EDUKACJA MUZYCZNA IX
RADA NAUKOWA ks. doc. ThDr. Rastislav ADAMKO, PhD. prof. Katolickiego Uniwersytetu w Rużomberku (Słowacja) doc. PhDr. Stanislav BOHADLO, CSc., Uniwersytet Hradec Kralove (Czechy) dr hab. Robert GAWROŃSKI, prof. Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie prof. Viktor PORTNOI, Konserwatorium im. Aleksandra Głazunowa w Pietrozawodsku (Rosja) dr hab. Remigiusz POŚPIECH, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Opolskiego dr hab. Maciej ZAGÓRSKI, prof. Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie LISTA RECENZENTÓW ks. doc. ThDr. Rastislav ADAMKO, PhD. prof. Katolickiego Uniwersytetu w Rużomberku (Słowacja) prof. Andrzej DZIADEK, Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku prof. dr hab. Leon MARKIEWICZ, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach prof. Iwona MELSON, Akademia im. Karola Szymanowskiego w Katowicach prof. dr hab. Barbara SMOLEŃSKA-ZIELIŃSKA, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach prof. dr hab. Jolanta SZULAKOWSKA-KULAWIK, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach dr hab. Magdalena DZIADEK, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie dr hab. Czesław GRAJEWSKI, prof. UKSW, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie dr hab. Marcin Tadeusz ŁUKASZEWSKI, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie doc. mgr. art. Karol MEDŇANSKÝ, PhD Uniwersytet Preszowski w Preszowie (Słowacja) dr hab. Krzysztof ROTTERMUND, prof. UAM, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu dr hab. Władysław SZYMAŃSKI, prof. AM, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach dr hab. Monika WOLIŃSKA, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie Nadesłane do redakcji artykuły są oceniane anonimowo przez dwóch Recenzentów
PRACE NAUKOWE AKADEMII IM. JANA DŁUGOSZA W CZĘSTOCHOWIE EDUKACJA MUZYCZNA IX pod redakcją MARTY POPOWSKIEJ Częstochowa 2014
Redakcja Marta POPOWSKA (redaktor naczelny) Paulina PIASECKA (redaktor językowy) Redaktor naczelny wydawnictwa Andrzej MISZCZAK Korekta Paulina PIASECKA Redaktor techniczny Piotr GOSPODAREK Projekt okładki Sławomir SADOWSKI Na okładce wykorzystano fragment rękopisu Edwarda Bogusławskiego Sekwencje na sopran i zespół kameralny (2003) PISMO RECENZOWANE Podstawową wersją periodyku jest publikacja książkowa Czasopismo dostępne również online Strona internetowa czasopisma www.edukacjamuzyczna.ajd.czest.pl Copyright by Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie Częstochowa 2014 ISSN 1895-8079 Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie 42-200 Częstochowa, ul. Waszyngtona 4/8 tel. (34) 378-43-29, faks (34) 378-43-19 www.ajd.czest.pl e-mail: wydawnictwo@ajd.czest.pl
SPIS TREŚCI CONTENTS Wstęp... 7 Magdalena DZIADEK Czy istnieje muzyka słowiańska?... 9 Does Slavic Music Exist? (Summary)... 18 Zuzana ZAHRADNÍKOVÁ Antyfony maryjne Antona Aschnera... 19 Anton Aschner s Marian Antiphons (Summary)... 33 Mateusz ANDRZEJEWSKI Muzyka jugosłowiańska idea i jej realizacja do 1941 roku... 35 Yugoslav Music Concept and Its Realization (Summary)... 48 Michał BURCZYK Otakar Ševčik ojciec nowoczesnej pedagogiki skrzypcowej... 49 Otakar Ševčik the Father of Modern Violin Pedagogy (Summary)... 61 Michał JACZYŃSKI Władysław Żeleński w Pradze... 63 Władysław Żeleński in Prague (Summary)... 77 Dagmara DOPIERAŁA Preludia na organy op. 38 Władysława Żeleńskiego jako przejaw polskości w muzyce... 79 Preludes for Organ op. 38 by Władysław Żeleński as the Manifestation of Polishness in Music (Summary)... 87 Maryla RENAT Brzmienie a relacje interinstrumentalne w fakturze kameralnej na przykładzie wybranych polskich sonat skrzypcowych XX wieku... 89 Tone and Interinstrumental Relations in Chamber Texture Based on Selected Polish 20th Century Violin Sonatas (Summary)... 110 Monika KARWASZEWSKA Kwartety smyczkowe testament Góreckiego zakorzeniony w tradycji... 113 String Quartets Górecki s Testament Rooted in Tradition (Summary)... 130
Anna SZARAPKA Apokalipsa św. Jana w trzech interpretacjach muzycznych kompozytorów współczesnych Pomorza i Kujaw... 131 The Apocalypse of St. John in Three Musical Renditions of Contemporary Composers of Pomerania and Kujawy (Summary)... 148 Switłana SAŁDAN Światopogląd Johanna Wolfganga Goethego i antropozofia Rudolfa Steinera... 149 Worldview Johann Wolfgang Goethe and Anthroposophy of Rudolf Steiner (Summary)... 158 Noty o Autorach... 159
WSTĘP W dziewiątym zeszycie czasopisma Edukacja Muzyczna prezentujemy dziesięć artykułów. Główny trzon stanowią teksty, których tematyka związana jest z szeroko pojętymi problemami dotyczącymi twórczości kompozytorów wywodzących się z krajów słowiańskich. Większość z nich porusza w małym stopniu zbadane problemy muzyki słowiańskiej. Zeszyt otwiera artykuł Magdaleny Dziadek zatytułowany Czy istnieje muzyka słowiańska? Autorka, powołując się na różne publikacje, stawia pytanie o obecność muzyki słowiańskiej w piśmiennictwie muzykologicznym. Zuzana Zahradníková w artykule pt. Antyfony maryjne Antona Achnera przybliża dzieje życia i twórczości mało znanego słowackiego kompozytora rówieśnika Józefa Haydna, którego dorobek dotychczas zbadany w niewielkim zakresie, z pewnością zasługuje na uwagę. W omówieniu twórczości Autorka koncentruje się na czterech opracowaniach wielkich antyfon maryjnych Alma Redemptoris Mater, Ave Regina coelorum, Regina coeli oraz Salve Regina. Mateusz Andrzejewski w pracy pt. Muzyka jugosłowiańska idea i jej realizacja do roku 1941 przedstawia problematykę dotychczas prawie niepodejmowaną w polskim piśmiennictwie muzykologicznym. Swoje rozważania rozpoczyna od próby zdefiniowania pojęcia muzyka słowiańska, również w kontekście historyczno-kulturowym narodów bałkańskich. Od czasu powstania Królestwa Jugosławii kultura muzyczna krajów południowej Słowiańszczyzny podporządkowana została państwowej idei jugoslawizmu. W pracy krótko omówiona została także twórczość wybranych kompozytorów, którzy czerpali inspiracje z folkloru jugosłowiańskiego. Autor kolejnego artykułu Michał Burczyk w tekście zatytułowanym Otakar Ševčik ojciec nowoczesnej pedagogiki skrzypcowej porusza problemy dydaktyki muzycznej. Przedstawia sylwetkę O. Sevička oraz liczne, często zapomniane lub pozostające jedynie w rękopisach, dzieła z zakresu dydaktyki skrzypcowej tego wybitnego skrzypka i pedagoga, którego Autor uważa za jednego z współtwórców polskiej szkoły skrzypcowej. Cykl pięciu kolejnych artykułów prezentowanych w naszym zeszycie poświęcony jest muzyce polskiej. Rozpoczyna go tekst Michała Jaczyńskiego Władysław Żeleński w Pradze. Artykuł jest ważnym przyczynkiem do badań nad życiem i twórczością tego kompozytora. Prezentowany wątek pobytu Żeleńskigo w stolicy Czech nie był dotychczas szerzej omówiony. Autor wyjaśnia m.in.
8 Wstęp powody wyjazdu Żeleńskiego do Pragi, koncentruje się na jego muzycznej edukacji w tym mieście, jak również skupia się na twórczości i działalności koncertowej Żeleńskiego w tym czasie. Z kolei artykuł Dagmary Dopierały Preludia na organy op. 38 Władysława Żeleńskiego jako przejaw polskości w muzyce przedstawia kompozycje polskiego twórcy doby romantyzmu jako dzieło obdarzone ideologicznym przesłaniem dotyczącym patriotyzmu i religijności. Świadczy o tym, zdaniem Autorki, użyty w tych utworach materiał muzyczny, zawierający cytaty polskich pieśni religijnych. Artykuł Maryli Renat pt. Brzmienie a relacje interinstrumentalne w fakturze kameralnej na przykładzie wybranych polskich sonat skrzypcowych XX wieku prezentuje wartościowe informacje na temat rzadko omawianych w piśmiennictwie muzykologicznym czterech polskich sonat na skrzypce i fortepian powstałych w XX wieku. Autorka koncentruje się na przedstawianiu relacji pomiędzy partiami skrzypiec i fortepianu oraz omawia wpływ tych relacji na brzmienie na przykładzie czterech sonat: Henryka Melcera Sonaty G-dur (1907), Romana Maciejewskiego Sonaty na skrzypce i fortepian (1938), Grażyny Bacewicz IV Sonaty na skrzypce i fortepian (1949) i Eugeniusza Knapika Sonaty na skrzypce i fortepian (1971). Monika Karwaszewska w artykule zatytułowanym Kwartety smyczkowe testament Góreckiego zakorzeniony w tradycji przedstawia zawarte w tych dziełach odwołania kompozytora do muzyki polskiej, co Autorka ilustruje licznymi przykładami muzycznymi. Cykl artykułów poświęconych muzyce polskiej zamyka tekst Anny Szarapki pt. Apokalipsa św. Jana w trzech interpretacjach muzycznych kompozytorów współczesnych Pomorza i Kujaw. Przedmiotem artykułu są utwory inspirowane Apokalipsą św. Jana: Autorka omawia dwa dzieła Bernadetty Matuszczak Septem tubae (1966) i Apokalipsę (1977) oraz Apokalypsis Marcina Gumieli (2006 2010), prezentując analizy tych utworów w aspekcie ich funkcji, jakie spełniają w kulturze. Zeszyt zamyka artykuł Switłany Sałdan pt. Światopogląd Johanna Wolfganga Goethego i antropozofia Rudolfa Steinera. Tekst prezentuje poglądy estetyczne słynnego niemieckiego poety i filozofa przełomu XVIII/XIX oraz bazującą na nich doktrynę filozoficzno-psychologiczną opracowaną przez R. Steinera. Wszystkie artykuły posiadają streszczenia w języku polskim i angielskim. Pełna ich wersja dostępna jest również na stronie www.edukacjamuzyczna.ajd.czest.pl. Marta Popowska
Noty o Autorach mgr Mateusz ANDRZEJEWSKI, doktorant Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Wydział Historyczny, Instytut Muzykologii adres e-mail: m.andrzejewski81@gmail.com mgr Michał BURCZYK, doktorant Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu Wydział Pedagogiczny, Katedra Wychowania Muzycznego adres e-mail: michal.burczyk@gmail.com mgr Dagmara DOPIERAŁA Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku Wydział Dyrygentury, Kompozycji i Teorii Muzyki Instytut Teorii Muzyki, Zakład Kształcenia Słuchu adres e-mail: dagmajr@wp.pl dr hab. Magdalena DZIADEK Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Wydział Historyczny, Instytut Muzykologii Zakład Metodologii i Historii Muzyki XIX XXI wieku adres e-mail: magdalena.dziadek@uj.edu.pl Michał JACZYŃSKI, student Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Wydział Historyczny, Instytut Muzykologii adres e-mail: michaljaczynski@ymail.com dr Monika KARWASZEWSKA Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku Wydział Dyrygentury Chóralnej, Muzyki Kościelnej, Edukacji Artystycznej, Rytmiki i Jazzu, Katedra Pedagogiki Muzyki adres e-mail: mon-kar@wp.pl; biuronauki@amuz.gda.pl
160 Noty o Autorach dr Maryla RENAT Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie Wydział Sztuki, Instytut Muzyki Zakład Teorii i Pedagogiki Muzycznej adres e-mail: m.renat@poczta.fm dr Switłana SAŁDAN Narodowy Uniwersytet Lwowski im. Iwana Franki Wydział Kultury i Sztuki, Katedra Muzykologii adres e-mail: svitlana.saldan@gmail.com dr Anna SZARAPKA Państwowy Zespół Szkół Muzycznych im. A. Rubinsteina w Bydgoszczy adres e-mail: szarapka@vp.pl PaedDr. Mgr. art. Zuzana ZAHRADNÍKOVÁ, PhD. Uniwersytet Katolicki w Rużomberku Wydział Pedagogiczny, Katedra Muzyki adres e-mail: zuzana.zahradnikova@ku.sk