedstawicieli obydwu płci. Dane demograficzne dla Polski wskazują, że kobiety osiągające wiek 60 lat mają przed sobą o 5 lat więcej dalszego trwania życia niż mężczyźni. Przewaga liczebna kobiet rośnie w kolejnych grupach wiekowych, tj. w grupie 60-64 lata, kobiety stanowią ponad 53% zbiorowości, a wśród osób co najmniej 85-letnich już ponad 72%. 2 Biorąc pod uwagę powyższe trendy, kobiety stanowić będą w przyszłości główną grupę docelową usług opartych na nowoczesnych technologiach. 3. Usługami teleopiekuńczymi zostały objęte przede wszystkim osoby mieszkające samotnie, które stanowiły ponad 91% seniorów korzystających z teleopieki. Wśród osób starszych aż 2/3 to osoby owdowiałe, w tym ponad 90% to samotnie żyjące kobiety. Jak wcześniej wspomniano, przedstawione tendencje wynikają ze zjawiska wyższej umieralności mężczyzn, która w konsekwencji powoduje częstsze owdowienia 1 Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za rok 2017, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, s. 10-11. 2 Tamże, s. 6. S t r o n a 5 22
kobiet. Starsi mężczyźni najczęściej do końca życia pozostają żonaci, a starsze kobiety są wdowami. 3 Teleopieka, a dalej telemedycyna z założenia powinna obejmować przede wszystkim seniorów żyjących samotnie, którzy mają ograniczone możliwości przemieszczania się, a ich aktywność ogranicza się do własnego mieszkania. Biorąc pod uwagę prognozy demograficzne w najbliższych latach liczba seniorów w województwie warmińsko-mazurskim, szczególnie w najstarszych grupach wiekowych, w tym seniorów samotnych, będzie się systematycznie zwiększać, a tym samym zwiększać się będzie grupa odbiorców usług teleopiekuńczych. 4. Osoby starsze, które zdecydowały się na skorzystanie z usług teleopiekuńczych doceniają korzyści wynikające ze stosowania tego typu nowoczesnych rozwiązań w większości gmin seniorzy chętnie korzystali z zaproponowanej formy wsparcia. Pomimo wskazywanych przez gminy problemów oraz początkowego oporu seniorów przed teleopieką, ogólny odbiór usług teleopiekuńczych jest dobry. Seniorzy, którzy zdecydowali się przystąpić do programu w większości przypadków byli zadowoleni z otrzymanego wsparcia. Teleopieka podniosła poziom ich bezpieczeństwa głównie poprzez świadomość możliwości użycia przycisku życia i w razie konieczności otrzymania niezbędnej pomocy. Również rodzina osób korzystających z usług teleopieki jest spokojniejsza o swoich bliskich, ponieważ ewentualna pomoc zostanie udzielona zdecydowanie szybciej. 5. Ponad 72% osób starszych objętych usługą to osoby zamieszkujące tereny miejskie. Związane jest to przede wszystkim z faktem, że do pilotażowego projektu wdrażania usług teleopiekuńczych w 2018 r. przystąpiły głównie gminy miejskie oraz miejsko-wiejskie. W kontekście kompleksowego rozwoju usług opiekuńczych w formie teleopieki w województwie warmińsko-mazurskim ważne jest, aby w kolejnych etapach wdrażania usług teleopiekuńczych zachęcać gminy z terenów wiejskich do przystąpienia do projektu. 6. Na bazie zdobytych doświadczeń, zalecane jest dalsze kontynuowanie działań w zakresie wdrażania usług opiekuńczych w formie teleopieki, a w dalszym etapie telemedycyny, zwłaszcza, że spośród 34 gmin aż 31 stwierdziło, iż rozwijanie w najbliższych latach usług opartych na nowoczesnych technologiach jest zasadne. 3 Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za rok 2017, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, s. 7. S t r o n a 6 22
7. Potrzeby zgłaszane przez seniorów podczas rozmów, nie będące zgłoszeniami alarmowymi, to w głównej mierze: potrzeby około-medyczne, np.: umówienie wizyty u lekarza, odnowienie recepty, zakup i dostarczenie leków, porady medyczne; prośba o informacje dotyczące różnych spraw związanych z życiem codziennym, przede wszystkim typu: gdzie można załatwić..., kto mógłby mi pomóc w... ; problemy związane z koniecznością dokonania naprawy, np.: popsuł mi się telewizor czy cieknie mi kran ; potrzeba rozmowy: dominują dwa typy potrzeba zwykłego kontaktu z drugim człowiekiem oraz potrzeba wyżalenia się. 8. Całkowity koszt wdrożenia w 2018 r. usług teleopiekuńczych w województwie warmińsko-mazurskim wyniósł 404 556,55 zł. Koszt opłat abonamentowych stanowił 52,08% poniesionych kosztów, tj. 210 686,68 zł. Koszt zakupu telefonów stacjonarnych wyniósł 37 880,12 zł (9,36%), z kolei koszt zakupu telefonów komórkowych 155 989,75 zł (38,56%) Podsumowując: przeciętny odbiorca usług opiekuńczych w formie teleopieki w województwie warmińsko-mazurskim w 2018 r. to kobieta, w wieku powyżej 80 lat, mieszkająca samotnie w mieście. S t r o n a 7 22
1. ETAPY WDRAŻANIA TELEOPIEKI W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM Usługi opiekuńcze w formie teleopieki w województwie warmińsko-mazurskim w 2018 r. realizowane były w dwóch etapach: Etapy ETAP I ETAP II Podstawa prawna Uchwała Nr XXXIII/735/17 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie: udzielenia pomocy finansowej dwudziestu gminom w województwie warmińskomazurskim w formie dotacji celowych z przeznaczeniem na realizację zadań własnych gmin związanych z organizowaniem i świadczeniem usług opiekuńczych w formie teleopieki w 2018 roku Uchwała Nr XXXVIII/817/18 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 26 czerwca 2018 r. w sprawie udzielenia pomocy finansowej czternastu gminom w województwie warmińskomazurskim w formie dotacji celowych z przeznaczeniem na realizację zadań własnych gmin związanych z organizowaniem i świadczeniem usług opiekuńczych w formie teleopieki w 2018 roku. Gminy 20 gmin, tj.: Gmina Miejska Bartoszyce; Gmina Miasta Braniewa; Gmina Pasłęk; Gmina Miasto Ełk; Gmina Gołdap; Gmina Miejska Iława; Gmina Orneta; Gmina Miasto Mrągowo; Gmina Miejska Nowe Miasto Lubawskie; Gmina Olecko; Gmina Biskupiec; Gmina Miejska Ostróda; Gmina Pisz; Gmina Miejska Szczytno; Gmina Węgorzewo; Gmina Miasto Elbląg; Gmina Olsztyn; Gmina Miejska Lidzbark Warmiński; Gmina Gietrzwałd; Gmina Morąg; 14 gmin, tj. Gmina Banie Mazurskie; Gmina Biała Piska; Gmina Dobre Miasto; Gmina Frombork; Gmina Miejska Giżycko; Gmina Wiejska Iława; Gmina Jeziorany; Gmina Miejska Lubawa; Gmina Wiejska Lubawa; Gmina Miłki; Gmina Miłomłyn; Gmina Wiejska Mrągowo; Gmina Ruciane Nida; Gmina Stawiguda; Całkowity koszt usług teleopiekuńczych Wysokość przekazanej dotacji (łącznie) 271 046,02 zł 133 510,53 zł 143 870,00 zł. 73 121,00 zł. S t r o n a 8 22
Średnia kwota dotacji przypadająca na gminę Data podpisania umowy Ogólne zasady 7193,50 zł. 5222,93 zł. 17 stycznia 2018 r 13 lipca 2018 r. Wysokość wsparcia przekazanego gminom wyniosła do 50% kosztów zapewnienia potrzebującym mieszkańcom gmin dostępu do usług teleopieki. W każdej gminie wsparciem objęty został koszt opłaty dostępowej oraz zakup niezbędnych urządzeń. Mapa 1. Gminy województwa warmińsko-mazurskiego, w których wdrożono usługi teleopiekuńcze w 2018 r. S t r o n a 9 22
2. SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE 2.1. Realizacja usług opiekuńczych w formie teleopieki w województwie warmińsko-mazurskim w 2018 r. Gminy, które na podstawie umów podpisanych z Samorządem Województwa Warmińsko-Mazurskiego, otrzymały dofinansowanie na realizację usług teleopiekuńczych zobowiązane były do wyboru operatora, w sposób gwarantujący zachowanie uczciwej i wolnej konkurencji oraz przestrzeganie zasad równego traktowania i przejrzystości. W 33 gminach na operatora świadczącego usługi teleopiekuńcze wybrano Polskie Centrum Opieki Sp. z o. o z siedzibą w Gdyni. Jedna gmina współpracowała z firmą ABAKUS Systemy Teleinformatyczne Spółka z o. o. z siedzibą w Bielsku Białej. Jednostkami odpowiedzialnymi za organizację usług teleopiekuńczych, w tym między innymi rekrutację uczestników, były przede wszystkim ośrodki pomocy społecznej. W pojedynczych przypadkach działania w tym zakresie przejęły urzędy gmin, które realizowały usługę samodzielnie bądź we współpracy z ośrodkami pomocy społecznej mapa 2. Mapa 2. Realizatorzy usług opiekuńczych w formie teleopieki w województwie warmińsko-mazurskim w 2018 r. S t r o n a 10 22
Jak wynika ze złożonych sprawozdań, zdecydowanie większym zainteresowaniem wśród seniorów objętych usługą cieszyły się telefony komórkowe. W ramach realizacji projektu zakupiono: 437 telefonów komórkowych, które stanowiły 66,82% oraz 221 telefonów stacjonarnych, tj. 33,18% ogółu zakupionego sprzętu rysunek 1. Średnia wysokość dotacji wykorzystana w gminie na zakup telefonów komórkowych wyniosła 2310,99 zł, natomiast średni koszt zakupu 1 telefonu komórkowego to 344,10 zł. W przypadku telefonów stacjonarnych średnia wysokość dotacji przeznaczona na ich zakup to 715,93 zł, z kolei średni koszt zakupu 1 telefonu stacjonarnego wyniósł 171,40 zł. Rysunek 1. Sprzęt zakupiony w ramach wdrażania usług teleopiekuńczych w województwie warmińskomazurskim w 2018 r. telefony stacjonarne: 221 szt. telefony komórkowe: 445 szt. łącznie telefony stacjonarne i komórkowe: 666 szt. Gminy, które otrzymały dotację w ramach I etapu wdrażania usług teleopiekuńczych, realizowały usługę średnio przez 11 miesięcy. Gminy, które przystąpiły do projektu w lipcu 2018 r. wdrażały usługę średnio przez 5 miesięcy. Krótszy czas realizacji usług, niż planowany na etapie podpisywania umowy (tj. odpowiednio 12 i 6 miesięcy) wynikał przede wszystkim z konieczności wyboru operatora świadczącego usługi teleopiekuńcze i podpisania z nim umowy oraz procesu naboru uczestników rysunek 2. Średnia wysokość dotacji wykorzystana na opłaty dostępowe/abonamentowe wyniosła 2718,32 zł 4, z kolei średni koszt opłaty dostępowej/abonamentowej za 1 miesiąc - 635,83 zł. Rysunek 2. Średni czas realizacji usług teleopiekuńczych w województwie warmińsko-mazurskim w 2018 r. Gminy, które przystąpiły do projektu w styczniu 2018 r. Gminy, które przystąpiły do projektu w lipcu 2018 r. 11 miesięcy 5 miesięcy 4 bez Gminy Miejskiej Giżycko, która otrzymała dotację wyłącznie na zakup sprzętu S t r o n a 11 22
Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Polskie Centrum Opieki Sp. z o. o z siedzibą w Gdyni oraz przez firmę ABAKUS Systemy Teleinformatyczne Spółka z o. o. z siedzibą w Bielsku Białej, w 2018 r. odnotowano 2057 połączeń, z czego 1945 były to połączenia aktywacyjne, testowe, przypadkowe rysunek 3. Rysunek 3. Połączenia odnotowane w 2018 r. przez Polskie Centrum Opieki Sp. z o. o oraz firmę ABAKUS Systemy Teleinformatyczne Sp. z o. o. połączenia alarmowe: 112 (5,45%) połączenia testowe: 957 (46,52%) połączenia przypadkowe: 988 (48,03%) Łącznie: 2057 Źródło: Opracowanie na podstawie informacji przekazanych przez Polskie Centrum Opieki w Gdyni oraz firmę ABAKUS Systemy Teleinformatyczne Potrzeby zgłaszane przez seniorów podczas rozmów, nie będące zgłoszeniami alarmowymi, to w głównej mierze: 1. potrzeba rozmowy: dominują dwa typy potrzeba zwykłego kontaktu z drugim człowiekiem oraz potrzeba wyżalenia się; 2. potrzeby około-medyczne, np.: umówienie wizyty u lekarza, odnowienie recepty, zakup i dostarczenie leków, porady medyczne; 3. prośba o informacje dotyczące różnych spraw związanych z życiem codziennym, przede wszystkim typu: gdzie można załatwić..., kto mógłby mi pomóc w... ; 4. problemy związane z koniecznością dokonania naprawy, np.: popsuł mi się telewizor czy cieknie mi kran. 2.2. Odbiorcy usług opiekuńczych w formie teleopieki w województwie warmińsko-mazurskim w 2018 r. Jak wynika ze sprawozdań przedstawionych przez gminy, z tej formy wsparcia skorzystało łącznie 678 seniorów z województwa warmińsko-mazurskiego. Prawie połowa spośród nich to osoby powyżej 80 r.ż. (48,2%). Niemal co trzeci odbiorca usług był w wieku 70-80 lat. Seniorzy w wieku 65-70 lat stanowili nieco ponad 10%, a w wieku 60-65 lat ponad 9% - wykres 1. Odbiorcami usług były przede wszystkim kobiety, które stanowiły ponad 78% seniorów objętych teleopieką w 2018 r. - wykres 2. S t r o n a 12 22
Wykres 1. Odbiorcy usług teleopieki wg wieku (w %) Wykres 2. Odbiorcy usług teleopieki wg płci (w %) 9,6 10,3 21,8 48,2 31,9 78,2 Pow. 60 do 65 lat Pow. 70 do 80 lat Pow. 65 do 70 lat Pow. 80 lat kobieta mężczyzna Usługami teleopiekuńczymi zostały objęte przede wszystkim osoby mieszkające samotnie, które stanowiły ponad 91% seniorów korzystających z teleopieki wykres 3. Ponadto ponad 72% osób starszych objętych usługą to osoby zamieszkujące tereny miejskie wykres 4. Związane jest to przede wszystkim z faktem, że do projektu wdrażania usług teleopiekuńczych w 2018 r. przystąpiły głównie gminy miejskie oraz miejsko-wiejskie. Wykres 3. Odbiorcy usług teleopieki wg sytuacji rodzinnej (w %) Wykres 4. Odbiorcy usług teleopieki wg miejsca zamieszkania (w %) 8,6 27,4 91,4 72,6 osoby mieszkające samotnie osoby mieszkające z rodziną miasto wieś Podsumowując: przeciętny odbiorca usług opiekuńczych w formie teleopieki w województwie warmińsko-mazurskim w 2018 r. to kobieta, w wieku powyżej 80 lat, mieszkająca samotnie w mieście. S t r o n a 13 22
WIEK POW. 80 r.ż (48,2%) KOBIETA (78,2%) ODBIORCA USŁUG TELEOPIEKUŃCZYCH MIESZKANIEC MIASTA (72,4%) OSOBA MIESZKAJĄCA SAMOTNIE (91,4%) W oparciu o przedstawione sprawozdania można stwierdzić, że osoby starsze, które zdecydowały się na skorzystanie z usług teleopiekuńczych doceniają korzyści wynikające ze stosowania tego typu nowoczesnych rozwiązań w większości gmin seniorzy chętnie korzystali z zaproponowanej formy wsparcia. 2.3. Działania podejmowane w ramach organizacji usług teleopiekuńczych Rekrutacja osób do objęcia usługami opiekuńczymi w formie teleopieki spoczywała w głównej mierze na pracownikach socjalnych. Seniorów zgłaszały również rodziny oraz same osoby starsze wyrażały chęć uczestniczenia w realizowanym projekcie. W pojedynczych przypadkach w proces rekrutacji angażowały się: pielęgniarki środowiskowe, opiekunki domowe, jak również sąsiedzi, sołtysi oraz lekarze (wykres 5). Wykres 5. Osoby zgłaszające seniorów do objęcia usługą teleopieki w 2018 r. (liczba gmin) 35 31 30 24 25 21 20 15 10 10 5 0 same osoby starsze rodzina sąsiedzi pracownik socjalny 3 3 sołtys pielęgniarka środowiskowa 1 1 lekarz opiekunka domowa S t r o n a 14 22
W ramach realizacji usług teleopiekuńczych gminy podejmowały szereg różnorodnych działań promocyjnych. Należały do nich przede wszystkim: spotkania indywidualne oraz grupowe z osobami starszymi, podopiecznymi ośrodków pomocy społecznej; publikacje informacji o teleopiece na stronach internetowych urzędów gmin, ośrodków pomocy społecznej; publikacje informacji o teleopiece na portalach społecznościowych (np. Facebook); informacje na temat wdrażania usług teleopiekuńczych w lokalnych mediach (prasa, radio, telewizja); plakaty informacyjne na tablicach ogłoszeń; ulotki informacyjne dla seniorów; przekazanie informacji do m.in.: placówek służby zdrowia, kontakt z seniorami poprzez: pielęgniarki środowiskowe, sołtysów, kościoły. Po ustaleniu docelowej grupy spełniającej wymagania dotyczące możliwości i zasadności korzystania ze wsparcia (stan zdrowia, możliwości techniczne, chęć przystąpienia do usługi), szczegółowo zapoznano seniorów z zasadami obsługi sprzętu i funkcjonowania systemu teleopieki. Polskie Centrum Opieki z Gdyni zorganizowało również szkolenia dla pracowników urzędów gmin oraz ośrodków pomocy społecznej odpowiedzialnych za wdrażanie usług teleopiekuńczych. 2.4. Plany dotyczące kontynuacji zadania Z uwagi na ograniczoną ilość środków finansowych oraz pilotażowy charakter realizowanego w 2018 r. wsparcia, objęcie usługami teleopiekuńczymi wszystkich seniorów wymagających tego typu pomocy nie było możliwe. Spośród gmin, które w 2018 r. przystąpiły do programu wdrażania usług teleopiekuńczych w województwie warmińsko-mazurskim, 9 zadeklarowało, że po wprowadzeniu usługi, na listach rezerwowych znajdowały się jeszcze osoby oczekujące na przystąpienie do systemu (26 osób) mapa 3. Jako przyczynę takiej sytuacji wskazywano przede wszystkim brak środków finansowych na zakup dodatkowego sprzętu. S t r o n a 15 22
Mapa 3. Gminy, w których w 2018 r. były osoby oczekujące na objęcie usługą teleopieki wraz z liczbą tych osób Ze złożonych deklaracji wynika, że z teleopieki skorzysta w 2019 r. ok. 700 seniorów z województwa warmińsko-mazurskiego mapa nr 4. Mapa 4. Gminy planujące realizację usług teleopiekuńczych w roku 2019 wraz z liczbą osób S t r o n a 16 22
2.5. Trudności związane z wdrażaniem usług teleopiekuńczych w 2018 r. w województwie warmińsko-mazurskim W sprawozdaniach z realizacji teleopieki w województwie warmińsko-mazurskim w 2018 r. gminy wskazywały na problemy pojawiające się podczas wdrażania usług teleopiekuńczych. Dla przejrzystości podzielono je na trzy kategorie: problemy techniczne (głównie związane z działaniem sprzętu), problemy organizacyjne oraz leżące po stronie seniorów. Poniżej przedstawiono najczęściej pojawiające się trudności w czasie wdrażania usług opiekuńczych w formie teleopieki w 2018 r. w województwie warmińsko-mazurskim. S t r o n a 17 22
Trudności techniczne długi czas oczekiwania na połęczenie z operatorem; awarie sprzętu, najczęściej niedziałający głośnik; słabe baterie w aparatach telefonicznych (telefony szybko się rozładowywały); w przypadku telefonów stacjonarnych brak możliwości kolejnego połączenia testowego; podczas pierwszej próby podłączenia w kilku przypadkach wystąpiły problemy z nawiązaniem połączenia z centrum teleopieki (konieczność kilkukrotnego wybierania przycisku sos); Trudności organizacyjne długa, czasochłonna rekrutacja, brak chętnych; posiadanie przez seniorów telefonów komórkowych nowszej generacji z funkcją powiadamiania jednym przyciskiem numeru alarmowego 112; szybka rezygnacja osób starszych z udziału w programie; w przypadku niektórych samotnych seniorów brak osób do pierwszego kontaktu (co jest konieczne do uruchomienia usługi); Trudności leżące po stronie seniorów niechęć osób starszych do nowego telefonu/brak zgody na wymianę telefonu na proponowany przez operatora; obawa przed koniecznością nabycia umiejętności obsługi nowego sprzętu; negatywne nastawienie do nowości oraz do podpisywania dokumentów; oczekiwana inna forma wsparcia, tj. opiekunka, która spędzi czas z osobą starszą; obawa przed użyciem przycisku "sos" przez przypadek i kłopotami z tego powodu; nieufność wobec konieczności kontaktowania się z całkowicie obcą osobą w centrum obsługi, podejrzenia o ograniczenie swobody rozmów; niechęć osób w wieku ok. 70 lat do korzystania z usługi ("mnie ten problem nie dotyczy"); brak znajomości nr PIN w przypadku telefonów komórkowych; S t r o n a 18 22
Pomimo wskazywanych przez gminy problemów, ogólny odbiór usług teleopiekuńczych jest dobry. Jak wcześniej wspomniano seniorzy, którzy zdecydowali się przystapić do programu w większości przypadków byli zadowoleni z otrzymanego wsparcia. W złożonych sprawozdaniach często podkreślany był fakt, że teleopieka podniosła poziom poczucia bezpieczeństwa, zarówno beneficjentów wsparcia, jak również ich rodzin. Uczestnicy pilotażowego programu usług teleopiekuńczych to osoby starsze, przeważnie schorowane, mieszkające samotnie, których aktywność ograniczona jest do własnego mieszkania. Często więc sama świadomość możliwości użycia przycisku życia i w razie konieczności otrzymania niezbędnej pomocy medycznej czy też wezwania członka rodziny bądź sąsiada, powoduje znaczny wzrost poczucia bezpieczeństwa. Również rodzina osób korzystających z usług teleopieki jest spokojniejsza o swoich bliskich, ponieważ ewentualna pomoc będzie zostanie udzielona zdecydowanie szybciej. Na podstawie zdobytych doświadczeń, spośród 34 gmin aż 31 stwierdziło, że rozwijanie w najbliższych latach usług opartych na nowoczesnych technologiach jest zasadne. Wykres 6. Deklaracje gmin odnośnie zasadności rozwijania w najbliższych latach usług opartych na nowoczesnych technologiach (liczba gmin) 3 31 tak nie wiem S t r o n a 19 22
3. SPRAWOZDANIE FINANSOWE Po analizie sprawozdań i rozliczeniu udzielonych dotacji, stwierdzono, że gminy, które przystąpiły do programu wdrażania usług opiekuńczych w formie teleopieki w 2018 r., wykorzystały łącznie 188 731,87 zł, co stanowiło 87,0% udzielonych dotacji. Na mapie zamieszczonej poniżej przedstawiono odsetek dotacji na wdrażanie usług teleopiekuńczych wykorzystanej przez poszczególne gminy. Mapa 5. Odsetek dotacji na wdrażanie usług teleopiekuńczych wykorzystanej przez gminy, które przystapiły w 2018 r. do programu Zgodnie z umowami zawartymi pomiędzy gminami, które przystąpiły do programu wdrażania usług teleopiekuńczych w 2018 r., a Samorządem Województwa Warmińsko- Mazurskiego, udzielona dotacja przeznaczona została na pokrycie kosztów opłaty abonamentowej/dostępowej oraz zakup sprzętu, tj. telefonów komórkowych i stacjonarnych. Całkowity koszt wdrożenia w 2018 r. usług teleopiekuńczych w województwie warmińsko-mazurskim wyniósł 404 556,55 zł. Koszt opłat abonamentowych wyniósł 210 686,68 zł, co stanowiło 52,08% kosztów wdrożenia teleopieki w województwie. Koszt zakupu telefonów stacjonarnych wyniósł 37 880,12 zł (9,36%), z kolei koszt zakupu telefonów komórkowych 155 989,75 zł (38,56%) wykres 6. S t r o n a 20 22
Wykres 7. Struktura wydatków poniesionych przez gminy w ramach wdrażania usług teleopiekuńczych w województwie warmiński-mazurskim w 2018 r. (w %) 38,56 52,08 opłaty abonamentowe/dostępowe koszt zakupu telefonów stacjonarnych koszt zakupu telefonów komórkowych 9,36 W 2018 r. na opłaty abonamentowe/dostępowe przeznaczono łącznie 92 422,93 zł z udzielonych dotacji, co stanowiło 48,97%. Koszt zakupu telefonów komórkowych dofinansowano z budżetu Województwa w wysokości 76 262,77 zł, z kolei telefonów stacjonarnych w wysokości 20 046,17 zł, co stanowiło odpowiednio 40,41% oraz 10,62% - rysunek 4. Rysunek 4. Struktura wydaktów poniesionych przez gminy w ramach otrzymanych dotacji na wdrażanie usług teleopiekuńcznych w 2018 r. opłaty dostępowe/abonamentowe: 92 422,93 zł (48,97%) zakup telefonów stacjonarnych: 20 046,17 zł (10,62%) zakup telefonów komórkowych: 76 262,77 zł (40,41%) Łącznie: 188 731,87 S t r o n a 21 22
SPIS MAP Mapa 1. Gminy województwa warmińsko-mazurskiego, w których wdrożono usługi teleopiekuńcze w 2018 r.... 9 Mapa 2. Realizatorzy usług opiekuńczych w formie teleopieki w województwie warmińskomazurskim w 2018 r.... 10 Mapa 3. Gminy, w których w 2018 r. były osoby oczekujące na objęcie usługą teleopieki wraz z liczbą tych osób... 16 Mapa 4. Gminy planujące realizację usług teleopiekuńczych w roku 2019 wraz z liczbą osób... 16 Mapa 5. Odsetek dotacji na wdrażanie usług teleopiekuńczych wykorzystanej przez gminy, które przystapiły w 2018 r. do programu... 20 SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. Sprzęt zakupiony w ramach wdrażania usług teleopiekuńczych w województwie warmińsko-mazurskim w 2018 r.... 11 Rysunek 2. Średni czas realizacji usług teleopiekuńczych w województwie warmińskomazurskim w 2018 r.... 11 Rysunek 3. Połączenia odnotowane w 2018 r. przez Centrum Opieki Alarmowej... 12 Rysunek 4. Struktura wydaktów poniesionych przez gminy w ramach otrzymanych dotacji na wdrażanie usług teleopiekuńcznych w 2018 r.... 21 SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Odbiorcy usług teleopieki wg wieku (w %)... 13 Wykres 2. Odbiorcy usług teleopieki wg płci (w %)... 13 Wykres 3. Odbiorcy usług teleopieki wg sytuacji rodzinnej (w %)... 13 Wykres 4. Odbiorcy usług teleopieki wg miejsca zamieszkania (w %)... 13 Wykres 5. Osoby zgłaszające seniorów do objęcia usługą teleopieki w 2018 r. (liczba gmin)... 14 Wykres 6. Deklaracje gmin odnośnie zasadności rozwijania w najbliższych latach usług opartych na nowoczesnych technologiach (liczba gmin)... 19 Wykres 7. Struktura wydatków poniesionych przez gminy w ramach wdrażania usług teleopiekuńczych w województwie warmiński-mazurskim w 2018 r. (w %)... 21 S t r o n a 22 22