Ekologiczne palenie drewnem a ogrzewanie współczesnych domów piecem kaflowym lub nowoczesnym pieco-kominkem czyli co branża zduńska ma do powiedzenia w dyskusji o czystym powietrzu w Krakowie. Dyrektywa Unii Europejskiej (205/23/WE) dotycząca zminimalizowania negatywnego wpływu na środowisko urządzeń grzewczych, jak też wprowadzana już u nas ustawa o Odnawialnych Źródłach Energii OZE promująca ekologiczne urządzenia wytwarzające energię, prowadzą w konsekwencji do konieczności wydawania nowych zaostrzonych rozporządzeń, które również będą regulowały funkcjonowanie powszechnie używanych do ogrzewania domów pieców na paliwo stałe, a także kominków. Na fali tej niesione są także planowane nowe rozporządzenia zmierzające do ograniczenia tzw. niskiej emisji pyłów w mieście Krakowie. Regulacje te dotyczą przede wszystkim pieców węglowych stosowanych do ogrzewania domów, pieców kaflowych które tradycyjnie budowane są w technologii paleniska węglowego (z rusztem węglowym), oraz oczywiście popularnych kominków, które zwykle wyposażane są już w tzw. kominkowy wkład grzewczy. Co zatem stara branża zduńska ma w tej sytuacji do powiedzenia i do zaoferowania? Jak wiemy od wieków zduni zajmując się budową różnych rodzajów pieców i kominków faktycznie zajmowali się budową urządzeń na paliwa stałe, służących do ogrzewania domów mieszkalnych. Takie ogrzewanie musiało być skuteczne, nieuciążliwe w obsłudze (tylko 1-3 załadunki na dobę) i przede wszystkim tanie. Nie powinno więc dziwić, że w tej sytuacji niemal wszystkie piece kaflowe i najtańsze piece do centralnego ogrzewania były budowane w technologii umożliwiającej spalanie węgla (co łatwo rozpoznać po obecności w ich komorze spalania rusztu węglowego). Piece z tzw. rusztem płaskim czyli bezrusztowe przeznaczone wyłącznie do spalania drewna były u nas raczej rzadkością i jeżeli można je jeszcze gdzieś spotkać, to będą one raczej egzemplarzami bardzo starymi i niemal muzealnymi. Dlaczego w Polsce rozwinęły się przede wszystkim paleniska węglowe - nie trudno zgadnąć. Są jednak obok nas kraje np. skandynawskie czy bliżej Austria, Tyrol, Bawaria gdzie piece z paleniskami drzewnymi były budowane od zawsze. Podobnie ma się rzecz także z paleniskami kominkowymi produkowanymi dziś fabrycznie jako współczesne tzw. wkłady grzewcze ( z przeszklonymi drzwiczkami). Jeżeli pochodzą z krajów o tradycji palenisk drzewnych, są zwykle także wytwarzane w technologii bezrusztowej, która umożliwia spalanie wyłącznie drewna i to suchego lub brykietu tzw. biomasy drzewnej. Wiadomo, jeżeli palenisko piecowe czy kominkowe potrafi spalać węgiel, to będzie ono mogło także spalać byle co. Dlatego też powrót do wytwarzania i budowania starych palenisk, zapewniających spalanie wyłącznie drewna, to wzięty z najstarszej tradycji
zduńskiej nowy kierunek rozwoju współczesnych technologii urządzeń do ogrzewania domów mieszkalnych. Mniejsze obawy co do sprostania nowym europejskim wymaganiom czystości spalin emitowanych z kominków, możemy mieć w stosunku do fabrycznie produkowanych tzw. wkładów grzewczych. Prawo budowlane dopuszcza do stosowania tylko takie urządzenia, które posiadają atest spełniający wymagania polskiej normy, zsynchronizowanej z normą europejską, która określa dopuszczalny poziom emisji zanieczyszczeń zwłaszcza CO (tlenku węgla). Najlepsze rozwiązania, stosowane już i obowiązujące u naszych zachodnich sąsiadów, nie poprzestają tylko na określeniu pyłów PM w celu zapewnienia faktycznie czystej emisji spalin, określają dodatkowo także wymagania dotyczące dopuszczalnego poziomu emisji tlenków azotu, węglowodorów, a także poziom sprawności spalania drewna, ponieważ im mniej spalimy drewna tym mniej będzie emisji zanieczyszczeń. Wprowadzany zaś w Niemczech i już obecny tam na przejściowym poziomie, a zakładany jako obowiązujący od 2015r poziom emisji CO na poziomie 1250mg/Nm³, a pyłów 40mg/Nm³przy sprawności 80% wytycza europejskim ustawodawcom bardzo wysoki, ale też realny poziom emisji, zapewniający rzeczywiście czyste spalanie paliw stałych. W krajach tych niekoniecznie wprowadza się zakaz palenia węglem (choć taki obowiązuje w Austrii), lecz wytyczając bardzo niski poziom emisji zanieczyszczeń praktycznie uniemożliwia się jego spalenie - chyba że dane palenisko faktycznie spełni określone parametry nawet spalając węgiel (i ma na to atest). Palenie drewna zawsze ułatwiało konstruowanie urządzeń zapewniających dobre i czyste jego spalanie. Dlatego nawet dawnej dobrze i fachowo wybudowany przez zduna tradycyjny piec kaflowy, a nawet kominek otwarty - bez szyby bardzo dobrze spalał drewno i nie zatruwał atmosfery, gdyż zapewniał poprawne spalanie drewna dzięki właściwej ilości doprowadzanego powietrza koniecznego do procesu spalania. Właśnie problem dotyczący sposobu rozwiązania dopływu powietrza do paleniska, a przede wszystkim jego właściwa (nie przyduszona ) ilość, ma największy wpływ na dobry i czysty proces spalania. Jeżeli przebiega on w naturalnie wysokiej temperaturze, ma wtedy znaczący wpływ na ilość emitowanych podczas spalania zanieczyszczeń. Dlatego współczesne paleniska kominkowe i piecowe charakteryzują się wysoką temperaturą wytwarzaną w zamkniętej szybą (a nawet podwójną szybą) komorze spalania dodatkowo wyizolowanej dla podwyższenia temperatury specjalnymi okładzinami wewnętrznymi z materiałów ogniotrwałych. Dlatego też współcześnie produkowane, nowe technicznie wkłady kominkowe, zapewniają już bardzo wysoki stopień czystości spalania i zapewne w planowanym wg. rozporządzenia Komisji Europejskiej okresie czasu do 2020r., nie będą
miały większego problemu z osiągnięciem wyznaczonego tam odpowiedniego poziomu emisji spalin. Tak będzie z wkładami kominkowymi, które zapewnią rzeczywiście czyste spalanie oraz piękne ozdobne palenie, z tym jednak że nie będą one mogły raczej służyć do ogrzewania domów, a jedynie w określonym okresie czasu do ich dogrzewania. Nowoczesne wkłady kominkowe, które będą już spełniały nowe restrykcyjne normy, będą mogły spalać najwyżej po kilka ( ok. 3kg.) drewna na godzinę, stąd nie będą zdolne wytworzyć takiej ilości energii, by pokryć zapotrzebowania domu na ciepło w dłuższym okresie czasu, bez konieczności cogodzinnego dokładania malutkiej, podtrzymującej palenie, porcji drewna. Taka ciągła obsługa byłaby zbyt absorbująca czasowo dla użytkownika chcącego w ten sposób ogrzewać dom i dlatego z powrotem jak dawniej kominek stanie się znów tylko urządzeniem używanym tylko dla przyjemności i rekreacji, natomiast do ogrzewania domu, znajdzie swe właściwe zastosowanie typowy piec lub jego nowa odmiana pieco-kominek. Stąd też z czego bardzo cieszy się nasza branża zduńska nastąpi wymuszony nowymi rozporządzeniami proekologicznymi, jako najtańszy sposób ogrzewania powrót do tradycji budowy tzw. pieców kaflowych które jednak będą już znacznie bardziej doskonałymi technologicznie urządzeniami. Tradycyjne piece kaflowe, pracujące w technologii akumulacji ciepła, które potrafiły po spaleniu odpowiednio dużej porcji opału i napełnieniu swojej masy (często 1-2 tonowej) energią cieplną ogrzewać pomieszczenia przez kilkanaście godzin, posiadały (patrząc z dzisiejszego punktu widzenia) jedną podstawową wadę. Zwykle nie było w nich widać ognia. Dzisiejsze, nowoczesne piece kaflowe (choć tu należy już używać cudzysłowu) po pierwsze - nie muszą być już tylko kaflowe, ale mogą być np. tynkowane i mogą swoją architekturą bryły przypominać bardzo nowoczesny kominek, i to taki który pozwali oglądać ogień przez przeszklone drzwiczki komory spalania. Ta właśnie możliwość wyposażania współczesnych pieców do ogrzewania domów w kominkową funkcję dającą możliwość cieszenia się z oglądania płonącego ognia, w sposób zdecydowany przyczynia się do powrotu zainteresowania się nimi ze względu na tę ich podwójną funkcję ozdobną i grzewczą.. Podstawowa właściwość pieca typu akumulacyjnego polegająca na gromadzeniu wytwarzanego w nim ciepła na długi okres grzewczy, to z punktu widzenia użytkownika zasadnicze atrybuty które sprawiają, że ogrzewanie domu poprzez spalanie biomasy drzewnej w palenisku piecowym będzie nie tylko wygodnym, ale tez skutecznym i najtańszym z możliwych, systemem ogrzewania (nawet na poziomie ok. 5gr za 1 kwh). Dlaczego te podwyższone wymagania czystości spalin znacznie łatwiej osiągnąć w piecu typu akumulacyjnego niż w nowoczesnym wkładzie kominkowym czy nawet w kotle wodnym?
Tajemnica kryje się w tym, że tak nowoczesny jak i tradycyjny piec zwłaszcza spalający drewno lub brykiet konstruowany jest zawsze w taki sposób, by mógł osiągać w swoim palenisku bardzo wysokie temperatury. Wytworzone w palenisku wysokie temperatury, zostają obniżone zanim wejdą do komina w kilkumetrowym, kanałowym wymienniku ciepła, on najpierw akumuluje odebrane ciepło, a później z wyliczoną mocą przez wiele godzin powoli wypromieniowuje je i to nie tylko do pomieszczenia w którym stoi (jak dawny piec kaflowy), ale także do innych, nawet oddalonych pomieszczeń domu. Budową takich współczesnych pieców do akumulacyjnego ogrzewania całych domów zajmują się oczywiście rzemieślnicy branży zduńskiej, którzy nauczyli się także takiego nowoczesnego zduństwa. Zwykle, dawniej budowali oni oprócz kominków tylko tradycyjne piece kaflowe z cegieł szamotowych i gliny. Dziś potrafią już obliczać, projektować i budować piece wykorzystujące najnowsze materiały, prefabrykaty i urządzenia z zaawansowaną elektroniką sterującą i monitorującą cały proces spalania. Stosowane do wytwarzania wysokich temperatur konstruowane numerycznie paleniska drzewne (z rusztem płaskim do spalania tylko biomasy drzewnej), doskonałe nowe generacje betonów szamotowych w miejsce tradycyjnej cegły szamotowej, dopracowana elektronika, a także niemożność spalania w nich węgla, śmieci i mokrego drewna, stanowią o ich dzisiejszym sukcesie. Rzeczywiście osiągają one wysokie parametry czystości spalania, które nie zanieczyszczają już powietrza czarnym dymem pełnym pyłów, tlenkami węglami i azotu oraz innymi węglowodorami. Dopóki nie będzie palenisk piecowych do spalania węgla o tak podwyższonych parametrach czystości emisji spalin, powinniśmy dziś skoncentrować się głównie na tym co mamy czyli na budowie nowych oraz przebudowie starych pieców kaflowych które umożliwiały spalanie węgla. Ich paleniska z rusztem węglowym powinniśmy przebudowywać na paleniska drzewne wyposażone tylko w ruszt płaski (bezrusztowe), umożliwiający spalanie w nich wyłącznie drewna (biomasy) i to w dodatku tylko suchego. Jeżeli palenisko węglowe w którym dobrze palił się węgiel zostanie zastąpione nowoczesnym kominkowym lub piecowym paleniskiem drzewnym, to nawet palenie mokrym drewnem stanie się w nim praktycznie niemożliwe. Sama jego konstrukcja będzie więc najlepszym jego zabezpieczeniem. Palenie zaś wyłącznie suchym drewnem (i oczywiście suchym brykietem) które sprzyja całkowicie pozwoli osiąganiu wysokich temperatur spalania pozwoli na zapewnienie właściwej emisji spalin. Tym łatwiej będziemy mogli to osiągnąć gdy zastosujemy w nowo budowanych piecach posiadające stosowne atesty paleniska drzewne które zostały wykonane fabrycznie i które zostały dodatkowo wyposażone w sterowanie elektronicznie.
Spróbujmy sobie wyobrazić jak by to mogło wyglądać w praktyce gdyby np. w Krakowie wszedł zakaz palenia węglem i zaczęły obowiązywać podwyższone wymagania parametrów emisji spalin: Przypadek 1: Ktoś posiada w swoim mieszkaniu stare piece kaflowe z paleniskiem węglowym, w których nie pali gdyż ogrzewa dom prądem, gazem lub jest podłączony do magistrali centralnego ogrzewania, zaś chciałby znacznie (nawet 5- krotnie obniżyć swoje wydatki ponoszone na ogrzewanie mieszkania: a. Woła zduna, on rozbiera stary piec i na nowo przebudowuje go z tym iż zamienia palenisko z rusztem węglowym na palenisko drzewne, bezrusztowe (czyli bez drugich drzwiczek do popielnika). Kanałowy wymiennik ciepła we wnętrzu pieca buduje podobnie jak był wybudowany wcześniej z cegieł szamotowych, a ściany zewnętrznej bryły zabudowuje tymi samymi kaflami rozbiórkowymi. Wybudowany piec sprawdza kominiarz, który potwierdza posiadany przez zduna atest na daną konstrukcję pieca. Będzie to najtańsze rozwiązanie dla użytkowników, bo poza niewielkim kosztem zastosowanych nowych materiałów montażowych, niemal wszystkie pozostałe materiały pochodzą ze starego rozebranego pieca. Główny koszt będzie jedynie ceną za robociznę zduna. Minusem tego rozwiązania jest jednak to iż piec ten będzie mógł ogrzewać nadal tak jak poprzednio tylko jedno lub najwyżej dwa pomieszczenia. Dlatego dla osiągnięcia efektu ogrzewania całego domu może zajdzie konieczność dokonania podobnej przebudowy pozostałych pieców jeżeli użytkownik będzie chciał niemal całkowicie odejść od innego (droższego) systemu ogrzewania. Palenie drewnem opałowym lub przy braku możliwości jego magazynowania, także brykietem składowanym np. tam gdzie wcześniej był składowany węgiel, również nie będzie w takim piecu zbyt uciążliwe, gdyż ograniczy się praktycznie tylko do 1-2 załadunków na dobę. Może tę przebudowę, nieznacznie podwyższyć koszt zastosowania drzwiczek wyposażonych w szybę do oglądania płomieni płonącego drewna, ale i tak w sumie będzie to najtańszy sposób wybudowania, a potem użytkowania takiego pieca lub pieco-kominka. b. Innym rozwiązaniem może być wybudowanie jednego pieca lub pieco-kominka o większej mocy wystarczający już do ogrzewania wszystkich pomieszczeń mieszkalnych domu w długim cyklu grzewczym. (Moc grzewczą dostosowuje się dziś do poziomu faktycznego zapotrzebowania danego domu na ciepło). Można podobnie jak w przypadku a. użyć kafli z rozebranego starego pieca kaflowego, lub zastosować nowe nawet wielkoformatowe, czy też zdecydować się na tańszą bryłę tynkowaną, i tylko w części przyozdobioną kaflami.
We wnętrzu montuje się tez fabrycznie wykonane ciężkie palenisko drzewne, zdolne pomieścić i spalić nawet kilkunastokilogramową porcję drewna- brykietu. Dobudowuje się również Prefabrykowane kanały akumulacyjnego wymiennika ciepła które najczęściej wytwarzane są już z nowej generacji materiałów szamotowych o podwyższonych parametrach (np. z polskiego Akubetu). We wnętrzu bryły takiego wykonanego z prefabrykatów pieca - który oczywiście posiada też przeszklone drzwiczki załadunkowe pozwalające na kominkowe oglądanie ognia- znajduje się krążące grawitacyjne nagrzane powietrze, które może być dystrybuowane do pozostałych pomieszczeń drogą naturalnej konwekcji lub bezpośrednio przez promieniowanie cieplne w tzw. technologii hipokausta. Fabrycznie prefabrykowane palenisko posiada też stosowny atest producenta i wraz z pozostałymi materiałami ceramicznymi nie będzie miało najmniejszych trudności by zyskać pozwolenie na użytkowanie i produkować czystą z odnawialnych źródeł energię. Na pewno koszt takiego pieca lub jak się popularnie, ze względu na kominkowe drzwiczki z szybą, mówi o nim pieco-komineka będzie wyższy niż w przypadku a. jednak niezaprzeczalnym jego atutem będzie jego wysoki komfort użytkowania, gdyż palenie odbywa się tylko w jednym palenisku, a ogrzewa się wszystkie pomieszczenia. Stosownie do jego wagi 1-2 tony i temperatury zewnętrznej może być on załadowywany opałem tylko raz lub dwa razy na dobę, a przy najsroższych mrozach maksymalnie trzy razy (oczywiście pod warunkiem, że zdun go dobrze obliczył, zaprojektował i wykonał). W tym miejscu należałoby również zaznaczyć, że jeżeli chcemy wprowadzić w Polsce ( i w Krakowie) takie obostrzenia dotyczące czystości spalania jakie są obowiązujące lub wkrótce będą obowiązywały w całej UE, to należałoby w celach kontrolnych, (podobnie jak to ma miejsce u naszych zachodnich sąsiadów), także Mistrzów kominiarskich wyposażyć w uprawnienia pozwalające im na kontrolę nowo montowanych palenisk piecowych- np. czy posiadają stosowne atesty, a także wyposażyć ich w urządzenia pomiarowe, aby mogli potwierdzać podczas obowiązkowych oględzin w sezonie grzewczym, czy dany piec lub kominek rzeczywiście jest palony tak jak powinien i jak nakazuje jego instrukcja, oraz czy jest spalany w nim właściwy opał (suche drewno), a nie szkodliwe odpady. Dzisiaj umożliwiające takie pomiary urządzenia są już dostępne i nie są bardzo drogie, dlatego twórcy nowego prawa, które podnosi wymagania czystości spalin, muszą się liczyć z koniecznością wprowadzenia także instytucji (w tym przypadku kominiarzy) sprawdzającej i monitorującej jego stosowanie. Bez tego, nowe przepisy niewiele
zmienią. Realne jest sprawdzenie czy ktoś posiada właściwe urządzenie i jak w nim pali! Sam zakaz palenia węglem nie wystarczy, konieczny jest zakaz palenia w niewłaściwych paleniskach! Jeżeli tego nie zrobimy powietrze w Krakowie będzie znów czyste tylko wtedy gdy będzie wiało. Nie wiele też zmienią nowe restrykcyjne zakazy, gdy w miejsce tanich sposobów ogrzewania pozostawią tylko możliwość stosowania wyłącznie drogich systemów ogrzewania domów. Dobrze, że mamy wygodne w użyciu systemy ekologicznego ogrzewania domów (gaz, sieć ciepłownicza), jednak każdy użytkownik a przynajmniej znakomita ich większość, będzie patrzeć również na cenę jaką przyjdzie im płacić wpierw za urządzenie, instalacje a potem za sam koszt ogrzewania który będzie musiał płacić co miesiąc. Dlatego apel do wszystkich : 1. Budujmy ciepłe, energooszczędne domy, bo wtedy o wiele mniej będziemy potrzebowali energii i opału do ich ogrzewania. 2. Wracajmy do starych sprawdzonych prze lata technologii piecowych z tym tylko zastrzeżeniem, że wykorzystajmy już wszystkie ich nowe niesamowicie polepszone rozwiązania techniczne, które pozwolą na ogrzewanie naszych domów i mieszkań odnawialnymi źródłami energii, ekologicznie i równocześnie tanio. Jeszcze jedna uwaga na koniec! Musimy jasno zdać sobie sprawę też z tego, że dla naszych kominków, a zwłaszcza pieców będziemy mogli pozyskiwać jako paliwo tanią biomasę drzewną czyli drewno opałowe i brykiet tylko wtedy, gdy spowodujemy że nie będzie ona masowo spalana w wielkich przemysłowych piecach jak np. w elektrowniach. Drewno opałowe powinno być zarezerwowane tylko do spalania w domach mieszkalnych. Duże przemysłowe przedsiębiorstwa w kraju który leży na węglu - powinny spalać węgiel, gdyż właśnie w nich można wprowadzić nowoczesne zaawansowane technologie, spełniające wymagania czystej emisji spalin (np. odpowiednie filtry). Niech odpowiedzialni w naszym kraju za wypełnienie zobowiązania wobec dyrektywy UE o osiągnięciu 20% poziomu produkcji energii ze źródeł odnawialnych się nie boją. Na prawdę nie potrzeba wiele by upowszechniły się, małe bo produkujące tylko ok 20-30MWh energii cieplnej rocznie, ale za to bardzo liczne domowe paleniska i piece na biomasę. Pozwolą one jak to wyliczają specjaliści, w bardzo krótkim czasie z olbrzymią nadwyżką przekroczyć ten wymagany 20% próg, gdyż nic tak nie nakręca koniunktury jak niska cena. Jeżeli drewno biomasa używane będą tylko do ogrzewania domów i mieszkań, wtedy jego cena będzie niska, a nasze społeczeństwo otrzyma system rzeczywiście taniego, a zarazem czystego i ekologicznego ogrzewania domów.
Dlaczego rządzący w naszym kraju mieliby promować tylko drogie i najdroższe technologie produkujące energię? Dlaczego nie można zrobić coś dobrego wprost dla zwykłych ludzi i pomóc im zamienić stare paleniska na nowe i to spalające najtańsze drewno? Podobne rozwiązania stosują już ustawodawcy u naszych sąsiadów. Całe wsparcie tej drogi to obok systemu dofinansowania samej inwestycji zamiany palenisk na nowe to przede wszystkim mądre nowe ustawy i zarządzenia. To one mogą stworzyć warunki dla powszechnego rozwoju i promocji tej najtańszej technologii czystego ogrzewania domów biomasą spalaną w domowych piecach czy pieco-kominkach. Mistrz Zduński V-prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Kominki Polskie Mgr Jacek Ręka