przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 1 Infekcje dróg rodnych, często przekazywane drogą płciową, mogą prowadzić do niepłodności bądź urodzenia słabych lub martwych szczeniąt. Jedną z najgroźniejszych chorób jest bruceloza, która w zasadzie eliminuje psy z dalszego rozrodu. W dalszej kolejności wymieniane są mykoplazmoza i herpeswiroza. Przyczyną niepłodności może być również torbielowata hiperplazja błony śluzowej macicy (HCE), prowadząca do ropomacicza. CZY ROPOMACICZE JEST GROŹNE I CZY MOŻE WYSTĄPIĆ U MŁODEJ SUKI? Zacznijmy od chorób macicy, a ściślej od hyperplasia cystica endometrii (HCE), zwanej również endometritis pyometra complex (EPC). Główną przyczyną choroby jest wysoka koncentracja progesteronu, do czego dochodzi szczególnie u suk nierodzących, głównie powyżej 7 roku życia, szczególnie 1-2 miesiące po cieczce. U suk rodzących ryzyko zachorowania jest o kilka procent mniejsze [3, 7]. Podobny mechanizm pojawia się podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej. Progesteron pobudza gruczoły endometrium do produkcji wydzieliny, która gromadzi się w świetle macicy. Dopóki system odpornościowy w pochwie działa prawidłowo, dopóty nie dochodzi do infekcji. Jeżeli jednak organizm nie zwalczy dostających się drogą wstępującą bakterii (najczęściej E. coli, Proteus sp., Streptococcus betahaemolyticus, Klebsiella sp. i in.), które w okolicy okołoodbytowej są zawsze obecne, pojawia się ropa [3, 7]. Wtedy mówimy o ropomaciczu, które w zależności od stanu szyjki może być otwarte albo zamknięte. Diagnostycznie najprostsza jest forma z zamkniętą szyjką maciczną, w której wydzielina znacznie zwiększa objętość macicy, przez co jest dobrze widoczna w obrazie ultrasonograficznym. Pod względem rokowniczym stanowi ona jednak większe zagrożenie dla pacjentki, ponieważ zakażona ropa nie jest ewakuowana, a endotoksyny bakteryjne mogą prowadzić do toksemii. Więcej trudności diagnostycznych sprawia ropomacicze otwarte, ponieważ wydzielina czasami zostaje przeoczona podczas badania USG, ponieważ jest wydalana z macicy, która nie jest bardzo powiększona. Jednym z najważniejszych badań w rozpoznaniu EPC jest cytologia wymazu z pochwy. Morfologia i biochemia krwi dają lekarzowi weterynarii informację o stanie organizmu pacjenta. Usunięcie macicy wraz z jajnikami prowadzi do całkowitego wyleczenia. Jeżeli jednak infekcja występuje u cennej suki hodowlanej, dopuszcza się podjęcie próby leczenia zachowawczego, które może prowadzić do uzyskania jednego albo kilku miotów. Należy jednak pamiętać, że przy zespole endometritis pyometra prawie zawsze dochodzi do nawrotu objawów, więc najrozsądniej jest po zakończeniu kariery rozrodczej wykonać owariohisterektomię. Ideą leczenia zachowawczego jest ewakuacja wydzieliny poprzez m.in. podawanie prostaglandyny F2-alfa, zmniejszenie poziomu gestagenów za pomocą
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 2 algepristonu oraz osłonowe podawanie leków przeciwbakteryjnych [3, 4]. Fot. 1. Pobieranie wymazu z pochwy.
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 3 Fot. 2. Obraz cytologiczny wymazu z pochwy vaginitis. Widoczne liczne neutrofile otaczające komórki warstwy pośredniej nabłonka pochwy.
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 4 Fot. 3. Zabieg owariohisterektomii u suki.
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 5 Fot. 4. Przecięty róg macicy widoczna przerośnięta błona śluzowa oraz lakowata, gęsta zawartość. U zdrowej suki można wyróżnić kilka mechanizmów ochronnych: barierę mechaniczną oraz odporność komórkową i humoralną. Do bariery mechanicznej zaliczamy: szyjkę maciczną, sklejoną śluzem pochwę z przedsionkiem oraz szparę sromową. Podczas cieczki dochodzi do obrzęku ściany pochwy i sromu oraz obfitego, krwistego wycieku. Na tym etapie do pochwy często dostają się bakterie. Początkowo mogą być bardzo liczne, ale w okresie płodnym dochodzi do ich znacznej redukcji, a w diestrus w pochwie praktycznie ich nie ma. Bakterie są w pierwszej kolejności usuwane ( wypłukiwane na zewnątrz) wraz z pojawiającym się pod koniec cieczki śluzem. Ten mechanizm nie zawsze jest sprawny. Szczególnie gdy poprzez drobne anomalie rozwojowe czy późniejsze uszkodzenia, np. podczas porodu, dochodzi do nieszczelności szpary sromowej, co może być bardzo istotną przyczyną infekcji czy późniejszej niepłodności. Młodzieńcze zapalenie pochwy U niedojrzałych płciowo suk dość częstą przypadłością jest młodzieńcze zapalenie pochwy (vaginitis juvenalis). Jej przyczyna to niewydolność systemu odpornościowego pochwy spowodowana brakiem aktywności hormonalnej (głównie niedobór estrogenów). U dojrzałych płciowo samic estrogeny wpływają na uszczelnienie pochwy, ale przede wszystkim mobilizują
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 6 układ odpornościowy. Przy spadku miejscowej odporności w błonie śluzowej pochwy dobre warunki do rozwoju zyskują bakterie kałowe (m.in. E. coli i inne), powodując jej zapalenie. Efektem jest ropny wyciek z pochwy, który zewnętrznie niczym nie różni się od głównego objawu otwartego ropomacicza. W badaniu ultrasonograficznym w macicy nie stwierdza się żadnych nieprawidłowości, podobnie w badaniach morfologicznych i biochemicznych krwi. Pomocna bywa cytologiczna ocena wymazu z pochwy, w którym stwierdza się znaczną ilość neutrofili, bakterie i obraz charakterystyczny dla spokoju płciowego (głównie komórki warstwy przypodstawnej nabłonka pochwy). Leczenie opiera się na antybiotykoterapii, jednak rokowanie jest znacznie lepsze niż przy ropomaciczu. Przy młodzieńczym zapaleniu pochwy usuwanie macicy z jajnikami nie jest konieczne, a nawet, według niektórych źródeł, wczesna kastracja młodej suki z nawracającym zapaleniem pochwy może prowadzić do późniejszych powikłań [4, 7]. Rokowanie jest dobre. Literatura podaje, że skutecznym sposobem terapii może być podanie estrogenów, ale długofalowe efekty uboczne takiego leczenia mogą być niekorzystne [4, 7]. BRUCELOZA Bruceloza psów jest wywoływana przez Brucella canis, Gram-dodatnie, tlenowe pałeczki z rodzaju Rhizobiales [1]. Do zakażenia suki może dojść przez kontakt błon śluzowych z nasieniem, wydzielinami z pochwy, moczem oraz poronionymi płodami. Bardzo często zakażenie przebiega bezobjawowo, co prowadzi do nosicielstwa i rozsiewania zarazków przez wiele miesięcy, stanowiąc zagrożenie dla innych zwierząt. Wśród objawów klinicznych należy wymienić: niepłodność, zapalenie jąder i najądrzy, zapalenie skóry moszny czy nawet zanik jąder. W nasieniu stwierdza się 80-90% wadliwych plemników i w końcowym etapie może dojść do ich całkowitego zaniku (azoospermii). U suk objawem brucelozy, tak jak u samców, może być niepłodność, a także ronienia w trzecim trymestrze ciąży czy rzadziej resorpcje na początku ciąży. Po poronieniu stwierdza się długotrwały wyciek z dróg rodnych (1-6 tygodni). Z innych możliwych objawów wymienić należy: gorączkę, zapalenie wielostawowe, zapalenie błony naczyniowej oka, kłębuszkowe zapalenie nerek, zapalenie dysków międzykręgowych czy uogólnione powiększenie węzłów chłonnych. Testy w kierunku Brucella canis wykonuje się rutynowo w diagnostyce niepłodności u psów obu płci oraz przy wystąpieniu opisanych objawów. W celu potwierdzenia diagnozy przeprowadza się badania serologiczne, dostępne w specjalistycznych placówkach weterynaryjnych zajmujących się rozrodem psów, PCR (stwierdzające DNA bakterii w badanym materiale) oraz badania bakteriologiczne, które nie są komercyjnie dostępne ze względu na trudną izolację mikroorganizmów. Leczenie brucelozy jest długotrwałe i nie daje
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 7 pewnego wyleczenia, często zdarzają się nawroty po odstawieniu leków. Jest to spowodowane wewnątrzkomórkowym umiejscowieniem bakterii oraz słabą penetracją większości leków do jąder i prostaty. W leczeniu stosuje się antybiotyki (np. minocyklina + dihydrostreptomycyna, doksycylina + dihydrostreptomycyna, doksycylina + gentamycyna), a psy chore i nosicieli należy wyeliminować z hodowli (sterylizacje, kastracje). W celu zabezpieczenia przed wystąpieniem brucelozy psów hodowlanych warto wykonywać badania kontrolne u każdego reproduktora 1-2 razy w roku oraz u suk hodowlanych przed każdym kryciem. Trzeba pamiętać, że bruceloza jest zoonozą. Jednak wywołuje ona u ludzi mniej groźne objawy niż ogólnie znana Brucella abortus. MYCOPLASMA CANIS Jest to bakteria często izolowana w wymazach z pochwy. Może wystąpić u zdrowych suk hodowlanych i reproduktorów, często bywa jedną z przyczyn zaburzeń płodności oraz upadków szczeniąt. Dlatego badanie rozmazu z pochwy lub napletka w kierunku mykoplazmozy wykonuje się rutynowo u zwierząt niepłodnych lub z osłabioną płodnością. HERPESWIROZA Infekcja ta wywołana jest przez herpeswirus CHV-1, który u starszych psów i szczeniąt powyżej 3 miesiąca wywołuje infekcję dróg oddechowych o łagodnym przebiegu. Wirus atakuje tylko psy. W związku z kontaktową drogą zakażenia jest bardzo powszechny i dotyczyć może od 1/3 do 1/2 populacji. Przechorowanie może prowadzić do nosicielstwa. Stres u nosicieli podczas krycia lub ciąży może powodować wystąpienie objawów choroby, co jest równie groźne dla płodów jak świeże zakażenie. Wirus jest wrażliwy na czynniki środowiska i nie przeżywa poza organizmem, dlatego do zakażenia może dojść przez kontakt bezpośredni, drogą kropelkową oraz przez nasienie. Zakażenie w czasie ciąży prowadzi do resorpcji lub ronienia. Pojawienie się infekcji przed porodem może spowodować upadek całego miotu lub poszczególnych szczeniąt w pierwszych trzech tygodniach życia, bez wzrostu poziomu przeciwciał u suki. Szczenięta, które przeżyją, często mają objawy kardiologiczne i neurologiczne. Zakażenie szczeniąt powyżej 4 tygodnia życia nie jest już zazwyczaj groźne.
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 8 Fot. 5. Torbiele jajnikowe. Zabezpieczeniem chroniącym zarówno szczenięta, jak i ich matkę przed infekcją jest szczepienie suki w czasie ciąży. Szczepionkę podaje się dwukrotnie. Pierwsze szczepienie: w okresie cieczki albo 7-10 dni po kryciu. Drugie szczepienie: 1-2 tygodnie przed spodziewaną datą porodu. Szczepienie przypominające: przy każdej ciąży, zgodnie z powyższym programem [2]. PODSUMOWANIE Jakie badania warto zrobić u suki przygotowywanej do rozrodu? Powinno się zacząć od ogólnej kontroli stanu zdrowia, tj. badania klinicznego i podstawowych badań krwi. Dla pewności można wykonać badanie bakteriologiczne wymazu z pochwy pobranego przed cieczką. W przypadku diagnostyki niepłodności autorzy zalecają dodatkowo badanie w kierunku mykoplazmy, wirusa herpes oraz Brucella canis. Piśmiennictwo: 1. Brucella canis: http://en.wikipedia.org/wiki/brucella_canis. 2. Eurican Herpes 205. Charakterystyka produktu leczniczego weterynaryjnego. www.ema.europa.eu/docs/pl_pl/document_library/epar_-_product_information/veterinary/000 059/WC500066410.pdf,
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 9 3. Ingarden J.: Przyczyny i patogeneza endometritis pyometra complex (EPC). Chirurgiczna metoda leczenia. Materiały Sesja Naukowa Choroby układu moczowo-płciowego suk i kotek, Kraków, 21.10.2006 r. 4. Ingarden J., Ingarden M.: Młodzieńcze zapalenie pochwy u suk. Weterynaria w Praktyce, marzec/kwiecień 2/2008. 5. Michalska E., Stańczyk E., Dylak M.: Wrodzone zaburzenia rozwojowe szczeniąt. Magazyn Weterynaryjny, vol. 21, nr 181, 2012, s. 654-657.8. 6. Sąsiadek M.M., Stembalska-Kozłowska A., Ślęzak R.: Problemy teratogenezy w genetyce klinicznej. Zakład Genetyki i Katedra Patofizjologii AM, Wrocław, Med Sci Rev genetyka, 2004. 7. Johnson S.D., Root Kustritz M.V., Olson P.N.: Canine and Feline Theriogenology, WB Saunders Com. 2001. P. 2. Endometritis, vaginitis and antiinfectious procedures for mating Autorzy: dr n. wet. Jacek Ingarden*, lek. wet. Maja Ingarden Przychodnia Weterynaryjna THERIOS, Myślenice *Przewodniczący Sekcji Rozrodu PSLWMZ Streszczenie: W artykule zostały omówione najważniejsze infekcje i choroby narządów płciowych psów (torbielowaty przerost endometrium, młodzieńcze zapalenie pochwy, bruceloza, mykoplazmoza i herpeswiroza). Wspomniano również o metodach diagnostycznych, profilaktyce i leczeniu. Słowa kluczowe: rozród, pies. infekcja, ropomacicze, bruceloza, mykoplazmoza, herpeswiroza. Summary: The most important infections and diseases of genital tract (HCE, vaginitis juvenalis) have been discussed in the article. It has been mentioned some diagnostic methods, prophilaxis and treatment. Key words: reproduction, dog, infection, HCE, vaginitis, brucellosis, mycoplasmosis, herpesvirosis.
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 10 Promowane Problemy w rozrodzie psów rasowych Rozród psów, łatwy i przyjemny. Przygotowanie suki do rozrodu i wybór reproduktora cz.1 ciąża, noworodek XIV Kongres Problemy w rozrodzie małych zwierząt płodność, EVSSAR 2014 we Wrocławiu
przeciwinfekcyjne przygotowanie do krycia 11 13-14.10.2018 XIV Kongres Problemy w rozrodzie małych zwierząt we Wrocławiu